Prawo rodzinne i opiekuńcze Kodeks rodzinny i opiekuńczy ustawa z dn. 25.02. 1964r. /Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm./ Przedmiotem prawa rodzinnego i opiekuńczego są stosunki prawne w małżeństwie między małżonkami oraz stosunki prawne między rodzicami a dziećmi. 1. Ustrój majątkowy w małżeństwie 2. Zarząd majątkiem wspólnym małżonków 3. Odpowiedzialność małżonków za długi Ustrój majątkowy w małżeństwie może być: a/ ustawowy ustrój majątkowy b/ umowny ustrój majątkowy Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa /wspólność ustawowa/ obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich /majątek wspólny/. Do majątku wspólnego w szczególności należą: - pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, - dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, - środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Należą do nich: - przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, - przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, - prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom, - przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokojenia osobistych potrzeb jednego z małżonków, - prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, 1
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, - wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z innej działalności zarobkowej jednego z małżonków, - przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków, - prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy, - przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich. W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie. Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania: - zynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków, - czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal, - czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa, - darowizny. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw /np. praw autorskich/, a jeżeli 2
wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustalenia udziałów z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków /umowa majątkowa. Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa, może być również zmieniona albo rozwiązana. W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem. Po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Ponadto każdy z małżonków z ważnych powodów może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. powstaje ona z dniem oznaczonym w wyroku. Rozdzielność majątkowa powstaje także z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Zarządzanie przez rodziców majątkiem dziecka Dziecko aż do pełnoletniości pozostaje pod władzą rodzicielską. Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice nie są znani, ustanawia się dla dziecka opiekę. 3
Władza rodzicielska obejmuje głównie obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka. Rodzice są obowiązani sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na wykonywanie takich czynności przez dziecko. W sytuacji, gdy przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny nie są objęte zarządem sprawowanym przez rodziców, zarząd sprawuje kurator /np. tak zastrzeżono w umowie darowizny/. Dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim przeznaczony na utrzymanie i wychowanie dziecka. Sąd opiekuńczy może w uzasadnionych wypadkach ustalić wartość rozporządzeń dotyczących np. pieniędzy, których rodzice mogą dokonywać każdego roku bez zezwolenia sądu. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone sad może wydać odpowiednie zarządzenia np. może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego albo np. zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej. Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi. PRAWO SPADKOWE Kc. Prawo spadkowe zespół przepisów prawnych odnoszących się do przejścia ogółu cywilnych, majątkowych praw i obowiązków zmarłego na inne osoby. Nie należą do spadku prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy, które są ściśle związane z osobą spadkodawcy i wygasają z jego śmiercią, np. prawo do pobierania wynagrodzenia za pracę, do pobierania renty. Nie przechodzi na spadkobierców obowiązek alimentacyjny spadkodawcy. Spadkodawca- to osoba zmarła pozostawiająca spadek - może nią być tylko osoba fizyczna. Spadkobierca to osoba uprawniona do przejęcia spadku. Może nią być zarówno osoba fizyczna jak i prawna, np. fundacja. Dziedziczenie to przejęcie spadku po spadkobiercach Dział spadku to postępowanie mające na celu zniesienie wspólnoty majątkowej spadku i dokonanie jej podziału zgodnie z przepisami prawa lub wolą spadkodawcy wyrażoną w testamencie. 4
Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez odpowiedzialności za długi /przyjęcie proste/, bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności /przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza/, bądź też spadek odrzucić. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Oświadczenie takie może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Dziedziczenie ustawowe i testamentowe W przypadku braku testamentu ma zastosowanie dziedziczenie ustawowe. Z mocy ustawy, w pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Część przypadająca małżonkowi nie może być jednak mniejsza niż ¼ całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy zmarło wcześniej od spadkodawcy, wówczas jego tzn. dziecka, udział spadkowy, który by otrzymało, przypada jego dzieciom w równych częściach. W przypadku braku zstępnych spadkodawcy / jego dzieci, wnuki, i prawnuki/ dziedziczą z mocy ustawy małżonek i rodzice /wstępni/ Udział spadkowy każdego z rodziców wynosi ¼ całości spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych / lub jego zstępnym/. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. W przypadku braku innych spadkobierców ustawowych cały spadek dziedziczy małżonek. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy /lub jego zstępnym, a w dalszej kolejności pozostałym dziadkom/. W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. W przypadku braku jakichkolwiek spadkobierców ustawowych, spadkobiercą ustawowym staje się gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli miejsca ostatniego zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Formy testamentu: 5
1. zwykłe tj. testament własnoręczny /holograficzny/, notarialny, allograficzny /oświadczenie ostatniej woli ustnie wobec wójta, /burmistrza, prezydenta miasta/,starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. 2. szczególne tj. ustny, podróżny, wojskowy. - zachowek / zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy ( jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach połowa wartości tego udziału). Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat trzech od ogłoszenia testamentu. Umowy dotyczące spadku Umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna. Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka winna być zawarta w formie aktu notarialnego. Spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do zbycia spadku przenosi spadek na nabywcę, chyba że strony inaczej postanowiły. Umowa taka winna być zawarta w formie aktu notarialnego. 6