Sprawy majątkowe małżeńskie

Transkrypt

1 Sprawy majątkowe małżeńskie Zagadnienia związane z małżeńskimi stosunkami majątkowymi, w tym także z odpowiedzialnością za zaciągane przez małżonków zobowiązania reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Prawo przewiduje trzy podstawowe formy regulowania spraw majątkowych: 1. ustawową, która wynika z faktu zawarcia małżeństwa (tzw. ustawowy ustrój majątkowy małżonków), 2. umowną, która wynika z umów (tzw. intercyz) zawieranych przez małżonków w formie aktu notarialnego przed zawarciem małżeństwa lub w trakcie jego trwania (umowne ustroje majątkowe), 3. przymusowy ustrój majątkowy -źródłem tego ustroju jest orzeczenie sądu. W prawie polskim obowiązuje zasada numerus clausus małżeńskich ustrojów majątkowych. Oznacza to, że małżonkowie mogą pozostawać w jednym ustroju majątkowym, który wskazany jest w przepisach Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego. Zatem np. zawarcie intercyzy prowadzi do ustania ustroju ustawowego, w którym pozostawali wcześniej małżonkowie (Jędrejek G., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Małżeństwo. Komentarz do art. 1-61(6), LEX, 2013). Zdecydowana większość małżeństw pozostaje w ustroju ustawowym. Od momentu zawarcia związku małżeńskiego powstaje z mocy prawa między małżonkami wspólność majątkowa, tzw. wspólność ustawowa. Skutkuje to tym, że przedmioty nabyte w trakcie małżeństwa są wspólne, bez względu na to, kto je kupił. Zasada ta obowiązuje niezależnie od stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku, przy czym za przyczynianie się do powstania majątku wspólnego uznaje się również nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. W ustroju wspólności majątkowej występują trzy masy majątkowe, tj. majątek wspólny, majątek osobisty żony, majątek osobisty męża. Majątkiem wspólnym jest zatem masa majątkowa, która istnieje od chwili powstania wspólności ustawowej między małżonkami. W skład tego majątku wchodzą przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Przez przedmioty majątkowe należy rozumieć prawa majątkowe, a także inne składniki, które mają wartość majątkową. Jeżeli np. w skład majątku wspólnego wchodzi przedsiębiorstwo, to należy uznać, że w skład majątku wspólnego małżonków wchodzą niemajątkowe składniki przedsiębiorstwa. Przedmiotem majątkowym nabytym w czasie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej może być również posiadanie nieruchomości. W skład majątku wspólnego nie wchodzą prawa niemajątkowe (Jędrejek G., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Małżeństwo. Komentarz do art. 1-61(6), LEX, 2013). Należy dodać, że przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez jednego z małżonków, uzyskane z przestępstwa, wchodzą w skład majątku wspólnego. Zgodnie z art KRiO do majątku wspólnego należą w szczególności: 1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków; 1 / 5

2 2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków; 3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków; 4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40 a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W kwestii ustalania co wchodzi w skład majątku wspólnego istotne znaczenie ma postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2003 r. (IV CKN 1721/000, w którym Sąd Najwyższy stwierdził: Według zgodnego stanowiska komentatorów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz judykatury, w obowiązującym systemie prawa rodzinnego można przyjąć domniemanie faktyczne (art. 231 KPC), że przedmioty nabyte w trakcie wspólności małżeńskiej przez jednego z małżonków, zostały nabyte z majątku dorobkowego - na rzecz małżeńskiej wspólności majątkowej; natomiast nabycie rzeczy z majątku odrębnego musi wynikać nie tylko z oświadczenia dokonującego transakcji małżonka, ale także z całokształtu okoliczności tego nabycia. Skutkiem pozostawania małżonków w ustroju wspólności majątkowej jest to, że przepisy art KRiO rozstrzygają o tym, co stanowi dorobek małżonków i przesądzają o przynależności do tego majątku nabytego przedmiotu, jeżeli stosowanie tych przepisów nie zostało wyłączone małżeńską umową majątkową, o której stanowi art KRiO. W orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że art KRiO stwarza domniemanie przynależności do majątku dorobkowego przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, a przynależność tych przedmiotów do majątku odrębnego (obecnie: osobistego) obowiązany jest udowodnić zainteresowany tym małżonek. Okoliczność, że stroną umowy był tylko jeden małżonek nie wystarcza do przyjęcia, że udział w nieruchomości nabyty w czasie trwania wspólności ustawowej wszedł do majątku odrębnego małżonka - strony umowy. Domniemanie faktyczne, że przedmiot majątkowy nabyty przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej stanowi dorobek można co prawda obalić przez wykazanie, że nabycie nastąpiło ze środków finansowych stanowiących majątek odrębny. Dodano: Zgodnie z art KRiO małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Małżonkowie są uprawnieni, zgodnie z art KRiO do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, jednak z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku (P. Telusiewicz (w: ) Leksykon obywatela, red. S. Serafin, B. Szmulik, Warszawa 2008, s. 424). Jak stanowi art KRiO małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej. Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej. 2 / 5

3 Każdy z małżonków może wykonywać samodzielnie zarząd wspólnym majątkiem, ale do dokonania czynności przekraczających wspólny zarząd, potrzebna jest zgoda drugiego małżonka. Zgoda drugiego małżonka, zgodnie z art. 37 KRiO, jest potrzebna do dokonania: 1. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków, 2. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal, 3. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa, 4. darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. W świetle art. 37 KRiO ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna. W przypadku, gdy na dokonanie tej czynności nie zgadza się współmałżonek zamiast jego zezwolenia, zgody takiej może udzielić sąd. Ponadto z ważnych powodów (gdy wykonywanie zarządu majątkiem wspólnym przez jednego z małżonków czynione jest w sposób lekkomyślny, nieudolny lub celowo zmierzający do naruszenia lub zagrożenia interesów majątkowych rodziny) sąd może na żądanie jednego z małżonków pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Majątkiem osobistym każdego z małżonków jest to, co posiadał on przed zawarciem małżeństwa. Tworzą go przedmioty nieobjęte wspólnością ustawową. Istnieją dwa odrębne majątki osobiste przypadające każdemu małżonkowi z osobna. Każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem. W skład tego majątku mogą wcho dzić składniki takie jak: nieruchomości, ruchomości, pieniądze oszczędności itp. Majątkiem osobistym są także nieruchomości i ruchomości otrzymane w czasie małżeństwa poprzez darowiznę lub przez dziedzi czenie oraz dobra nabyte ze środków uzyskanych w zamian za wymienione wyżej. Zatem jeśli ktoś przed zawarciem małżeństwa był wła ścicielem mieszkania, a w trakcie małżeństwa to mieszkanie zamie nił na inne lub sprzedał i kupił inne to drugie mieszkanie nadal stanowi jego majątek osobisty. Zgodnie z art. 33 KRiO do majątku osobistego każdego z małżonków należą: 1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej; 2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił; 3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; 4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków; 5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie; 6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość; 7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków; 8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; 9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy; 10.przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Małżonkowie mogą odmiennie uregulować swoje stosunki majątkowe poprzez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej. Jest to umowa określająca stosunki majątkowe małżonków. Może być zawarta przez przyszłych małżonków przed zawarciem małżeństwa albo przez małżonków w czasie trwania małżeństwa. W ramach zawieranych umów majątkowych małżeńskich małżonkowie mają do wyboru cztery rodzaje umów majątkowych. Strony nie mogą zawrzeć innej umowy. Mogą oni zgodnie z art. 47 KRiO w formie aktu notarialnego: 1. rozszerzyć wspólność majątkową to, co było poprzednio własnością tylko jednego z małżonków, staje się od dnia ślubu (lub podpisania umowy) wspólne; 2. ograniczyć wspólność majątkową wyłączyć z niej pewne składniki, np. zdecydować, że to, co małżonkowie zarobią poza umową o pracę (np. w ramach zleceń czy umów o dzieło), zachowają tylko dla siebie; 3. ustanowić rozdzielność z wyrównaniem dorobków małżonkowie mogą swobodnie rozporządzać swoim majątkiem osobistym, ale np. w razie rozwodu (lub rozwiązania umowy majątkowej) to, którego majątek przyniósł mniej zysków w trakcie małżeństwa, będzie mogło od drugiego współmałżonka żądać odpowiedniego wyrównania; 4. ustanowić rozdzielność majątkową tj. intercyzę. Od dnia zawarcia intercyzy, która ustala rozdzielność majątkową, dorobek każdego z małżonków należy do majątku osobistego każ dego z nich. Każdy może swobodnie rozporządzać wszystkim, co wchodzi w skład jego majątku, bez konieczności uzyskiwania zgo dy współmałżonka. Intercyza oznacza, że od chwili ustanowienia rozdzielności małżonkowie nie mają już majątku wspólnego. Każdy małżonek ma swój majątek osobisty, którym zarządza samodzielnie. Wszystko to, co każdy małżonek nabywa po ustanowieniu rozdzielności majątkowej stanowi już jego majątek osobisty. Od chwili ustanowienia rozdzielności, małżonkom przysługują udziały w majątku wspólnym, które wchodzą w skład majątków osobistych każdego z małżonków. Umowa ta musi być zawarta u notariusza w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Wymagane dokumenty: dokumenty tożsamości małżonków, odpis aktu zawarcia małżeństwa. Umowę można spisać zarówno przed ślubem, jak też w każdym momencie małżeństwa. Intercyzy nie mogą zawrzeć osoby pozostające w konkubinacie. Intercyza nie może dotyczyć mieszkań spółdzielczych: lokatorskich i własnościowych oraz mieszkań podlegają cych ustawie o najmie lokali mieszkalnych, jeśli zostały przydzielone w czasie trwania małżeństwa dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny, ponieważ prawa do tych mieszkań objęte są przymusową wspólnością. Jeśli mąż lub żona chce być poręczycielem kredytu bankowego, bank może nie przyjąć oświadczenia bez pisemnej zgody współmałżonka. Zgoda taka nie będzie potrzebna tylko wtedy, gdy poręczyciel udowodni, że jest właścicielem majątku osobistego. Koszty umowy majątkowej małżeńskiej, ustanawiającej rozdzielność majątkową wynikają z 8 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 roku w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Zgodnie z tym rozporządzeniem maksymalna taksa za umowę majątkową małżeńską wynosi kwotę 400 złotych, do której należy doliczyć: podatek VAT według stawki 23 % oraz taksę za wypisy w kwocie 6 złotych za 1 stronę wypisu powiększoną o podatek VAT. W przypadku gdyby małżonkowie chcieli zawrzeć również umowę podziału majątku wspólnego, dochodzą dodatkowe koszty, których wysokość zależy od wartości majątku podlegającego podziałowi. Forma aktu notarialnego konieczna jest tylko w zakresie tych umów, które dotyczą nieruchomości, w tym lokali stanowiących odrębne nieruchomości i spółdzielczych własnościowych praw do lokali. W tym miejscu należy dodać, że w świetle art. 471 KRiO małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Zatem jeśli zawieramy umowę z kontrahentem to o rozdzielności majątkowej powinniśmy powiadomić. Zgodnie z art. 822 KPC komornik wstrzyma się również z dokonaniem czynności, jeżeli przed jej rozpoczęciem dłużnik albo jego małżonek podniesie zarzut wynikający z umowy małżeńskiej przeciwko dokonaniu czynności i okaże umowę majątkową małżeńską oraz przedłoży niebudzący wątpliwości dowód na piśmie, że zawarcie umowy majątkowej 3 / 5

4 małżeńskiej oraz jej rodzaj były wierzycielowi wiadome. Wstrzymując się z dokonaniem czynności, komornik stosownie do okoliczności podejmie działania, które umożliwiają dokonanie czynności w przyszłości. O wstrzymaniu czynności i jego przyczynach komornik niezwłocznie zawiadomi wierzyciela. Na polecenie wierzyciela komornik niezwłocznie dokona czynności, która uległa wstrzymaniu. Z kolei zgodnie z art. 47(1) KRiO małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Zatem rozdzielność majątkowa, czy inna intercyza jest skuteczna wobec wierzycieli tylko wtedy, gdy o niej wiedzieli. Jeśli nie wiedzieli, to mogą działać tak, jakby intercyzy nie było. Również komornik może wówczas działać tak, jakby intercyzy nie było (por. słynną sprawę zajęcia przez komornika przetworów domowych za długi męża, pomimo umowy o rozdzielności majątkowej). Istnieje także możliwość ustanowienia rozdzielności majątkowej małżeńskiej pomiędzy stronami wskutek orzeczenia sądu rejonowego (art. 52 KRiO). Sąd ustanawia rozdzielność majątkową małżeńską z ważnych przyczyn z datą określoną w wyroku (także z datą wsteczną). Należy przygotować następujące dokumenty: pozew wraz z odpisem (we wniosku należy wskazać ważne przyczyny uzasadniające ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej oraz datę z jaką sąd miałby ustanowić rozdzielność majątkową małżeńską) oraz odpis aktu zawarcia małżeństwa. Sąd rozstrzyga sprawę w terminie nie krótszym niż 1 miesiąc. Należy dodatkowo uiścić opłatę sądową od pozwu w kwocie 200 zł. oraz za odpis wyroku 12 zł. Po ustaniu pomiędzy małżonkami wspólności majątkowej małżeńskiej (co może nastąpić w następujących przypadkach: po orzeczeniu rozwodu lub separacji, w razie śmierci jednego małżonka lub jego ubezwłasnowolnienia, po unieważnieniu małżeństwa, po podpisaniu przez małżonków intercyzy, po ustanowieniu przez sąd rozdzielności majątkowej małżeńskiej) możliwy jest podział majątku dorobkowego. Podziału można dokonać w drodze umowy zawartej przed notariuszem albo w drodze postępowania przed sądem rejonowym o podział majątku dorobkowego. Wniosek o podział majątku wspólnego małżonków składa się do Wydziału cywilnego Sądu Rejonowego właściwego dla miejsca położenia majątku. W przypadku, gdy wspólność majątkowa ustała wskutek śmierci jednego z małżonków wniosek o podział majątku złożyć należy do sądu spadku. We wniosku dokładnie wskazać należy składniki majątku podlegającego podziałowi, jak również przedstawić dowody prawa własności do nich, należy złożyć odpis orzeczenia lub umowy, wskutek której ustała wspólność majątkowa małżeńska, odpis aktu zawarcia małżeństwa. Termin załatwienia sprawy wynosi: u notariusza niezwłocznie, a w sądzie nie krócej niż w ciągu 1 miesiąca. Notariusz pobiera taksę notarialną zależną od wartości majątku podlegającego podziałowi oraz opłatę za każdą stronę aktu notarialnego 6 zł. Natomiast w sądzie należy uiścić opłatę sądową w wysokości 1000 zł. lub gdy wniosek zawiera zgodny projekt podziału majątku 300 zł., a za odpis postanowienia 12 zł. Podczas sądowego podziału majątku wspólnego małżonków sąd ustali jakie przedmioty wchodzą w skład majątku wspólnego, określi ich wartość, dokona podziału i rozstrzygnie o tym jakie przedmioty któremu z małżonków będą przysługiwać i jak wyglądać będzie ewentualne rozliczenie pomiędzy małżonkami. Zgodnie z art. 43 KRiO oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. W takim przypadku konieczne jest uzasadnienie żądania. Ustanie wspólności powoduje również, że małżonkowie już nie mogą razem rozliczać się ze swoich dochodów. Każdy osob no składa zeznanie podatkowe do urzędu skarbowego. Istniejący między małżonkami system majątkowy nie ma wpływu na prawo dziedziczenia po zmar łym małżonku. Małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy, jeśli był w związku małżeńskim ze spadkodawcą w chwili jego śmierci. W przypadku rozwodu majątek należący do wspólności mał żeńskiej jest dzielony między małżonków. Uaktualniono: Co to jest ustrój rozdzielności majątkowej? Ustrój rozdzielności zasadniczo polega na braku majątku wspólnego i wspólnych łącznych uprawnień do przedmiotów majątkowych należących do małżonków. Ustrój rozdzielności majątkowej polega na tym, iż małżonkowie nie mają majątku wspólnego, a każdy z nich posiada jedynie majątek osobisty, którym zarządza bez udziału drugiego małżonka. Zatem ustrój rozdzielności majątkowej charakteryzuje się istnieniem dwóch mas majątkowych: majątku osobistego męża i majątku osobistego żony. Zgodnie z art. 51 KRiO w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Z kolei na podstawie art. 51¹ KRiO każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Zatem przepisy art. 51 i 51¹ KRiO określają ustrój rozdzielności majątkowej między małżonkami jako ustrój umowny. Rozdzielność majątkowa jako ustrój przymusowy został zdefiniowany w art KRiO. W ustroju tym występują tylko dwa osobne majątki każdego z małżonków. Majątki te są samodzielnie zarządzane przez każdego z małżonków. W miejscu dotychczasowego majątku wspólnego znajdują się dwie oddzielne części tych osobnych majątków. W skład każdej z tych części wchodzą: a) przedmioty majątkowe nabyte samodzielnie przez małżonka po powstaniu rozdzielności, b) udziały ułamkowe w ustalonej przez małżonków wysokości (zwykle w 1/2, ale małżonkowie mogą postanowić o innej proporcji) w przedmiotach nabytych wspólnie w czasie trwania ustroju rozdzielności na zasadach współwłasności ułamkowej na podstawie przepisów KC, 4 / 5

5 c) udziały ułamkowe w wysokości 1/2 w każdym ze składników tworzących przed powstaniem rozdzielności majątek wspólny małżonków. Wszystkie te składniki wraz z przedmiotami należącymi w ustroju wspólności do majątków osobistych tworzą odpowiednio dwa osobne majątki każdego z małżonków. Ostatnią cechą szczególną ustroju rozdzielności stanowią funkcje tego ustroju, które zapewniają każdemu z małżonków pełną samodzielność w tworzeniu swojego majątku oraz zarządzaniu nim i rozporządzaniu jego składnikami. Po ustaniu małżeństwa każde z małżonków zachowuje nadal swój majątek bez żadnych modyfikacji. Rozdzielność majątkowa może powstać przede wszystkim w drodze umowy majątkowej małżeńskiej. Poprzez intercyzę można wprowadzić ten ustrój jako zwyczajna rozdzielność majątkowa oraz jako rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków. Ponadto z ważnych powodów rozdzielność przymusowa może powstać w wyniku orzeczenia sądu, a także z mocy prawa w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków oraz na skutek orzeczenia separacji (M. Andrzejewski (w: ) Dolecki H. (red.), Sokołowski T. (red.), Lutkiewicz-Rucińska A., Olejniczak A., Sylwestrzak A., Zielonacki A., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, LEX, 2010) Umowne ustanowienie rozdzielności majątkowej wywołuje skutek tylko na przyszłość od chwili zawarcia umowy lub we wskazanym w niej późniejszym terminie. Ustrój umownej rozdzielności majątkowej może zostać zmieniony drogą intercyzy albo na inny typ rozdzielności umownej albo na inny rodzaj ustroju majątkowego. Celem umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej jest zapewnienie każdemu z małżonków pełnej samodzielności w zarządzie własnym majątkiem. Ustrój ten odpowiadać może małżonkom prowadzącym samodzielną działalność gospodarczą, ponieważ każde z nich decyduje o sposobie wykorzystania posiadanych środków (M. Andrzejewski (w: ) Dolecki H. (red.), Sokołowski T. (red.), Lutkiewicz-Rucińska A., Olejniczak A., Sylwestrzak A., Zielonacki A., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, LEX 2010). Z kolei przymusowa rozdzielność majątkowa obejmuje sytuacje, kiedy rozdzielność majątkowa powstaje między małżonkami w wyniku działania przepisów (ma to miejsce również, gdy na podstawie przepisów rozdzielność orzeka sąd), bez ich woli. Wspólność majątkowa małżeńska zostaje zastąpiona ustrojem rozdzielności majątkowej w następujących sytuacjach: 1. zostaje orzeczone ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków lub stosunku do jednego z małżonków zostaje ogłoszona upadłość - art KRiO. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy, 2. sąd z ważnych powodów orzeka o zniesieniu wspólności majątkowej między małżonkami. Tymi ważnymi powodami mogą być w szczególności: okoliczność, że małżonkowie żyją w rozłączeniu (separacja faktyczna), trwonienie majątku, alkoholizm, narkomania, hazard, uporczywy brak przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny, uporczywe dokonywanie szczególnie ryzykownych operacji finansowych zagrażających materialnym podstawom bytu rodziny(m. Andrzejewski (w: ) Dolecki H. (red.), Sokołowski T. (red.), Lutkiewicz-Rucińska A., Olejniczak A., Sylwestrzak A., Zielonacki A., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, LEX 2010). Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia - art KRiO, 3. zostaje orzeczona separacja - z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej (art. 54 KRiO). Legitymację czynną, tj. z żądaniem ustanowienia rozdzielności przez sąd mogą wystąpić: małżonek, prokurator oraz na podstawie nowego art. 52a 1 a KRiO, wierzyciel jednego z małżonków. Zgodnie z art. 680¹ 1 KC małżonkowie są najemcami lokalu bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe, jeżeli nawiązanie stosunku najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez nich rodziny nastąpiło w czasie trwania małżeństwa. Jeżeli między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa albo rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków do wspólności najmu stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej. Ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa nie powoduje ustania wspólności najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny. Sąd, stosując odpowiednio przepisy o ustanowieniu w wyroku rozdzielności majątkowej, może z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków znieść wspólność najmu lokalu. Jeżeli umowa o ustanowieniu rozdzielności majątkowej została zawarta w czasie występowania ustawowej lub umownej wspólności majątkowej, do majątków osobistych każdego z małżonków wejdą przedmioty majątkowe nabyte przez niego przed powstaniem wspólności majątkowej, jak również przedmioty stanowiące majątek osobisty każdego z małżonków i przedmioty majątkowe nabyte przez każdego z małżonków po zawarciu umowy. Ustanowienie rozdzielności majątkowej w czasie trwania małżeństwa nie powoduje ustania wspólności nawiązanego w czasie trwania małżeństwa najmu lokalu, służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez małżonków rodziny. W czasie trwania rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą wspólnie nabywać przedmioty majątkowe, które stanowić będą ich współwłasność w częściach ułamkowych. Od chwili ustanowienia rozdzielności majątkowej każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem i do dokonywania czynności zarządu (a co za tym idzie, ich ważności) nie jest wymagana zgodna współmałżonka nie może on również sprzeciwić się dokonaniu takiej czynności. Małżonek nie jest również zobowiązany do informowania współmałżonka o stanie jego majątku, o zasadach wykonywania zarządu rzeczonym majątkiem jak również o obciążających go zobowiązaniach Uaktualniono: / 5