Wstęp...................................................................... XI Wykaz skrótów............................................................. XIII Wykaz literatury............................................................ XVII Rozdział 1. Wprowadzenie do prawa spadkowego.............................. 1 1. Ogólna charakterystyka prawa spadkowego................................ 1 I. Pojęcie prawa spadkowego........................................... 1 II. Zasady prawa spadkowego.......................................... 2 III. Funkcje prawa spadkowego.......................................... 3 IV. Konstytucyjne podstawy prawa spadkowego........................... 4 V. Źródła prawa spadkowego........................................... 5 VI. Zasady prawa intertemporalnego..................................... 6 2. Postępowanie spadkowe................................................. 7 3. Podatek spadkowy...................................................... 8 Rozdział 2. Ogólna charakterystyka dziedziczenia.............................. 11 4. Pojęcie dziedziczenia.................................................... 11 5. Podmiotowe prawo dziedziczenia......................................... 12 6. Spadek................................................................ 14 I. Pojęcie............................................................. 15 1. Definicja i znaczenie pojęcia spadku................................ 15 2. Cywilnoprawny charakter spadku................................. 16 3. Majątkowy charakter spadku...................................... 16 4. Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy............. 16 5. Prawa spadkodawcy przechodzące na inne osoby w drodze. następstwa szczególnego.......................................... 17 II. Skład spadku....................................................... 17 1. Prawa i obowiązki spadkodawcy................................... 17 2. Różnego rodzaju sytuacje prawne.................................. 18 3. Posiadanie...................................................... 18
4. Dodatkowe długi spadkowe....................................... 19 5. Gospodarstwo rolne oraz wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej.................................................... 19 III. Skład spadku po określonym spadkodawcy............................ 20 7. Powołanie do spadku................................................... 21 I. Tytuły powołania do spadku......................................... 21 II. Dziedziczenie ustawowe co do całości i co do części spadku.............. 21 8. Otwarcie i nabycie spadku............................................... 22 I. Otwarcie spadku................................................... 22 II. Przesłanki i skutki nabycia spadku.................................... 23 9. Zdolność do dziedziczenia............................................... 24 I. Uwagi ogólne...................................................... 24 II. Zdolność osób fizycznych do dziedziczenia............................ 25 III. Zdolność osób prawnych do dziedziczenia............................ 26 10. Niegodność dziedziczenia............................................... 26 I. Uwagi wstępne..................................................... 27 II. Przesłanki uznania za niegodnego.................................... 28 III. Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia..................... 29 IV. Skutki niegodności.................................................. 29 V. Przebaczenie....................................................... 30 Rozdział 3. Dziedziczenie ustawowe.......................................... 31 11. Ogólna charakterystyka dziedziczenia ustawowego......................... 31 I. Dziedziczenie ustawowe a dziedziczenie na podstawie testamentu........ 31 II. Znaczenie dziedziczenia ustawowego................................. 33 12. Spadkobiercy ustawowi................................................. 33 I. Krąg spadkobierców ustawowych.................................... 34 II. Kolejność powołania do dziedziczenia i udziały spadkowe............... 37 1. Uwagi ogólne.................................................... 37 2. Ustawowe dziedziczenie przez dzieci spadkodawcy oraz jego. małżonka....................................................... 38 3. Ustawowe dziedziczenie przez małżonka, rodziców i rodzeństwo spadkodawcy.................................................... 39 4. Ustawowe dziedziczenie przez dziadków spadkodawcy.............. 40 5. Ustawowe dziedziczenie przez dzieci małżonka spadkodawcy......... 40 6. Gmina i Skarb Państwa jako spadkobiercy ustawowi.................. 41 III. Szczególna sytuacja prawna małżonka spadkodawcy.................... 42 IV. Szczególne uprawnienia dziadków spadkodawcy....................... 43 13. Dziedziczenie ustawowe gospodarstw rolnych............................. 44 I. Uwagi wstępne..................................................... 44 1. Modele i funkcje dziedziczenia gospodarstw rolnych................. 44 2. Wyrok TK z 31.1.2001 r. (P 4/99).................................... 46 II. Szczególne zasady ustawowego dziedziczenia gospodarstw rolnych...... 47 1. Uwagi wstępne.................................................. 47 2. Norma obszarowa gruntów rolnych................................ 47 3. Szczególne przesłanki dziedziczenia................................ 48 4. Dziedziczenie tytułem szczególnego zastępstwa...................... 48 5. Powrót do zasad ogólnych........................................ 49 III. Dziedziczenie wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej... 49 Rozdział 4. Dziedziczenie testamentowe....................................... 51 14. Swoboda testowania i jej ograniczenia..................................... 51 VI
I. Pojęcie swobody testowania. Znaczenie testamentu..................... 51 II. Ograniczenia swobody testowania.................................... 53 15. Testament............................................................. 54 I. Pojęcie, formy i treść testamentu...................................... 55 1. Testament jako czynność prawna i jako dokument................... 55 2. Wyłączność testamentu........................................... 56 3. Zakaz testamentów wspólnych.................................... 56 4. Testamenty zwykłe i szczególne................................... 57 5. Rozrządzenia testamentowe...................................... 57 II. Zdolność i wola testowania jako przesłanki ważności testamentu......... 58 III. Rygoryzm formalny i jego funkcje.................................... 60 IV. Testamenty zwykłe................................................. 61 1. Testament własnoręczny.......................................... 61 2. Testament notarialny............................................. 63 3. Testament allograficzny.......................................... 63 V. Testamenty szczególne.............................................. 65 1. Testament ustny................................................. 65 2. Testament sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym 68 3. Testament wojskowy............................................. 69 4. Ograniczona czasowo moc testamentów szczególnych................ 70 VI. Nieważność testamentu............................................. 70 1. Przyczyny nieważności........................................... 70 2. Ustalenie nieważności testamentu................................. 72 3. Konwersja testamentu............................................ 72 VII. Odwołanie testamentu.............................................. 73 1. Uwagi wstępne.................................................. 73 2. Sposoby odwołania testamentu.................................... 74 3. Skutki odwołania testamentu...................................... 75 VIII. Ogłoszenie testamentu.............................................. 75 IX. Wykładnia testamentu.............................................. 77 16. Ustanowienie spadkobiercy............................................. 78 I. Powołanie do dziedziczenia......................................... 78 II. Testament negatywny............................................... 79 III. Podstawienie...................................................... 80 IV. Przyrost........................................................... 81 17. Zapis zwykły, zapis windykacyjny i polecenie.............................. 82 I. Zapis zwykły...................................................... 82 1. Pojęcie i przedmiot zapisu zwykłego............................... 82 2. Wykonanie zapisu zwykłego...................................... 84 3. Przedawnienie roszczenia z tytułu zapisu zwykłego.................. 85 4. Zapis gospodarstwa rolnego...................................... 86 II. Zapis windykacyjny................................................ 86 III. Pojęcie i charakter prawny polecenia.................................. 87 18. Wykonawca testamentu................................................. 88 I. Powołanie i osoba wykonawcy testamentu............................ 89 II. Prawa i obowiązki wykonawcy testamentu............................ 90 Rozdział 5. Zachowek....................................................... 93 19. Uwagi ogólne.......................................................... 93 20. Zachowek............................................................. 96 I. Prawo do zachowku................................................ 96 1. Podmioty, którym przysługuje prawo do zachowku.................. 96 VII
2. Charakter i treść prawa do zachowku.............................. 97 3. Kwestia dziedziczenia prawa do zachowku......................... 98 II. Okoliczności wyłączające prawo do zachowku......................... 98 1. Wyłączenia ogólne............................................... 98 2. Wydziedziczenie................................................ 98 III. Wysokość zachowku................................................ 100 1. Podstawa zachowku............................................. 100 2. Obliczenie należnego zachowku................................... 100 IV. Podmioty zobowiązane do wypłacenia zachowku...................... 102 1. Spadkobiercy, osoby obdarowane przez spadkodawcę i osoby, na rzecz których spadkodawca uczynił zapis windykacyjny........... 102 2. Ochrona spadkobiercy zobowiązanego do wypłacenia zachowku...... 104 V. Odpowiedzialność uprawnionego do zachowku....................... 105 VI. Przedawnienie roszczenia o zachowek................................ 105 VII. Zachowek ze spadku obejmującego gospodarstwo rolne................. 106 Rozdział 6. Nabycie spadku przez spadkobiercę............................... 107 21. Przyjęcie i odrzucenie spadku............................................ 107 I. Uwagi wstępne.................................................... 107 II. Charakter prawny, treść i forma przyjęcia lub odrzucenia spadku......... 108 III. Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku..... 110 IV. Transmisja......................................................... 110 V. Skutki prawne przyjęcia i odrzucenia spadku.......................... 111 VI. Wady oświadczenia woli............................................ 113 22. Stwierdzenie nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego, poświadczenie dziedziczenia i ochrona spadkobiercy....................... 114 I. Pojęcie i tryby stwierdzenia nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego................................................... 114 1. Uwagi ogólne................................................... 114 2. Stwierdzenie nabycia spadku przez sąd............................ 115 3. Notarialne poświadczenie dziedziczenia............................ 116 II. Skutki prawne stwierdzenia nabycia spadku........................... 117 23. Ochrona spadkobiercy.................................................. 119 I. Uwagi wstępne.................................................... 119 II. Roszczenia o ochronę spadkobiercy................................... 119 Rozdział 7. Odpowiedzialność za długi spadkowe............................. 121 24. Uwagi wstępne........................................................ 121 25. Zakres odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe................. 122 I. Uwagi ogólne...................................................... 122 II. Odpowiedzialność za długi do chwili przyjęcia spadku................. 123 III. Odpowiedzialność za długi po przyjęciu spadku....................... 124 1. Odpowiedzialność w razie prostego przyjęcia spadku................ 124 2. Odpowiedzialność w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem. inwentarza...................................................... 124 IV. Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów zwykłych i poleceń.... 126 V. Odpowiedzialność Skarbu Państwa i gminy za długi spadkowe.......... 126 26. Odpowiedzialność za długi spadkowe współspadkobierców i osób, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne........................ 126 I. Odpowiedzialność przed działem spadku............................. 127 II. Odpowiedzialność po dziale spadku.................................. 127 VIII
27. Odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem. gospodarstwa rolnego.................................................. 128 I. Uwagi wstępne.................................................... 128 II. Odpowiedzialność za długi spadkobierców dziedziczących. gospodarstwo rolne................................................. 129 III. Odpowiedzialność za długi spadkobierców niedziedziczących. gospodarstwa rolnego.............................................. 130 Rozdział 8. Wspólność majątku spadkowego.................................. 131 28. Charakter prawny i konstrukcja wspólności majątku spadkowego............ 131 I. Uwagi ogólne...................................................... 131 II. Wspólność wierzytelności wchodzących w skład majątku spadkowego.... 133 III. Zarząd majątkiem spadkowym...................................... 135 29. Rozporządzanie udziałem w przedmiocie należącym do spadku............. 136 Rozdział 9. Dział spadku.................................................... 139 30. Uwagi ogólne.......................................................... 139 I. Pojęcie działu spadku............................................... 139 II. Przedmiot działu spadku............................................ 140 III. Skutki działu spadku............................................... 141 31. Tryby i sposoby działu spadku........................................... 142 I. Uwagi ogólne...................................................... 143 II. Podział fizyczny spadku............................................ 144 III. Przejęcie spadku................................................... 145 IV. Podział cywilny spadku............................................. 146 V. Dział spadku, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne............. 146 32. Umowny dział spadku.................................................. 148 I. Uwagi wstępne.................................................... 148 II. Treść i forma umowy............................................... 149 III. Zawarcie umowy o dział spadku pod wpływem błędu.................. 150 33. Sądowy dział spadku................................................... 150 I. Uwagi ogólne...................................................... 151 II. Podmioty postępowania............................................. 151 III. Zakres kognicji sądu................................................ 152 IV. Wybór sposobu działu spadku....................................... 153 34. Zaliczanie darowizn i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową......... 155 I. Uwagi wstępne.................................................... 155 II. Przesłanki i skutki zaliczenia darowizny i zapisu windykacyjnego........ 156 1. Dziedziczenie ustawowe......................................... 156 2. Dział spadku.................................................... 156 3. Darowizny i zapisy windykacyjne podlegające zaliczeniu............. 156 4. Inne korzyści podlegające zaliczeniu............................... 157 5. Ważność zaliczonych darowizn i zapisów windykacyjnych........... 157 III. Krąg spadkobierców zobowiązanych do zaliczenia darowizn i zapisów windykacyjnych................................................... 158 IV. Sposób zaliczenia darowizn i zapisów windykacyjnych................. 158 Rozdział 10. Umowy dotyczące spadku....................................... 159 35. Umowy o spadek....................................................... 159 I. Zasady ogólne..................................................... 159 II. Zakaz umowy o spadek po osobie żyjącej.............................. 160 36. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia.................................... 161 IX
I. Zrzeczenie się dziedziczenia pojęcie i charakter prawny............... 161 II. Skutki zrzeczenia się dziedziczenia................................... 162 37. Umowa o zbycie spadku................................................ 163 I. Uwagi wstępne.................................................... 163 II. Strony, przedmiot i zawarcie umowy................................. 164 III. Sytuacja prawna umownego nabywcy spadku......................... 165 Indeks rzeczowy............................................................ 167 X