Agata Rokita Wyprawy krzyżowe Wyprawami krzyżowymi nazwano szereg wypraw wojennych, których powodem były próby rozszerzenia strefy wpływów papiestwa na wschodnią i południową część wybrzeży Morza Śródziemnego. Krucjaty zapoczątkował papież Urbana II, który na synodzie w Clermont w 1095 roku wezwał rycerstwo do walki z niewiernymi. Rys. 1 Synod w Clermont w 1095 r. Miano odbić Jerozolimę i Ziemię Świętą z rąk Turków. Próbowano też ochronić Cesarstwo Bizantyjskie przed Turkami seldżuckimi. Kolejni papieże chcieli też zjednoczenia chrześcijaństwa zachodniego i bizantyjskiego oraz podporządkowania Cesarstwa Bizantyjskiego Rzymowi. Krucjaty były też najprostszym sposobem wzbogacenia rycerstwa i zdobycia ziemi. Jedną z przyczyn konfliktu była oczywiście również religia. Obie religie, głoszące prawdę o jednym Bogu i mające wielu wspólnych proroków od początku konkurowały ze sobą. Muzułmanie uznający Jezusa jako proroka, odrzucali go jako syna bożego. Chrześcijanie jednocześnie odmawiali świętości Koranowi. Trzy wieki przed pierwszymi krucjatami chrześcijanie islam zaczęli określać jako herezję.
I krucjata 1096-1099 Organizatorem pierwszej krucjaty był papież Urban II. Uczestniczyli w niej głównie Normanowie, Lotaryńczycy, Włosi. Dzięki trwającej na tych terenach wojnie domowej krzyżowcom udało się odnieść szereg zwycięstw. W 1097 r. zdobyto Niceę i Edessę, w 1098 r. Antiochię, a w 1099 Jerozolimę. W roku 1099 na zdobytych terytoriach utworzono Królestwo Jerozolimskie, a także Księstwo Antiochii, hrabstwa Edessy oraz Trypolisu. Pierwszym władcą Królestwa Jerozolimskiego był książę Godfryd de Boullion. Jego brat Baldwin, używający tytułu króla jerozolimskiego, podporządkował sobie w 1100 roku władców hrabstwa Edessy i Trypolisu oraz księstwa Antiochii. Powstało feudalne państwo, gdzie ludność chrześcijańska została klasą panującą. Rys. 2 Oblężenie Jerozolimy w 1099 r. II krucjata 1147-1149 Krucjatę zorganizował Ludwik VII, który wraz z królem Niemiec Konradem III był też jednym z jej dowódców. Wyprawę zorganizowano po zdobyciu przez muzułmanów w 1144 roku Edessę, twierdzy krzyżowców. Każdy z monarchów podjął wyprawę na własną rękę i w efekcie rozdzielenia sił krzyżowców obydwie armie zostały
pokonane. Wyprawa zakończyła się całkowitą klęską krzyżowców. Druga krucjata przyniosła jeszcze jeden efekt. Było nim pogorszenie stosunków między państwami krzyżowców, Bizancjum i częścią przyjaźnie nastawionych władców muzułmańskich. III krucjata 1189-1192 Początkiem nowej wyprawy była kolejna klęska chrześcijan. Po przegranej przez Królestwo Jerozolimskie bitwie pod Hattin (1187) oraz wzięciu do niewoli króla Gwidona sułtan egipski Saladyn opanował prawie całe terytorium Królestwa, włącznie ze stolicą. Krzyżowców utrzymali Tyr, Trypolis i Antiochię. Trzecia krucjata składała się z trzech dużych wypraw. W krucjacie tej wziął udział król francuski Filip August, niemiecki cesarz Fryderyk I Rudobrody, oraz angielski król Ryszard Lwie Serce. Mimo dezorganizacji armii cesarza Fryderyka I po jego śmierci (utonął w rzece Salef) udało się doprowadzić do odzyskania Akki w 1191roku. Po tym sukcesie wojska Filipa Augusta wycofały się z udziału w krucjacie. Dowództwo nad wojskami objął Ryszard Lwie Serce. W 1192 roku zawarł on z Saladynem rozejm, na podstawie którego w rękach krzyżowców pozostało wybrzeże od Tyru do Jafy. Król Saladyn zatrzymał resztę Królestwa Jerozolimskiego, jednak zgodził się na dopuszczenie pielgrzymów do miejsc świętych dla chrześcijan. Rys. 3 Krzyżowcy pod Konstantynopolem w czasie II krucjaty
IV krucjata 1202-1204 Kompromisowy rozejm zawarty przez Ryszarda Lwie Serce i Saladyna nie został dobrze przyjęty przez papiestwo. Papierz Innocenty III i Wenecja byli organizatorami kolejnego konfliktu. Początkowo planowano zaatakowanie przez krzyżowców Egiptu jako głównej siedziby Saladyna. Udział Wenecji i innych miast włoskich jak: Genua, Piza miał zapewnić transport morski. Pomoc Wenecji nagrodzono poprzez zdobycie w 1202 roku chrześcijańskiego miasto Zara, które konkurowało z wenecjanami w handlu z Wenecją w Dalmacji. W 1203 krzyżowcy pomogli odzyskać tron w Konstantynopolu zdetronizowanemu cesarzowi Izaakowi II Angelosowi. Jednak już w kolejnym roku krzyżowcy obalili cesarza, zdobyli miasto i ograbili je. Zlikwidowano Cesarstwo Bizantyjskie i powołano w jego miejsce Cesarstwo Łacińskie. Wenecja zyskała dodatkowo Kretę. Cesarstwo Łacińskie (Nicejskie) istniało do 1261. Wtedy to Konstantynopol odzyskał Michał VIII Paleolog. Rys.4 Bitwa z muzułmanami Krucjata dziecięca 1212 Krucjata ta była przejawem wyjątkowej głupoty i barbarzyństwa chrześcijan. Zło i zbrodnie popełnione przez IV krucjatę miały zmyć dzieci wysłane na pewną śmierć. W Europie spopularyzowano pogląd, że wyzwolenia Grobu Chrystusowego mogą dokonać jedynie niewinne dzieci. W 1212 roku wysłano je do portów
śródziemnomorskich. Wiele z nich zmarło w drodze z chorób i wyczerpania. Pozostałe, które dotarły do miast portowych, zostały sprzedane przez kupców do niewoli muzułmańskiej. V krucjata 1217-1221 Podczas V krucjaty spróbowano w końcu zdobyć Egipt. W krucjacie wzięli udział królowie Węgier i Austrii. W 1217 król jerozolimski Jan z Brienne opanował egipską Damiettę. Sukces w delcie Nilu zaprzepaściła jednak wyprawa na Kair. Krzyżowcy zostali otoczeni przez Turków. Musieli oddać Damiettę i wycofać się z Egiptu. W latach 1228-29 doszło do wyprawy cesarza Fryderyka II. Wykorzystał on sprzyjającą sytuację wewnątrz Egiptu. Bez walk i za pomocą układów zyskał Jerozolimę od sułtana egipskiego. Udało się też wynegocjować Nazaret, Jafę oraz Betlejem i odbudować Królestwo Jerozolimskie. Rys. 5 Król Ludwik IX podczas krucjaty VI krucjata 1244-1254 W 1244 Jerozolima ponownie znalazła się pod panowaniem muzułmanów. Kolejną wyprawą dowodził król Francji Ludwik IX zwany Świętym. Podczas wyprawy ponownie zaatakowano Egipt i zdobyto Damiettę. Krzyżowcy podczas kampanii cierpieli z powodu licznych chorób, ponieśli duże straty. Do niewoli dostał się też francuski król. W efekcie krzyżowcy musieli zapłacić okup i opuścić zajęte tereny.
VII krucjata 1270 Król francuski Ludwik IX ponownie zorganizował wyprawę. Dotarł do Tunisu, żeby wciągnąć miejscowego władcę do walki z Turkami. Kolejna epidemia dosięgła również króla Francji. PO jego śmierci doszło do zakończenia krucjaty. Okres wypraw krzyżowych zakończył upadek Akki (rok 1291), ostatniej twierdzy chrześcijańskiej w Ziemi Świętej w 1291 roku. Efektem wypraw krzyżowych był wzrost znaczenia włoskich miast portowych, które żyły z handlu ze wschodem i przewozu wojsk. Współorganizowały one często krucjaty, widząc w nich korzyści handlowe i możliwość wzmocnienia swojej pozycji. Wzmożone kontakty ze wschodem wpłynęły na rozwój kultury europejskiej. W Europie jednocześnie zwiększyła się niechęć do obcych, do wyznawców obcej wiary. Dotyczyło to, oprócz muzułmanów, również Żydów. Toczące się wojny i splądrowanie Konstantynopola doprowadziło do osłabienia Cesarstwa Bizantyjskiego. Wzrosło natomiast znaczenie papiestwa, będącego organizatorem wielu wypraw. W innych częściach Europy doszło do konfliktów o podobnym charakterze. Były to np. walki z Arabami W Hiszpanii i wyprawy przeciw Słowianom (Połabianie) oraz innym narodom (Prusowie) nad Bałtykiem. W późniejszych wiekach ideologia walki z niewiernymi, poganami była wytłumaczeniem wypraw Zakonu Krzyżackiego na sąsiadów. Wypraw przeciw Litwie, czy w celu opanowania Żmudzi. Bibliografia: Bernard Hamilton, Wyprawy krzyżowe, Warszawa 2000. James Harpur, Krucjaty. Wojna dwustuletnia: starcie między Krzyżem a Półksiężycem na Bliskim Wschodzie 1096-1291, Warszawa 2005. Thomas F. Madden, Krucjaty, Bellona 2012. Jonathan Riley-Smith, Historia krucjat, Warszawa 2007. Redakcja: Jarosław M. Gruzla