W CIENIUCZEPKA BIULETYN INFORMACYJNY DOLNOŚLĄSKIEJ OKRĘGOWEJ IZBY PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

NUMER 2 /268/ LUTY 2014 www.doipip.wroc.pl W CIENIUCZEPKA BIULETYN INFORMACYJNY DOLNOŚLĄSKIEJ OKRĘGOWEJ IZBY PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH TESTAMENT ŻYCIA ROLA I UDZIAŁ PIELĘGNIARKI OPERACYJNEJ W PRZESZCZEPIE NERKI NOWE AKTY PRAWNE ISSN 1425-6584

2 W CIENIU CZEPKA Biuletyn informacyjny Dolnośląskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu (www.doipip.wroc.pl) Wydawca: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu. Redaguje Prezydium DORPiP: Urszula Olechowska, Leokadia Jędrzejewska, Anna Szafran, Lucyna Bogumił, Ewa Koziarz, Beata Łabowicz, Marzenna Golicka, Jolanta Kolasińska, Teresa Szerszeń redakcja techniczna, skład, korekta, i przygotowanie do druku Włodziwoj Sawicki Materiałów niezamówionych redakcja nie zwraca, w tekstach publikowanych zastrzega sobie prawo skrótów, zmian tytułów oraz poprawek stylistyczno językowych. Artykuły, listy, uwagi i inną korespondencję prosimy nadsyłać na adres redakcji: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu, ul. Powstańców Śląskich 50, 53 333 Wrocław, fax 373 20 56, e mail: info@doipip.wroc.pl REDAKCJA NIE PONOSI ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA TREŚĆ TEKSTÓW, OGŁOSZEŃ I REKLAM DOIPiP NIE PROWADZI POŚREDNICTWA PRACY W KRAJU I ZAGRANICĄ UWAGA: Nie przyjmujemy do publikacji tekstów przekazywanych telefonicznie! Nasza okładka: http://www.shutterstock.com/, Numer zamknięto 29.01.2014 r. Do druku przygotowano 6.02.2014 r. Nakład 3500 egz. Pismo nieodpłatnie rozprowadzane wśród członków Samorządu Pielęgniarek i Położnych. Druk ABIS. Wszystkie artykuły (i nie tylko) na str. www.doipip.wroc.pl WYKAZ TELEFONÓW W SIEDZIBIE BIURA DOIPiP WE WROCŁAWIU Sekretariat... 071 333 57 02... 071 373 20 56 tel/fax Przewodnicząca... 071 333 57 03 Wiceprzewodnicząca... 071 333 57 05 Sekretarz... 071 333 57 04 Skarbnik... 071 333 57 07 Dyrektor Biura... 071 333 57 00 Ewidencja... 071 333 57 09 Rejestr praktyk... 071 333 57 07 Księgowość... 071 333 57 06 Radca prawny... 071 333 57 05 Kasa... 071 333 57 01 Biblioteka... 071 333 57 10 Okręgowy Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej... 071 364 04 44 Okręgowy Sąd Pielęgniarek i Położnych... 071 364 04 44 Dział Kształcenia... 071 333 57 08 Kierownik Działu Kształcenia... 071 364 04 35 Dział Kształcenia Oddział w Lubinie... 076 746 42 03 DOLNOŚLĄSKA OKRĘGOWA IZBA PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH we Wrocławiu, ul. Powstańców Śląskich 50, 53 333 Wrocław, e mail: info@doipip.wroc.pl tel. 71/ 333 57 02, tel/fax 71/ 373 20 56 www.doipip.wroc.pl KONTO IZBY: NUMER KONTA BANKOWEGO, na który należy przekazywać składki członkowskie: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu, ul. Powstańców Śląskich 50, 53 333 Wrocław, Bank PEKAO SA O/Wrocław 63 1240 6670 1111 0000 5641 0435 GODZINY PRACY BIURA Dolnośląskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych poniedziałek czwartek od 8 00 do 16 00 z wyjątkiem wtorków i piątków wtorek od 8 00 do 17 00 a w piątek do 15 00 DZIAŁ KSZTAŁCENIA tel./fax 71 333 57 08, tel. 71/ 364 04 35 poniedziałek czwartek od 8 00 do 16 00 z wyjątkiem wtorków i piątków wtorek od 8 00 do 17 00, a w piątek do 15 00 BIURO W LUBINIE, ul. Odrodzenia 18/2, 59-300 Lubin, tel./fax 76/746 42 03 KONTO DZIAŁU KSZTAŁCENIA Bank PEKAO SA O/Wrocław 13 1240 6670 1111 0000 5648 5055 KASA poniedziałek... 10 16 wtorek... 8 13 środa... 10 16 czwartek...8 13 piątek... NIECZYNNA BIBLIOTEKA wtorek...od 13 do 17 czwartek... od 13 do 16 piątek...od 9 do 14 OKRĘGOWY RZECZNIK ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAWODOWEJ tel. 71/ 364 04 44, informacja o dyżurach na stronie internetowej DOIPiP w zakładce ORGANIZACJA PRACY BIURA- ORzOZ OKRĘGOWY SĄD PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH Inf.: tel. 71/ 364 04 44 lub w Sekretariacie Biura DOIPiP DYŻURY RADCY PRAWNEGO poniedziałki 14 16; środa 14 17 (mgr E. Stasiak); KASA POŻYCZKOWA PRZY DOIPIP Bank PKO BP IV Oddział Wrocław, ul. Gepperta 4 Nr: 56 1020 5242 0000 2702 0019 9224 Informacje o stanie swojego konta w Kasie Pożyczkowej można uzyskać w czasie dyżuru w środy od 15 00 do 16 30 telefonicznie lub osobiście KSIĘGOWOŚĆ IZBY NIE PROWADZI KASY POŻYCZ- KOWEJ I NIE UDZIELA INFORMACJI KONSULTANCI WOJEWÓDZCY W DZIEDZINACH: PIELĘGNIARSTWA mgr JOLANTA KOLASIŃSKA, UM Wydział Nauk o Zdrowiu, ul. Bartla 5, 51-618 Wrocław, e-mail: jolanta.kolasinska@am.wroc.pl, tel. 0-71/ 784 18 45; PIELĘGNIARSTWA RODZINNEGO EWA CHLEBEK, ul. Urzędnicza 1, 55-020 Żórawina, e-mail: echlebek@op.pl, tel. 728-515-055 PIELĘGNIARSTWA PEDIATRYCZNEGO mgr DOROTA MILECKA Uniwersyteckii Szpital Kliniczny, ul. Borowska 213, 50-556 Wrocław tel. 071/733-11-90, 733-11-95, 662-232-595 PIELĘGNIARSTWA EPIDEMIOLOGICZNEGO mgr KATARZYNA SALIK Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1, ul. M. Skłodowskiej-Curie 58, 50-368 Wrocław tel. 71 327-09-30, 71/784-21-75 606 99 30 95; e-mail: kasiasalik1@wp.pl, PIELĘGNIARSTWA W GINEKOLOGII I POŁOŻNICTWIE mgr URSZULA ŻMIJEWSKA, Szpital Specjalistyczny im. A. Falkiewicza, ul. Warszawska 2, 52-114 Wrocław, tel. 0-71/342-86-31wew. 344, 604-93-94-55, 667-977-735

3 OD REDAKCJI Szanowni Państwo, Ogólnopolski Dzień Transplantologii, obchodzony jest w dniu 26 stycznia, w rocznicę pierwszego udanego przeszczepu nerki w Polsce. Został on przeprowadzony w I Klinice Chirurgicznej Akademii Medycznej w Warszawie, w 1966 roku. Był to wtedy 621 taki zabieg na świecie. Natomiast z okazji pierwszego udanego przeszczepu na świecie, jaki miał miejsce w 1954 roku, w dniu 26 października obchodzony jest od 2005 r, Światowy Dzień Donacji i Transplantacji (World Day for Organ Donation and Transplantation). W Polsce po raz pierwszy Światowy Dzień Donacji i Transplantacji obchodzony był w roku 2005 w Bydgoszczy. Organizatorem była Klinika Transplantologii prowadzona przez dr Zbigniewa Włodarczyka Przeszczepianie narządów, transplantacja (z łac. transplantare szczepić i plantare sadzić) to przeszczepienie narządu w całości lub części, tkanki lub komórek z jednego ciała na inne (lub w obrębie jednego ciała). Przeszczepianiem narządów zajmuje się medyczna dziedzina naukowa nazywana transplantologią. Transplantacja narządów jest metodą leczenia ratującą życie i zdrowie pacjentów. Często jest to jedyna metoda ratująca życie i zdrowie. Szacuje się, że na świecie codziennie umiera piętnaście osób, nie mogąc się doczekać przeszczepów, podczas gdy co czternaście minut kolejna osoba jest kwalifikowana do zabiegu. Osoby, które zdecydują się zostać po śmierci dawcami narządów, uratują życie innym podkreślają lekarze. Od pierwszego udanego przeszczepienia nerki w Polsce uratowano życie kilkunastu tysiącom pacjentów z niewydolnością nerek, wątroby, serca czy płuc, wyleczono kilka tysięcy osób chorych na białaczkę. Wykonano ponad 150 tysięcy przeszczepów tkankowych (kości, skóry, rogówki, zastawek serca) u chorych, którzy po takim zabiegu powrócili do normalnego życia zawodowego. W ciągu ostatnich 15 lat osiągnęliśmy w Polsce w tej dziedzinie prawdziwy sukces. Zwiększyła się zdecydowanie dostępność tej metody leczenia, a jej wyniki osiągnęły poziom nieodbiegający od standardów światowych. Sukcesy przeszczepiania tkanek i narządów spowodowały, że liczba chorych oczekujących na takie leczenie rośnie bardzo szybko, a możliwości zaspokojenia tych potrzeb są niezwykle ograniczone. Niedobór narządów jest zjawiskiem ogólnoświatowym. Przeszczepianie narządów to nowoczesna, stosunkowo droga technologia. Tkanek, komórek ani narządów nie można dotąd wyhodować ani kupić. Muszą one pochodzić z organizmu innej osoby dawcy żywego lub zmarłego. Przeszczepianie szpiku i narządów jest jedyną specjalnością, w której największe nawet nakłady ze strony płatnika nic nie dadzą bez współdziałania społeczeństwa, bez narządu pochodzącego od osoby zmarłej. Wszyscy musimy sobie uświadomić, że narządy pobrane od zmarłych to bezcenny wkład społeczeństwa we własny system ochrony zdrowia. Nakłady na rozwój medycyny transplantacyjnej w pełni zwracają się społeczeństwu. Zdajemy sobie sprawę, że potrzeby finansowe w zakresie systemu ochrony zdrowia są ogromne i dotyczą wszystkich jej sfer. Niemniej warto pamiętać, że dzięki osiągnięciom transplantologii doszło na przestrzeni lat do znacznego postępu w innych działach medycyny. Inwestowanie w postęp transplantologii prowadzi m. in.. do lepszego rozumienia mechanizmów powstawania różnych chorób, leczenia zakażeń, zaburzeń odporności. Aktualny numer W cieniu czepka poświęcony jest właśnie transplantologii. Zespół Redakcyjny W NUMERZE: 4 Kim jest pielęgniarka, położna... 12 Przeszczep nerki 23 Ogłoszenia (str 23, 24, 26) 6 PTP cele, struktura, historia 16 Ust. z dn. 1.07.2005 o pobieraniu... 25 Podawanie antybiotyku w czasie... 7 O składkach 20 Rozp. MZ przymus bezpośredni... 26 Rozp. MZ z dn. 12.12.2013 r. 8 Testament życia 21 Rozp. MZ przyjmowanie wezwań... 27 Pamięć i serce 10 O przeszczepach 22 Program motywujący w USK

4 TOŻSAMOŚĆ KIM JEST PIELĘGNIARKA, POŁOŻNA W OPIECE ZDROWOTNEJ? Prezes NRPiP dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk Przedstawione rozważania skłaniają do szeroko pojętej, a toczącej się od lat dyskusji społecznej na temat pozycji pielęgniarstwa w systemie ochrony zdrowia. Jej efektem powinna być odpowiedź na tytułowe pytanie: Kim jest pielęgniarka, położna w opiece zdrowotnej? Próbę odpowiedzi na pytanie zadane w tytule należy rozpocząć od analizy celów działania systemu opieki zdrowotnej: dostarczenia całej populacji możliwie pełnego zakresu świadczeń medycznych (dostępności opieki), zapewnienia usług oraz świadczeń profilaktyczno-leczniczych i rehabilitacyjnych na możliwie najwyższym poziomie (jakość opieki), organizowania opieki w możliwie najlepszy sposób, aby zapewnić optymalne wykorzystanie istniejących zasobów (efektywności opieki), systematycznego doskonalenia systemu w sposób satysfakcjonujący pacjentów i pracowników (dynamika systemu). Integralną częścią systemu opieki zdrowotnej, która w sposób istotny przyczynia się do wypełniania misji i realizowania celów tego systemu, jest pielęgniarstwo. Jako element w systemie ochrony zdrowia posiada ono wyodrębnioną strukturę, kształcenie i doskonalenie, sprawuje nadzór nad wykonywaniem zawodu, inspiruje kierunki badań naukowych, odpowiada za dostosowanie praktyki zawodowej pielęgniarek i położnych do potrzeb zdrowotnych społeczeństwa. Funkcje zawodu pielęgniarki i położnej oraz wynikające z nich zadania obejmują: promocję zdrowia, zapobieganie wypadkom, chorobom i niesprawności, opiekę nad osobami zdrowymi, chorymi i niepełnosprawnymi we wszystkich grupach wiekowych, społecznych oraz we wszystkich podmiotach opieki zdrowotnej, niesienie ulgi w cierpieniu i w czasie umierania, organizowanie wsparcia w rodzinie i innym grupom społecznym, współudział w procesie diagnozowania, leczenia i rehabilitacji. Misję pielęgniarstwa definiuje się jako udzielanie pomocy jednostkom, rodzinom, grupom w ocenianiu rozmiaru i osiąganiu ich własnego fizycznego, psychicznego i społecznego potencjału w pełnym wyzwań środowisku, w którym ludzie mieszkają, uczą się i pracują. Z tak sformułowanej misji pielęgniarstwa w społeczeństwie wywodzą się jego funkcje: podstawowe, regulacyjne i pomocnicze. Najważniejsze dla realizacji głównego celu, misji organizacji (systemu opieki zdrowotnej) są funkcje podstawowe bezpośrednio wpływające na jego osiągniecie. Obejmują one: leczenie, pielęgnowanie i rehabilitację. Kolejne funkcje regulacyjne nadają kierunek działaniu organizacji, sprawiają, że wysiłki jej członków skupiają się wokół działalności podstawowej. Są to funkcje związane z kierowaniem, takie jak: planowanie, organizowanie, przewodzenie, kontrolowanie. Są one ważne ze względu na skuteczność organizacji wyrażoną w osiąganiu celów. Jednakże w literaturze wskazuje się, że są one odmianą funkcji pomocniczych, pośrednio determinujące i wspierające osiągnięcie głównych celów organizacji. Funkcje regulacyjne są istotne, ale należy pamiętać, że to nie ze względu na funkcje pomocnicze powstała organizacja. Dla systemu ochrony zdrowia i podsystemu pielęgniarstwa funkcjami pomocniczymi są: badania naukowe, kształcenie kadr, zarządzanie. W podmiotach opieki zdrowotnej funkcjami pomocniczymi są m.in.: obsługa finansowa, prace biurowe i techniczne, utrzymanie porządku, czynności reżimu sanitarnego, żywienie. J. Salvage, interpretując dokumenty WHO, wyróżnia cztery główne funkcje w pielęgniarstwie: 1. świadczenie oraz organizowanie opieki zdrowotnej o charakterze promocyjnym, profilaktycznym, leczniczym, rehabilitacyjnym i opiekuńczym. Pełnienie tej funkcji uważa się za najbardziej skuteczne, jeśli realizowane jest zgodnie z regułami procesu pielęgnowania, 2. edukacja pacjentów lub klientów oraz personelu opieki zdrowotnej, 3. współpraca w zespołach opieki zdrowotnej: zespołach terapeutycznych, opiekuńczych, problemowych, organizacjach zawodowych, społecznych i politycznych, 4. działania na rzecz rozwoju praktyki poprzez prowadzenie badań naukowych, opracowanie i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań, publikowanie osiągnięć. W piśmiennictwie polskim funkcje pielęgniarstwa dzieli się na ogół na dwie grupy: 1. funkcje ukierunkowane na rzecz podmiotu opieki (osobę, rodzinę, grupę) związane z podstawowymi funkcjami systemu opieki zdrowotnej. Należą do nich: funkcja promowania zdrowia, profilaktyczna, wychowawcza, terapeutyczna, rehabilitacyjna, opiekuńcza, 2. funkcje ukierunkowane na rozwój zawodu i podsystemu pielęgniarstwa (w zarządzaniu nazywane regulacyjnymi i pomocniczymi). Należą do nich: funkcja kształcenia, zarządzania, naukowo-badawcza. Niezależnie od przyjętego podziału funkcji pielęgniarstwa zawsze realizowane one będą przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje: pielęgniarki i położne osoby legitymujące się dyplomem szkoły pielęgniarskiej, szkoły położnych, realizujące pielęgnowanie zawodowe oraz funkcje zawodowe pielęgniarskie, sprawujące opiekę nad człowiekiem zdrowym i chorym, w różnym wieku, w podmiocie opieki zdrowotnej, w miejscu nauczania, wychowania, zamieszkania, przebywania, podlegające zmianom w zakresie wykształcenia, uprawnień i kompetencji oraz świadomości zawodowej. Praca pielęgniarek i położnych polega na wyuczonym, celowym i planowym podejmowaniu działań na rzecz człowieka potrzebującego, a ich aktywność zawodowa ma na celu doprowadzenie do utrzymania i promowania zdrowia, przywracania zdrowia lub ograniczania skutków choroby, towarzyszenie pacjentowi, człowiekowi w zdrowiu, chorobie i niepełnosprawności, a także kształtowanie umiejętności samoopieki i opieki ze strony najbliższych. Wśród głównych zadań zawodowych pielęgniarki, położnej wskazuje się m.in. zadania: diagnostyczne, leczni-

TOŻSAMOŚĆ/ INFORMACJE 5 cze, rehabilitacyjne, opiekuńcze, psychopedagogiczne. Rola i pozycja pielęgniarki, położnej w systemie opieki zdrowotnej zależy od świadomości zawodowej, profesjonalizmu, postrzegania tych grup zawodowych przez społeczeństwo, podejścia do zarządzania opieką zdrowotną, postawy kierowniczej kadry pielęgniarskiej i postaw członków zespołu terapeutycznego. Pozostaje skorelowana z aktualnie przyjętym systemem opieki zdrowotnej, wiąże się z postrzeganiem przez pracowników medycznych roli pacjenta w opiece zdrowotnej, a także postrzeganiem przez pacjentów własnego miejsca w opiece zdrowotnej. Na przestrzeni lat rola pielęgniarki i położnej ulegała przeobrażeniom. W przeszłości pielęgniarka, położna koncentrowała się na pielęgnowaniu człowieka chorego w szpitalu, na pomocy w zaspokajaniu potrzeb biologicznych człowieka, wykonywaniu różnych czynności dla i za pacjenta oraz realizowaniu zleceń lekarskich. Współczesne pielęgniarstwo to pielęgnowanie w zdrowiu i w chorobie, pomoc w zaspokajaniu złożonych potrzeb zdrowotnych człowieka jako jednostki biopsychospołecznej, kulturowej i duchowej, samodzielne świadczenie złożonej opieki pielęgniarskiej, współpraca zespołowa, wykonywanie zleceń lekarskich, udział w procesie terapeutycznym. Zmiana roli pielęgniarki, położnej w systemie opieki zdrowotnej ewaluowała wraz ze zmianą roli pacjenta, który w przeszłości miał ograniczony dostęp do wiedzy na temat zdrowia, choroby i opieki. Cechował go brak poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie, bierność w procesie leczenia. Współczesny pacjent dysponuje wiedzą na temat zdrowia, choroby, opieki medycznej, posiada pełną świadomość prawa do podejmowania autonomicznych decyzji w sprawach własnego zdrowia, dzięki czemu aktywnie może uczestniczyć w procesie leczenia i pielęgnowania. W oparciu o wyżej wskazane przesłanki rozwinęło się pielęgniarstwo samodzielne. Jego istotą jest działanie, w którym decydowanie o sprawach pielęgnacji pacjenta leży w gestii pielęgniarki, położnej. Następuje integracja działań opiekuńczych, leczniczych, terapeutycznych, co daje pielęgniarce i położnej określone miejsce w zespole terapeutycznym. Samodzielność zawodowa pielęgniarki, położnej wynika z zapisu Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, która określa je jako zawody samodzielne i wskazuje na obszar działania. Zadania zawodowe wykonywane przez pielęgniarkę, położną w opiece nad człowiekiem zdrowym i chorym są wypadkową: ustawodawstwa, wiedzy zawodowej, umiejętności nabytych w procesie kształcenia, doskonalenia zawodowego, zakresu obowiązków i uprawnień, sytuacji społecznej, ekonomicznej i organizacyjnej, systemu ochrony zdrowia w Polsce. Profesjonalizm i samodzielność zawodowa stanowią szansę dla pozycji współczesnego pielęgniarstwa, które w dużej mierze zależy od rozwoju nowoczesnych metod diagnostycznych, leczniczych, pielęgnacyjnych w dziedzinie opieki nad człowiekiem. Na samodzielność zawodową wpływa podniesienie poziomu wiedzy i umiejętności, rozwój kształcenia przed- i podyplomowego, różnorodność form doskonalenia zawodowego, kształcenie na poziomie wyższym oraz aktywny udział pielęgniarek i położnych w realizacji programów terapeutycznych, prewencyjnych, profilaktycznych. Samodzielność zawodowa łączy się z szeroko rozumianą odpowiedzialnością za decyzje, działania, postawy, wypowiedzi. Samodzielność zawodowa pielęgniarki, położnej to również autonomiczne miejsce w zespole terapeutycznym, co rozumiane jest jako współdecydowanie, współdziałanie, postawa akceptacji dla profesjonalizmu, a także profesjonalna ocena i wypowiedzi na temat własnej roli i zadań zawodowych. Współczesna pielęgniarka, położna przygotowana jest formalnie i merytorycznie do pielęgnowania samodzielnego, profesjonalnego, odpowiedzialnego. Można wskazać szereg czynników utrudniających realizację zadań wynikających z samodzielności zawodowej. Są to m. in.: niestabilna sytuacja ekonomiczna i organizacyjna systemu i ochrony zdrowia w Polsce, która ogranicza rolę pielęgniarki i położnej do zadań instrumentalnych, obciążając ją zadaniami pomocniczego personelu, ponadto rodzi dysproporcje wynagradzania wśród członków zespołu terapeutycznego, zmniejszenie liczby pielęgniarek i położnych, co niesie za sobą pogorszenie warunków wykonywania pracy, utrudnia właściwe zarządzanie zasobami ludzkimi, dysproporcja pomiędzy rozwojem nowoczesnej medycyny a możliwościami w zakresie doskonalenia zawodowego, utrudnienia w zakresie podnoszenia kwalifikacji przy rozwoju nowoczesnej medycyny, wycofanie się pracodawców z udziału w finansowaniu kształcenia i doskonalenia podyplomowego pielęgniarek i położnych oraz udzielania im urlopów szkoleniowych. Co więcej w dalszym ciągu obserwuje się negatywne zjawiska społeczne polegające na przypisywaniu pielęgniarce i położnej pomocniczej roli w zespole terapeutycznym, pomijaniu roli i znaczenia tych zawodów w opiece zdrowotnej, lekceważenie problemów zawodowych przez decydentów. Przekłada się to na zmęczenie pracą pielęgniarek i położnych, poczucie obniżonej wartości. Stały brak uznania i poszanowania dla godności zawodu sprzyja występowaniu zespołu wypalenia zawodowego. Pielęgniarki i położne narażone są na choroby powstałe w związku z pracą, co skutkuje spadkiem zainteresowania tymi zawodami. Odrębny problem stanowią manipulacje polityczne i społeczne, źle rozumiana konkurencja zawodowa. Przedstawione rozważania skłaniają do szeroko pojętej, a toczącej się od lat dyskusji społecznej na temat pozycji pielęgniarstwa w systemie ochrony zdrowia. Jej efektem powinna być odpowiedź na tytułowe pytanie: Kim jest pielęgniarka, położna w opiece zdrowotnej? (piśmiennictwo u Autorki) [Tekst pobrano ze strony internetowej NIPiP] Informacja dla podmiotów wykonujących działalność leczniczą tj. indywidualnych i grupowych praktyk pielęgniarek, położnych. Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych przypomina o obowiązku zgłaszania zmian przez pielęgniarki/położne wykonujące działalność leczniczą wpisane do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Zmiany należy zgłaszać organowi prowadzącemu rejestr w terminie 14 dni od dnia ich powstania. W przypadku niezgłoszenia zmian danych objętych rejestrem w wyżej wymienionym terminie okręgowa rada może w drodze decyzji administracyjnej nałożyć karę pieniężną w wysokości do dziesięciokrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę. Decyzji nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności. (art. 107 ustawy o działalności leczniczej) OPŁATY ZA WPIS I ZMIANĘ WPISU DO REJESTRU w 2014r. (art. 105 ust. 1 pkt 1, ust. 2 ustawy o działalności leczniczej): 1) wpis do rejestru - 76,70 zł 2) zmiana wpisu do rejestru - 38,35 zł

6 PTP PTP Cele: popularyzowanie nauki w zakresie pielęgniarstwa i dziedzin pokrewnych oraz kształtowanie postaw etycznych członków PTP wspieranie pielęgniarek, pielęgniarzy i położnych w zakresie zawodowego i naukowego rozwoju prowadzenie badań naukowych w zakresie pielęgniarstwa i wcielanie ich do pracy zawodowej współpraca międzynarodowa i krajowa z instytucjami i organizacjami naukowymi w zakresie wymiany doświadczeń Struktura PTP: W skład Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego wchodzą: Zarząd Główny Rada Naukowa Główna Komisja Rewizyjna Główna Komisja Historyczna Komisja Odznaki Honorowej Zarządy Oddziałów Koło Liderów Pielęgniarstwa PTP jest członkiem: Międzynarodowej Rady Pielęgniarek (ICN) Europejskiego Forum Narodowych Stowarzyszeń Pielęgniarek i Położnych, WHO (EFNNMA) Europejskiego Forum Stowarzyszeń Pielęgniarskich przy UE (EFN) Europejskiej Grupy Pielęgniarek Badaczy (WENR) Historia: Działania zmierzające do utworzenia PTP rozpoczęły się w drugiej połowie 1956 roku. Komitet Organizacyjny Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego, powstały przy pomocy ministra zdrowia, zajmował się wówczas projektem statutu i organizacją I Krajowego Zjazdu. PTP zostało powołane do życia 6 stycznia 1957 roku[1]. Na zjeździe, który się wówczas odbył wybrano władze i uchwalono statut, który zatwierdzono 23 marca 1957 roku. Na przewodniczącą Zarządu Głównego powołano Halinę Stefańską. Towarzystwo pełniło wówczas rolę opiniotwórczą i doradczą. Zakres jego działania obracał się wokół nowelizacji ustawy o zawodzie pielęgniarki, utworzenia w Ministerstwie Zdrowia jednostki zajmującej się polityką pielęgniarską, powołania kierunku studiów pielęgniarskich, dbania o etykę zawodową i podnoszenia rangi zawodu. W 1960 roku PTP rozpoczęło przygotowania do powstania studiów wyższych dla pielęgniarek. W tym samym roku przy udziale PTP i Sekcji Pielęgniarek Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia (ZZ PSZ) został utworzony przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej Ośrodek Doskonalenia Średnich Kadr Medycznych. Kierownictwo nad nim objęła Rachela Hutner. Rok później (18 kwietnia 1961 roku) po- nownie poprawiono i zatwierdzono statut. Kolejne poprawki miały miejsce: 24 kwietnia 1973 roku, w 1993 i 2002 roku. Podczas Kongresu Międzynarodowej Rady Pielęgniarek (ICN) w Melbourne w 1966 roku PTP zostało powołane na jej członka. Następnie w 1969 roku, przy udziale PTP zostało powołane trzyletnie Studium Pielęgniarstwa funkcjonujące przy Akademii Medycznej w Lublinie, które w 1972 roku przekształciło się w Wydział Pielęgniarstwa Akademii Medycznej w Lublinie. Było ono wówczas jedynym w Europie miejscem kształcenia akademickiego pielęgniarek. W 1973 PTP opublikowało Zasady etyki zawodowej pielęgniarki i położnej. Było to pierwsze w Polsce opracowanie tego typu. Na mocy MZiOS od 1984 roku zasady te stały się obowiązujące w zawodzie pielęgniarki i położnej. W 1979 Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego zwrócił się z postulatem do Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej o utworzenie Departamentu Pielęgniarstwa. W tym samym roku PTP wraz z MZiOS i Związkiem Socjalistycznej Młodzieży Polskiej przeprowadziło turniej: Złoty Czepek Pielęgniarski. W 1981 roku został powołany samodzielny Wydział Pielęgniarstwa w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej. W 1988 roku PTP zostało przyjęte w poczet członków Zrzeszenia Polskich Towarzystw Medycznych. Natomiast w 1989 roku Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Pielęgniarek zatwierdził Hymn Pielęgniarek. W tym samym roku Urszula Krzyżanowska-Łagowska zajęła się opracowaniem projektu ustawy o samorządzie pielęgniarek i położnych a posłanka Krystyna Ejsmont przyczyniła się do podjęcia przez Sejm dyskusji nad nim. Ustawa o Samorządzie Pielęgniarek i Położnych została zatwierdzona przez Sejm 19 kwietnia 1991 roku. W 1992 roku Zarząd Główny Towarzystwa powołał Komisje Problemowe. W 1993 roku odbył się w Busku Zdroju I Kongres Pielęgniarek i Położnych. W tym samym roku PTP zaczęło wydawać Zeszyty Naukowe pt. Problemy Pielęgniarstwa. Podczas Walnego Zjazdu PTP w 1993 roku został zmieniony statut i status zrzeszenia. Od tamtego czasu organizacja funkcjonuje jako Towarzystwo Naukowe. Powołane też zostały: Rada Naukowa i organ opiniodawczo-doradczy ZG PTP. Na przełomie 1995 i 1996 roku przedstawiciele Zarządu Głównego Towarzystwa brali udział w pracach nad: Ustawą o Zawodach Pielęgniarki i Położnej oraz Kodeksem Etyki Polskiej Pielęgniarki i Położnej (Ustawa z dn. 5 lipca 1996, Dz. U. Nr 91, poz.410). Uczestniczyli oni również w opracowywaniu nowelizacji tej Ustawy w latach 1998, 2000 i 2002. W 1994 roku w Londynie odbyły się uroczystości stulecia Międzynarodowej Rady Pielęgniarek, gdzie Polskę reprezentowało 14 osób z Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego. Natomiast w 2002 roku po raz kolejny Walny Zjazd PTP dokonał zmiany statutu. Podczas Zjazdu Delegatów w Łodzi w 2005 roku podjęto decyzję o przekształceniu PTP w organizację pożytku publicznego. Jako organizacja pożytku publicznego PTP funkcjonuje od 2006 roku. Bibliografia Encyklopedia dla pielęgniarek, red. Józef Bogusz, PZWL, Warszawa, 1990, s. 385, ISBN 83-200-1191-4 Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie kalendarium PTP zaprasza Terminarz i tematyka szkoleń: 20.02.2014r. godz. 13.00 mgr Mariola Górny, mgr Irena Moczarna Gruźlica jest uleczalna 20.03.2014r. godz. 13.00 mgr Teresa Fichtner-Jeruzel Etyka w zawodzie pielęgniarki i położnej W imieniu Zarządu Oddziału PTP mgr Julia Peszyńska

INFORMACJE 7 SKŁADKA CZŁONKOWSKA NA RZECZ SAMORZĄDU ZAWODOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH Skarbnik DORPiP Lucyna Bogumił W myśl art. 11 ust. 2 pkt. 4 ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 174, poz.1038) członkowie samorządu są obowiązani regularnie opłacać składkę członkowską, której wysokość określa w drodze uchwały Krajowy Zjazd Pielęgniarek i Położnych. Delegację powyższą Krajowy Zjazd wykonał podejmując uchwałę Nr 19 VI Krajowego Zjazdu Pielęgniarek i Położnych z dnia 7 grudnia 2011 r. w sprawie wysokości składki członkowskiej oraz zasad jej podziału. Zatem obowiązkiem każdego członka samorządu jest, aby składka członkowska w wysokości określonej w uchwale Krajowego Zjazdu na rzecz Okręgowej Izby została odprowadzona. Krajowy Zjazd Pielęgniarek i Położnych określił składkę członkowską w wysokości: 1) 1% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego w przypadku zatrudnienia na stanowisku pielęgniarki lub położnej na podstawie umowy o pracę albo na podstawie stosunku służbowego. 2) 0,5 % miesięcznej emerytury, renty lub świadczenia przedemerytalnego. 3) 1% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia dla przedsiębiorstw bez wypłat z zysku, ogłaszanego przez Prezesa GUS za ostatni kwartał poprzedniego roku kalendarzowego w roku 2014 40,04 zł osoby wykonujące zawód pielęgniarki, położnej w ramach działalności gospodarczej indywidualnej lub grupowej praktyki zawodowej wpisane do rejestru Dolnośląskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych lecz nie wykonujące zawodu pielęgniarki i położne wykonujące zawód wyłącznie poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które nie złożyły wniosku o wykreślenie z rejestru pielęgniarek i położnych. w przypadku uzyskiwania dochodów jednocześnie ze źródeł, o których mowa w pkt. 1 i 2, składka członkowska powinna być naliczona z jednego źródła, z tego z którego wysokość składki jest wyższa. 4) W przypadku uzyskiwania dochodów jednocześnie z działalności gospodarczej oraz z innego źródła, o którym mowa w pkt. 1 i 2, składka członkowska powinna być naliczona na podstawie pkt. 3 (w roku 2014 wynosi - 40,04 zł ), chyba że składka naliczona z innego źródła byłaby wyższa. 5) W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u więcej niż jednego pracodawcy, wysokość składki członkowskiej obliczana jest od najwyższego miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Z opłacania składek członkowskich zwolnione są pielęgniarki i położne : bezrobotne, które są zarejestrowane w urzędzie pracy, przebywające na urlopie wychowawczym lub pobierające zasiłek rehabilitacyjny, które zaprzestały wykonywania zawodu i złożyły wniosek, odnośnie zaprzestania wykonywania zawodu. Składki członkowskie są płatne miesięcznie do 15 dnia każdego miesiąca, za miesiąc poprzedni. W przypadku braku wpłaty należnych składek za dwa pełne okresy, mogą być one dochodzone w drodze egzekucji. Odpowiadając na wątpliwości dotyczące sytuacji, w której pielęgniarka, położna jest niezdolna do pracy i pobiera wynagrodzenia chorobowe albo też zasiłek chorobowy należy stwierdzić, że sytuacja ta nie ma wpływu na wysokość składki. W myśl 2 ust.1 pkt. 1) cytowanej wyżej uchwały nr 19, miesięczną składkę członkowską określono na poziomie 1% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego w przypadku zatrudnienia na stanowisku pielęgniarki lub położnej na podstawie umowy o pracę albo na podstawie stosunku służbowego. Rzeczony przepis nie uzależnia więc wysokości składki, od kwoty faktycznie otrzymanego wynagrodzenia (netto lub brutto), a stanowi o miesięcznym wynagrodzeniu zasadniczym, to jest kwocie wynagrodzenia zasadniczego wynikającej z treści umowy o pracę. Podobnie, nie mają wpływu na określenie wysokości składki faktyczne zmniejszenia kwoty otrzymanego wynagrodzenia z innych tytułów, jak choćby z tytułu zajęć komorniczych, czy też zwiększenia zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Reasumując należy stwierdzić, iż niezależnie od długotrwałości okresu niezdolności do pracy, wysokość składki członkowskiej jest wyliczana w taki sam sposób, jako 1% od wynagrodzenia zasadniczego członka samorządu. Analogicznie jest w przypadku składki przypadającej za okres urlopu macierzyńskiego. Przypominamy również, że przejście na emeryturę, rentę lub świadczenie przedemerytalne nie zwalnia z obowiązku opłacania składki członkowskiej do czasu złożenia we właściwej okręgowej izbie oświadczenia o zaprzestaniu wykonywania zawodu i skreślenia z rejestru. W związku z tym, że pomoc finansowa w formie zapomogi, refundacji, bezpłatnego szkolenia udzielana przez Okręgową Izbę uzależniona jest od udokumentowania systematycznego opłacania składki członkowskiej należy pamiętać, aby przy zmianie pracodawcy pobrać zaświadczenie o okresie opłacania składek członkowskich na rzecz samorządu. Składki można odprowadzać: 1. Poprzez dział księgowo finansowy swojego pracodawcy na konto Dolnośląskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu. Przelew powinien zawierać: nazwę zakładu pracy, imienny wykaz pielęgniarek i położnych oraz miesiąc za który wpłacana jest składka. 2. Samodzielnie w kasie Dolnośląskiej Okręgowe Izby Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu, ul Powstańców Śląskich 50 w godzinach: - poniedziałek... 10-16 - wtorek... 8-13 - środa... 10-16 - czwartek... 8-13 w piątek kasa nieczynna 3. Na konto Dolnośląskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych Bank PEKAO S A O/ Wrocław Nr 63 1240 6670 1111 0000 5641 0435 Przelew bankowy lub przekaz pocztowy powinien zawierać: imię, nazwisko, adres zamieszkania pielęgniarki lub położnej oraz miesiąc za który wpłacana jest składka.

8 PIELĘGNIARSTWO TESTAMENT ŻYCIA Beata Łabowicz mgr pielęgniarstwa, absolwentka studiów podyplomowych Prawo medyczne i bioetyka UJ Kraków, Katedra Prawa Karnego Wydział Prawa i Administracji praca dyplomowa ŻYCIE? Ciąg zdarzeń, wrażeń, dobrych i złych emocji aż po kres? A może tylko zbiór reakcji chemicznych następujących jedna po drugiej do wyczerpania materiału? CZŁOWIEK jednostka autonomiczna czy istota bezwolna wobec nieubłaganego przeznaczenia? Rodzi się, żyje, umiera bez realnego wpływu na bieg wydarzeń? ŻYCIE CZŁOWIEKA W JEGO RĘKACH! Kolejny pusty slogan czy fakt? Jeżeli fakt, to jaki mamy wpływ na wystąpienie lub nie zdarzeń niepożądanych? Kto ma prawo do decyzji o tym jak będzie wyglądał nasz kres w sytuacji, gdy nie będziemy już w stanie nic wyrazić? Mąż, żona, dzieci? Lekarz, dla którego będziemy kolejnym bardziej lub mniej ciekawym przypadkiem? Powyższe pytania można mnożyć w nieskończoność. Są obecne w myślach każdego z nas, zwłaszcza, jeżeli doświadczyliśmy cierpienia lub otarliśmy się o nie w najbliższym otoczeniu. Zaczynamy się zastanawiać nad tym, czy chcielibyśmy być ratowani za wszelką cenę, nawet wtedy, gdy nie będzie już szansy na poprawę stanu naszego zdrowia. Daje nam się prawo do walki o życie, często bez gwarancji w zakresie jakości. A co z prawem do godnej śmierci? Co z prawem do umierania w spokoju? Codziennie media bombardują nas informacjami o ludzkich tragediach. Śmierć jest wszechobecna, nieunikniona i to jest fakt. Słyszymy o przypadkach heroicznej walki lekarzy o życie i zdrowie ofiar wypadków, katastrof i innych tragicznych zdarzeń. Podziwiamy ich za ten trud i cieszymy się z każdego uratowanego życia, z każdej uśmiechniętej twarzy, która mówi z wdzięcznością, że gdyby nie oni to O ofiarach nieudanych reanimacji trwających wbrew swojej woli w stanie wegetatywnym bez szans na poprawę słyszymy rzadko. TESTAMENT rozrządzenie własnym majątkiem na wypadek śmierci. Sporządzenie takiego dokumentu umożliwia nam dokonanie podziału rzeczy materialnych zgodnie z naszym życzeniem. Czy da się w podobny sposób uregulować kwestię godnej śmierci?, Czy można zapisać w formie dokumentu na przyszłość naszą wolę w zakresie zaprzestania stosowania terapii w sytuacji, gdy nie przyniesie już pozytywnych efektów? Czy jakikolwiek dokument jest w stanie uregulować powyższe sprawy? Temat jest trudny, złożony i dotyka bardzo delikatnej materii. Łączy w sobie zagadnienia teologiczne, humanistyczne, etyczne i biologiczne. Opiera się o prawo człowieka do samostanowienia, ale też o wiarę w nieuchronność wyroków Boskich, z którymi należy się pogodzić. Wnika w przepisy obowiązującego prawa oraz zasady etyki pracownika medycznego, którego powinnością jest ratowanie człowieka do końca. Jeden z ostatnich autorytetów Jan Paweł II pokazał nam jak można wyrazić swoją wolę. POZWÓLCIE MI ODEJŚĆ DO DOMU OJCA Te słowa zmieniły wiele w świadomości wielu ludzi. Wielki Człowiek, który ogromnym szacunkiem obdarzał ludzkie życie nie chciał uporczywej terapii. Miał szansę i zdążył wyrazić swoją wolę, i została ona uszanowana. TESTAMENT ŻYCIA Testament życia (Living will, Advance Directives, Patiententestament, Testament de vie) oświadczenie pro futuro, w którym każdy mógłby zastrzec, w jakich warunkach i jakimi metodami nie życzy sobie ratowania czy podtrzymywania życia 1 Mówiąc o testamencie życia, należy go różnicować z eutanazją i silnie podkreślać różnice między tymi pojęciami. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z sytuacją usankcjonowania prawa człowieka do godnej śmierci tzn. przeciwdziałanie uporczywemu podtrzymywaniu życia. Z zagadnieniem tym łączy się pojęcie UPORCZYWEJ TERAPII czyli stosowania procedur medycznych w celu podtrzymania funkcji życiowych nieuleczalnie chorego, które przedłuża jego umieranie, wiążąc się z nadmiernym cierpieniem lub naruszeniem godności pacjenta. Uporczywa terapia nie obejmuje podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych, łagodzenia bólu i innych objawów oraz karmienia i nawadniania, o ile służy dobru pacjenta 2 W przypadku eutanazji, mamy do czynienia z sytuacją prośby chorego o skrócenie życia. Na powstanie idei miały wpływ zmiany w naukach biomedycznych i metodach terapii, które nastąpiły w drugiej połowie XX wieku. Umożliwiły one dłuższą przeżywalność osób w stanach uważanych do tej pory za beznadziejne. 3 Jednocześnie zrodziło to wiele dylematów. Człowiek świadomy, w pełni władz umysłowych może wyrazić zgodę lub nie na proponowane metody leczenia i jest to wiążące. Jeśli nie da się przekonać, pozostaje nam uszanowanie jego woli, nawet wtedy, gdy uważamy, że nie ma racji. Dlaczego? Bo jako jednostka autonomiczna ma takie prawo! W takim razie, co z autonomią osób, które z racji nieświadomości nie mogą wyrazić własnej woli, a tradycyjna etyka lekarska obliguje do ratowania życia niezależnie od stanu i woli pacjenta? Właśnie taka kwestia stała się podstawą do dyskusji oraz prac nad tworzeniem testamentu życia. 4 Zdania na temat testamentu życia, jako humanitarnego postępowania w sprawach ostatecznych, są podzielone, niemniej wiele krajów przyjęło takie rozwiązanie i jest ono praktykowane. Można swoją wolę przekazać osobiście lub wyznaczyć pełnomocnika, odpowiedzialnego za jej wykonanie. TESTAMENT ŻYCIA W REALIACH POLSKICH Propozycja wprowadzenia w Polsce testamentu życia, wywołuje żywe zainteresowanie, skłania do dyskusji. Jedni uważają, że stanowi próbę wprowadzenia prawnej zgody na zakamuflowaną eutanazję. Podkreślane są zapisy naszej Ustawy Zasadniczej, której art. 38 nakłada na żywych obowiązek prawnego chronienia życia. 5 Inni twierdzą, że jest to dowód poszanowania wolnej woli człowieka i uszanowania jego prawa do wyboru czasu i okoliczności rozstania się ze światem. Pojawiają się głosy nawołujące do wielkiej debaty z udziałem wszystkich zainteresowanych stron tj.: medyków, etyków, prawników oraz tzw. statystycznych obywateli (prof. Magdalena Środa, prof. Mariusz Żydowo). O testamencie życia Polacy usłyszeli kilka lat temu, kiedy to w 2008 roku powstał Zespół ds. Konwencji Bioetycznej, powołany w Kancelarii Premiera RP. Do zadań Zespołu należało między innymi przygotowanie ratyfikacji przez Polskę Konwencji Bioetycznej Rady Europy. Pracami kierował poseł Jarosław Gowin. Zgodnie z art. 9 powyższej Konwencji (podpisanej przez Polskę, ale nie ratyfikowanej) należy brać pod uwagę wcześniej wyrażone życzenia osoby, co do interwencji medycznej, jeżeli w chwili jej przeprowadzenia nie jest ona w stanie wyrazić swojej woli.

PIELĘGNIARSTWO 9 Zespół Jarosława Gowina wypracował projekt ustawy bioetycznej, proponując wprowadzenie do niej następujących zapisów: lekarz ma prawo do podejmowania działań o znamionach uporczywej terapii wyłącznie na żądanie pacjenta pacjent ma prawo do wyrażenia zgody lub sprzeciwu na stosowanie takiej terapii człowiek ma prawo do umierania w spokoju i godności pacjent w stanie terminalnym ma prawo do świadczeń zdrowotnych, mających na celu łagodzenie bólu i innych cierpień pacjent ma prawo do nieprzedłużania cierpień 6 Niezależnie od Zespołu Gowina, tematyką testamentu życia zajął się Zespół Roboczy ds. Problemów Etycznych Końca Życia, który powstał w 2007 roku i działał w ramach projektu badawczego Granice Terapii Medycznych. Pracą kierowali: ks. prof. Wojciech Bołoz bioetyk (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie) oraz dr n. med. Małgorzata Krajnik kierownik Katedry i Zakładu Medycyny Paliatywnej w Szpitalu Uniwersyteckim im. Dr Jurasza w Bydgoszczy. W założeniach przygotowanego projektu zawarto stwierdzenie, że nie należy podejmować nadzwyczajnych działań, przedłużających życie chorego o ile wcześniej zadeklarował, że sobie tego nie życzy, z jednoczesnym zapewnieniem mu pomocy lekarskiej związanej z łagodzeniem bólu oraz opieki duszpasterskiej. 7 W projekcie ukazano nierozerwalność pojęcia testamentu życia i uporczywej terapii. Zwrócił na to uwagę ks. prof. Wojciech Bołoz, który bardzo mocno podkreślił również stwierdzenie, że jedynym uzasadnieniem rezygnacji z uporczywej terapii jest zapewnienie naturalnej i godnej śmierci umierającemu, czego absolutnie nie można wiązać z oszczędnościami w systemie opieki zdrowotnej. Analizując pojęcie testamentu życia, napotyka się na szereg argumentów zarówno za jak i przeciw takiemu uregulowaniu. Co przemawia za? Niewątpliwą i niezaprzeczalną korzyścią wynikającą ze sporządzenia takiego dokumentu jest świadomość przysługujących choremu praw, a zwłaszcza możliwość przedłużenia obowiązywania jego woli na czas utraty świadomości, co z pewnością stanowi oznakę szacunku dla autonomii człowieka oraz daje zainteresowanemu gwarancję, że jego decyzja zostanie uszanowana. Postawienie sprawy w sposób jasny, zdejmie z innych ciężar podejmowania niełatwych decyzji w imieniu chorego i być może zapobiegnie konfliktom między jego bliskimi a pracownikami medycznymi. 8 Co przemawia przeciw? Przede wszystkim ryzyko braku możliwości wycofania swojego oświadczenia, w sytuacji zmiany zdania tuż przed wypadkiem. Problem? Z pewnością tak! Człowiek zdrowy, aktywny inaczej oceni wartość życia i najczęściej nie dopuszcza do siebie możliwości funkcjonowania w stanie długotrwałej choroby oraz zależności od innych. Człowiek chory oceni swoją sytuację inaczej, często wybierając leczenie przedłużające życie, jako tzw. ostatnią deskę ratunku. Dodatkowo, zapisy testamentu w zakresie procedur mogą być nieadekwatne do stanu pacjenta, ponieważ występują problemy ze sporządzeniem pełnej listy potrzebnych interwencji medycznych. 9 W chwili obecnej, w Polsce nie ma instytucji prawnej zwanej testamentem życia. Osoba może zadeklarować swoją wolę w zakresie odmowy leczenia na wypadek utraty władz umysłowych, niemniej nie są one prawnie wiążące. PODSUMOWANIE Nie potrafię zająć jednoznacznego stanowiska w kwestii testamentu życia. Z pewnością długoletnia praca w Oddziale Intensywnej Terapii skłania mnie do zaakceptowania takiej formy rozwiązania kwestii. Widziałam wielu ludzi trwających w stanie wegetatywnym miesiącami, a każdy dzień był kolejnym dniem nadziei ich bliskich na cud, który nie nastąpił. Niemniej człowiek pozostaje człowiekiem do końca bez względu na swój stan zdrowia. Osoba świadoma ma prawo do zmiany podjętej decyzji i może to w efekcie oznaczać zgodę na dalsze leczenie. Czy da się uregulować tą kwestię w przypadku osób nieprzytomnych? Wszak cudowne wybudzenia ze stanu długotrwałej śpiączki choć rzadkie to jednak się zdarzają. Wszak medycyna idzie ciągle do przodu i pojawiają się nowe, skuteczniejsze metody terapii. Pojawia się tu także problem etyki pracownika medycznego i jego odpowiedzialności za podjęte decyzje. Mam na myśli nie tylko odpowiedzialność karną. Myślę przede wszystkim o odpowiedzialności moralnej przed pacjentem, jego bliskimi, a także przed sobą samym. Przecież zapisy testamentu życia mogą być niezgodne z naszą wiarą, poglądami, sumieniem, posiadaną wiedzą. Doświadczyłam przypadków, w których pacjenci w pełni świadomi nie wyrażali zgody na interwencje medyczne i nie były to sytuacje łatwe. Czy w przypadku osób nieświadomych jest łatwiej? Z pewnością odchodzi cały aspekt komunikacji z osobą. Mamy jej wolę spisaną bądź przekazaną przez pełnomocnika i pozostaje nam jedynie dostosowanie się do dyspozycji. Ale czy tylko? Z doświadczeń moich koleżanek pracujących za granicą, wiem, że respektowanie testamentu życia to obowiązek i może prowadzić do zaniechania interwencji medycznej nawet w pozornie błahej sprawie. Nadgorliwość? A może jednak taki zapis stępia czujność i prowadzi do zobojętnienia? Czy mamy prawo sprowadzać funkcję medyka do biernego wykonawcy woli chorego? Patrząc pod kątem pacjenta i jego prawa do samostanowienia wydaje się, że tak. A patrząc pod kątem pracownika medycznego i jego obowiązku do wykonania procedury zgodnie ze wszystkimi prawidłami i w oparciu o dostępne środki? Zdaję sobie sprawę, że mojej pracy przeważają wątpliwości i pytania. Myślę, jednak, że mimo piętrzących się wątpliwości, należy dyskutować kwestię testamentu życia, doprowadzając w efekcie do uregulowań prawnych. Należy sobie życzyć, aby były one rzeczowe i nie budzące wątpliwości co do intencji, niemniej wydaje mi się, że nie jest możliwe wypracowanie w pełni zadowalającego stanowiska. BIBLIOGRAFIA: 1. Jan Paweł II, Ewangelium Vitae 2. Aszyk P., Testament życia za czy przeciw, Katedra Etyki Wyższej Szkoły Filozoficzno Pedagogicznej Ignatianum w Krakowie 3. Bołoz W. Bioetyka. Jej historia i sposoby ujmowania, Studia Ecologiae et Bioethicae 1 (2003) 4. Bołoz W., Życie człowieka w ludzkich rękach 5. Sowińska H., Godnie odejść to znaczy napisać testament życia:, a w nim zrezygnować z uporczywej terapii?, http://www.pomorska.pl 6. Tokarczyk R., Filozofia prawa 7. Wichrowski M., Testament życia a odpowiedzialność moralno prawna lekarza 8. Winczorek P., Czy konstytucja zezwala na testament życia, http://prawo.rp.pl 9. Zajadło J., Godność i prawa człowieka, Gdańskie Studia Prawnicze 10. Zoll A. Czy można mówić o statusie prawnym komórek macierzystych, Gazeta Lekarska nr 2, Luty 2005 (Footnotes) 1 Sowińska H. Godnie odejść to znaczy napisać testament życia, a nim zrezygnować z uporczywej terapii, www.pomorska.pl, data wejścia 2012-09-03 2 Definicja wypracowana przez Grupę Roboczą ds. Problemów Etycznych Końca Życia w czerwcu 2008 r. w: Sowińska H. Godnie odejść to znaczy napisać testament życia, a nim zrezygnować z uporczywej terapii, www.pomorska.pl, data wejścia 2012-09-03 3 Wichrowski M. Testament życia a odpowiedzialność moralno prawna lekarza. 4 tamże 5 Winczorek P., Czy konstytucja zezwala na testament życia, http://prawo.rp.pl/artykul,data wejścia 2012- -09-03 6 Sowińska H. Godnie odejść to znaczy napisać testament życia, a nim zrezygnować z uporczywej terapii, www.pomorska.pl, data wejścia 2012-09-03 7 Sowińska H. Godnie odejść to znaczy napisać testament życia, a nim zrezygnować z uporczywej terapii, www.pomorska.pl, data wejścia 2012-09-03 8 Aszyk P., Testament życia za czy przeciw?, Katedra Etyki Wyższej Szkoły Filozoficzno Pedagogicznej Ignatianum w Krakowie 9 tamże

10 PIELĘGNIARSTWO Informacje pobrano ze strony www.poltransplant.org.pl Czemu służy przeszczepianie narządów? Przeszczepianie narządów jest metodą ratowania życia osoby chorej, która potrzebuje zdrowego narządu, aby żyć. Metoda ta polega na wszczepieniu biorcy narządu lub tkanek pochodzących od innego człowieka. Kiedy można pobrać narządy do przeszczepienia? Niektóre narządy (nerka, segment wątroby) lub tkanki (szpik kostny) można pobierać od osób żywych pod warunkiem, że dawca wyrazi na to zgodę, a jego życie nie będzie narażone na niebezpieczeństwo. Jednak większość narządów i tkanek do przeszczepienia pobiera się ze zwłok osób, które za życia nie wyraziły sprzeciwu na pobranie. Nerki, serce, płuca, wątrobę, trzustkę, jelito i rogówkę można pobrać od osoby zmarłej, kiedy zostały już wyczerpane wszystkie możliwości jej leczenia i u której stwierdzono komisyjnie śmierć mózgową. Co to jest śmierć mózgu? Ustanie krążenia krwi w mózgu powoduje nieodwracalne jego uszkodzenie i chociaż przy pomocy specjalnej aparatury można pewien czas utrzymać czynność serca i oddychania, stwarzających pozory życia, wiadomo że człowiek nie żyje. U takich osób komisja lekarska złożona z trzech lekarzy, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii, po przeprowadzeniu serii badań orzeka śmierć mózgową w celu odłączenia od aparatury wentylującej zwłoki. Przed odłączeniem aparatury należy rozpatrzyć możliwość pobrania niektórych narządów do przeszczepienia. Pozostaje wtedy tylko kilka godzin, aby upewnić się co do woli zmarłego dotyczącej oddania tkanek i narządów po śmierci (sprawdzenie w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów czy osoba ta nie zarejestrowała sprzeciwu na pobranie narządów po śmierci) i zorganizować przeszczepienie narządów. Czy lekarze powinni skontaktować się z rodziną przed pobraniem narządów? Według polskiego prawa każda osoba zmarła może być uważana za potencjalnego dawcę tkanek i narządów, jeśli za życia nie wyraziła sprzeciwu. Lekarze, pod opieką których był zmarły, informują zwykle rodzinę o śmierci i zamiarze pobrania narządów do przeszczepienia, ale nie muszą prosić jej o wyrażenie na to zgody. Jeśli zmarły pozostawił pisemny zapis dotyczący jego woli odnośnie pobrania narządów po śmierci, lekarze respektują jego decyzję. Bliscy mogą jedynie potwierdzić opinię zmarłego na temat pobrania narządów, jeśli ją znają. Jak przebiega pobranie narządów i transplantacja? Kiedy komisja lekarska stwierdza śmierć mózgową, lekarz informuje o tym rodzinę zmarłego. Po upewnieniu się, że zmarły nie wyraził za życia sprzeciwu na pobranie narządów, można podjąć czynności związane z pobraniem. Pobranie narządów do przeszczepiania jest operacją chirurgiczną, w czasie której ciało dawcy traktowane jest z należytym szacunkiem. Przeszczepia się tylko narządy pochodzące od ludzi nie dotkniętych chorobami. Przed przeszczepieniem wykonuje się badania wykluczające choroby, które mogłyby zostać przekazane biorcy przeszczepu. Chorzy, którym dokonano przeszczepienia, zwykle nie poznają nazwiska dawcy, który uratował im życie, ponieważ dar narządów od zmarłego jest anonimowy. Jakie są wyniki przeszczepiania narządów? Po udanym przeszczepieniu narządu pacjenci mogą prowadzić normalne życie, kontynuować naukę, podjąć pracę. Biorcy przeszczepu nerki zwalniają miejsce dializacyjne innym potrzebującym chorym. Nie bez znaczenia jest także fakt, że przeszczepienie nerek wymaga mniejszych nakładów finansowych niż dializoterapia. Wyniki transplantacji narządów i tkanek w naszym kraju nie różnią się od wyników uzyskiwanych przez inne ośrodki europejskie. Czy w Polsce istnieje ryzyko handlu narządami? Aby uniknąć takiego ryzyka, obowiązujące przepisy przewidują, że pobranie narządu i jego przeszczepienie może mieć miejsce jedynie w upoważnionych ośrodkach medycznych. Przeszczepianie jest skomplikowaną procedurą, angażującą tak wielu wysokiej klasy specjalistów, że pokątne przeszczepianie narządów jest praktycznie niemożliwe. Pobrane narządy rozdzielane są zgodnie z kryteriami medycznymi. Ich losy, od pobrania aż do przeszczepienia znajdują się pod kontrolą upoważnionych ośrodków. Ustawa Transplantacyjna penalizuje wszel-

PIELĘGNIARSTWO 11 kie próby komercjalizacji przeszczepienia narządów w Polsce. Dlaczego w Polsce brakuje narządów? Wyniki przeszczepiania narządów są coraz lepsze dzięki czemu rozszerzają się wskazania do leczenia tą metodą. Wzrasta liczba osób oczekujących na przeszczepienie i wydłuża się czas ich oczekiwania na operację co może stworzyć zagrożenie dla życia tych chorych. Wiedza społeczeństwa o tym jaką wartość dla setek śmiertelnie chorych ma przeszczepienie narządu jest nadal niewystarczająca. Sprzeciw na pobranie narządu wyrażany przez rodzinę zmarłego powoduje, że nie można uratować życia wielu chorym. Należy prowadzić stałą kampanię edukacyjną, informującą o potrzebach i wynikach przeszczepiania narządów, która pomoże przekonać społeczeństwo o skuteczności tej metody leczenia. Jak zakomunikować wolę o sprzeciwie lub zgodzie na pobranie narządów po śmierci? Zgodnie z ustawą z dnia 01 lipca 2005 r. pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu. Sprzeciw należy zgłosić listownie lub osobiście w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów w Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym do spraw Transplantacji, Al. Jerozolimskie 87, 02-001 Warszawa. Formularz zgłoszenia sprzeciwu obok. Po dokonaniu wpisu w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, osoba zgłaszająca otrzyma listem poleconym potwierdzenie wpisu. Sprzeciw jest skuteczny od daty wpisu do rejestru, data będzie uwidoczniona na potwierdzeniu rejestracji. Jeżeli formularz będzie źle wypełniony, sprzeciw nie zostanie zarejestrowany, o czym osoba zainteresowana zostanie powiadomiona listownie. Moc prawną ma również noszone przy sobie własnoręcznie podpisane oświadczenie sprzeciwu lub oświadczenie ustne złożone w obecności dwóch świadków. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może wyrazić za życia przedstawiciel ustawowy tej osoby. Małoletni powyżej lat 16 lub inne osoby, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, mogą same wyrazić sprzeciw. Karta zgłoszenia sprzeciwu na oddanie po śmierci tkanek i narządów do Centralnego Rejestru Sprzeciwów. (obok) Osoba wyrażająca zgodę na oddanie po śmierci swoich tkanek i narządów do przeszczepienia dla ratowania życia i przywracania zdrowia ludziom chorym może także nosić przy sobie własnoręcznie podpisane oświadczenie woli. Takie oświadczenie woli ma charakter informacyjny i nie zwalnia lekarza, mającego zamiar pobrać narządy z obowiązku sprawdzenia w Centralnym Re- jestrze Sprzeciwów, czy osoba ta nie wyraziła sprzeciwu za życia. Każda osoba dorosła podpisująca oświadczenie woli, wyrażając zgodę na pobranie po śmierci swoich tkanek i narządów do przeszczepienia daje dowód świadomej chęci ratowania życia i przywracania zdrowia chorym ludziom. własnoręczne podpisanie oświadczenia ułatwia bliskim osoby zmarłej oraz lekarzom ZGŁOSZENIE NALEŻY WYPEŁNIĆ DUŻYMI LITERAMI CZARNYM LUB NIEBIESKIM KOLOREM. W PRZYPADKU NIEPRA WIDŁOWEGO WYPEŁNIENIA ZGŁOSZENIE ZOSTANIE ODESŁANE DO NADAWCY BEZ REJESTRACJI W CENTRAL NYM REJESTRZE SPRZECIWÓW. Adresat: POLTRANSPLANT, Al. Jerozolimskie 87, 02-001 Warszawa ZGŁOSZENIE Wnoszę o wpis w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, iż wyrażam sprzeciw na pobranie po śmierci komórek, tkanek i narządów.* Wnoszę o skreślenie wpisu sprzeciwu w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów na pobranie po śmierci, tkanek i narządów.* A. DANE OSOBY, KTÓREJ ZGŁOSZENIE DOTYCZY** 1. Numer ewidencyjny PESEL 2. Nazwisko 3. Pierwsze imię 4. Drugie imię 5. Data i miejsce urodzenia B. ADRES ZAMIESZKANIA OSOBY, KTÓREJ ZGŁOSZENIE DOTYCZY 6. Kod pocztowy 7. Miejscowość 8. Poczta 9. Ulica 10. Nr domu 11. Nr lokalu C.ADRES DO KORESPONDENCJI** (wypełnić, gdy jest inny niż adres zamieszkania) 12. Kod pocztowy 13. Miejscowość 14. Poczta 15. Ulica D. DANE PRZEDSTAWICIELA USTAWOWEGO** 18. Numer ewidencyjny PESEL 16. Nr domu 17. Nr lokalu 19. Nazwisko 20. Pierwsze imię 21. Drugie imię 22. Data i miejsce urodzenia * niepotrzebne skreślić ** gdy sprzeciw (cofnięcie sprzeciwu) dotyczy osoby niepełnoletniej lub osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych w punktach A i B wpisuje się dane tej osoby, a w punktach C i,,d dane osoby będącej jej przedstawicielem ustawowym; w takim przypadku podpis składa przedstawiciel ustawowy. Jednocześnie oświadczam, że jestem świadomy faktu, iż wyrażenie sprzeciwu (cofnięcie sprzeciwu) w powyższej formie będzie skuteczne od daty wpisu (cofnięcia wpisu) w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów. Data ta będzie uwidoczniona na otrzymanym przeze mnie zawiadomieniu określonym w 2 ust. 3 i w 4 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2006 r. w sprawie sposobu prowadzenia centralnego rejestru sprzeciwów oraz sposobu ustalania istnienia wpisu w tym rejestrze. (Dz.U.06.228.11350). miejsce, data i podpis osoby składającej zgłoszenie** Wypełnia Jednostka Organizacyjna: numer sprawy... data rejestracji w systemie... adnotacje urzędowe... podpis operatora CRS... uszanowanie wyrażonej woli. wypełnione oświadczenie woli należy nosić razem z dokumentami osobistymi (dowodem osobistym, prawem jazdy). oświadczenie woli ma charakter jedynie informacyjny i nie trzeba go nigdzie zgłaszać ani rejestrować. po wypełnieniu oświadczenia poinformuj swoich bliskich, że to zrobiłeś.

12 PIELĘGNIARSTWO ROLA I UDZIAŁ PIELĘGNIARKI OPERACYJNEJ W PRZESZCZEPIE NERKI Ewa Charlak licencjat pielęgniarstwa Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego Dział Bloków Operacyjnych Transplantacja (z łac.transplantare szczepić i plantare sadzić) to przeszczepienie zdrowego organu dawcy w całości lub w części, w miejsce usuniętego organu biorcy. Organy do transplantacji mogą pochodzić od dawców zmarłych oraz od dawców żywych (przeszczep allogeniczny) [8]. Transplantologia kliniczna najbardziej rozwinęła się w ciągu ostatnich 40 lat. Przeszczepianie narządów (serce, nerki, wątroba, trzustka) w okresie ich schyłkowej niewydolności stało się uznaną i skuteczną nowoczesną metodą leczenia chorych. Przeszczepianie organów stało się możliwe, dzięki wprowadzeniu przepisów prawnych, opracowaniu zasad rozpoznawania śmierci mózgu, nowym technikom badania zgodności tkankowej, poznaniu mechanizmu niedokrwiennego uszkodzenia narządów i udoskonalaniu sposobów ich przechowywania przed przeszczepieniem, wprowadzeniu nowych leków i schematów immunosupresyjnych, wcześniejszemu rozpoznawaniu i skuteczniejszemu leczeniu procesu odrzucania, a także zapobieganiu i lepszemu leczeniu zakażeń [15]. Przeszczepienie nerki przywraca prawidłową homeostazę wewnątrzustrojową oraz zapewnia lepszą jakość życia w porównaniu z dializoterapią, ponadto jest tańsze, dlatego powinno być metodą szeroko stosowaną. Ilość osób ze schyłkową niewydolnością nerek wzrasta każdego roku. W Polsce dializowanych jest ok. 12 tys. osób, z czego tylko 3000 chorych jest zarejestrowanych na Centralnej Liście Biorców oczekujących na przeszczep nerki [16]. Rozwój medycyny transplantacyjnej, zrodził nową wyselekcjonowaną rzeszę specjalistów, wciąż podnoszących swoje kwalifikacje zawodowe, aby móc sprostać nowym wyzwaniom nauki jaką jest transplantologia kliniczna. Ma to ogromny wpływ na jakość wykonywanych usług, a co za tym idzie ma coraz lepszy wpływ na poprawę zdrowia pacjenta. W skład zespołu transplantacyjnego wchodzą lekarze chirurdzy ze specjalizacją z dziedziny chirurgii naczyniowej oraz transplantologii, oraz pielęgniarki operacyjne czyli instrumentariuszki. Każda instrumentariuszka, która chce brać udział w zabiegach z dziedziny chirurgii transplantacyjnej, powinna mieć wieloletnie doświadczenie w uczestnictwie w zabiegach z chirurgii ogólnej i naczyniowej, ponieważ te dwie dziedziny są ściśle ze sobą powiązane posiadają ten sam zasób wiedzy, przejawiają ten sam charakter działania oraz charyzmę. Nie można bowiem przystępować do asystowania chirurgowi wszczepiającemu nerkę, bez wiedzy o układzie tętniczo-żylnym miejsca operowanego, oraz nie zdawać sobie sprawy z konsekwencji powikłań zabiegów wykonywanych na tak dużych i poważnych naczyniach krwionośnych. Chciałabym dodać, że moje doświadczenie zawodowe od momentu skończenia szkoły w roku 1987 rozpoczęło się na bloku operacyjnym Chirurgii Naczyniowej (wtedy jeszcze nie transplantacyjnej).wraz z koleżankani, które dziś mają taki sam staż pracy lub dłuższy, oraz z lekarzami uczyłyśmy się chirurgii transplantacyjnej. Współpracując z wieloma ośrodkami transplantacyjnymi w Polsce same tworzyłyśmy procedury, które umożliwiały naszemu zespołowi pobieranie i przeszczepianie nerek i wątroby. Patrząc z perspektywy lat, można powiedzieć, że początki jak wszędzie były bardzo trudne, ale za to dziś, nasz ośrodek Poltransplantu przy Akademickim Szpitalu

PIELĘGNIARSTWO 13 Klinicznym, jest jednym z najprężniej działających ośrodków w Polsce. Mamy w swoim dorobku niezliczone pobrania oraz przeszczepy narządów a co za tym idzie tysiące nieprzespanych godzin nocnych a dzięki temu setki uratowanych, szczęśliwych ludzkich żyć. Udział pielęgniarki operacyjnej w procedurze przeszczepowej nie ogranicza się tylko do asystowania przy zabiegu, ale to przede wszystkim cała gama przygotowań sprzętu i materiału, czuwanie nad poprawnością przebiegu i nie dopuszczenie do pomyłek, czyli do przeszczepienia nie tej nerki jeśli w ośrodku w danym dniu jest kilka narządów do przeszczepienia. To również, ogromny zasób wiedzy, jaką powinna posiadać pielęgniarka instrumentariuszka z zakresu chirurgii transplantacyjnej. Pobrania i przeszczepy są wielkim wyzwaniem organizacyjnym. Dla wszystkich zaangażowanych w tego typu procedury, jest to ogromny stres. Od pielęgniarki wymaga się stałej pełnej gotowości, bo przecież nie można przewidzieć nigdy, kiedy odbędzie się pobranie narządów i następnie przeszczepianie. Ponieważ zabiegi te nie są planowane, odbywają się przeważnie w godzinach nocnych. Trzeba umieć pogodzić pełną gotowość udziału w procedurach transplantacyjnych, ze stałą pracą i życiem rodzinnym. Przeszczep nerki, jako nowoczesna forma leczenia schyłkowej niewydolności nerek. Druga połowa ubiegłego wieku doprowadziła do niesłychanego rozwoju transplantologii klinicznej. Stosowanie różnego rodzaju przeszczepów, znacząco poprawiło jakość życia. Wszystko to stało się możliwe dzięki wprowadzeniu przepisów prawnych, opracowaniu zasad rozpoznawania śmierci mózgu, nowym technikom badania zgodności tkankowej, poznaniu mechanizmu niedokrwiennego uszkodzenia narządów i udoskonaleniu sposobów ich przechowywania przed przeszczepieniem, wprowadzeniu nowych leków i schematów immunosupresyjnych, wcześniejszemu rozpoznawaniu i skuteczniejszemu leczeniu procesu odrzucania, a także zapobieganiu i lepszemu leczeniu zakażeń [15]. Transplantologia jest nauką interdyscyplinarną, która łączy w sobie niemal wszystkie pozostałe specjalności medyczne, począwszy od nauk podstawowych (immunologi i genetyki) do szeregu dziedzin medycyny klinicznej (interny, chorób zakaźnych, chirurgii). Do postępu transplantologii i przeszczepiania narządów nie doszłoby bez rozwoju nowych metod diagnostyki laboratoryjnej, fizyki, biochemii czy pojawienia się nowoczesnych metod medycyny obrazowej. Współczesne osiągnięcia medycyny transplantacyjnej stały się możliwe dzięki badaniom naukowym prowadzonym w ostatnim stuleciu przez setki badaczy na całym świecie. Dotyczyły one opracowania i udoskonalania techniki przeszczepiania tkanek, poznania antygenów zgodności tkankowej i doboru dawcy i biorcy, zrozumienia mechanizmów niedokrwiennego uszkodzenia narządów, sposobów ich przechowywania przed zabiegiem, wykrycia leków o działaniu immunosupresyjnym i tworzenia optymalnych schematów leczenia oraz, co bardzo ważne, poznania wczesnych i odległych powikłań zakażeń bakteryjnych, grzybiczych i wirusowych. Za niektóre z tych badań przyznano Nagrodę Nobla. Spośród 93 przyznanych Nagród Nobla w dziedzinie Medycyny i Filozofii w latach 1901-2002, jedenaście dotyczyło problemów transplantologii [15]. W początkowym okresie przeszczepienia narządów w Polsce, pobieranie ich od osób zmarłych odbywało się w szpitalach, w których mieściły się ośrodki transplantacyjne. W miarę zwiększania się liczby wykonywanych przeszczepień, zespoły przeszczepiające nawiązywały kontakty z innymi szpitalami, często odległymi od swojej siedziby, w celu pobierania narządów od zmarłych w tych szpitalach. Czasami przesyłano potencjalnych zmarłych dawców narządów do ośrodków przeszczepiających. Wszystkie te akcje miały charakter indywidualny i powodowały problemy natury prawno- -etycznej, rodząc konflikty z rodzinami pacjentów (przesyłanie zmarłych do ośrodka transplantacyjnego w celu pobrania narządów bez jasnego stwierdzenia przyczyny transportu). Pierwsze próby ogólnokrajowej koordynacji pobierania i przeszczepiania narządów, środowisko transplantacyjne podjęło w 1992 r. z inicjatywy zespołów chirurgów w Centrum Zdrowia Dziecka oraz ośrodków transplantacyjnych w Warszawie, Poznaniu, Zabrzu i Szczecinie. 3 lutego 1992 r. w Centrum Zdrowia Dziecka odbyło się spotkanie, którego celem było utworzenie ogólnokrajowej organizacji koordynującej pobieranie i przeszczepianie narządów w Polsce. Zebrani ustalili wstępne założenia współpracy między ośrodkami i powołali grupę inicjatywną. Tak powstało Centrum Organizacyjno- -Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant z siedzibą w Szpitalu Klinicznym Dzieciątka Jezus w Warszawie. Biuro koordynacyjne Poltransplantu otrzymuje w sposób ciągły informacje o wszystkich potencjalnych dawcach w całym kraju. Koordynuje pobrania wielonarządowe i wybór biorcy wątroby lub serca na podstawie kryteriów medycznych, pilności wskazań i kolejności zgłoszenia, organizuje typowanie tkankowe dla biorców nerek dla części ośrodków pozawarszawskich, koordynuje przyjazdy ekip do miejsca pobrania. Centralne biuro Poltransplantu rejestruje pobrania i wykorzystanie pobranych narządów oraz ich bezpośrednią czynność po zabiegu [15]. Uchwalona 26 pażdziernika 1995 r. ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów(dz. U. z 1995 r. Nr 138, poz. 682), która weszła w życie dnia 6 marca 1996, to bardzo ważny krok na drodze porządkowania prawa. Ustawa ta wyszła naprzeciw oczekiwaniom środowisk prawniczych i lekarskich [16]. Dzięki tym wszystkim osiągnięciom przeszczepianie narządów stało się nowoczesną, bezpieczną i skuteczną metodą leczenia. Na świecie żyje ponad milion ludzi z przeszczepionym narządem. Co roku wykonuje się ponad 80 000 takich zabiegów. Z dnia na dzień rośnie lista chorych oczekujących na ten zabieg. Podstawowym problemem jest niedobór narządów do przeszczepienia w stosunku do potrzeb [15]. Medycyna transplantacyjna to bardzo nowoczesna ale droga technologia medyczna, ponieważ drogi jest koszt leków i preparatów biologicznych koniecznych do utrzymania prawidłowej funkcji przeszczepu. Warto dodać, że wyniki pracy regionalnych ośrodków Poltransplantu w Polsce nie odbiegają od wyników najlepszych ośrodków europejskich. Dawno już udowodniono, że nakłady na medycynę transplantacyjną są opłacalne. Pomimo tego, że ta nowa technologia jest droga, to jednak już teraz wiadomo, że leczenie nerkozastępcze w stosunku do przeszczepiania jest droższe i nierokujące. Instytucja Ubezpieczyciela może jedynie zapewnić środki finansowe na przeprowadzenie zabiegów, nie może jednak dostarczyć narządu. Transplantacja narządów nie jest możliwa bez udziału społeczeństwa, bez tych, którzy zgadzają się na oddanie narządu po swojej śmierci, aby stworzyć możliwość ratowania życia innych [15]. Problematyka moralno-etyczna transplantacji nerek. W związku z praktyką przeszczepia narządów powstaje szereg pytań natury moralnej. Dotyczą one warunków godziwości tak transplantacji jako całości, jak i poszczególnych jej etapów: warunków pobierania części od dawców żyjących i ze zwłok, wyboru biorcy i jego zgody na zabieg, ograniczeń w obrocie częściami ludzkiego ciała. W związku z praktyką pobierania narządów ze zwłok, etycy dostrzegają trzy problemy: A) Pewności stwierdzenia śmierci dawcy, B) Uzyskania zgody na pobranie narządów, C) Szacunku dla zwłok ludzkich. Ad. A) Problemem staje się tu wyznaczenie momentu śmierci, kryterium, według którego można orzekać o zgonie człowieka. Praktyka medyczna dowiodła, że trady-

14 PIELĘGNIARSTWO cyjne kryterium (nazywane klasycznym ), opierające się na zaniku krążenia i oddychania, jest w wielu wypadkach niewystarczające. Chodzi o osoby z poważnymi uszkodzeniami mózgu, których serce bije na zasadzie pewnego automatyzmu fizjologicznego, a także o pacjentów, u których czynności serca i płuc mogą być sztucznie podtrzymywane lub zastępowane. Kryterium śmierci stosowane w tych wypadkach (kryterium, definicja nowa ) zostało sformułowane przez Specjalną Komisję powołaną na Uniwersytecie Harvarda w 1968 roku. W raporcie tej komisji, kryterium śmierci określono jako nieodwracalne ustanie funkcji mózgu. Orzeczenie to opiera się na uznaniu roli, jaką pełni mózg. W chwili, gdy zatrzymuje się praca tego organu, ciało ludzkie przestaje być organizmem (zespołem współdziałających ze sobą układów i narządów), a staje się nieskoordynowanym zbiorem części. Od tego momentu rozpoczyna się nieodwracalny proces zaniku funkcji kolejnych układów i rozkładu biologicznego. Początkiem tego procesu jest zatrzymanie pracy mózgu ze względu na niemożność przywrócenia ani zastąpienia tej pracy, jej zatrzymanie przyjęto jako kryterium śmierci człowieka. Wydaje się, że zastosowanie nowej definicji śmierci w wystarczający sposób chroni życie potencjalnego dawcy przeszczepu. Lekarze mają bowiem obowiązek opiekować się nim jako pacjentem do chwili stwierdzenia, że jego organizm nieodwracalnie przestał istnieć jako całość. W chwili rozpadu tej całości życie człowieka się kończy, można więc pobrać potrzebne do przeszczepu narządy. Należy jednak zwrócić uwagę na nieomylność orzeczenia o śmierci wybór lekarzy stwierdzających zgon i procedura jaką podejmują, winny gwarantować jak najwyższy stopień pewności orzeczenia. Należy to uznać za słuszny zakaz eksplantacji w wypadku jakiejkolwiek wątpliwości co do śmierci potencjalnego dawcy narządów [14]. Ad. B) Drugim, obok stwierdzenia śmierci problemem związanym z przeszczepianiem ze zwłok jest zgoda potencjalnego dawcy. Jest oczywiste, że w chwili w której zapada decyzja o pobraniu narządów, dawca nie może już się w żaden sposób wypowiedzieć. Jednak niemal powszechnym jest pogląd, że nie należy pobierać ze zwłok jakiejkolwiek tkanki, jeśli potencjalny dawca sprzeciwił się temu za życia. Wskazanie to przyjęte zostało zarówno przez prawo międzynarodowe, jak i przepisy obowiązujące w wielu państwach. Zwolennicy domniemania zgody (a więc pobrania przy braku sprzeciwu), twierdzą, że zastosowanie tego rozwiązania pozwala pozyskać większą liczbę narządów do przeszczepu. Przewidywanie możliwości szerszego stosowania transplantacji jest oparte na fakcie, że każdy człowiek, który nie wyraził swojego sprzeciwu wobec pobrania, jest traktowany jako potencjalny dawca. Takie podejście do możliwości pozyskania materiału do przeszczepu opierać się może na optymistycznym założeniu, że każdy jest gotowy ofiarować części swoich zwłok na potrzeby oczekujących. Gotowość ta wynikać miałaby ze zrozumienia potrzeb chorych i znajomości możliwości medycyny. Jej wyrazem byłoby powstrzymanie się od wniesienia sprzeciwu wobec pośmiertnej eksplantacji. Osoby nie godzące się na wykorzystanie ich zwłok zgłosić winny swój sprzeciw, który należy uszanować. Brak sprzeciwu nie jest według nich, wyrazem gotowości pomocy, ale raczej nieświadomości co do możliwości medycyny i obowiązującego prawa prawdopodobieństwa pośmiertnego pobrania narządów. Przeciwko domniemaniu zgody na eksplantację wysunąć można jeszcze dwa inne argumenty. U podstaw pierwszego z nich znajdujemy mocno ugruntowane w kulturze Zachodu przekonanie o istnieniu ścisłego związku między osobą ludzką a jej ciałem. Człowiek nie tyle ma, ile raczej jest ciałem, utożsamia się z nim w pewien sposób. Ciało nosi więc w sobie tę godność, która przynależy człowiekowi i zachowuje ja także po śmierci. Uznanie głębokiego związku człowieka i jego ciała, każe przyznać każdemu prawo decydowania o swoim ciele również o jego pośmiertnym losie. Podobną decyzją jest umożliwienie lub zakaz pobrania części zwłok do celów leczniczych, badawczych, dydaktycznych. Jeżeli więc przyznaje się jednostce daleko idącą autonomię w decydowaniu o własnym ciele, należy respektować jej wolę w odniesieniu do możliwej eksplantacji. Problemem jest, czy brak decyzji oznacza zgodę na pobranie. Odpowiedź twierdząca nie wydaje się oczywista zmarły mógł być nieświadomy co do stosowanych zasad. W takim wypadku brak sprzeciwu byłby czynnością pozbawioną przynajmniej niektórych cech działania prawdziwie ludzkiego (świadomości i wolności). Wykorzystanie tego faktu przez zespół transplantacyjny naruszałoby wolność jednostki w decydowaniu o losie jej ciała. [14]. Ad C) Ze względu na szacunek dla ciała człowieka, gdy nie przewiduje się pobrania narządów, czynności medyczne przerywa się natychmiast po stwierdzeniu zgonu. Potrzeba ratowania życia i zdrowia jest jednak ważniejsza, w jej imię zezwala się na naruszenie nietykalności ciała zmarłego. Naruszenie to nie może być jednak niczym nie ograniczone: szacunek dla zwłok pozostaje normą obowiązującą. Tak więc zezwolenie na pobranie narządów nie oznacza zgody na niekonieczne okaleczenie zwłok; należy także postawić wymóg nadania ciału wyglądu, który nie urazi uczuć bliskich zmarłemu [14]. Z drugiej strony natura etyczna stawia jeszcze inne pytanie: czy etycznie usprawiedliwione byłoby niewykorzystanie możliwości pobrania narządów po zgonie młodego człowieka tylko dlatego, że nie udało się ustalić, czy zmarły za życia nie wyraził sprzeciwu, a rodzina oponowała wobec zamiaru pobrania narządów? Przecież narządy pobrane od tego zmarłego mogłyby uratować życie sześciu innym ludziom, a współczesna medycyna akceptuje odstępstwa od zasady dobrowolności w sytuacji, gdy interes społeczny przewyższa interes jednostki (np. szczepienia ochronne). Pytania te powstają również na gruncie prawnym i wyrażają konflikty pomiędzy wartościami prawnie ochronnymi. Prawo nie powinno się uchylać od rozstrzygnięć jednoznacznych tam, gdzie jest to możliwe. I dlatego dobrze się stało, że obowiązująca ustawa transplantacyjna, określiła swoiste warunki brzegowe dla poszczególnych zabiegów transplantacyjnych. Pewne jest, że prawo przyznaje pierwszeństwo zasadzie ochrony życia, skoro dopuszcza upośledzenie stanu zdrowi dawcy, jeżeli jest to niezbędne dla ratowania życia odbiorcy. Granicą podstawową dla tego typu interwencji jest pełna dobrowolność decyzji i niewykraczanie poza granice dopuszczalnego ryzyka zagrażającego dawcy [17]. Z punku widzenia Kościoła katolickiego, w kwestii moralności nie budzi niepokoju ustalenie momentu nieodwracalnej śmierci mózgu, natomiast fakt że, żeby żyć mógł biorca, umrzeć musi,,ktoś, czyli dawca. Medycyna znalazła się w sytuacji, kiedy życie człowieka ratuje się dzięki śmierci drugiego człowieka. Wielu duchownych uważa, że niemoralne jest oczekiwanie na czyjąś śmierć. Przecież, biorca który leży w szpitalu i wie od lekarza, że jeśli w najbliższym czasie nie znajdzie się narząd do przeszczepu to nadzieja na przeżycie będzie malała. Człowiek, podświadomie modli się o to aby znalazł się dawca, czyli ktoś musi w tym celu umrzeć. Bezsensowna śmierć, która nadaje sens innemu życiu. Należy tu zaznaczyć że, przed wielu laty Papież Jan Paweł II, przyjmując na audiencji członków Światowego Towarzystwa Transplantologicznego, potwierdził pozytywne stanowisko Kościoła katolickiego. Człowiek wyrażając zgodę na pobranie narządów po swoim zgonie wykazuje świadectwo miłości chrześcijańskiej, która daje życie innym mówił Ojciec Święty. W sierpniu 2002 r. w czasie obrad Światowego Towarzystwa Transplantacyjnego, które odbyło się w Rzymie, Jan Paweł II przybył na miejsce obrad i ponownie przedstawił stanowisko Kościoła w sprawach pobrania i przeszczepiania narządów od zmarłych, oraz stosowania technik inżynierii genetycznej w transplantologii. Wybitni przedstawiciele Kościoła katolickiego w Polsce, arcybiskup Życiński, arcybiskup Chrapek oraz śp. Ks. prof. Józef Tiszner publicznie

PIELĘGNIARSTWO 15 wielokrotnie przedstawiali stanowisko Kościoła na konferencjach lekarskich. Środowisko chirurgów transplantologów nadal jednak oczekuje jednoznacznego wsparcia ze strony Episkopatu. Jeszcze bardziej potrzebna jest pomoc kapelanów szpitalnych i proboszczów aby stanowisko Kościoła dotarło do wszystkich wiernych [17]. Dla wszystkich chorych, ze schyłkową niewydolnością narządu, którzy dotąd skazani byli na nieuchronną śmierć, transplantacje stały się szansą na nowe życie Podsumowując ważną rolę i ogromny udział pielęgniarki instrumentariuszki w zabiegu operacyjnym jakim jest przeszczep nerki należy wziąć pod uwagę wiele aspektów. Jeden z nich to kompetencje zawodowe długoletnie doświadczenie w instrumentowaniu przy zabiegach z chirurgii naczyniowej i chirurgii ogólnej. Trzeba również poszerzać wiedzę na temat transplantologii klinicznej dziedziny, która wciąż się rozwija. Innym aspektem jest dyspozycyjność. Nienormowany czas pracy, wyjazdy na pobrania narządów różnymi środkami lokomocji o różnych porach, do różnych szpitali w Polsce, współpraca z wieloma zespołami przy pobraniach wielonarządowych również z zespołami z zagranicy np. z Eurotransplantem. Sytuacje takie wymagają ogromnego zaangażowania i poświęcenia, niosą za sobą ogromny stres ale też wielką satysfakcję. Za tak nienormowanym i do końca nigdy niezaplanowanym czasem muszą stać pozytywne relacje rodzinne pielęgniarki. Nie każdy członek rodziny jest na tyle wyrozumiały aby zaakceptować wyjazd mamy lub żony w chwili kiedy akurat były zaplanowane inne rodzinne sprawy. Wymaga to od członków rodziny tolerancji i jest możliwe tylko w związkach rodzinnych gdzie dominuje zaufanie, miłość i szacunek do wykonywanej pracy pielęgniarki. Pobieranie narządów to szczytny cel, ale trzeba pamiętać, że dawca to w dalszym ciągu człowiek, niejednokrotnie młody, bywa że dziecko. Sytuacji takiej towarzyszą często naturalne emocje, bo oprócz tego, że wykonujemy taki, a nie inny zawód w dalszym ciągu jesteśmy ludźmi. Kiedy widzi się wypreparowane, blade pozbawione życia narządy przygotowywane w pośpiechu przez odpowiednie zespoły do transportu, a na stole zostaje martwy człowiek myśli się wtedy o biorcach, o tych którzy na krawędzi życia i śmierci wciąż mają nadzieję, że być może lada chwila nadejdzie ta właśnie wiadomość o nowym życiu. Ma się wtedy ogromny szacunek do dawcy, że za życia nie wyraził sprzeciwu na pobranie swoich narządów i do jego rodziny, że nie przeciwstawiała się temu. Nikt nie ma poczucia tragedii, bo ratuje kilka żyć jednocześnie. Bezsensowna nagła śmierć człowieka nadaje sens życia wielu innym istnieniom. Kolejnym aspektem, oprócz obciążeń psychicznych i uzależnień rodzinnych są obciążenia fizyczne. Praca w pozycji stojącej często długa i niejednokrotnie przy udziale wielu zespołów, praca na jednej nodze, w stresie, bez możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb jak np. otarcie potu z czoła. To również kontakt z krwią i płynami ustrojowymi, a w przypadku zabiegów z dziedziny chirurgii naczyniowej to również narażenie na nagłe krwotoki z dużych naczyń krwionośnych, które wymagają zmiany odzieży, maski, okularów ochronnych, rękawiczek. To również kontakt z polem elektromagnetycznym, ze środkami anestetycznymi i promieniowaniem RTG. Do obciążeń fizycznych należy również dźwiganie ciężkich zestawów, kontenerów z narzędziami, a w przypadku pobrań narządów dźwiganie w pośpiechu walizek ze sprzętem oraz płynów do przetoczeń i lodu. Przykładowo wyjazd na pobranie wątroby wymaga zapakowania i przeniesienia przez dwie instrumentariuszki (bywa, że jedzie jedna): 20 litrów płynów 10 kg lodu w dwóch termosach Dużej walizki transportowej z materiałem operacyjnym Kontenera narzędzi do pobrania Kontenera narządzi do otwarcia klatki piersiowej Dużego pojemnika do transportu wątroby Sprzętu podręcznego Bywa, że jednocześnie pobierane są nerki więc trzeba również zabrać sprzęt do ciągłej perfuzji pulsacyjnej. To wszystko trzeba zapakować, wywieźć z bloku operacyjnego do samochodu transportowego, a na miejscu rozpakować w ciągu kilku minut i przygotować do zabiegu. Określenie obciążenie fizyczne jest znikomym określeniem na trud fizyczny, jakiemu trzeba sprostać w sytuacjach jakie mają miejsce, przeważnie w nocy, toczą się szybko i w ogromnym stresie. Innym obciążeniem fizycznym jest dźwiganie pacjenta. Pomoc w przenoszeniu go z wózka na stół operacyjny, a po zabiegu ze stołu operacyjnego na łóżko jest obowiązkiem pielęgniarki operacyjnej, ponieważ jest ona członkiem zespołu operacyjnego i jej rola nie kończy się na zrobieniu opatrunku. Mimo wszystkich obciążeń jakie towarzyszą pracy pielęgniarki operacyjnej w procedurach transplantacyjnych dominuje jedno wspaniałe przesłanie: być częścią aktywnego zespołu, uczestniczącego w nowoczesnej formie leczenia schyłkowej niewydolności narządów jaką jest transplantacja narządów, to wielki zaszczyt i marzenie niejednej młodej pielęgniarki. Jednak przed nią długa ciężka droga zmierzenia się z własnymi emocjami, charyzmą i otwartością do samokształcenia aby sprostać rozwojowi jaki niesie za sobą transplantologia kliniczna. Piśmiennictwo 1. Adamczyk K., Turowski K (red.)wybrane szczegółowe standardy pielęgniarskiej opieki klinicznej. Wyd. Neurocentrum Lublin 1996 2. Borzęcka J.: Kryteria jedności na bloku operacyjnym. Magazyn Pielęgniarki i Położnej nr 5/2010 str.19 3. Borzęcka J.: Jak nauczyć się zawodu instrumentariuszki. Magazyn Pielęgniarki i Położnej nr 5/2007 str.12 4. Campbell M.: Praca pielęgniarki na bloku operacyjnym. PZWL Warszawa 1983 5. Ciuruś M.: Pielęgniarstwo operacyjne. Wydawnictwo Makmed Lublin 2007 6. Drabczyk R.: Przewlekła niewydolność nerek (Dok. Elektr.). www.medycynapraktyczna.pl 2012.03.23 godz. 9:50 7. Harmsen G.: Przebieg operacji od A do Z. Praktyczny przewodnik dla instrumentariuszek, PZWL 1999 8. Klasa Ł.: Transplantacja nerek.część 1 (Dok.elektr.) www.domenazdrowia.pl. 31.03.2012 godz.10.00 9. Kowalczyk B.: Przewlekła niewydolność nerek (Dok. Elektr.) www.mediweb.pl 27.03.2012 godz. 9:50 10. Lewiński W., Prokop J., Skirmunt G. i wsp: Biologia 1. Wydawnictwo Operon 2006 str.104-106 11. Łukieńczuk T.: Pielęgniarstwo operacyjne. Wydawnictwo Urban i Partner Wrocław 2010 12. Marczyńska A., Miętkiewicz S.: Opieka pielęgnacyjna, gdy pacjentem jest dawca narządów. Magazyn Pielęgniarki i Położnej nr.4/2007 str36 13. Matuszkiewicz J.: Ostra niewydolność nerek. PZWL Warszawa 2006 14. Meller J.: Etyczna problematyka przeszczepu narządów. Wyd. Epistema 17/2001 str.199-201 15. Michałowicz B.: Wkład Transplantologii w rozwój medycyny (Dok. Elektr.) www. MediWeb.pl. 2012.03.30, godz. 12:34 16. Rowiński W., Wałąszewski J., Pączka L.: Transplantologia Kliniczna. PZWL Warszawa 2004 17. Rowiński W., Wałaszewski J., Safian D (red), Problemy etyczno-obyczajowe przeszczepiania narządów. Służba Zdrowia nr. 75-76, 2002.09.26. str. 18-20 18. Rutkowski M.: Kiedy potrzebny jest przeszczep nerki (Dok. Elektr.) www.wieszjak. pl 2012.03.29, godz. 9:30 19. Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K.: Podstawy Pielęgniarstwa. Wyd. Czelej, Lublin 20004 20. Wróbel P.: Nauczmy się mówić o problemach, Rynek zdrowia nr 4/2005 str. 10

16 PRAWO USTAWA Z DNIA 1 LIPCA 2005 r. O POBIERANIU, PRZECHOWYWANIU I PRZESZCZEPIANIU KOMÓREK, TKANEK I NARZĄDÓW WYCIĄG Dz. U. z 2005 r. Nr 169, poz. 1411 z późn. zm. (zm. Dz. U. z 2009 r. Nr 141, poz. 1149) Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1. 1. Ustawa określa zasady: 1) pobierania, przechowywania i przeszczepiania komórek, w tym komórek krwiotwórczych szpiku, krwi obwodowej oraz krwi pępowinowej; tkanek i narządów pochodzących od żywego dawcy lub ze zwłok; 2) testowania, przetwarzania, przechowywania i dystrybucji komórek i tkanek ludzkich. 2. Przepisów ustawy nie stosuje się do: 1) pobierania, przeszczepiania komórek rozrodczych, gonad, tkanek zarodkowych i płodowych oraz narządów rozrodczych lub ich części; 2) pobierania, przechowywania i dystrybucji krwi do celów jej przetaczania, oddzielenia jej składników lub przetworzenia w leki. Art. 2. 1. Użyte w ustawie określenia oznaczają: 1) bank tkanek i komórek jednostkę organizacyjną prowadzącą działalność w zakresie gromadzenia, przetwarzania, sterylizacji, przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek. Jednostka tego rodzaju może również pobierać lub testować tkanki i komórki; 2) dawca żywego dawcę albo zwłoki ludzkie, od których pobiera się komórki, tkanki lub narządy; 3) dawstwo przekazywanie komórek, tkanek lub narządów ludzkich przeznaczonych do zastosowania u ludzi; 17) żywy dawca osobę, od której pobierane są komórki, tkanki lub narząd. Art. 3. 1. Za pobrane od dawcy komórki, tkanki lub narządy nie można żądać ani przyjmować zapłaty, innej korzyści majątkowej lub korzyści osobistej. Rozdział 2 Pobieranie komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich Art. 4. 1. Komórki, tkanki i narządy mogą być pobierane ze zwłok ludzkich w celach diagnostycznych, leczniczych, naukowych i dydaktycznych. 2. Komórki, tkanki lub narządy ze zwłok ludzkich mogą być pobierane również w czasie sekcji zwłok dokonywanej na podstawie odrębnych przepisów. Art. 5. 1. Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich w celu ich przeszczepienia można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu. 2. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może wyrazić za ich życia przedstawiciel ustawowy. 3. W przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu sprzeciw może wyrazić również ten małoletni. 4. Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się w przypadku pobierania komórek, tkanek i narządów w celu rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie sekcji zwłok po-stępowania leczniczego. Art. 6. 1. Sprzeciw wyraża się w formie: 1) wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich; 2) oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny podpis; 3) oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzonego. 2. Przepisy ust. 1 stosuje się również do sprzeciwu wyrażanego przez przedstawiciela ustawowego. 3. Sprzeciw jednego przedstawiciela ustawowego lub osoby, o której mowa w art. 5 ust. 3, jest skuteczny w stosunku do pozostałych. 4. Sprzeciw może być cofnięty w każdym czasie w formach, o których mowa w ust. 1. Art. 7. 1. W celu rejestrowania, przechowywania i udostępniania wpisu, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1, oraz zgłoszeń o wykreślenie wpisu sprzeciwu, tworzy się centralny rejestr sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich, zwany dalej centralnym rejestrem sprzeciwów. 2. O dokonaniu wpisu sprzeciwu w centralnym rejestrze sprzeciwów lub o jego wykreśleniu niezwłocznie zawiadamia się przesyłką poleconą osobę, której sprzeciw dotyczy, lub przedstawiciela ustawowego takiej osoby. 3. W centralnym rejestrze sprzeciwów zamieszcza się następujące dane osoby, której sprzeciw dotyczy: 1) imię i nazwisko; 2) datę i miejsce urodzenia; 3) numer PESEL, jeżeli posiada; 4) adres i miejsce zamieszkania; 5) datę oraz miejscowość, w której sprzeciw albo jego cofnięcie zostały sporządzone; 6) datę wpłynięcia sprzeciwu albo datę wpłynięcia zgłoszenia o wykreślenie wpisu sprzeciwu. 4. W przypadku, o którym mowa w art. 5 ust. 2, w centralnym rejestrze sprzeciwów zamieszcza się również dane określone w ust. 3 pkt 1-3 dotyczące przedstawiciela ustawowego. 5. Dane, o których mowa w ust. 3 i 4, przechowuje się przez okres 5 lat, licząc od dnia śmierci osoby, której sprzeciw dotyczy, a po jego upływie niszczy się w sposób uniemożliwiający identyfikację tej osoby. 6. Informacji o tym, czy sprzeciw danej osoby jest umieszczony w centralnym rejestrze sprzeciwów udziela się niezwłocznie po otrzymaniu pytania od lekarza zamierzającego dokonać pobrania lub osoby przez niego upoważnionej. 7. Centralny rejestr sprzeciwów prowadzi Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji Poltransplant. Art. 8. 1. Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że zgon nastąpił w wyniku czynu zabronionego stanowiącego przestępstwo, pobrania komórek, tkanek i narządów można dokonać po uzyskaniu od właściwego prokuratora informacji, że nie wyraża sprzeciwu wobec zamiaru pobrania komórek, tkanek i narządów, a gdy postępowanie jest prowadzone przeciwko nieletniemu stanowiska sądu rodzinnego. Art. 9. 1. Pobranie komórek, tkanek lub narządów do przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu). 4. Trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu stwierdza jednomyślnie, na podstawie kryteriów, o których mowa w ust. 3, komisja złożo-

PRAWO 17 na z trzech lekarzy, posiadających specjalizację, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii. Art. 9a. 1. Pobranie komórek, tkanek lub narządów do przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu zgonu wskutek nieodwracalnego zatrzymania krążenia. 2. Lekarz stwierdzający zgon wskutek nieodwracalnego zatrzymania krążenia nie może brać udziału w postępowaniu obejmującym pobieranie i przeszczepianie komórek, tkanek lub narządów od osoby zmarłej, u której stwierdził zgon wskutek nieodwracalnego zatrzymania krążenia. Art. 10. Przed pobraniem komórek, tkanek lub narządów od osoby zmarłej lekarz lub osoba przez niego upoważniona: 1) zasięgają informacji, czy nie został zgłoszony sprzeciw w formie określonej w art. 6 ust. 1 pkt 1; 2) ustalają istnienie sprzeciwu wyrażonego w formach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2 i 3, na podstawie dostępnych informacji lub dokumentów. Art. 11. Lekarz pobierający ze zwłok ludzkich komórki, tkanki lub narządy jest obowiązany zapewnić nadanie zwłokom należytego wyglądu. Rozdział 3 Pobieranie komórek, tkanek lub narządów od żywych dawców Art. 12. 1. Komórki, tkanki lub narządy mogą być pobierane od żywego dawcy w celu przeszczepienia innej osobie, przy zachowaniu następujących warunków: 1) pobranie następuje na rzecz krewnego w linii prostej, rodzeństwa, osoby przysposobionej lub małżonka oraz, z zastrzeżeniem art. 13, na rzecz innej osoby, jeżeli uzasadniają to szczególne względy osobiste; 2) w odniesieniu do pobrania szpiku lub innych regenerujących się komórek lub tkanek, pobranie może nastąpić również na rzecz innej osoby niż wymieniona w pkt 1; 3) zasadność i celowość pobrania i przeszczepienia komórek, tkanek lub narządów od określonego dawcy ustalają lekarze pobierający i przeszczepiający je określonemu biorcy na podstawie aktualnego stanu wiedzy medycznej; 4) pobranie zostało poprzedzone niezbędnymi badaniami lekarskimi ustalającymi, czy ryzyko zabiegu nie wykracza poza przewidywane granice dopuszczalne dla tego rodzaju zabiegów i nie upośledzi w istotny sposób stanu zdrowia dawcy; 5) kandydat na dawcę został przed wyrażeniem zgody szczegółowo, pisemnie poinformowany o rodzaju zabiegu, ryzyku związanym z tym zabiegiem i o dających się przewidzieć następstwach dla jego stanu zdrowia w przyszłości przez lekarza wykonującego zabieg oraz przez innego lekarza nie biorącego bezpośredniego udziału w pobieraniu i przeszczepieniu komórek, tkanek lub narządu; 6) kobieta ciężarna może być kandydatem na dawcę jedynie komórek i tkanek; ryzyko, o którym mowa w pkt 4 i 5, określa się w tym przypadku również dla mającego się urodzić dziecka przy udziale lekarza ginekologa-położnika i neonatologa; 7) kandydat na dawcę ma pełną zdolność do czynności prawnych i wyraził dobrowolnie przed lekarzem pisemną zgodę na pobranie komórek, tkanek lub narządu w celu ich przeszczepienia określonemu biorcy; wymóg określenia biorcy przeszczepu nie dotyczy pobrania szpiku lub innej regenerującej się komórki i tkanki; 8) kandydat na dawcę został przed wyrażeniem zgody uprzedzony o skutkach dla biorcy wynikających z wycofania zgody na pobranie komórek, tkanek lub narządu, związanych z ostatnią fazą przygotowania biorcy do dokonania ich przeszczepienia; 9) kandydat na biorcę został poinformowany o ryzyku związanym z zabiegiem pobrania komórek, tkanek lub narządu oraz o możliwych następstwach pobrania dla stanu zdrowia dawcy, a także wyraził zgodę na przyjęcie komórek, tkanek lub narządu od tego dawcy; wymóg wyrażenia zgody na przyjęcie przeszczepu od określonego dawcy nie dotyczy szpiku lub innych regenerujących się komórek i tkanek. 2. W przypadku gdy zachodzi bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, a niebezpieczeństwa takiego nie można uniknąć w inny sposób niż przez dokonanie przeszczepu szpiku lub komórek krwiotwórczych krwi obwodowej, dawcą na rzecz rodzeństwa może być również małoletni, jeżeli nie spowoduje to dającego się przewidzieć upośledzenia sprawności organizmu dawcy. 3. Pobranie szpiku lub komórek krwiotwórczych krwi obwodowej od małoletniego, który nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych, może być dokonane za zgodą przedstawiciela ustawowego po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania kandydata na dawcę. W przypadku gdy dawcą szpiku jest małoletni powyżej lat trzynastu, wymagana jest także jego zgoda. 4. Sąd orzeka na wniosek przedstawicieli ustawowych kandydata na dawcę, po wysłuchaniu małoletniego i zasięgnięciu opinii biegłego psychologa, a w przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu również na jego wniosek. Do wniosku należy dołączyć orzeczenie lekarskie stwierdzające, że pobranie szpiku nie spowoduje dającego się przewidzieć upośledzenia organizmu dawcy. Art. 13. 1. Pobranie komórek, tkanek lub narządu od żywego dawcy na rzecz osoby nie będącej krewnym w linii prostej, rodzeństwem, osobą przysposobioną lub małżonkiem, wymaga zgody sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu dawcy, wydanego w postępowaniu nieprocesowym, po wysłuchaniu wnioskodawcy oraz po zapoznaniu się z opinią Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej. 2. Przepis ust. 1 nie dotyczy pobrania szpiku i innych regenerujących się komórek lub tkanek. 3. Sąd wszczyna postępowanie na wniosek kandydata na dawcę. Do wniosku dołącza się: 1) pisemną zgodę biorcy na pobranie komórek, tkanek lub narządu od tego dawcy; 2) opinię Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej; 3) orzeczenie kierownika zespołu lekarskiego mającego dokonać przeszczepienia o zasadności i celowości wykonania zabiegu. 4. Rozpoznanie wniosku, o którym mowa w ust. 3, następuje w terminie 7 dni. Art. 14. Postępowanie w sprawach, o których mowa w art. 12 ust. 3 oraz art. 13, jest wolne od opłat sądowych. Art. 15. 1. W celu należytego monitorowania i oceny stanu zdrowia żywych dawców, od których pobrano narząd do przeszczepienia, tworzy się centralny rejestr żywych dawców narządów, zwany dalej rejestrem żywych dawców. 2. W rejestrze żywych dawców zamieszcza się następujące dane: 1) imię i nazwisko żywego dawcy; 2) datę i miejsce urodzenia żywego dawcy; 3) adres miejsca zamieszkania żywego dawcy; 4) numer PESEL żywego dawcy, jeżeli posiada; 5) datę i miejsce pobrania; 6) narząd, który uległ pobraniu; 7) nazwę i adres zakładu opieki zdrowotnej, w którym dokonano pobrania; 8) imię i nazwisko lekarza, który dokonał pobrania; 9) inne informacje medyczne o istotnym znaczeniu. 5. Rejestr żywych dawców prowadzi Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji Poltransplant. Art. 16. 1. W celu umożliwienia dokonania przeszczepień szpiku, komórek krwiotwórczych krwi obwodowej i krwi pępowinowej od dawców niespokrewnionych tworzy się centralny rejestr niespokrewnionych potencjalnych dawców szpiku i krwi pępowinowej, zwany dalej rejestrem szpiku i krwi pępowinowej. 1a. Rejestr szpiku i krwi pępowinowej jest bazą danych o potencjalnych dawcach allogenicznego szpiku, komórek krwiotwórczych krwi obwodowej i krwi pępowinowej. 2. Rejestr szpiku i krwi pępowinowej składa się z dwóch części: 1) rejestru potencjalnych dawców szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej; Art. 16a. 1. Czynności polegające na pozyskiwaniu potencjalnych dawców allogenicznego szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej mogą wykonywać zakłady opieki zdrowotnej albo

18 PRAWO fundacje, zwane dalej ośrodkami dawców szpiku, po uzyskaniu pozwolenia ministra właściwego do spraw zdrowia. 8. Ośrodek dawców szpiku w zakresie wykonywania zadania, o którym mowa w ust. 2 pkt 1, gromadzi dane potencjalnych dawców szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej, które obejmują: 1) imię i nazwisko; 2) datę i miejsce urodzenia; 3) adres miejsca zamieszkania; 4) numer PESEL, jeżeli posiada; 5) informacje o antygenach zgodności tkankowej; 6) wskazanie podmiotu, który dokonał badania antygenów zgodności tkankowej; 7) inne informacje medyczne o istotnym znaczeniu. 9. Ośrodek dawców szpiku przechowuje dokumentację potencjalnych dawców szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej przez co najmniej 30 lat od dnia założenia dokumentacji potencjalnego dawcy szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej, w sposób umożliwiający identyfikację potencjalnego dawcy szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej. 10 Art. 16c. 1. W zakładach opieki zdrowotnej dokonujących przeszczepień narządów lub szpiku, komórek krwiotwórczych krwi obwodowej i krwi pępowinowej mogą działać ośrodki kwalifikujące do przeszczepienia, zwane dalej ośrodkami kwalifikującymi. 2. Do zadań ośrodka kwalifikującego należy w szczególności: 1) rejestracja potencjalnych biorców zgłoszonych przez zakłady opieki zdrowotnej inne niż zakłady opieki zdrowotnej, o których mowa w ust. 1, lub stacje dializ; 2) potwierdzanie zgłoszenia potencjalnego biorcy; 3) gromadzenie danych, o których mowa w art. 17 ust. 3. 3. W ośrodku kwalifikującym, kierownik zakładu opieki zdrowotnej, o którym mowa w ust. 1, wyznacza zespół złożony z lekarzy odpowiedzialnych za kwalifikację potencjalnych biorców do przeszczepienia, zwany dalej zespołem. 7. Do zadań zespołu należy: 1) ocena potencjalnych biorców zakwalifikowanych wstępnie przez zakłady opieki zdrowotnej inne niż zakłady opieki zdrowotnej, o których mowa w ust. 1, lub stacje dializ; 2) kwalifikowanie potencjalnego biorcy do zabiegu przeszczepienia; 3) przeprowadzanie konsultacji specjalistycznych u potencjalnych biorców w przypadkach wymagających dodatkowych badań lub ich weryfikacji; 4) zlecanie wykonywania specjalistycznych badań kwalifikacyjnych, w szczególności: a) typowania tkankowego, b) poziomu przeciwciał, c) konsultacji specjalistycznych i instrumentalnych badań. Art. 17. 1. Potencjalnego biorcę zakwalifikowanego do przeszczepienia szpiku, komórek lub narządów zgłasza się na krajową listę osób oczekujących na przeszczepienie, zwanej dalej listą. 2. Zgłoszenia danych, o których mowa w ust. 3, do listy, dokonuje lekarz kierujący zespołem, o którym mowa w art. 16c ust. 3. 4. Umieszczenie na liście jest warunkiem otrzymania przeszczepu. 7. Listę prowadzi Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji Poltransplant. Art. 18. 1. W celu należytego monitorowania dokonywanych przeszczepień komórek, tkanek i narządów tworzy się krajowy rejestr przeszczepień, zwany dalej rejestrem przeszczepień. 2. W rejestrze przeszczepień zamieszcza się następujące dane: 1) imię i nazwisko oraz adres miejsca zamieszkania biorcy przeszczepu; 2) datę i miejsce urodzenia biorcy przeszczepu; 3) numer PESEL biorcy przeszczepu, jeżeli posiada; 4) datę przeszczepienia; 5) rodzaj przeszczepionych komórek, tkanek lub narządów; 6) nazwę i adres zakładu opieki zdrowotnej, w którym dokonano przeszczepienia; 7) informacje dotyczące przeżycia biorcy oraz przeszczepu w okresie 3 i 12 miesięcy, po przeszczepieniu, a następnie w odstępach co 12 miesięcy, aż do utraty przeszczepu lub zgonu biorcy przeszczepu. 3. Dane, o których mowa w ust. 2, przekazuje zakład opieki zdrowotnej, który sprawuje aktualnie opiekę nad biorcą przeszczepu. 5. Rejestr przeszczepień prowadzi Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji Poltransplant. Art. 19. 1. Dane osobowe dotyczące potencjalnego dawcy, dawcy, potencjalnego biorcy i biorcy są objęte tajemnicą i podlegają ochronie przewidzianej w przepisach o tajemnicy zawodowej i służbowej oraz w przepisach dotyczących dokumentacji medycznej prowadzonej przez zakłady opieki zdrowotnej. 2. Jeżeli narząd ma być pobrany od żywego dawcy, przepis ust. 1 nie dotyczy ujawnienia danych osobowych o dawcy i o biorcy odpowiednio tym osobom. Rozdział 5 Dawstwo komórek, tkanek i narządów lub ich części Art. 22. 1. Dawcy szpiku lub innych regenerujących się komórek i tkanek przysługuje tytuł Dawca Przeszczepu. 2. Odznakę i legitymację potwierdzającą posiadanie tytułu Dawca Przeszczepu wydaje zakład opieki zdrowotnej, który pobrał szpik lub inne regenerujące się komórki lub tkanki. 3. Dawcy Przeszczepu, który oddał szpik lub inne regenerujące się komórki i tkanki więcej niż raz oraz dawcy narządu, przysługuje tytuł Zasłużony Dawca Przeszczepu. 4. Odznakę i legitymację, potwierdzającą posiadanie tytułu Zasłużonego Dawcy Przeszczepu, wydaje minister właściwy do spraw zdrowia na wniosek Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji Poltransplant. Art. 23. 1. Dawcy Przeszczepu i Zasłużonemu Dawcy Przeszczepu przysługują uprawnienia do korzystania poza kolejnością z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej. 2. Dawcy szpiku lub komórek krwiotwórczych z krwi obwodowej oraz dawcy narządu, który w związku z zabiegiem pobrania doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, przysługuje odszkodowanie na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Rozdział 6 Banki tkanek i komórek Art. 25. W celu gromadzenia, przetwarzania, sterylizacji, przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek przeznaczonych do przeszczepienia są tworzone banki tkanek i komórek. Art. 26. 1. Czynności, o których mowa w art. 25, są wykonywane przez bank tkanek i komórek po uzyskaniu pozwolenia ministra właściwego do spraw zdrowia na wykonywanie tych czynności. Art. 32. Bank tkanek i komórek jest obowiązany: 1) znakować, pakować tkanki i komórki oraz dokumentować te czynności; 2) zapewniać najwyższą jakość tkanek i komórek podczas dystrybucji; 3) zapewnić, aby wszystkie czynności związane z przechowywaniem tkanek i komórek były przeprowadzane w warunkach kontrolowanych właściwych dla każdej czynności. Art. 32a. 1. Bank tkanek i komórek zawiera umowę o przechowywanie komórek lub tkanek z osobą, która te komórki lub tkanki oddała do przechowania. Art. 34. Bank tkanek i komórek jest obowiązany gromadzić i przechowywać dokumentację dotyczącą przechowywanych i wydawanych tkanek i komórek przez co najmniej 30 lat od dnia ich wydania w celu przeszczepienia, w sposób umożliwiający identyfikację dawców i biorców tkanek i komórek. Dokumentacja może być również przechowywana w formie elektronicznej.

PRAWO 19 Rozdział 7 Postępowanie z komórkami, tkankami oraz narządami Art. 36. 1. Postępowanie dotyczące komórek, tkanek i narządów polegające na: 1) pobieraniu komórek, tkanek i narządów od żywych dawców może być prowadzone wyłącznie w zakładach opieki zdrowotnej; 2) pobieraniu narządów w celu przeszczepienia ze zwłok ludzkich może być prowadzone wyłącznie w zakładach opieki zdrowotnej; 3) pobieraniu komórek i tkanek ze zwłok ludzkich może być prowadzone w zakładach opieki zdrowotnej, zakładach medycyny sądowej, zakładach anatomii patologicznej uczelni medycznych i uniwersytetów z wydziałem medycznym, medycznych jednostkach badawczo-rozwojowych i zakładach pogrzebowych posiadających salę sekcyjną; 4) przechowywaniu narządów może być prowadzone wyłącznie w zakładach opieki zdrowotnej wykonujących przeszczepienia; 5) przeszczepianiu może być prowadzone wyłącznie w zakładach opieki zdrowotnej. Art. 37a. 1. Wywozu szpiku, komórek krwiotwórczych krwi obwodowej i krwi pępowinowej z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ich przywozu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dokonuje zakład opieki zdrowotnej wykonujący pobranie lub przeszczepienie szpiku, komórek krwiotwórczych krwi obwodowej i krwi pępowinowej za zgodą dyrektora Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji Poltransplant. 2. Wywozu komórek lub tkanek pobranych ze zwłok ludzkich z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i przywozu tych komórek lub tkanek na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dokonuje bank tkanek i komórek za zgodą dyrektora Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek. 3. Wywozu regenerujących się komórek lub tkanek innych niż komórki i tkanki wymienione w ust. 2, z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i przywozu tych komórek lub tkanek na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dokonuje bank tkanek i komórek za zgodą dyrektora Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek. 4. Wywozu narządów ze zwłok ludzkich z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i przywozu tych narządów na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dokonuje zakład opieki zdrowotnej, wykonujący pobranie lub przeszczepienie narządów ze zwłok ludzkich, za zgodą dyrektora Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji Poltransplant. Rozdział 7a Znakowanie, monitorowanie oraz kryteria bezpieczeństwa i jakości komórek, tkanek i narządów Rozdział 8 Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji Poltransplant, Krajowe Centrum Bankowania Tkanek i Komórek i Krajowa Rada Transplantacyjna Art. 38. 1. Tworzy się Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji Poltransplant z siedzibą w Warszawie. 2. Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji Poltransplant jest jednostką budżetową podległą ministrowi właściwemu do spraw zdrowia. 3. Do zadań Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji Poltransplant należy w szczególności: 1) koordynacja pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narządów na terenie kraju; 2) prowadzenie centralnego rejestru sprzeciwów; 3) prowadzenie krajowej listy osób oczekujących na przeszczepienie; 4) prowadzenie rejestru przeszczepień; 5) prowadzenie rejestru żywych dawców; 6) prowadzenie rejestru szpiku i krwi pępowinowej; 7) koordynacja poszukiwania niespokrewnionych dawców szpiku i krwi pępowinowej ze wstępnym przeszukaniem rejestru szpiku i krwi pępowinowej; 8) prowadzenie działalności edukacyjnej mającej na celu upowszechnianie leczenia metodą przeszczepiania komórek, tkanek i narządów; 9) współpraca z innymi podmiotami krajowymi i zagranicznymi w dziedzinie wymiany komórek, tkanek i narządów do przeszczepienia; 10) zgłaszanie do ministra wniosków, o których mowa w art. 22 ust. 4; 11) przyjmowanie wniosków od jednostek, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 1, 4 i 5; 12) organizowanie szkoleń, o których mowa w art. 40a ust. 1, w zakresie pobierania, przechowywania i przeszczepiania narządów oraz szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej; 13) prowadzenie listy osób, które odbyły szkolenia, o których mowa w art. 40a ust. 1, w zakresie pobierania, przechowywania i przeszczepiania narządów oraz szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej; 14) przekazywanie danych, o których mowa w art. 16 ust. 3 i 4, do europejskich i światowych rejestrów szpiku i krwi pępowinowej. Art. 39. 1. Tworzy się Krajowe Centrum Bankowania Tkanek i Komórek z siedzibą w Warszawie. Art. 40. 1. Krajowe Centrum Bankowania Tkanek i Komórek prowadzi rejestr banków tkanek i komórek. 2. Rejestr jest jawny. Art. 41. 1. Tworzy się Krajową Radę Transplantacyjną, zwaną dalej Radą, jako organ doradczy i opiniodawczy ministra właściwego do spraw zdrowia. Rozdział 9 Nadzór Art. 42. 1. Minister właściwy do spraw zdrowia sprawuje nadzór nad stosowaniem przepisów ustawy. Rozdział 10 Przepisy karne Art. 43. Kto rozpowszechnia ogłoszenia o odpłatnym zbyciu, nabyciu lub o pośredniczeniu w odpłatnym zbyciu lub nabyciu komórki, tkanki lub narządu w celu ich przeszczepienia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub karze pozbawienia wolności do roku. Art. 44. 1. Kto, w celu uzyskania korzyści majątkowej lub osobistej, nabywa lub zbywa cudzą komórkę, tkankę lub narząd, pośredniczy w ich nabyciu lub zbyciu bądź bierze udział w przeszczepianiu lub udostępnianiu pozyskanych wbrew przepisom ustawy komórek, tkanek lub narządów, pochodzących od żywego dawcy lub ze zwłok ludzkich, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat. 2. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełnienia przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło dochodu, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat. Art. 45. Kto, bez wymaganego pozwolenia, prowadzi działalność przewidzianą przepisami ustawy dla banku tkanek i komórek, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Art. 46. Kto, bez wymaganego pozwolenia, pobiera komórkę, tkankę lub narząd w celu ich przeszczepienia albo je przeszczepia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Art. 46a. Kto, bez wymaganej zgody wywozi z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub wwozi na to terytorium komórkę, tkankę lub narząd, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Art. 46b. Kto, wbrew przepisom ustawy, nie zgłasza potencjalnych biorców narządów lub szpiku lub komórek krwiotwórczych krwi obwodowej lub krwi pępowinowej na listę albo dokonanych przeszczepień komórek, tkanek i narządów do rejestru przeszczepień albo pozyskanych potencjalnych dawców szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej do rejestru szpiku i krwi pępowinowej, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Zespół Redakcyjny informuje, że pełny tekst ustawy jest dostępny m.in. na stronie internetowej Poltransplantu.

20 PRAWO ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA Z DNIA 16 STYCZNIA 2014 r. W SPRAWIE SPOSOBU DOKUMENTOWANIA PRZYPADKÓW ZASTOSOWANIA PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ, Warszawa, dnia 17 stycznia 2014 r., Poz. 87 Na podstawie art. 39 ust. 7 ustawy z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz. U. z 2014 r. poz. 24) zarządza się, co następuje: 1. Rozporządzenie określa sposób dokumentowania przypadków zastosowania przymusu bezpośredniego wobec osób umieszczonych na podstawie ustawy z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym, zwanych dalej osobami umieszczonymi. 2. 1. Zastosowanie przymusu bezpośredniego wobec osób umieszczonych podlega odnotowaniu w indywidualnej i zbiorczej dokumentacji medycznej, w której zamieszcza się: 1) rodzaj zastosowanego przymusu bezpośredniego; 2) przyczyny zastosowania przymusu bezpośredniego, w tym uzasadniające wybór rodzaju zastosowanego przymusu bezpośredniego; 3) miejsce i czas stosowania przymusu bezpośredniego oraz przyczyny jego ewentualnego przedłużenia; 4) informację o uprzedzeniu osoby umieszczonej przed zastosowaniem przymusu bezpośredniego, że przymus ten ma zostać wobec niej zastosowany. 2. Informację o zastosowaniu przymusu bezpośredniego pielęgniarka zamieszcza w księdze raportów pielęgniarskich, w której, poza informacjami, o których mowa w ust. 1, odnotowuje się również następujące informacje: 1) imię i nazwisko osoby decydującej o zastosowaniu przymusu bezpośredniego; 2) imiona i nazwiska osób wykonujących przymus bezpośredni; 3) przebieg stosowania przymusu bezpośredniego, w tym skutki stosowania przymusu bezpośredniego dla zdrowia osoby umieszczonej, wobec której został on podjęty. 3. Do indywidualnej dokumentacji me- dycznej dołącza się również notatkę służbową pracownika służby ochrony sporządzoną na podstawie art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób. 4. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 22 stycznia 2014 r. Minister Zdrowia: B.A. Arłukowicz UZASADNIENIE Rozporządzenie jest wykonaniem upoważnienia ustawowego zawartego w art. 39 ust. 7 ustawy z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz. U. z 2014 r. póz. 24). [...] Zgodnie z treścią upoważnienia rozporządzenie reguluje wyłącznie problematykę dokumentowania zastosowania przymusu bezpośredniego. Należy bowiem pamiętać, że zasadnicze elementy w zakresie stosowania przymusu bezpośredniego określa rozdział 6 ustawy. Regulacje zaproponowane w rozporządzeniu odnoszą się do osób wykonujących zawód medyczny ( 2), które zastosowanie przymusu bezpośredniego wobec osób umieszczonych w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym odnotowują w indywidualnej i zbiorczej dokumentacji medycznej. Informację o zastosowaniu przymusu bezpośredniego pielęgniarka zamieszcza w księdze raportów pielęgniarskich. W stosunku do pracowników służby ochrony dokumentacja zastosowania przymusu bezpośredniego następuje w formie notatki służbowej w stosunku do której bezpośrednie regulacje zawierają przepisy art. 44 ustawy. Notatkę przekazuje się w celu umieszczenia w dokumentacji medycznej. Wypełniając upoważnienie ustawowe przyjęte zostało, iż do indywidualnej dokumentacji medycznej dołącza się również notatkę służbową pracownika służby ochrony sporządzoną na podstawie art. 44 ust. l ustawy. Z uwagi na istniejącą w ustawie konstrukcję przepisów regulujących przymus bezpośredni projektowane rozporządzenia zawiera jedynie elementy odnoszące się do dokumentacji medycznej. [...] Na podstawie art. 27 ust. 5 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. z 2013 r. poz. 757, 1245 i 1635) zarządza się, co następuje: 1. Ramowe procedury przyjmowania wezwań przez dyspozytora medycznego i dysponowania zespołami ratownictwa medycznego obejmują: 1) odbiór powiadomienia o zdarzeniu przekazanego przez osobę dzwoniącą pod numer alarmowy przez podanie komunikatu słownego: Ratownictwo medyczne, słucham oraz kodu dyspozytora medycznego przyjmującego powiadomienie; 2) przeprowadzenie w sposób spokojny i zdecydowany krótkiej rozmowy telefonicznej z osobą dzwoniącą, mającej na celu: a) uzyskanie informacji o: miejscu zdarzenia, a w przypadku wątpliwości związanych z ustaleniem dokładnego miejsca zdarzenia uzyskanie, w miarę możliwości, dodatkowych informacji dotyczących tego miejsca, umożliwiających zespołowi ratownictwa medycznego szybkie dotarcie na miejsce zdarzenia, danych osoby dzwoniącej obejmujących, w miarę możliwości, imię, nazwisko i numer telefonu, rodzaju zdarzenia, liczbie osób, u których podejrzewa się stan nagłego zagrożenia zdrowotnego, danych osoby, u której podejrzewa się stan nagłego zagrożenia zdrowotnego, obejmujących, w miarę możliwości, imię, nazwisko, płeć i wiek, stopniu pokrewieństwa, w przypadku gdy osobą dzwoniącą jest krewny osoby, u której podejrzewa się stan nagłego zagrożenia zdrowotnego, b) przeprowadzenie wywiadu medycznego obejmującego informacje o stanie zdrowia osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego; 3) przekazanie osobie dzwoniącej informacji o zadysponowaniu zespołu ratownictwa medycznego, w tym lotniczego zespołu ratownictwa medycznego, albo w razie stwierdzenia, na podstawie przeprowadzonego wywiadu medycznego, braku stanu nagłego zagrożenia zdrowotnego poinformowanie osoby dzwoniącej o odmowie zadysponowania zespołu ratownictwa medycznego, z podaniem przyczyn odmowy i zaleceń dotyczących dalszego postępowania; 4) w razie konieczności, utrzymywanie stałego kontaktu z osobą dzwoniącą będącą na miejscu zdarzenia i przekazanie jej niezbędnych instrukcji dotyczących sposobu udzielania pierwszej pomocy osobie w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego przed przybyciem zespołu ratownictwa medycznego; 5) ustalenie priorytetu zadysponowania zespołu ratownictwa medycznego na podstawie przeprowadzonego wywiadu medycznego, z uwzględnieniem następujących kodów: a) kod 1 niezbędny natychmiastowy wyjazd zespołu ratownictwa medycznego o najkrótszym czasie dotarcia na miejsce zdarzenia, b) kod 2 niezbędny wyjazd wolnego zespołu ratownictwa medycznego; 6) zadysponowanie zespołu ratownictwa medycznego, w tym lotniczego zespołu ratownictwa medycznego, z uwzględnieniem najkrótszego czasu dotarcia na miejsce zdarzenia;