Spis treści Wykaz skrótów Wprowadzenie Do wydania drugiego Do wydania trzeciego Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego

Spis treści Wykaz skrótów... 7 Wprowadzenie... 21 Do wydania drugiego... 24 Do wydania trzeciego... 25 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego... 27 Dział I. Przepisy wstępne... 29 Dział II. Sąd... 145 Rozdział 1. Właściwość i skład sądu... 148 Rozdział 2. Wyłączenie sędziego... 181 Dział III. Strony, obrońcy, pełnomocnicy, przedstawiciel społeczny... 206 Rozdział 3. Oskarżyciel publiczny... 207 Rozdział 4. Pokrzywdzony... 217 Rozdział 5. Oskarżyciel posiłkowy... 239 Rozdział 6. Oskarżyciel prywatny... 257 Rozdział 7. Powód cywilny... 264 Rozdział 8. Oskarżony... 281 Rozdział 9. Obrońcy i pełnomocnicy... 316 Rozdział 10. Przedstawiciel społeczny... 332 Dział IV. Czynności procesowe... 335 Rozdział 11. Orzeczenia, zarządzenia i polecenia... 336 Rozdział 12. Narada i głosowanie... 386 Rozdział 13. Porządek czynności procesowych... 403 Rozdział 14. Terminy... 431 Rozdział 15. Doręczenia... 456 Rozdział 16. Protokoły... 493 Rozdział 17. Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów... 528 Rozdział 18. Odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt... 553

Spis treści Dział V. Dowody... 563 Rozdział 19. Przepisy ogólne... 563 Rozdział 20. Wyjaśnienia oskarżonego... 593 Rozdział 21. Świadkowie... 599 Rozdział 22. Biegli, tłumacze, specjaliści... 660 Rozdział 23. Oględziny. Otwarcie zwłok. Eksperyment procesowy... 709 Rozdział 24. Wywiad środowiskowy i badanie osoby oskarżonego... 714 Rozdział 25. Zatrzymanie rzeczy. Przeszukanie... 720 Rozdział 26. Kontrola i utrwalanie rozmów... 745 Dział VI. Środki przymusu... 765 Rozdział 27. Zatrzymanie... 767 Rozdział 28. Środki zapobiegawcze... 784 Rozdział 29. Poszukiwanie oskarżonego i list gończy... 846 Rozdział 30. List żelazny... 849 Rozdział 31. Kary porządkowe... 854 Rozdział 32. Zabezpieczenie majątkowe... 862 Dział VII. Postępowanie przygotowawcze... 890 Rozdział 33. Przepisy ogólne... 895 Rozdział 34. Wszczęcie śledztwa... 903 Rozdział 35. Przebieg śledztwa... 920 Rozdział 36. Zamknięcie śledztwa... 939 Rozdział 36a. Dochodzenie... 951 Rozdział 37. Nadzór prokuratora nad postępowaniem. przygotowawczym... 970 Rozdział 38. Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym... 977 Rozdział 39. Akt oskarżenia... 987 Dział VIII. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji... 1004 Rozdział 40. Wstępna kontrola oskarżenia... 1006 Rozdział 41. Przygotowanie do rozprawy głównej... 1046 Rozdział 42. Jawność rozprawy głównej... 1060 Rozdział 43. Przepisy ogólne o rozprawie głównej... 1071 Rozdział 44. Rozpoczęcie rozprawy głównej... 1096 Rozdział 45. Przewód sądowy... 1099 Rozdział 46. Głosy stron... 1156 Rozdział 47. Wyrokowanie... 1160 6

Wykaz skrótów Akty prawne d.k.k., k.k. z 1969 r. ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 z późn. zm.) ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny wyko- nawczy (Dz. U. Nr 13, poz. 98 z późn. zm.) d.k.k.w., k.k.w. z 1969 r. d.k.p.k., k.p.k. z 1969 r. ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 13, poz. 96 z późn. zm.) decyzja ramowa decyzja ramowa Rady UE z dnia 13 czerwca 2002 r. o ENA w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi 2002/584/JHA (Dz. Urz. WE L 190 z 18 lipca 2002 r., s. 1 z późn. zm.) decyzja ramowa decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej z dnia 24 lutego o karach pieniężnych 2005 r. w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do kar o charakterze pieniężnym 2005/214/WSiSW (Dz. Urz. UE L 76 z 22 marca 2005 r., s. 16 z późn. zm.) decyzja ramowa decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej z dnia 6 paździero nakazach konfiskaty nika 2006 r. w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do nakazów konfiskaty 2006/783/WSiSW (Dz. Urz. UE L 328 z 24 listopada 2006 r., s. 59 z późn. zm.) decyzja ramowa Rady UE z dnia 13 czerwca 2002 r. w spra- wie wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych 2002/465/JHA (Dz. Urz. WE L 162 z 20 czerwca 2002 r., s. 1) decyzja ramowa o wsp. zesp. doch. decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie wykonania w Unii Europejskiej posta- nowień o zabezpieczeniu mienia i środków dowodowych 2003/577/JHA (Dz. Urz. UE L 196 z 2 sierpnia 2003 r., s. 45) decyzja ramowa o zabezpieczeniu mienia 7

Wykaz skrótów decyzja ramowa decyzja ramowa Rady 2008/909/WSiSW z dnia 27 listopada 2008/909/WSiSW... 2008 r. o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków skazujących na karę pozbawienia wolności lub inny środek polegający na pozbawieniu wolności w celu wykonania tych wyroków w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 327 z 5 grudnia 2008 r., s. 27 z późn. zm.) decyzja ramowa decyzja ramowa Rady 2008/947/WSiSW z dnia 27 listopada 2008/947/WSiSW... 2008 r. o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków i decyzji w sprawie warunkowego zawieszenia lub warunkowego zwolnienia w celu nadzorowania przestrzegania warunków zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych (Dz. Urz. UE L 337 z 16 grudnia 2008 r., s. 102 z późn. zm.) decyzja ramowa decyzja ramowa Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009/299/WSiSW... 2009 r. zmieniająca decyzje ramowe 2002/584/WSiSW, 2005/214/WSiSW, 2006/783/WSiSW, 2008/909/WSiSW oraz 2008/947/WSiSW i tym samym wzmacniająca prawa procesowe osób oraz ułatwiająca stosowanie zasady wzajemnego uznawania do orzeczeń wydanych pod nieobecność danej osoby na rozprawie (Dz. Urz. UE L 81 z 27 marca 2009 r., s. 24) decyzja ramowa decyzja ramowa Rady 2009/829/WSiSW z dnia 23 paździer- 2009/829/WSiSW nika 2009 r. w sprawie stosowania przez państwa członkowskie Unii Europejskiej zasady wzajemnego uznawania do decyzji w sprawie środków nadzoru stanowiących alternatywę dla tymczasowego aresztowania (Dz. Urz. UE L 294 z 11 listopada 2009 r., s. 20) decyzja ramowa decyzja ramowa Rady 2009/948/WSiSW z dnia 30 listopa- 2009/948/WSiSW da 2009 r. w sprawie zapobiegania konfliktom jurysdykcji w postępowaniu karnym i w sprawie rozstrzygania takich konfliktów (Dz. Urz. UE L 328 z 15 grudnia 2009 r., s. 42) EKE Europejska konwencja o ekstradycji z dnia 13 grudnia 1957 r. (Dz. U. z 1994 r. Nr 70, poz. 307 z późn. zm.) EKPC Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) EKPOS Konwencja o przekazywaniu osób skazanych, sporządzona w Strasburgu 21 marca 1983 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 51, poz. 279 z późn. zm.) EKPPSK Europejska konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych, sporządzona w Strasburgu 20 kwietnia 1959 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 76, poz. 854 z późn. zm.) 8

EKZT instr. sąd. Wykaz skrótów Europejska konwencja o zwalczaniu terroryzmu, sporządzona w Strasburgu 27 stycznia 1977 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 117, poz. 557) zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz. Urz. Ministerstwa Sprawiedliwości Nr 5, poz. 22 z późn. zm.) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.k.s. k.k.w. k.p. k.p.c. k.p.k. ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 186) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.) ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) k.p.k. z 1928 r. rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 19 marca 1928 r. Kodeks postępowania karnego (tekst jedn.: Dz. U. z 1950 r. Nr 40, poz. 364 z późn. zm.) k.p.w. k.r.o. k.s.h. k.w. Konstytucja RP KPUZKD ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.) ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 788 z późn. zm.) ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 z późn. zm.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) Konwencja o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzących z przestępstwa z dnia 8 listopada 1990 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 46, poz. 394) 9

Wykaz skrótów KUEE Konwencja sporządzona na podstawie artykułu K.3 Traktatu o Unii Europejskiej dotycząca ekstradycji między państwami członkowskimi Unii Europejskiej z dnia 27 września 1996 r. (Dz. Urz. WE C 313 z 23 października 1996 r., s. 12) KUEPPSK Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej z dnia 29 maja 2000 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 135, poz. 950) KUEUPE Konwencja sporządzona na podstawie artykułu K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, w sprawie uproszczonej procedury ekstradycyjnej między państwami członkowskimi Unii Europejskiej z dnia 10 marca 1995 r. (Dz. Urz. WE. C 78 z 30 marca 1995 r., s. 2) KWUS Konwencja wykonawcza do Układu z Schengen w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach z dnia 19 czerwca 1990 r. (Dz. Urz. WE L 239 z 22 września 2000 r., s. 19) m.k.k. mały kodeks karny dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz. U. Nr 30, poz. 192 z późn. zm.) MPPOiP pr. adw. pr. aut. pr. poczt. pr. telekom. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167, załącznik) ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 z późn. zm.) ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) ustawa z dnia z 23 listopada 2012 r. Prawo pocztowe (Dz. U. poz. 1529) ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.) przep. wprow. k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 556 z późn. zm.) reg. prok., regulamin rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 marprokuratury reg. sąd., regulamin sądowy ca 2010 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. Nr 49, poz. 296 z późn. zm.) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249 z późn. zm.) 10

reg. wojsk. prok. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 listopada 2008 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. Nr 221, poz. 1446 z późn. zm.) rozp. międz. postęp. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych (Dz. U. Nr 17, poz. 164 z późn. zm.) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 wrześ- nia 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163,. poz. 1348 z późn. zm.) rozp. opł. czyn. adwok. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 wrześ- nia 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego. z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 z późn. zm.) rozp. opł. czyn. radc. pr. rozp. wyd. SP RSMTK Wykaz skrótów rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym (Dz. U. Nr 108, poz. 1026 z późn. zm.) Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzony w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708) TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2; wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 326 z dnia 26 października 2012 r., s. 47) TUE Traktat o Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30; wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 326 z dnia 26 października 2012 r., s. 13) u. cudz. ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 264, poz. 1573 z późn. zm.) u. KRK ustawa z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 654 z późn. zm.) u. prok. ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 z późn. zm.) u. przec. narkom. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 124 z późn. zm.) u. SN ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 z późn. zm.) 11

Wykaz skrótów u. TK ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 z późn. zm.) u. TS ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925 z późn. zm.) u.b.w. ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.) u.d.w. ustawa z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej (Dz. U. Nr 190, poz. 1474 z późn. zm.) u.k.s.c. ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 z późn. zm.) u.o.i.n. ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1228) u.o.p.z. ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 768 z późn. zm.) u.o.s.k. ustawa z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (tekst jedn.: Dz. U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223 z późn. zm.) u.p.e.a. ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.) u.p.n. ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 z późn. zm.) u.s.p. ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.) u.s.w. ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 952 z późn. zm.) u.ś.k. ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 36, poz. 232 z późn. zm.) ustawa lustracyjna ustawa z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 1990 oraz treści tych dokumentów (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 z późn. zm.) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks z 20 lipca 2000 r. postępowania karnego, ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 62, poz. 717) 12

ustawa nowelizująca ustawa z dnia 9 września 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks z 9 września 2000 r. karny, ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ustawy o zamówieniach publicznych oraz ustawy Prawo bankowe (Dz. U. Nr 93, poz. 1027) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks z 10 stycznia 2003 r. postępowania karnego, ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155 z późn. zm.) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy z 13 czerwca 2003 r. Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1061) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 18 marca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks z 18 marca 2004 r. karny, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 69, poz. 626) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 93, poz. 889) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 8 października 2004 r. o zmianie ustawy z 8 października 2004 r. Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 240, poz. 2405) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o Policji z 17 grudnia 2004 r. oraz ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 70) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks z 3 czerwca 2005 r. postępowania karnego (Dz. U. Nr 141, poz. 1181) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks z 7 lipca 2005 r. Wykaz skrótów postępowania karnego oraz ustawy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 143, poz. 1203) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks z 28 lipca 2005 r. karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 178, poz. 1479) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks z 12 stycznia 2007 r. postępowania karnego (Dz. U. Nr 20, poz. 116) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 15 marca 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks z 15 marca 2007 r. postępowania cywilnego, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 112, poz. 766) 13

Wykaz skrótów ustawa nowelizująca ustawa z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o proz 29 marca 2007 r. kuraturze, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 64, poz. 432 z późn. zm.) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks poz 9 maja 2007 r. stępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 99, poz. 664) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 24 października 2008 r. o zmianie ustawy z 24 października Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 225, poz. 1485) 2008 r. ustawa nowelizująca ustawa z dnia 16 lipca 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks z 16 lipca 2009 r. postępowania karnego (Dz. U. Nr 127, poz. 1051) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks z 5 listopada 2009 r. karny, ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Kodeks karny wykonawczy, ustawy Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589 z późn. zm.) ustawa nowelizująca ustawa z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o bezz 31 sierpnia 2011 r. pieczeństwie imprez masowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 217, poz. 1280) ustawa ustawa z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy nowelizująca (I) Kodeks postępowania karnego, ustawy o prokuraturze z 16 września 2011 r. oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym (Dz. U. Nr 240, poz. 1430) ustawa ustawa z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy nowelizująca (II) Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych z 16 września 2011 r. ustaw (Dz. U. Nr 240, poz. 1431) ustawa ustawa z dnia 31 sierpnia 2012 r. o zmianie ustawy Kodeks nowelizująca (I) postępowania karnego (Dz. U. poz. 1091) z 31 sierpnia 2012 r. ustawa ustawa z dnia 31 sierpnia 2012 r. o zmianie ustawy Kodeks nowelizująca (II) postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z 31 sierpnia 2012 r. (Dz. U. poz. 1101) ustawa o nieważności ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń sądowych orzeczeń sądowych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 z późn. zm.) ustawa o Policji ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687 z późn. zm.) 14

Wykaz skrótów Periodyki Acta UL Acta UNC Acta UWr. Prz. PiA AMSiK Annales UMCS Apel.-Gda. Apel.-Lub. Apel.-W-wa Biul. SA Katowice Biul. SN BPK SN CMLR CPKiNP Dz. U. Dz. Urz. UE Dz. Urz. WE ECR Eduk. Praw. EJCCLCJ EPS GP GS GSiP GSP GSP Prz. Orz. Inf. Praw. KSP Kw. Pr. Pub. KZS LEX M.P. Mon. Praw. NP OSA OSAB OSAG Acta Universitatis Lodziensis Acta Universitatis Nicolai Copernici Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Apelacja Gdańska Apelacja Sąd Apelacyjny w Lublinie Apelacja. Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych. Sąd Apelacyjny w Warszawie Biuletyn Sądu Apelacyjnego w Katowicach Biuletyn Sądu Najwyższego Biuletyn Prawa Karnego Sądu Najwyższego Common Market Law Review Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich European Court Reports Edukacja Prawnicza European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice Europejski Przegląd Sądowy Gazeta Prawna Gazeta Sądowa Gazeta Sądowa i Penitencjarna Gdańskie Studia Prawnicze Gdańskie Studia Prawnicze Przegląd Orzecznictwa Informacja Prawnicza Krakowskie Studia Prawnicze Kwartalnik Prawa Publicznego Krakowskie Zeszyty Sądowe System Informacji Prawnej LEX Monitor Polski Monitor Prawniczy Nowe Prawo Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Gdańsku 15

Wykaz skrótów OSAŁ OSASz OSN OSN Prok. i Pr. OSN(K) OSNC OSNCK OSNKW OSNKW-R OSNP OSNPG OSNSD OSP OSPiKA OSS OTK ZU OTK-A PiM PiP PiŻ PiZS POSAG PPK Prob. Egz. Prob. Egz. Sąd. Prob. Krym. Prob. Praw. Prok. i Pr. Prz. Pol. Prz. Sejm. PS Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Łodzi Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Szczecinie Orzecznictwo Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sądów Apelacyjnych, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału Konstytucyjnego, dodatek do Prokuratury i Prawa Orzeczenia Sądu Najwyższego (Izba Karna) Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej i Izby Karnej Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Karna i Wojskowa Rocznik Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach karnych. Pełny urzędowy zbiór orzeczeń Izby Karnej i Izby Wojskowej Sądu Najwyższego Orzecznictwo Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Wydawnictwo Prokuratury Generalnej Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy, seria A Prawo i Medycyna Państwo i Prawo Prawo i Życie Praca i Zabezpieczenie Społeczne Przegląd Orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Problemy Prawa Karnego Problemy Egzekucji Problemy Egzekucji Sądowej Problemy Kryminalistyki Problemy Praworządności Prokuratura i Prawo Przegląd Policyjny Przegląd Sejmowy Przegląd Sądowy 16

Wykaz skrótów PUG PWP PWS RPEiS Rz. ZN SKKiP Sł. MO SP SPE St. Iur. St. Iur. Lub. St. Iur. Torun. WPP WSS ZNASW ZNIBPS ZNUJ ZNUŁ ZNURz ZNWSO Zb. Orz. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Przegląd Więziennictwa Polskiego Problemy Wymiaru Sprawiedliwości Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeszowskie Zeszyty Naukowe Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Peniten-. cjarne Służba Milicji Obywatelskiej Studia Prawnicze Studia Prawno-Ekonomiczne Studia Iuridica Studia Iuridica Lublinensia Studia Iuridica Torunensia Wojskowy Przegląd Prawniczy Wrocławskie Studia Sądowe Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej im. S. Czarnieckiego Zbiór Orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji Inne ABW ENA ETPC MTK SA SN TK TS UE ŻW Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego europejski nakaz aresztowania Europejski Trybunał Praw Człowieka Międzynarodowy Trybunał Karny Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Unia Europejska Żandarmeria Wojskowa 17

Wykaz skrótów Wykaz literatury powoływanej zapisem skrótowym J. Bafia i in., Kodeks... J. Bafia, J. Bednarzak, M. Flemming, S. Kalinowski, H. Kempisty, M. Siewierski, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. M. Mazur, Warszawa 1976 K.T. Boratyńska i in., K.T. Boratyńska, A. Górski, A. Sakowicz, A. Ważny, Kodeks Kodeks..., 2007 postępowania karnego. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2007 K.T. Boratyńska i in., K.T. Boratyńska, A. Górski, A. Sakowicz, A. Ważny, Kodeks Kodeks..., 2009 postępowania karnego. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2009 K.T. Boratyńska i in., K.T. Boratyńska, A. Górski, A. Sakowicz, A. Ważny, Kodeks Kodeks..., 2012 postępowania karnego. Komentarz, wyd. 4, Warszawa 2012 M. Cieślak, M. Cieślak, Polska procedura karna. Podstawowe założenia teo- Polska procedura... retyczne, wyd. 3, Warszawa 1984 W. Daszkiewicz, W. Daszkiewicz, Prawo karne procesowe. Zagadnienia ogólne, Prawo..., 1999 t. I, Bydgoszcz 1999 Z. Doda, A. Gaberle, Z. Doda, A. Gaberle, Kontrola odwoławcza w procesie karnym Kontrola odwoławcza... Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Komentarz, Warszawa 1997 Z. Gostyński i in., J. Bratoszewski, Z. Gostyński, L. Gardocki, S.M. Przyjemski, Kodeks..., 1998 R.A. Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. Z. Gostyński, Warszawa 1998 Z. Gostyński i in., J. Bratoszewski, Z. Gostyński, L. Gardocki, S.M. Przyjemski, Kodeks..., 2004 R.A. Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. Z. Gostyński, red. wyd. 2 R.A. Stefański, S. Zabłocki, t. I, Warszawa 2003, t. II i III, Warszawa 2004 J. Grajewski, J. Grajewski, Przebieg procesu karnego, wyd. 4, Warszawa Przebieg..., 2008 2008 J. Grajewski i in., J. Grajewski, L.K. Paprzycki, M. Płachta, Kodeks postępowa- Kodeks..., 2003 nia karnego. Komentarz, Kraków 2003 J. Grajewski i in., J. Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępo- Kodeks..., 2006 wania karnego. Komentarz, red. J. Grajewski, Kraków 2006 J. Grajewski i in., J. Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowa- Kodeks..., 2010 nia karnego. Komentarz, red. J. Grajewski, Warszawa 2010 J. Grajewski i in., J. Grajewski, S. Steinborn, P. Rogoziński, Kodeks postępo- Objaśnienia... wania karnego. Objaśnienia dla studentów, red. J. Grajewski, Kraków 2005 18

Wykaz skrótów J. Grajewski i in., J. Grajewski, K. Papke-Olszauskas, S. Steinborn, K. Woź- Prawo..., 2009 niewski, Prawo karne procesowe. Część ogólna, red. J. Grajewski, wyd. 2, Warszawa 2009 J. Grajewski i in., J. Grajewski, K. Papke-Olszauskas, S. Steinborn, K. Woź- Prawo..., 2011 niewski, Prawo karne procesowe. Część ogólna, red. J. Grajewski, wyd. 3, Warszawa 2011 J. Grajewski, J. Grajewski, L.K. Paprzycki, Kodeks postępowania karnego L.K. Paprzycki, z komentarzem, Sopot 2000 Kodeks... J. Grajewski, J. Grajewski, E. Skrętowicz, Kodeks postępowania karnego E. Skrętowicz, z komentarzem, Gdańsk 1996 Kodeks... T. Grzegorczyk, T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kodeks..., 1998 Warszawa 1998 T. Grzegorczyk, T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kodeks..., 2001 wyd. 2, Warszawa 2001 T. Grzegorczyk, T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kodeks..., 2008 wyd. 5, Warszawa 2008 T. Grzegorczyk, T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, War- J. Tylman, Polskie szawa 1998 postępowanie..., 1998 T. Grzegorczyk, T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 6, J. Tylman, Polskie Warszawa 2007 postępowanie..., 2007 W. Grzeszczyk, W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kodeks..., 2003 Warszawa 2003 W. Grzeszczyk, W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kodeks..., 2006 wyd. 4, Warszawa 2006 W. Grzeszczyk, W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kodeks..., 2009 wyd. 7, Warszawa 2009 P. Hofmański, P. Hofmański, Konwencja Europejska a prawo karne, Toruń Konwencja Europejska... 1995 P. Hofmański, P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania E. Sadzik, K. Zgryzek, karnego. Komentarz, red. P. Hofmański, wyd. 2, Warszawa Kodeks..., 2004 2004 P. Hofmański, P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania E. Sadzik, K. Zgryzek, karnego. Komentarz, red. P. Hofmański, wyd. 3, Warszawa Kodeks..., 2007 2007 19

Wykaz skrótów P. Hofmański, P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania E. Sadzik, K. Zgryzek, karnego. Komentarz, t. IV, Aktualizacje, red. P. Hofmański, Kodeks..., 2008, t. IV Warszawa 2008 P. Hofmański, P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowa- E. Sadzik, K. Zgryzek, nia karnego. Komentarz, red. P. Hofmański, wyd. 4, t. I II, Kodeks..., 2011 Warszawa 2011, t. III, Warszawa 2012 R. Kmiecik, R. Kmiecik, E. Skrętowicz, Proces karny, wyd. 7, Warszawa E. Skrętowicz, 2009 Proces..., 2009 K. Marszał, K. Marszał, Proces karny. Zagadnienia ogólne, wyd. 2, Kato- Proces..., 2013 wice 2013 K. Marszał i in., R. Koper, K. Marszał, R. Netczuk, K. Sychta, J. Zagrodnik, Proces..., 2012 K. Zgryzek, Proces karny. Przebieg postępowania, red. K. Marszał, wyd. 2, Katowice 2012 S. Śliwiński, Proces... S. Śliwiński, Proces karny. Zasady ogólne, Warszawa 1948 S. Waltoś, S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, wyd. 9, Warszawa Proces..., 2008 2008 S. Waltoś, S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, wyd. 10, Warszawa Proces..., 2009 2009 A. Zoll i in., G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Majewski, J. Ra- Kodeks..., 2012 glewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część ogólna, t. I, Komentarz do art. 1 116, red. A. Zoll, wyd. 4, Warszawa 2012 20

Wprowadzenie Dnia 1 września 2005 r. minęło 7 lat obowiązywania kodeksu postępowania karnego uchwalonego 6 czerwca 1997 r., który był jednym z elementów kompleksowej reformy polskiego systemu prawa karnego. W tym okresie kodeks ten podlegał ciągłym korektom legislacyjnym. Z jednej strony były one efektem ujawniających się w praktyce niedoskonałości rozwiązań w nim przyjętych, z drugiej zaś, przynajmniej część drobniejszych nowelizacji była niewątpliwie fragmentem wielkiej lawiny nieustannych zmian, która przetacza się w ostatnich latach przez polski system prawny. Starania i w efekcie przystąpienie Polski do Unii Europejskiej przyniosły trzeci powód zmian, jakim jest konieczność dostosowania polskiego prawa do rozwiązań przyjętych w prawie europejskim. Taki stan z pewnością nie ułatwia stosowania w praktyce przepisów kodeksu postępowania karnego, nie wspominając już o okrzepnięciu nowych instytucji procesowych oraz ukształtowaniu się jednolitej praktyki stosowania prawa. Stąd też cały czas ze wszech miar aktualna jest potrzeba opatrzenia przepisów kodeksu postępowania karnego z 1997 r. komentarzem będącym wynikiem ich szczegółowej analizy, którego celem będzie podjęcie próby wyjaśnienia zagadnień najistotniejszych zarówno z punktu widzenia praktyki wymiaru sprawiedliwości, jak i doktryny prawa karnego procesowego. W niniejszym komentarzu uwzględniono stan prawny na dzień 1 października 2005 r., w tym wszystkie ustawy uchwalone do końca IV kadencji Sejmu RP. Wśród nowelizacji kodeksu postępowania karnego za najważniejsze należy uznać zmiany wprowadzone dwiema ustawami: z 20 lipca 2000 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 717), która weszła w życie 1 września 2000 r. oraz z 10 stycznia 2003 r. (Dz. U. Nr 17, poz. 155 z późn. zm.), która weszła w życie 1 lipca 2003 r. Autorzy szczegółowo odnoszą się do skutków, jakie wywołała każda z nich i to nie tylko w stosunku do bezpośrednio zmienionych, ale również do pozostałych, związanych z nimi przepisów kodeksu, wskazując możliwe drogi interpretacji nowych uregulowań. Szczególną uwagę należy zwrócić na rewolucyjne niekiedy zmiany, które nastąpiły w treści działu XIII k.p.k. Dodano w nim bowiem wiele przepisów dotyczących współpracy sądowej w sprawach karnych między organami wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich UE. Należy tu wskazać przede wszystkim ustawy nowelizujące: z 18 marca 2004 r. (Dz. U. Nr 69, poz. 626) dodającą z dniem 1 maja 2004 r. przepisy o europejskim nakazie aresztowania, 21

Wprowadzenie z 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 93, poz. 889) dodającą z dniem 1 maja 2004 r. przepisy o wspólnych zespołach dochodzeniowo-śledczych, z 7 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 143, poz. 1203) dodającą z dniem 2 sierpnia 2005 r. przepisy o wykonywaniu wydanych w innym państwie członkowskim UE postanowień o zatrzymaniu dowodów lub mających na celu zabezpieczenie mienia. W komentarzu odniesiono się szczegółowo do tych zmian, wskazując ich genezę, kształt regulacji europejskich zawartych w poszczególnych decyzjach ramowych, a także rysujące się drogi ich interpretacji. Skomentowane zostały również, znajdujące się w dziale XIII od 23 listopada 2004 r., przepisy dotyczące współpracy z Międzynarodowym Trybunałem Karnym (ustawa z 8 października 2004 r., Dz. U. Nr 240, poz. 2405). Nie można było także pominąć orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, które w ciągu ostatnich lat już kilkakrotnie wpłynęło na kształt normatywny kodeksu postępowania karnego, gdy TK uznał, że określony jego przepis jest niezgodny z Konstytucją. Autorzy w takich wypadkach wskazują na ten fakt, zarysowując pokrótce przyczyny takiej decyzji Trybunału oraz jej konsekwencje dla praktyki stosowania prawa. Z dniem 17 października 1999 r. weszła w życie ustawa z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 83, poz. 930). Z uwagi na fakt, że przepisy kodeksu postępowania karnego stosuje się odpowiednio w postępowaniu karnym skarbowym, autorzy starali się wskazać w komentarzu do poszczególnych jednostek redakcyjnych te przepisy kodeksu karnego skarbowego, które uzupełniają kodeks postępowania karnego, oraz uwidocznić podstawowe odmienności charakterystyczne dla prawa skarbowego. W komentarzu uwzględniono również ostatnią nowelizację kodeksu karnego skarbowego, która dokonała wielu istotnych zmian w jego przepisach procesowych (ustawa z 28 lipca 2005 r., Dz. U. Nr 178, poz. 1479). Należy jednak mieć na względzie, że uwagi odnoszące się do przepisów kodeksu karnego skarbowego nie mogą zastąpić szczegółowych rozważań dotyczących postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe. W komentarzu uwzględniono zarówno dorobek doktryny prawa karnego procesowego, jak i orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych. Nie ograniczono się przy tym wyłącznie do publikacji i judykatów odnoszących się do nowego kodeksu postępowania karnego, zwracając uwagę również na zachowujące aktualność wypowiedzi doktrynalne i orzecznictwo z okresu obowiązywania kodeksu postępowania karnego z 1969 r. Z kolei zaciągnięte przez Polskę zobowiązania międzynarodowe skłonić musiały do uwzględnienia przy wykładni komentowanych przepisów również standardów ochrony praw człowieka wypracowanych przede wszystkim w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Na początku działów i rozdziałów kodeksu zamieszczone zostały wykazy literatury procesowej: monografie oraz ważniejsze opracowania artykułowe i glosy do orze- 22

Wprowadzenie czeń. Pełne wykazy literatury zawierają aktualne podręczniki akademickie poświęcone procesowi karnemu. Autorzy wyrażają nadzieję, że niniejszy komentarz okaże się przydatny dla praktyków, zwłaszcza sędziów, prokuratorów i adwokatów, a także stanie się pomocą dydaktyczną dla studentów wydziałów prawa zainteresowanych poszerzeniem swojej wiedzy z zakresu prawa karnego procesowego. Na zakończenie wspomnieć wypada, że każdy z autorów wyraża własny punkt widzenia w opracowanej przez siebie części komentarza. Gdańsk, w październiku 2005 r. Autorzy 23

Do wydania drugiego Założenia, które przyświecały autorom pierwszej edycji Komentarza z 2006 r. nie zmieniły się również przy opracowaniu drugiego wydania. Chodzi zarówno o aktualizację stanu prawnego w zakresie podstawowego źródła prawa karnego procesowego i ocenę tych zmian, jak i o uwzględnienie poglądów doktryny i tendencji orzecznictwa sądowego dotyczących wykładni istotnych problemów procesowych. Drugie wydanie Komentarza różni się natomiast innym podziałem tematyki między poszczególnymi autorami. Komentarz obejmuje stan prawny na dzień 15 marca 2010 r., uwzględniając jednak również dwie większe nowelizacje ustawodawstwa przyjęte w ostatnim czasie. Są to: ustawa z 9 października 2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 178, poz. 1375), która wprowadza rozdział urzędów Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego; wchodzi ona w życie z dniem 31 marca 2010 r., ustawa z 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Kodeks karny wykonawczy, ustawy Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589), wprowadzająca wiele istotnych zmian w kodeksie postępowania karnego, w tym. m.in. w zakresie postępowania przyspieszonego oraz przepisów o europejskim nakazie aresztowania; ustawa ta wchodzi w życie z dniem 8 czerwca 2010 r. Pierwotnie ukazanie się drugiego wydania Komentarza planowane było na drugą połowę 2009 r. Stopień zaawansowania procesu legislacyjnego nad wskazanymi powyżej dwiema istotnymi nowelizacjami skłonił autorów do chwilowego wstrzymania prac do czasu ich uchwalenia, aby w ten sposób do rąk Szanownych Czytelników mógł trafić możliwe najaktualniejszy Komentarz do kodeksu postępowania karnego. Zmarły 22 maja 2009 r. Profesor Jan Grajewski zaktualizował i przygotował do druku niemalże całość swojej części Komentarza, czuwając jednocześnie jako redaktor nad całością opracowania. W zakresie zmian wchodzących w życie po 1 maja 2009 r. oraz nowego orzecznictwa i piśmiennictwa część Komentarza autorstwa. Śp. Profesora Jana Grajewskiego została uzupełniona przez Sławomira Steinborna. Gdańsk Warszawa, w marcu 2010 r. Autorzy 24

Do wydania trzeciego Koncepcja tego Komentarza, opracowana przez jego Założyciela Profesora Jana Grajewskiego, w trzecim wydaniu nie ulega żadnej zmianie. Uwzględnia bowiem aktualny, na początek marca 2013 r., stan prawny kodeksu postępowania karnego z 1997 r., rozporządzeń wykonawczych oraz innych aktów prawnych związanych z kodeksem. Przedstawia również dorobek piśmiennictwa, a przede wszystkim orzecznictwo Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, sądów apelacyjnych, jak i orzecznictwo trybunałów europejskich. Współautorem pozostanie, w naszej intencji na zawsze, Profesor Jan Grajewski, gdyż nigdy nie stracą aktualności rozważania Profesora dotyczące zagadnień ogólnych procesu karnego zawarte w licznych tezach Komentarza. Współautorzy, w porozumieniu z Wydawnictwem, zdecydowali, że redak-. torem naukowym trzeciego wydania Komentarza będzie Lech K. Paprzycki. Taka też była wola Profesora Jana Grajewskiego, wyrażona przed wielu laty. Jednakże wydanie trzecie będzie kończyło pierwszy okres w historii Komentarza, gdy współautorami kolejnych wydań zawsze byli Jan Grajewski i Lech K. Paprzycki. Następne wydanie które ukaże się już, zapewne, po dokonaniu zasadniczej nowelizacji kodeksu postępowania karnego z 1997 r. z uwzględnieniem propozycji Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego przygotowane będzie już przez nowy skład Autorów, z redakcją naukową Profesora Sławomira Steinborna, co również będzie zgodne z wolą Założyciela Komentarza Profesora Jana Grajewskiego, któremu w tym miejscu jeszcze raz dziękuję za współpracę, także w Sądzie Najwyższym. Warszawa, w marcu 2013 r. prof. n. dr hab. Lech K. Paprzycki 25

26

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555; zm.: Dz. U. z 1999 r. Nr 83, poz. 931; z 2000 r. Nr 50, poz. 580, Nr 62, poz. 717, Nr 73, poz. 852, Nr 93, poz. 1027; z 2001 r. Nr 98, poz. 1071, Nr 106, poz. 1149; z 2002 r. Nr 74, poz. 676; z 2003 r. Nr 17, poz. 155, Nr 111, poz. 1061, Nr 130, poz. 1188; z 2004 r. Nr 51, poz. 514, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 240, poz. 2405, Nr 264, poz. 2641; z 2005 r. Nr 10, poz. 70, Nr 48, poz. 461, Nr 77, poz. 680, Nr 96, poz. 821, Nr 141, poz. 1181, Nr 143, poz. 1203, Nr 163, poz. 1363, Nr 169, poz. 1416, Nr 178, poz. 1479; z 2006 r. Nr 15, poz. 118, Nr 66, poz. 467, Nr 95, poz. 659, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 141, poz. 1009 i 1013, Nr 167, poz. 1192, Nr 226, poz. 1647 i 1648; z 2007 r. Nr 20, poz. 116, Nr 64, poz. 432, Nr 80, poz. 539, Nr 89, poz. 589, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766, Nr 123, poz. 849, Nr 128, poz. 903; z 2008 r. Nr 27, poz. 162, Nr 100, poz. 648, Nr 107, poz. 686, Nr 123, poz. 802, Nr 182, poz. 1133, Nr 208, poz. 1308, Nr 214, poz. 1344, Nr 225, poz. 1485, Nr 234, poz. 1571, Nr 237, poz. 1651; z 2009 r. Nr 8, poz. 39, Nr 20, poz. 104, Nr 28, poz. 171, Nr 68, poz. 585, Nr 85, poz. 716, Nr 127, poz. 1051, Nr 144, poz. 1178, Nr 168, poz. 1323, Nr 178, poz. 1375, Nr 190, poz. 1474, Nr 206, poz. 1589; z 2010 r. Nr 7, poz. 46, Nr 98, poz. 626, Nr 106, poz. 669, Nr 122, poz. 826, Nr 125, poz. 842, Nr 182, poz. 1228, Nr 197, poz. 1307; z 2011 r. Nr 48, poz. 245 i 246, Nr 53, poz. 273, Nr 112, poz. 654, Nr 117, poz. 678, Nr 142, poz. 829, Nr 191, poz. 1135, Nr 217, poz. 1280, Nr 240, poz. 1430, 1431 i 1438, Nr 279, poz. 1645; z 2012 r. poz. 886, poz. 1091, poz. 1101, poz. 1327, poz. 1426, poz. 1447, poz. 1529) 27

28

Dział I Przepisy wstępne Literatura: Podręczniki: G. Artymiak, M. Klejnowska, C.P. Kłak, A. Masłowska, Z. Sobolewski, P.K. Sowiński, Proces karny. Część szczególna, red. G. Artymiak, M. Rogalski, Warszawa 2012; B. Bieńkowska, P. Kruszyński, C. Kulesza, P. Piszczek, S. Pawelec, Wykład prawa karnego procesowego, red. P. Kruszyński, wyd. 4, Białystok 2012; A. Bulsiewicz, M. Jeż-Ludwichowska, D. Kala, D. Osowska, A. Lach, Przebieg procesu karnego, Toruń 2003; M. Cieślak, Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984; W. Daszkiewicz, Prawo karne procesowe. Zagadnienia ogólne, t. I, Bydgoszcz 1999, t. II, Bydgoszcz 2001; A. Gaberle, Leksykon polskiej procedury karnej, Gdańsk 2004; J. Grajewski, Przebieg procesu karnego, wyd. 5,. Warszawa 2012; J. Grajewski, K. Papke-Olszauskas, S. Steinborn, K. Woźniewski, Prawo karne procesowe część ogólna, red. J. Grajewski, wyd. 3, Warszawa 2011; J. Grajewski, P. Rogoziński, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Objaśnienia dla studentów, t. I i II, red. J. Grajewski, Kraków 2005; T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011; M. Klejnowska, C.P. Kłak, M. Rogalski, Z. Sobolewski, P.K. Sowiński, Proces karny. Część ogólna, red. G. Artymiak, M. Rogalski, wyd. 2, Warszawa 2012; R. Kmiecik, E. Skrętowicz, Proces karny. Część ogólna, wyd. 7, Warszawa 2009; R. Koper, K. Marszał, R. Netczuk, K. Sychta, J. Zagrodnik, K. Zgryzek, Proces karny. Przebieg postępowania, red. K. Marszał, wyd. 2, Katowice 2012; Leksykon prawa karnego procesowego. 100 podstawowych pojęć, red. W. Cieślak, K. Woźniewski, Warszawa 2012; K. Marszał, Proces karny. Zagadnienia ogólne, Katowice 2013; K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, Proces karny, wyd. 2, Katowice 2005; A. Murzynowski, Istota i zasady procesu karnego, Warszawa 1994; T. Nowak, S. Stachowiak, Prawo karne procesowe. Dynamika postępowania, Bydgoszcz 1999; Z. Świda, R. Ponikowski, W. Posnow, Postępowanie karne. Część ogólna, red. Z. Świda, Warszawa 2008; Z. Świda, J. Skorupka, R. Ponikowski, W. Posnow, Postępowanie karne. Część szczególna, red. Z. Świda, Warszawa 2010; S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, wyd. 10, Warszawa 2009; K. Woźniewski, Prawo karne procesowe. Zarys instytucji, wyd. 3, Gdańsk 2013. Zagadnienia ogólne: M. Cieślak, Kodyfikacja prawa karnego procesowego a zagadnienie gwarancji procesowych, NP 1953, nr 8 9; M. Cieślak, O pojęciu przedmiotu procesu karnego i w sprawie tzw. podstawy procesu, PiP 1959, z. 8 9; P. Czarnecki, A. Matukin, Intertemporalne aspekty obowiązywania ustawy karnej procesowej zarys problematyki, CPKiNP 2010, nr 1; M. Derdowska, Dyrektywy postępowania karnego w doktrynie prawa zarys problematyki (w:) Wybrane problemy procesu karnego i kryminalistyki, red. J. Kasprzak, B. Młodziejowski, Olsztyn 2010; A. Gerecka-Żołyńska, Internacjonalizacja współczesnego procesu karnego w Polsce, Warszawa 2009; T. Grzegorczyk, Kilka uwag o potrzebie sięgania do wykładni syste- Jan Grajewski, Sławomir Steinborn 29

Literatura Dział I. Przepisy wstępne mowej i funkcjonalnej w procesie wykładni przepisów prawa w sprawach karnych (w:) W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010; P. Hofmański, Konwencja Europejska a prawo karne, Toruń 1995; Ł. Jagiełłowicz, Konstytucyjny system źródeł prawa a status prawny jednostki w postępowaniu karnym, Prok. i Pr. 2012, nr 11; P. Kardas, Kilka uwag o wiążącej mocy orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego (rozważania na marginesie uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 lipca 2010 r.) (w:) Problemy penologii i praw człowieka na początku XXI stulecia. Księga poświęcona pamięci Profesora Zbigniewa Hołdy, red. B. Stańdo-Kawecka, K. Krajewski, Warszawa 2011; P. Kardas, Mieszany, kontradyktoryjny czy inkwizycyjny proces karny? Rozważania o kierunku projektowanych zmian kodeksu postępowania karnego (w:) Księga dedykowana dr Ewie Weigend, red. S. Waltoś, Kraków 2011; P. Kardas, Obrońca i oskarżyciel w procesie karnym granice kontradyktoryjności a możliwość współpracy (w:) Współczesna adwokatura wobec innych zawodów prawniczych, t. IV, red. J. Giezek, Warszawa 2011; R. Kmiecik, O dwu koncepcjach dalszego rozwoju procedury karnej (Uwagi w związku z tzw. konsensualizmem procesowym) (w:) Aktualne problemy prawa i procesu karnego. Księga ofiarowana Profesorowi Janowi Grajewskiemu, red. M. Płachta, GSP, t. XI, Gdańsk 2003; K.J. Leżak, Zastosowanie ekonomicznej analizy w prawie karnym procesowym (w:) Współczesne tendencje w rozwoju procesu karnego z perspektywy dogmatyki oraz teorii i filozofii prawa, red. J. Skorupka, I. Hayduk-. -Hawrylak, Warszawa 2011; A. Murzynowski, O założeniach ostatniego projektu kodeksu postępowania karnego z 1997 r. (w:) Iudicium et scientia. Księga jubileuszowa Profesora Romualda Kmiecika, red. A. Przyborowska-Klimczak, A. Taracha, Warszawa 2011; A. Murzynowski, Proceduralne przesłania dotyczące sądowego orzekania w sprawach karnych (w:) Funkcje procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Janusza Tylmana, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2011; M. Rogalski, Niezawisłość sędziowska w postępowaniu karnym, Lublin 2000; Standardy praw człowieka a polskie prawo karne, red. J. Skupiński, J. Jakubowska-Hara, Warszawa 1995; L. Schaff, Wszczęcie postępowania karnego a problematyka podstawy i przedmiotu procesu, PiP 1959, z. 2; S. Szołucha, Sprawiedliwość restaurująca jako możliwy, alternatywny cel procesu karnego (w:) Współczesne tendencje w rozwoju procesu karnego z perspektywy dogmatyki oraz teorii i filozofii prawa, red. J. Skorupka, I. Hayduk-Hawrylak, Warszawa 2011; Z. Świda, Podstawowe problemy nowego kodeksu postępowania karnego (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, Wrocław 1997; M. Warchoł, Obejście prawa w procesie karnym (w:) Współczesne tendencje w rozwoju procesu karnego z perspektywy dogmatyki oraz teorii i filozofii prawa, red. J. Skorupka, I. Hayduk-Hawrylak, Warszawa 2011; A. Wąsek, O niektórych niespójnościach unormowań kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego (w:) Aktualne problemy prawa i procesu karnego. Księga ofiarowana Profesorowi Janowi Grajewskiemu, red. M. Płachta, GSP, t. XI, Gdańsk 2003; J. Wieczorkiewicz-Kita, O konwencjonalnych i formalnych aspektach procesu karnego (w:) W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010; P. Wiliński, Proces karny w świetle Konstytucji, Warszawa 2011; P. Wiliński, Wola oskarżonego jako przesłanka wyłączająca ochronę wynikającą z konstytucyjnych gwarancji procesowych (w:) Iudicium et scientia. Księga jubileuszowa Profesora Romualda Kmiecika, red. A. Przyborowska-Klimczak, A. Taracha, Warszawa 2011; K. Woźniewski, Zasada praworządności w procesie karnym, GSP 2010, t. XXIV. Nowelizacje kodeksu postępowania karnego: K. Dudka, O konieczności zmian w przepisach kodeksu postępowania karnego i kodeksu karnego (w:) Kodeks karny i kodeks postępowania karnego po dziesięciu latach obowiązywania. Ocena i perspektywy zmian, red. M. Mozgawa, 30 Jan Grajewski, Sławomir Steinborn

Dział I. Przepisy wstępne Literatura K. Dudka, Warszawa 2009; T. Gardocka, Kodeks postępowania karnego naiwność legislatorów (w:) Kodeks karny i kodeks postępowania karnego po dziesięciu latach obowiązywania. Ocena i perspektywy zmian, red. M. Mozgawa, K. Dudka, Warszawa 2009; J. Grajewski, S. Steinborn, Nowelizacja kodeksu postępowania karnego z 10 stycznia 2003 r., Eduk. Praw. 2003, cz. 1, nr 8, cz. 2, nr 9; T. Grzegorczyk, Podstawowe kierunki projektowanych zmian procedury karnej, PiP 2012, z. 11; W. Grzeszczyk, Główne kierunki zmian kodeksu postępowania karnego, cz. I i cz. II, Prok. i Pr. 2003, nr 5 i 6; W. Grzeszczyk, Kierunki zmian Kodeksu postępowania karnego w 2010 r. (w:) Iudicium et scientia. Księga jubileuszowa Profesora Romualda Kmiecika, red. A. Przyborowska-Klimczak, A. Taracha, Warszawa 2011; J. Kosonoga, Kilka uwag na temat projektowanych zmian w kodeksie postępowania karnego, Ius Novum 2012, nr 1; J. Kudrelek, Wybrane aspekty nowelizacji kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego w świetle zmian wprowadzonych w latach 2008 2010, Prz. Pol. 2010, nr 2; L.K. Paprzycki, Kodyfikacja karna 1997 r. po dziesięciu latach ocena i potrzeba zmian (w:) Kodeks karny i kodeks postępowania karnego po dziesięciu latach obowiązywania. Ocena i perspektywy zmian, red. M. Mozgawa, K. Dudka, Warszawa 2009; S. Waltoś, Główne nurty nowelizacji procedury karnej, PiP 2003, z. 4; S. Waltoś, Pragmatyczne wątki wielkiej nowelizacji procesu karnego (w:) Współczesne problemy procesu karnego i jego efektywności. Księga pamiątkowa Profesora Andrzeja Bulsiewicza, Toruń 2004. Zasada prawdy materialnej: A. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka, Warszawa 2010; J. Grajewski, S. Steinborn, Zasada prawdy materialnej jako granica upraszczania procesu karnego (w:) Zasada prawdy materialnej, red. Z. Sobolewski, G. Artymiak, Kraków 2006; P. Hofmański, Prawda materialna w kontradyktoryjnym procesie karnym? (w:) Księga dedykowana dr Ewie Weigend, red. S. Waltoś, Kraków 2011; M. Jeż-Ludwichowska, Zasada prawdy w postępowaniu przygotowawczym oraz kształt kontradyktoryjności i oficjalności w jurysdykcyjnym stadium postępowania karnego czy potrzebne są zmiany? (w:) Funkcje procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Janusza Tylmana, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2011; J. Jodłowski, Wpływ ograniczenia inicjatywy dowodowej sądu na realizację zasady prawdy materialnej w postępowaniu karnym, CPKiNP 2012, nr 2; P. Kardas, Zasada prawdy materialnej a kontradyktoryjność postępowania dowodowego. Przeciwstawne czy komplementarne zasady procesu karnego? (w:) Adwokatura jako uczestnik procesu legislacyjnego, t. V, red. J. Giezek, A. Malicki, Warszawa 2012; J. Majewski, Uwagi o przewidywanym wpływie projektowanych zmian w przepisach o postępowaniu jurysdykcyjnym na możliwości realizacji zasady prawdy materialnej głos w dyskusji (w:) Adwokatura jako uczestnik procesu legislacyjnego, t. V, red. J. Giezek, A. Malicki, Warszawa 2012; A. Murzynowski, Refleksje na temat przestrzegania zasady prawdy materialnej a zachowania sprawności postępowania karnego (w:) Aktualne problemy prawa i procesu karnego. Księga ofiarowana Profesorowi Janowi Grajewskiemu, red. M. Płachta, GSP, t. XI, Gdańsk 2003; B. Nita, A. Światłowski, Kontradyktoryjny proces karny (między prawdą materialną a szybkością postępowania), PiP 2012, z. 1; A. Orfin, Sprawność postępowania karnego w świetle zasady prawdy materialnej i zasady bezpośredniości, Ius Novum 2012, nr 3; M. Rogalski, Zasada prawdy materialnej a zakaz ne bis in idem (w:) Kodeks karny i kodeks postępowania karnego po dziesięciu latach obowiązywania. Ocena i perspektywy zmian, red. M. Mozgawa, K. Dudka, Warszawa 2009; J. Skorupka, Zasada prawdy materialnej w projekcie noweli kodeksu postępowania karnego opracowanym przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego (w:) Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, t. 2, Warszawa. 2012; S. Stachowiak, Droga poznania prawdy w polskim procesie karnym (w:) W poszukiwa- Jan Grajewski, Sławomir Steinborn 31

Literatura Dział I. Przepisy wstępne niu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010. Zasada rzetelnego procesu karnego: A. Błachnio-Parzych, J. Kosonoga, H. Kuczyńska, C. Nowak, P. Wiliński, Rzetelny proces karny w orzecznictwie sądów polskich i międzynarodowych, red. P. Wiliński, Warszawa 2009; K. Dudka, Kontradyktoryjność postępowania jako standard rzetelnego procesu karnego (w:) Problemy penologii i praw człowieka na początku XXI stulecia. Księga poświęcona pamięci Profesora Zbigniewa Hołdy, red. B. Stańdo-. -Kawecka, K. Krajewski, Warszawa 2011; W. Jasiński, Upraszczanie procesu karnego a strasburski standard jego rzetelności. Uwagi na tle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (w:) Funkcje procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Janusza Tylmana, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2011; J. Kociubiński, Dostęp do niezawisłego i bezstronnego sądu jako element prawa do rzetelnego procesu karnego w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. XXVII, Wrocław 2011; C. Kulesza, P. Starzyński, Etyka prawnicza jako gwarancja rzetelnego procesu (w:) Współczesne tendencje w rozwoju procesu karnego z perspektywy dogmatyki oraz teorii i filozofii prawa, red. J. Skorupka, I. Hayduk-Hawrylak, Warszawa 2011; A. Lach, Werdykt ławy przysięgłych w świetle prawa do rzetelnego procesu, Palestra 2011, z. 1 2; I. Nowikowski, Uwagi o zasadzie rzetelnego procesu karnego (kwestie wybrane) (w:) Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy, red. J. Skorupka, Warszawa 2009; M. Rogacka-Rzewnicka, Znaczenie niepisanych reguł postępowania dla tworzenia podstaw rzetelnego procesu karnego (w:) Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy, red. J. Skorupka, Warszawa 2009; M. Rusinek, Oskarżanie dwutorowe a rzetelny proces karny uwagi na marginesie wyroku SN z dnia 30 września 2009 r., I KZP 1/09 (w:) Problemy penologii i praw człowieka na początku XXI stulecia. Księga poświęcona pamięci Profesora Zbigniewa Hołdy, red. B. Stańdo-Kawecka, K. Krajewski, Warszawa 2011; J. Skorupka, Kilka uwag o sprawiedliwości procesu karnego (w:) Nauki penalne wobec szybkich przemian socjokulturowych. Księga jubileuszowa Profesora Mariana Filara, red. A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Leciak, Toruń 2012, t. 2; J. Skorupka, O sprawiedliwości procesu karnego, Warszawa 2013; J. Skorupka, Sprawiedliwość proceduralna jako cel procesu karnego (w:) Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy, red. J. Skorupka, Warszawa 2009; E. Skrętowicz, Z problematyki rzetelnego procesu karnego (w:) Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy, red. J. Skorupka, Warszawa 2009; S. Steinborn, Gwarancyjna funkcja prawomocności i jej konsekwencje dla zakresu orzeczeń zdolnych do uprawomocnienia się (w:) Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy, red. J. Skorupka, Warszawa 2009; S. Waltoś, Czy w Polsce proces karny jest rzetelny? (w:) Węzłowe problemy prawa karnego, kryminologii i polityki kryminalnej. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Markowi, red. V. Konarska-. -Wrzosek, J. Lachowski, J. Wójcikiewicz, Warszawa 2010; M. Wąsek-Wiaderek, O niektórych aspektach prawa do rzetelnego procesu karnego uwagi na tle wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich (w:) Sześćdziesiąt lat Rady Europy. Tworzenie i stosowanie standardów prawnych, red. H. Machińska, Warszawa 2009; M. Wąsek-Wiaderek, Zasada równości stron w polskim procesie karnym w perspektywie prawnoporównawczej, Kraków 2003; P. Wiliński, Sprawiedliwość proceduralna a proces karny (w:) Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy, red. J. Skorupka, Warszawa 2009. Zasada szybkości i koncentracji procesu: G. Artymiak, Zasada szybkości postępowania karnego. Uwag kilka na tle ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy 32 Jan Grajewski, Sławomir Steinborn

Dział I. Przepisy wstępne Literatura w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, WPP 2005, nr 1; J. Bielasiński, Prawo do rozsądnego czasu postępowania. Uwagi na podstawie uregulowań Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Konstytucji RP oraz nowego kodeksu postępowania karnego (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. V, Wrocław 2000; E. Bieńkowska, Szybkość postępowania karnego i ochrona interesów pokrzywdzonego: zasady do pogodzenia czy nie? Refleksje na tle nowej kodyfikacji karnej (w:) Nowe prawo karne procesowe. Zagadnienia wybrane. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Daszkiewicza, red. T. Nowak, Poznań 1999; J. Flik-Kłaczyńska, Gra na przedawnienie obstrukcyjne działania adwokatów w procesie karnym (w:) Wybrane problemy procesu karnego i kryminalistyki, red. J. Kasprzak, B. Młodziejowski, Olsztyn 2010; P. Górecki, S. Stachowiak, P. Wiliński, Skarga na przewlekłość postępowania sądowego. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2010; W. Grzyb, O zasadzie szybkości postępowania sądowego. Uwagi w uzupełnieniu I Krakowskiego Forum Karnistycznego, CPKiNP 2011, nr 2; C. Kulesza, Zasada szybkości postępowania a prawo do obrony (abstrakt referatu) (w:) Czas i jego znaczenie w prawie karnym, red. J. Warylewski, Gdańsk 2010; K. Łucarz, A. Muszyńska, Realizacja prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego a zasada szybkości postępowania (w:) Czas i jego znaczenie w prawie karnym, red. J. Warylewski, Gdańsk 2010; A. Murzynowski, Refleksje na temat przestrzegania zasady prawdy materialnej a zachowania sprawności postępowania karnego (w:) Aktualne problemy prawa i procesu karnego. Księga ofiarowana Profesorowi Janowi Grajewskiemu, red. M. Płachta, GSP, t. XI, Gdańsk 2003; B. Nita, A. Światłowski, Kontradyktoryjny proces karny (między prawdą materialną a szybkością postępowania), PiP 2012, z. 1; I. Nowikowski, W kwestii skargi na nierozpoznanie sprawy w rozsądnym terminie w postępowaniu karnym (zagadnienia wybrane) (w:) Współczesne problemy procesu karnego i jego efektywności. Księga pamiątkowa Profesora Andrzeja Bulsiewicza, Toruń 2004; C.P. Kłak, Skarga na przewlekłość postępowania karnego a Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Rzeszów 2011; A. Orfin, Sprawność postępowania karnego w świetle zasady prawdy materialnej i zasady bezpośredniości, Ius Novum 2012, nr 3; Z. Świda, Refleksje wokół pojęcia rozsądny termin rozstrzygnięcia sprawy (art. 2 1 pkt 4 k.p.k.) (w:) Czas i jego znaczenie w prawie karnym, red. J. Warylewski, Gdańsk 2010; M. Zbrojewska, Skarga na przewlekłość postępowania karnego, Palestra 2004, z. 11 12. Zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym: J. Kosonoga, Przejawy udziału czynnika społecznego w procesie karnym zagadnienia wybrane (w:) Studia i analizy Sądu Najwyższego, t. VI, red. K. Ślebzak, Warszawa 2012. Zasada obiektywizmu: R. Broniecka, Relacje prasowe a zasada obiektywizmu (w:) System wymiaru sprawiedliwości a media, red. C. Kulesza, Białystok 2009; W. Jasiński, Bezstronność sądu i jej gwarancje w polskim procesie karnym, Warszawa 2009; J. Kociubiński, Dostęp do niezawisłego i bezstronnego sądu jako element prawa do rzetelnego procesu karnego w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. XXVII, Wrocław 2011; Z. Tabor, Bezstronność sędziego, PS 2005, nr 6. Zasada domniemania niewinności: I. Bondarczuk, Warunkowe umorzenie postępowania w świetle zasady domniemania niewinności, Prok. i Pr. 2011, nr 4; A. Gerecka-. -Żołyńska, P. Górecki, Rola środków społecznego przekazu na tle zasady domniemania niewinności (w:) Europejskie standardy ochrony praw człowieka a ustawodawstwo polskie, red. E. Dynia, C.P. Kłak, Rzeszów 2005; R. Koper, Relacjonowanie w mediach spraw karnych a zasada domniemania niewinności oskarżonego (w:) Zasady prawa. Materiały konferencyjne, red. Cz. Martysz, A. Matan, Z. Tobor, Bydgoszcz Katowice 2007; P. Kruszyński, Zasada domniemania niewinności jako część składowa uczciwego procesu (fair trail) w świetle orzecznictwa Europejskiego Jan Grajewski, Sławomir Steinborn 33

Literatura Dział I. Przepisy wstępne Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (w:) Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej, red. E. Piontek, Warszawa 2003; P. Kruszyński, Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym, Warszawa 1983; P. Kruszyński, Zasada domniemania niewinności w świetle najnowszego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (w:) Aktualne problemy prawa i procesu karnego. Księga ofiarowana Profesorowi Janowi Grajewskiemu, red. M. Płachta, GSP, t. XI, Gdańsk 2003; E. Skrętowicz, Charakter prawny orzeczenia warunkowo umarzającego postępowanie karne w świetle zasady domniemania niewinności (w:) Współczesny polski proces karny. Księga ofiarowana Profesorowi Tadeuszowi Nowakowi, red. S. Stachowiak, Poznań 2002; J. Skupiński, Zasada domniemania niewinności a odwoływanie środków probacyjnych (w:) Nauki penalne wobec szybkich przemian socjokulturowych. Księga jubileuszowa Profesora Mariana Filara, red. A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Leciak, Toruń 2012, t. 1; P.K. Sowiński, Zasada domniemania niewinności a wolność słowa (w:) System wymiaru sprawiedliwości a media, red. C. Kulesza, Białystok 2009; K. Stocka, Domniemanie niewinności w postępowaniu karnym a środki masowego przekazu (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. X, Wrocław 2002; A.M. Tęcza-Paciorek, Aksjologiczne podstawy obowiązywania zasady domniemania niewinności, Ius Novum 2010, nr 2; A. Tęcza-Paciorek, Zasada domniemania niewinności a ponowne popełnienie przestępstwa przez skazanego, SP 2010, nr 2; A. Tęcza-Paciorek, Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym, Warszawa 2012; S. Waltoś, Domniemanie niewinności w świecie mediów (w:) Problemy stosowania prawa sądowego. Księga ofiarowana Profesorowi Edwardowi Skrętowiczowi, red. I. Nowikowski, Lublin 2007; S. Waltoś, Domniemanie niewinności w świecie mediów (w:) System wymiaru sprawiedliwości a media, red. C. Kulesza, Białystok 2009; A. Wąsek, Krytyczne uwagi do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16.V.2000 r., P 1/99, dotyczącego warunkowego umorzenia postępowania karnego (w:) Współczesny polski proces karny. Księga ofiarowana Profesorowi Tadeuszowi Nowakowi, red. S. Stachowiak, Poznań 2002; P. Wiliński, Materialny ciężar dowodu winy oskarżonego przyczynek do rozważań (w:) Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, t. 2, Warszawa 2012; W. Wróbel, O dwóch aspektach konstytucyjnej zasady domniemania niewinności (w:) Nauki penalne wobec problemów współczesnej przestępczości. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Andrzeja Gaberle, red. K. Krajewski, Warszawa 2007; W. Wróbel, Zasada domniemania niewinności. Wybrane zagadnienia na marginesie uchwały SN z dnia 28.09.2006 r. (I KZP 8/06) (w:) Studia i analizy Sądu Najwyższego, t. 1, red. K. Ślebzak, Warszawa 2007. Zasada in dubio pro reo: A. Jezusek, Zastosowanie reguły in dubio pro reo przy rozstrzyganiu zagadnień prawnych, PiP 2012, z. 6; P. Kruszyński, Zakres obowiązywania reguły in dubio pro reo w procesie karnym, PiP 1979, z. 10; L.K. Paprzycki, Zasada in dubio pro reo art. 5 2 k.p.k. a podstawy środka odwoławczego (w:) W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010; R. Ponikowski, Zasada in dubio pro reo w teorii i orzecznictwie (zarys problematyki) (w:) Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy, red. J. Skorupka, Warszawa 2009. Zasada prawa do obrony: B. Broszczak, Prawo do obrony a ochrona informacji niejawnych (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, t. XI, red. L. Bogunia, Wrocław 2002; A. Bojańczyk, W kwestii zawiązania się konstytucyjnej gwarancji prawa do obrony w czasie uwagi na marginesie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 grudnia 2009 r. (w:) Funkcje procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Janusza Tylmana, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2011; D. Gruszecka, Zasięg prawa do obrony w kontekście odpowiedzialności za fałszywe zeznania, CPKiNP 2010, z. 2; 34 Jan Grajewski, Sławomir Steinborn

Dział I. Przepisy wstępne Literatura P. Herbowski, Poligraf a prawo do obrony, Palestra 2012, z. 7 8; A. Kordik, Prawo do obrony (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. III, Wrocław 1998; P. Kruszyński, Zasada prawa do obrony w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu zagadnienia wybrane (w:) Gaudium in litteris est. Księga jubileuszowa ofiarowana Pani Profesor Genowefie Rejman, Warszawa 2005; C. Kulesza, Zasada jawności a prawo do obrony (w:) System wymiaru sprawiedliwości a media, red. C. Kulesza, Białystok 2009; C. Kulesza, Zasada szybkości postępowania a prawo do obrony (abstrakt referatu) (w:) Czas i jego znaczenie w prawie karnym, red. J. Warylewski, Gdańsk 2010; C. Kulesza, L. Łamejko, Prawo do obrony w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego USA i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (w:) Europejskie standardy ochrony praw człowieka a ustawodawstwo polskie, red. E. Dynia, C.P. Kłak, Rzeszów 2005; M. Myczkowski, Zasada prawa oskarżonego do obrony a dowód z zeznań świadka incognito (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, t. XII, red. L. Bogunia, Wrocław 2003; R. Rynkun-Werner, Przekaz medialny jako wyraz prawa do informacji w toku postępowania karnego, Palestra 2012, z. 11 12; M. Wąsek-Wiaderek, Prawo oskarżonego do posiadania obrońcy w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (w:) Studia i analizy Sądu Najwyższego, t. VI, red. K. Ślebzak, Warszawa 2012; P. Wiliński, Zasada prawa do obrony w polskim procesie karnym, Kraków 2006; W. Wróbel, Konstytucyjne prawo do obrony w perspektywie prawa karnego materialnego (w:) Węzłowe problemy prawa karnego, kryminologii i polityki kryminalnej. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Markowi, red.. V. Konarska-Wrzosek, J. Lachowski, J. Wójcikiewicz, Warszawa 2010; A. Zoll, Odpowiedzialność karna za fałszywe oskarżenie w świetle zasady nemo tenetur w polskim prawie karnym (w:) Nauki penalne wobec szybkich przemian socjokulturowych. Księga jubileuszowa Profesora Mariana Filara, red. A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Leciak, Toruń 2012, t. 1. Zasada swobodnej oceny dowodów: A. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka, Warszawa 2010; R. Kaczor, Stopnie prawdopodobieństwa a ocena dowodów w postępowaniu karnym, PS 2009, nr 7 8; Z. Świda-Łagiewska, Zasada swobodnej oceny dowodów w polskim procesie karnym, Wrocław 1983. Zasada samodzielności jurysdykcyjnej sądu: K. Chwalibogowski, Ustalenia faktyczne w procesie karnym i cywilnym i ich wzajemna moc wiążąca, NP 1956, nr 9; T. Gardocka, Prejudycjalność w polskim procesie karnym, Warszawa 1987; J. Haber, Prawomocność orzeczenia a jego motywy w prawie procesowym karnym, RPEiS 1961, z. 4; P. Hofmański, Granice niezależności sądu w kształtowaniu prawnej podstawy rozstrzygnięcia w procesie karnym, PPK 1991, nr 17; P. Hofmański, Granice swobody sądu w ustalaniu faktów sprawy w procesie karnym, SP 1989, nr 4; P. Hofmański, Kilka uwag na temat prejudycjalności w polskim procesie karnym, PiP 1988, z. 11; P. Hofmański, Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego, Katowice 1988; A. Kaftal, O mocy wiążącej wyroków sądów karnych w stosunku do innych spraw karnych, Palestra 1962, z. 6; S. Kaźmierczyk, Orzeczenia konstytutywne i deklaratoryjne, Przegląd Prawa i Administracji 1973, t. 4; J. Kowalska, Prejudycjalność orzeczeń w procesie karnym, PS 1997, nr 5; A. Murzynowski, W sprawie mocy wiążącej ustaleń prawomocnych wyroków sądowych, PiP 1966, z. 11; D. Onyśk, Wpływ wyroków prejudycjalnych Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich na samodzielność jurysdykcyjną sądu polskiego, Prok. i Pr. 2010, nr 6; L.K. Paprzycki, Samodzielność jurysdykcyjna sądu a wykorzystanie w procesie karnym wiadomości specjalnych w zakresie psychiatrii i psychologii przegląd problematyki (w:) Iudicium et scientia. Księga jubileuszowa Profesora Romualda Kmiecika, red. A. Przyborowska-Klimczak, A. Taracha, Warszawa 2011; K. Piasecki, Wpływ postępowania i wyroku karnego na postępowa- Jan Grajewski, Sławomir Steinborn 35

Literatura Dział I. Przepisy wstępne nie i wyrok cywilny, Warszawa 1970; M. Piekarski, Moc dowodowa ustaleń faktycznych zawartych w uzasadnieniu wyroku, NP 1954, nr 12; E. Pieniążek, Prejudycjalność orzeczeń w procesie karnym, Prok. i Pr. 2005, nr 12; E. Pieniążek, Prejudycjalność a postępowanie dowodowe w procesie karnym, WPP 2007, nr 1; S. Śliwiński, W obronie art. 6 k.p.k. i art. 4 k.w.p.k., NP 1957, nr 5; Z. Świda, Ograniczenia samodzielności orzekania sądu karnego (w:) Przestępstwo kara polityka kryminalna. Problemy tworzenia i funkcjonowania prawa. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Tomasza Kaczmarka, red. J. Giezek, Kraków 2006; Z. Świda-. -Łagiewska, Zakres związania sądu w dokonywaniu ustaleń faktycznych w procesie karnym,. NP 1983, nr 2; M. Wąsek-Wiaderek, Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego wobec kompetencji trybunału konstytucyjnego i trybunałów europejskich, Lublin 2012; W. Wójtowicz, Samodzielność ustaleń sądu karnego, NP 1969, nr 2. Pytania prawne do Trybunału Sprawiedliwości i Trybunału Konstytucyjnego: J. Barcz, A. Gajda, A. Grzelak, T. Ostropolski, Postępowanie prejudycjalne w Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Warszawa 2007; M. Domańska, M. Wąsek-Wiaderek, E. Wojtaszek-Mik, A. Zielony, Pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, red. M. Wąsek-Wiaderek, E. Wojtaszek-Mik, Warszawa 2007; Europejskie prawo karne, red. A. Grzelak, M. Królikowski, A. Sakowicz, Warszawa 2012; A. Grzelak, Trzeci filar Unii Europejskiej. Instrumenty prawne, Warszawa 2008; M. Klejnowska, Pytanie prawne do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w sprawie karnej, ZNURz 2009, t. 7; J. Kociubiński, Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w ramach Współpracy Policyjnej i Sądowej w Sprawach Karnych UE (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. XXV, Wrocław 2009; A. Kostelik-. -Smaza, Pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej a ochrona praw jednostki, Warszawa 2010; A. Lach, Orzeczenia wstępne ETS w sprawach karnych, Mon. Praw. 2005, nr 18; B. Nita, Jurysdykcja TS w trzecim filarze UE glosa do wyroku TK z 18.02.2009 r., EPS 2010, nr 7; B. Nita, Trybunał Konstytucyjny a proces karny, Kraków 1999; D. Onyśk, Wpływ wyroków prejudycjalnych Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich na samodzielność jurysdykcyjną sądu polskiego, Prok. i Pr. 2010, nr 6; L.K. Paprzycki, Przedstawianie zagadnień prawnych Sądowi Najwyższemu, Trybunałowi Konstytucyjnemu i Europejskiemu Trybunałowi Sprawiedliwości problematyka kompetencji w postępowaniu karnym (w:) Współczesne problemy procesu karnego i jego efektywności. Księga Pamiątkowa Profesora Andrzeja Bulsiewicza, Toruń 2004; Pytanie prejudycjalne w orzecznictwie ETS. Funkcjonowanie procedury prejudycjalnej w Polsce, red. C. Mik, Toruń 2006; M. Szwarc-Kuczer, Pytania prawne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach karnych (w:) Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, t. I, red. A. Wróbel, Warszawa 2010; A. Wróbel, Pytania prawne sądów państw członkowskich do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (w:) Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, t. I, red. A. Wróbel, Warszawa 2010. Zasada postępowania z urzędu: P. Hofmański, S. Zabłocki, Meandry wykładni art. 9 2 kodeksu postępowania karnego, czyli jak postępować z wnioskami składanymi na podstawie tego przepisu (w:) W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora Andrzeja Wąska, Lublin 2005; M. Jeż-Ludwichowska, Zasada prawdy w postępowaniu przygotowawczym oraz kształt kontradyktoryjności i oficjalności w jurysdykcyjnym stadium postępowania karnego czy potrzebne są zmiany? (w:) Funkcje procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Janusza Tylmana, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2011. 36 Jan Grajewski, Sławomir Steinborn

Dział I. Przepisy wstępne Literatura Zasada legalizmu: G. Artymiak, Oportunizm w ściganiu czynów zabronionych wybrane zagadnienia (w:) Rozwój nauk penalnych w 60-leciu WPiA UMCS. Materiały konferencyjne (Lublin, 23 24.4.2009 r.), red. T. Bojarski, Lublin 2009; S. Cora, Zasada legalizmu ścigania a zawiadomienie o przestępstwie, PiP 2010, z. 10; J. Duży, Porozumienia procesowe przewidziane w art. 335 i 387 k.p.k. w kontekście zasady legalizmu i prawdy materialnej (w:) Iudicium et scientia. Księga jubileuszowa Profesora Romualda Kmiecika, red. A. Przyborowska-Klimczak, A. Taracha, Warszawa 2011; J. Duży, Zasada legalizmu a cele procesu karnego, PiP 2011, z. 2; Z. Gosk, B. Szyprowski, Zasada oportunizmu w polskim postępowaniu karnym, PS 2004, nr 11 12; R. Kmiecik, Legalizm i konsensualizm w działalności karnoprocesowej prokuratora między teorią i praktyką (w:) Funkcje procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Janusza Tylmana, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2011; R. Koper, Konstytucyjnoprawne źródła zasady legalizmu (w:) Funkcje procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Janusza Tylmana, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2011; A. Kordik, Oportunizm czy legalizm ścigania (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. II, Wrocław 1998; M. Kuźma, Instytucja świadka koronnego a naczelne zasady konstytucji i procesu karnego (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. XVII, Wrocław 2005; A. Murzynowski, M. Rogacka-Rzewnicka, Oportunizm ścigania przestępstw i jego granice w nowym kodeksie postępowania karnego (w:) Ius et Lex. Księga jubileuszowa ku czci Prof. A. Strzembosza, Lublin 2002; K. Polit-Langierowicz, Legalizm czy oportunizm ścigania karnego? Dylemat współczesnej polityki karnej, St. Iur. Torun. 2006, nr 1; M. Rogacka-Rzewnicka, Oportunizm i legalizm ścigania przestępstw w świetle współczesnych przeobrażeń procesu karnego, Warszawa 2007; M. Rogacka-Rzewnicka, Oportunizm ścigania przestępstw wybrane aspekty teoretyczne, Prok. i Pr. 2004, nr 11 12; M. Rogacka-Rzewnicka, Środki racjonalizacji zasady legalizmu we współczesnym procesie karnym (w:) Funkcje procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Janusza Tylmana, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2011; J. Tylman, Zasada legalizmu w procesie karnym, Warszawa 1965; J. Zagrodnik, Zasada legalizmu w polskim procesie karnym (w:) Zasady prawa. Materiały konferencyjne, red. Cz. Martysz, A. Matan, Z. Tobor, Bydgoszcz Katowice 2007. Umorzenie absorpcyjne: A. Cader, Umorzenie postępowania przygotowawczego na podstawie art. 11 1 k.p.k. Wybrane zagadnienia (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. XX, Wrocław 2006; Z. Gostyński, Umorzenie postępowania na podstawie art. 11 nowego k.p.k. odstępstwo od zasady legalizmu, PiP 1997, z. 12; M. Kuźma, Instytucja umorzenia absorpcyjnego jako przejaw oportunizmu procesowego (art. 11 k.p.k.) (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. XIX, Wrocław 2006; I. Nowikowski, O niektórych kwestiach związanych z tzw. umorzeniem absorpcyjnym (w:) Aktualne problemy prawa i procesu karnego. Księga ofiarowana Profesorowi Janowi Grajewskiemu, red. M. Płachta, GSP, t. XI, Gdańsk 2003; M. Rogacka-Rzewnicka, Instytucja umorzenia absorpcyjnego w polskim postępowaniu karnym wybrane aspekty procesowe (w:) Problemy prawa i procesu karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora Alfreda Kaftala, red. G. Rejman, B.T. Bieńkowska, Z. Jędrzejewski, P. Mierzejewski, Warszawa 2008; J. Zagrodnik, Umorzenie absorpcyjne a instytucja skargi subsydiarnej w polskim procesie karnym, Prok. i Pr. 2000, nr 2; W. Zalewski, Charakter prawny tzw. umorzenia absorpcyjnego, PS 1999, nr 6; J. Zarębski, Umorzenie absorpcyjne postępowania karnego art. 11 k.p.k. Wyjątek od zasady legalizmu, Poznań 2012. Ściganie na wniosek: J. Grajewski, AIDS i problemy karnoprocesowe (w:) AIDS i prawo karne, red. A.J. Szwarc, Poznań 1996; J. Grajewski, Dopuszczalność cofnięcia wniosku o ściganie w postępowaniu w sprawach nieletnich (art. 22 u.p.n.) (w:) Problemy stosowania prawa sądo- Jan Grajewski, Sławomir Steinborn 37

Literatura Dział I. Przepisy wstępne wego. Księga ofiarowana Profesorowi Edwardowi Skrętowiczowi, red. I. Nowikowski, Lublin 2007; J. Grajewski, Konsekwencje procesowe oświadczenia pokrzywdzonego o nie żądaniu ścigania sprawcy przestępstwa wnioskowego, PiP 1977, z. 6; J. Grajewski, Ściganie na wniosek pokrzywdzonego w świetle projektów kodyfikacji prawa karnego, PiP 1992, z. 6; J. Grajewski, Ściganie na wniosek pokrzywdzonego w świetle przepisów nowego Kodeksu postępowania karnego (w:) Nowe prawo karne procesowe. Zagadnienia wybrane. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Daszkiewicza, red. T. Nowak, Poznań 1999; J. Grajewski, Ściganie na wniosek w polskim procesie karnym, Gdańsk 1982; J. Grajewski, Zagadnienia procesowe przestępstw ściganych na wniosek, Prob. Praw. 1972, nr 8; J. Grajewski, Zbieg przepisów ustawy a ściganie na wniosek, NP 1983, nr 2; T. Grzegorczyk, Wnioskowy tryb ścigania czynów karalnych, Łódź 1986; A. Piaczyńska, Częściowe cofnięcie wniosku o ściganie w zakresie temporalnym, Prok. i Pr. 2012, nr 5; T. Retyk, Tryb ścigania przestępstw z art. 157 2 i 3 k.k. oraz niektórych innych przestępstw (uwagi de lege ferenda), PiP 2012, z. 12. Zasada skargowości: J. Grajewski, Warunki ustawowe i wymogi formalne wstępnego wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu, Prz. Sejm. 2003, nr 1; T. Grzegorczyk, Odstąpienie oskarżyciela od oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu (w:) Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy, red. J. Skorupka, Warszawa 2009; I. Nowikowski, O cofnięciu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego w procesie karnym (uwagi w związku projektem zmian kodeksu postępowania karnego) (w:) Iudicium et scientia. Księga jubileuszowa Profesora Romualda Kmiecika, red. A. Przyborowska-Klimczak, A. Taracha, Warszawa 2011; S. Stachowiak, Funkcje zasady skargowości w polskim procesie karnym, Poznań 1975. Współdziałanie z organami procesowymi: D. Kaczorkiewicz, Udzielanie pomocy organom postępowania karnego, Przegląd Prawno-Ekonomiczny 2009, nr 4. Zasada informacji procesowej: A. Bojańczyk, Czy zasada lojalności procesowej (informacji procesowej) ma zastosowanie w tych układach, w których oskarżony korzysta z pomocy obrońcy?, Palestra 2012, z. 7 8; M. Brzeźniak, Prawo do informacji jako przejaw zasady uczciwej gry procesowej, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji podejrzanego (oskarżonego) (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, t. XV, red. L. Bogunia, Wrocław 2004; Z. Gostyński, Obowiązek informowania uczestników postępowania o ich obowiązkach i uprawnieniach jako przejaw zasady uczciwego (rzetelnego) procesu (w:) Zasady procesu karnego wobec wyzwań współczesności. Księga ku czci prof. S. Waltosia, Warszawa 2000; J. Kosonoga, Prawo do informacji w procesie karnym (w:) Obywatelskie prawo do informacji, red. T. Gardocka, Warszawa 2008; J. Kosowski, Pouczenie oskarżonego (podejrzanego) w procesie karnym a kwestia odpowiedzialności karnej i wymiaru kary zagadnienia wybrane (w:) Współzależność prawa karnego materialnego i procesowego, red. Z. Ćwiąkalski, G. Artymiak, Warszawa 2009; J. Kosowski, Zasada informacji prawnej w polskim procesie karnym w świetle art. 16 K.P.K., Warszawa 2011; J. Kosowski, Zasada lojalności w procesie karnym (w:) Rozwój nauk penalnych w 60-leciu WPiA UMCS. Materiały konferencyjne (Lublin, 23 24.4.2009 r.), red. T. Bojarski, Lublin 2009; M. Lipczyńska, Zasada informacji prawnej (art. 10 k.p.k.) a system zasad procesowych polskiego procesu karnego, PiP 1973, z. 2; M. Żbikowska, O projektowanych zmianach zasady lojalności procesowej, Prok. i Pr. 2012, nr 9. Przesłanki procesowe: K. Banasik, Zrzeczenie się przedawnienia przez oskarżonego, Prok. i Pr. 2012, nr 3; A. Barczak-Oplustil, J. Raglewski, Praktyczne aspekty przedawnienia karalności czynu, PiP 2011, z. 4; Z. Brodzisz, Ne bis in idem jako podstawa umorzenia postępowania przygotowawczego w ustawodawstwie polskim i niemieckim, Prok. i Pr. 2011, nr 3; 38 Jan Grajewski, Sławomir Steinborn

Dział I. Przepisy wstępne Literatura A. Cader, Res iudicata jako przesłanka procesowa wybrane problemy na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. XVII, Wrocław 2005; J. Galster, D. Lis-Staranowicz, Immunitet posła do Parlamentu Europejskiego, Prz. Sejm. 2006, nr 6; P. Gensikowski, Instytucja przewidziana w art. 62a ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii a orzeczenie przepadku, Prok. i Pr. 2013, nr 2; J. Grajewski, K. Grajewski, Immunitet parlamentarny na tle obowiązujących przepisów prawa karnego procesowego, cz. I i II, PS 1993, nr 1 i 2; K. Grajewski, Status prawny posła i senatora, wyd. 2, Warszawa 2006; J. Haber, Pojęcie i istota przesłanek procesu karnego, NP 1967, nr 2; M. Jackowski, Konstytucjonalizacja zasady ne bis in idem w polskim porządku prawnym, Prz. Sejm. 2011, nr 6; M. Jackowski, Zasada ne bis in idem w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, PiP 2012, z. 9; D. Jagiełło, Procesowe skutki konstrukcji czynu współukaranego, Ius Novum 2011, nr 3; B. Janusz-Pohl, Immunitety w polskim postępowaniu karnym, Warszawa 2009; B. Janusz-Pohl, Immunitet sędziowski sędziów sądów powszechnych zagadnienia wybrane (w:) Problemy prawa i procesu karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora Alfreda Kaftala, red. G. Rejman, B.T. Bieńkowska, Z. Jędrzejewski, P. Mierzejewski, Warszawa 2008; B. Janusz-Pohl, Spoczywanie biegu terminu przedawnienia karalności a ochrona immunitetowa, PS 2010, nr 2; B. Janusz-Pohl, Zagadnienie tzw. immunitetu materialnego w polskim prawie karnym (w:) Skargowy model procesu karnego. Księga ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Stachowiakowi, red. A. Gerecka-Żołyńska, P. Górecki, H. Paluszkiewicz, P. Wiliński, Warszawa 2008; J. Karaźniewicz, Klauzula niekaralności sprawcy jako materialna przesłanka postępowania karnego (w:) Współzależność prawa karnego materialnego i procesowego, red. Z. Ćwiąkalski, G. Artymiak, Warszawa 2009; P. Kardas, Konstrukcja idealnego zbiegu a zakres zastosowania zasady rei iudicatae, Palestra 2011, z. 11 12; J. Karnat, Przywileje i immunitety członków instytucji i organów Wspólnot Europejskich w świetle przepisów kodeksu postępowania karnego, Prz. Sejm. 2008, nr 1; R. Kmiecik, Jurysdykcja sądów powszechnych w sprawach o przestępstwa członków Rady Ministrów, PiP 2000, z. 1; R. Kmiecik, Koncepcja spoczywania przedawnienia w ujęciu Profesora Juliusza Makarewicza (w świetle aktualnych unormowań karnoprocesowych) (w:) Karnopolityczne koncepcje profesora Juliusza Makarewicza wczoraj i dziś (w 50 rocznicę śmierci), red. I. Nowikowski, P. Strzelec, Lublin 2006; R. Kmiecik, Spoczywanie przedawnienia karalności przestępstw, PiP 2010, z. 9;. T.L. Krawczyk, Materialnoprawne ujęcie czynu ciągłego a zakres powagi rzeczy osądzonej w przypadku przestępstwa popełnionego czynem ciągłym (w:) Współzależność prawa karnego materialnego i procesowego, red. Z. Ćwiąkalski, G. Artymiak, Warszawa 2009; P. Kruszyński, Znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu jako podstawa umorzenia postępowania (w:) Funkcje procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Janusza Tylmana, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2011; M. Kucwaj, Niepoczytalność sprawcy jako podstawa umorzenia postępowania karnego, Prok. i Pr. 2013, nr 1; A. Ludwiczek, Wszczęcie postępowania przeciwko osobie jako moment przerwania biegu terminu przedawnienia karalności, Iustitia 2012, nr 2; A. Marek, P. Gensikowski, Konstrukcja czynów współukaranych i jej implikacje praktyczne, Prok. i Pr. 2004, nr 10; K. Marszał, Problemy spoczywania terminów przedawnienia karalności (w:) Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy, red. J. Skorupka, Warszawa 2009; K. Marszał, Przedawnienie w prawie karnym, Warszawa 1972; K. Marszał, Przedawnienie w prawie karnym wymaga zmian (w:) Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, t. 1, Warszawa 2012; W. Michalski, Immunitety w polskim procesie karnym, Warszawa 1970; A. Murzynowski, W sprawie prawnych skutków orzeczenia o fragmencie czynu, PiP 1965, z. 2; D. Orkiszewska, Przyczynek do prawnomaterialnej i procesowej problematyki Jan Grajewski, Sławomir Steinborn 39

Literatura Dział I. Przepisy wstępne czynnego żalu (art. 15 1 k.k.) (w:) Iudicium et scientia. Księga jubileuszowa Profesora Romualda Kmiecika, red. A. Przyborowska-Klimczak, A. Taracha, Warszawa 2011; M. Rogalski, Dochodzenie roszczeń majątkowych a powaga rzeczy osądzonej (w:) Karnomaterialne i procesowe aspekty naprawienia szkody w świetle kodyfikacji karnych z 1997 r. i propozycji ich zmian, red. Z. Ćwiąkalski, G. Artymiak, Warszawa 2010; M. Rogalski, Pojęcie res iudicata (w:) Jednostka, państwo i prawo dawniej i dziś. Prace ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Sobolewskiemu w siedemdziesięciolecie urodzin, red. E. Ura, ZNURz 2003, nr 1; M. Rogalski, Powaga rzeczy osądzonej w procesie karnym a odpowiedzialność cywilnoprawna i dyscyplinarna, Ius et Administratio 2004, nr 4; M. Rogalski, Powaga rzeczy osądzonej w procesie karnym a odpowiedzialność za wykroczenia oraz przestępstwa i wykroczenia skarbowe (w:) Europejskie standardy ochrony praw człowieka a ustawodawstwo polskie, red. E. Dynia, C.P. Kłak, Rzeszów 2005; M. Rogalski, Przesłanka powagi rzeczy osądzonej w procesie karnym, Kraków 2005; M. Rogalski, Przesłanka procesowa powagi rzeczy osądzonej zagadnienia wybrane, Ius et Administratio 2004, nr 3; M. Rogalski, Res iudicata a przestępstwo ciągłe, SP 2001, nr 2; M. Rogalski, Res iudicata i zakaz ne bis in idem jako gwarancje rzetelnego procesu (w:) Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy, red. J. Skorupka, Warszawa 2009; M. Rogalski, Res iudicata jako przesłanka procesu karnego, Rzeszów 2004; M. Rogalski, Tożsamość czynu w procesie karnym, PiP 2005, z. 6; M. Rogalski, Zakaz ne bis in idem jako jedna z gwarancji praw człowieka w procesie karnym (w:) Europejskie standardy ochrony praw człowieka a ustawodawstwo polskie, red. E. Dynia,. C.P. Kłak, Rzeszów 2005; M. Rogalski, Zakaz ne bis in idem prawo podmiotowe sprawcy czynu karalnego (w:) Funkcje procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Janusza Tylmana, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2011; M. Rogalski, Zasada ne bis in idem w polskim procesie karnym, SP 2007, nr 2; M. Rogalski, Zasada prawdy materialnej a zakaz ne bis in idem (w:) Kodeks karny i kodeks postępowania karnego po dziesięciu latach obowiązywania. Ocena i perspektywy zmian, red. M. Mozgawa, K. Dudka, Warszawa 2009; M. Rzewuski, Poprawność rozstrzygnięcia czynów współukaranych, Jurysta 2006, nr 12; A. Sakowicz, Kilka uwag na temat powagi rzeczy osądzonej w ramach konstrukcji czynu ciągłego (w:) Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, t. 2, Warszawa 2012; A. Sakowicz, Zasada ne bis in idem w prawie karnym w ujęciu paneuropejskim, Białystok 2011; J. Sutor, Status prawny, przywileje i immunitety Rady Europy i Wspólnot Europejskich, Warszawa 2000; K. Sychta, Okres spoczywania biegu terminu przedawnienia karalności przestępstw popełnionych przez osoby chronione względnym immunitetem procesowym (w:) Iudicium et scientia. Księga jubileuszowa Profesora Romualda Kmiecika, red. A. Przyborowska-Klimczak, A. Taracha, Warszawa 2011; W. Wróbel, Zakaz podwójnej karalności i zasada ne bis in idem w obszarze przestępstw, wykroczeń oraz deliktów administracyjnych wybrane zagadnienia (w:) Zagadnienia prawa dowodowego, red. J. Godyń, M. Hudzik, L.K. Paprzycki, Warszawa 2011; K. Zgryzek, A. Ludwiczek, R. Netczuk, Przedawnienie w prawie karnym wybrane aspekty karnoprocesowe (w:) Współzależność prawa karnego materialnego i procesowego, red. Z. Ćwiąkalski, G. Artymiak, Warszawa 2009; S. Żółtek, Z zagadnień prawnej problematyki powagi rzeczy osądzonej przestępstwa ciągłego rozważania tle orzecznictwa Sądu Najwyższego (w:) Studia i analizy Sądu Najwyższego, t. 3, red. K. Ślebzak, W. Wróbel, Warszawa 2009. Sygnalizacja: J. Karaźniewicz, Sygnalizacja jako skutek sądowej kontroli zatrzymania na tle europejskich standardów ochrony praw osoby pozbawionej wolności (w:) Tożsamość polskiego prawa karnego, red. S. Pikulski, M. Romańczuk-Grącka, B. Orłowska-Zielińska, Olsztyn 2011; S. Rek, Sygnalizacja profilaktyczna w sprawach karnych, Warszawa 1982; J. Sztombka, 40 Jan Grajewski, Sławomir Steinborn

Dział I. Przepisy wstępne Literatura S. Zimoch, Z problematyki sygnalizacji, NP 1976, nr 5; A. Tybur, Problematyka sygnalizacji w nowym kodeksie postępowania karnego, Prok. i Pr. 1998, nr 4. Zawieszenie postępowania: T. Dudek, Zawieszenie postępowania karnego skarbowego ze względu na prejudykat, Prok. i Pr. 2012, nr 11; H. Gajewska-Kraczkowska, O prawdziwej funkcji zawieszenia postępowania karnego skarbowego, Monitor Podatkowy 2012, nr 4; Z. Gostyński, Zawieszenie postępowania karnego, Warszawa 1994; Z. Gostyński, Zawieszenie postępowania w nowym ustawodawstwie karnoprocesowym, Warszawa 1998; B. Janusz-Pohl, P. Mazur, Zawieszenie postępowania przygotowawczego a prawnie chroniony interes pokrzywdzonego w polskim procesie karnym (w:) Czas i jego znaczenie w prawie karnym, red. J. Warylewski, Gdańsk 2010; K. Krajewski, Zawieszenie postępowania wobec osoby uzależnionej od środków odurzających lub substancji psychotropowych w świetle przepisów ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 1997 r. (w:) Zasady procesu karnego wobec wyzwań współczesności. Księga ku czci prof. S. Waltosia, Warszawa 2000; G. Łabuda, Zawieszenie postępowania karnego skarbowego ze względu na prejudykat, Prok. i Pr. 2011, nr 3; A. Muszyńska, Zawieszenie postępowania karnego wobec osoby uzależnionej od środków odurzających według ustawy z 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. XXII, Wrocław 2008; B. Nita-Światłowska, Zawieszenie postępowania przed sądem powszechnym w związku z postępowaniem w przedmiocie kontroli konstytucyjnej przed Trybunałem Konstytucyjnym obligatoryjne czy fakultatywne?, PS 2013, nr 1; W. Sych, Pokrzywdzony wobec zawieszenia postępowania przygotowawczego, Prok. i Pr. 2004, nr 3; S. Waltoś, Zawieszenie postępowania w świetle przepisów nowego kodeksu postępowania karnego, Palestra 1970, z. 12; K. Witkowska, Zawieszenie postępowania karnego a rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie, Prok. i Pr. 2011, nr 11; S. Wyciszczak, O zawieszeniu postępowania przygotowawczego, Prob. Praw. 1985, nr 10. Postępowanie mediacyjne: J. Bielasiński, Postępowanie mediacyjne w świetle nowego kodeksu postępowania karnego (zagadnienia wybrane) (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. IV, Wrocław 1999; E. Bieńkowska, Europejskie standardy mediacji w sprawach karnych, Jurysta 2008, nr 5; E. Bieńkowska, Europejski Trybunał Sprawiedliwości o mediacji w sprawach przemocy w rodzinie, Prok. i Pr. 2012, nr 4; E. Bieńkowska, Istota i znaczenie mediacji w prawie karnym (w:) U progu nowych kodyfikacji karnych. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Leonowi Tyszkiewiczowi, red. O. Górniok, Katowice 1999; E. Bieńkowska, Mediacja i porozumienie się oskarżonego z pokrzywdzonym w nowej kodyfikacji karnej, Jurysta 1998, nr 1; E. Bieńkowska, Mediacja między ofiarą i przestępcą, Mon. Praw. 1998, nr 10; E. Bieńkowska, Mediacja w polskim prawie karnym. Charakterystyka regulacji prawnej, Przegląd Prawa Karnego 1998, nr 18; E. Bieńkowska, Mediacja w projekcie nowelizacji kodeksu postępowania karnego, Prok. i Pr. 2012, nr 11; E. Bieńkowska, Mediacja w sprawach karnych i nieletnich: kiedy organ procesowy może (a nawet powinien) odwołać się do postępowania mediacyjnego (w:) Mediacja. Księga dedykowana pamięci Pani dr Janiny Waluk, red. L. Mazowiecka, Warszawa 2009; E. Bieńkowska, Mediacja w sprawach karnych, Warszawa 2011; E. Bieńkowska, Mediacja w sprawach karnych. Analiza obowiązującej regulacji prawnej, Jurysta 2008, nr 3; E. Bieńkowska, O unormowaniu mediacji w sprawach karnych, Prok. i Pr. 2012, nr 1; E. Bieńkowska, Poradnik mediatora, Warszawa 1999; E. Bieńkowska, Regulacja mediacji w nowej kodyfikacji karnej, Jurysta 1998, nr 10 11; E. Bieńkowska, B. Czarnecka-Dzialuk, D. Wójcik, Postępowanie mediacyjne w świetle kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego (w:) Nowa kodyfikacja karna. Krótkie komentarze, z. 14, Warszawa 1998; E. Bieńkowska, L. Mazowiecka, Kontrowersje wokół polskich regulacji prawnych dotyczących mediacji i mediatorów (w:) Sąd dla obywatela alterna- Jan Grajewski, Sławomir Steinborn 41

Literatura Dział I. Przepisy wstępne tywne rozwiązywanie sporów i rola sądów karnych, red. A. Adamska-Gallant, J. Przygucki, Warszawa 2010; E. Bieńkowska, L. Mazowiecka, Prawa ofiar przestępstw, Warszawa 2009; A. Błachnio, Mediacja w postępowaniu przygotowawczym. Zagadnienia praktyczne, Prokurator 2011, nr 3 4; D. Charko, Postępowanie mediacyjne w sprawach karnych, Przegląd Legislacyjny 2011, nr 2 4; W. Daszkiewicz, Pojednanie, ugoda i mediacja w procesie karnym (w:) Nowa kodyfikacja karna. Krótkie komentarze, z. 8, Warszawa 1998; I. Dziugieł, Mediacja w postępowaniu przygotowawczym, Szczytno 2004; A. Gorczyńska, Mediacja w postępowaniu przygotowawczym, Prok. i Pr. 2007, nr 6; M. Grodziecka, Mediacja w sytuacjach przemocy domowej na tle doświadczeń polskich i zagranicznych (zagadnienia wybrane w postępowaniu uproszczonym) (w:) Gwarancje praw pokrzywdzonych w postępowaniach szczególnych, red. D. Gil, Warszawa 2012; J. Karaźniewicz, M. Kotowska, Ocena funkcjonowania postępowania mediacyjnego w sprawach karnych na przykładzie Sądu Rejonowego w Olsztynie (w:) Ocena funkcjonowania porozumień procesowych w praktyce wymiaru sprawiedliwości, red. C. Kulesza, Warszawa 2009; C. Kąkol, Dlaczego kieruję sprawy do postępowania mediacyjnego?, Prok. i Pr. 2011, nr 1; B. Kiszło, Instytucja mediacji w praktyce. Uwagi na tle danych statystycznych z Prokuratury Rejonowej Białystok-Południe w Białymstoku (w:) Ocena funkcjonowania porozumień procesowych w praktyce wymiaru sprawiedliwości, red. C. Kulesza, Warszawa 2009; R. Kmiecik, Idea mediacji i probacji w Polsce i USA (w:) Problemy znowelizowanej procedury karnej, red. Z. Sobolewski, G. Artymiak, C.P. Kłak, Kraków 2004; R. Kmiecik, Mediacja jako procesowa forma kształtowania podstawy rozstrzygnięć probacyjnych (w:) Zapobieganie i zwalczanie przestępczości w Polsce przy zastosowaniu probacyjnych środków karania, red. M. Lipińska, R. Stawicki, Warszawa 2004; R. Koper, Postępowanie mediacyjne a skazanie oskarżonego bez rozprawy, Prok. i Pr. 1999,. nr 11 12; M. Kruk, Instytucja mediacji w sprawach karnych. Badania Empiryczne, Palestra 2004, z. 9 10; M. Kruk, Pierwsze doświadczenia z mediacji między poszkodowanym a młodocianym i dorosłym sprawcą przestępstwa, Palestra 2000, z. 5; C. Kulesza, D. Kużelewski, Efektywność mediacji w procesie karnym w perspektywie prawnoporównawczej (w:) Mediacja. Księga dedykowana pamięci Pani dr Janiny Waluk, red. L. Mazowiecka, Warszawa 2009; D. Kużelewski, Mediacja w postępowaniu karnym a zasada prawdy materialnej (w:) Zasada prawdy materialnej, red. Z. Sobolewski, Kraków 2006; D. Kużelewski, Mediacja w procesie karnym w opinii sędziów i prokuratorów wybrane zagadnienia (w:) Ocena funkcjonowania porozumień procesowych w praktyce wymiaru sprawiedliwości, red. C. Kulesza, Warszawa 2009; D. Kużelewski, Na marginesie prawa do sądu mediacja w sprawach karnych w świetle prawa międzynarodowego i krajowego (w:) Europejskie standardy ochrony praw człowieka a ustawodawstwo polskie, red. E. Dynia,. C.P. Kłak, Rzeszów 2005; D. Kużelewski, Wpływ prawa karnego materialnego na mediacje między pokrzywdzonym i oskarżonym wybrane aspekty (w:) Współzależność prawa karnego materialnego i procesowego, red. Z. Ćwiąkalski, G. Artymiak, Warszawa 2009; Mediacja dla każdego,. red. L. Mazowiecka, Warszawa 2010; K. Kwiecińska, Mediacja w praktyce prokuratorskiej (studium przypadku), Prok. i Pr. 2013, nr 2; Mediacja karna jako forma sprawiedliwości naprawczej, red. L. Mazowiecka, Warszawa 2011; Mediacja w praktyce prokuratorskiej dziś i jutro,. red. L. Mazowiecka, Warszawa 2012; J. Mętel, Postępowanie mediacyjne (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. VIII, Wrocław 2001; A. Murzynowski, Kontynuacja refleksji na temat instytucji mediacji w procesie karnym (w:) Mediacja. Księga dedykowana pamięci Pani dr Janiny Waluk, red. L. Mazowiecka, Warszawa 2009; A. Murzynowski, Mediacja w toku postępowania przygotowawczego (w:) Współczesny polski proces karny. Księga ofiarowana Profesorowi Tadeuszowi Nowakowi, red. S. Stachowiak, Poznań 2002; A. Murzynowski, Rola mediacji 42 Jan Grajewski, Sławomir Steinborn

Dział I. Przepisy wstępne Art. 1 w osiąganiu sprawiedliwości naprawczej w procesie karnym, Przegląd Prawno-Ekonomiczny 2008, nr 1; B. Myrna, Postępowanie mediacyjne w sprawach karnych (w:) Prawo karne wykonawcze w systemie nauk kryminologicznych. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Leszka Boguni,. red. T. Kalisz, Wrocław 2011; W. Popławski, Mediacja w polskim prawie karnym i korzyści z niej płynące (w:) Przemiany doktrynalne i systemowe prawa publicznego, Olsztyn 2002; S. Rączkowski, Postępowanie mediacyjne według Kodeksu postępowania karnego (w:) Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. IV, Wrocław 1999; A. Rękas, Mediacja w polskim prawie karnym, Warszawa 2004; A. Rękas, Mediacja w praktyce wymiaru sprawiedliwości szanse i zagrożenia (w:) Konferencja naukowa: Mediacja w polskiej rzeczywistości, red. D. Krzysztoń, Warszawa 2003; G.A. Skrobotowicz, Gwarancje praw pokrzywdzonego realizowane w ramach postępowania mediacyjnego a modele postępowań szczególnych (w:) Gwarancje praw pokrzywdzonych w postępowaniach szczególnych, red. D. Gil, Warszawa 2012; G.A. Skrobotowicz, Ugoda mediacyjna w sprawach karnych, korzyści z niej wynikające (uwagi de lege lata i de lege ferenda) (w:) Współczesne problemy wymiaru sprawiedliwości, red. D. Gil, I. Butryn, A. Jakieła,. K.M. Woźniak, Lublin 2012; G.A. Skrobotowicz, Zalety mediacji karnej, Prok. i Pr. 2012, nr 2; G. Skrzypczak, Szanse rozwoju mediacji w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, Mon. Praw. 2003, nr 8; S. Steinborn, Postępowanie mediacyjne po nowelizacji kodeksu postępowania karnego z 10 stycznia 2003 r., Studia Europejskie (Gdynia) 2005, nr 13; A. Tombek-. -Knigawka, W. Kotowski, Dlaczego kieruję sprawy do postępowania mediacyjnego?, Prok. i Pr. 2011, nr 3; S. Waltoś, Mediacja w nowych kodyfikacjach karnych (w:) Konferencja naukowa: Mediacja w polskiej rzeczywistości, red. D. Krzysztoń, Warszawa 2003; J. Waluk, Perspektywy rozwoju mediacji w Polsce (w:) Konferencja naukowa: Mediacja w polskiej rzeczywistości, red. D. Krzysztoń, Warszawa 2003; M. Wawron-Sobieszek, Z problematyki celu, przedmiotu i skutków mediacji w postępowaniu karnym (w:) Problemy stosowania prawa sądowego. Księga ofiarowana Profesorowi Edwardowi Skrętowiczowi, red. I. Nowikowski, Lublin 2007; E. Wildner, Mediacja w postępowaniu przygotowawczym 10 lat doświadczeń prokuratur apelacji białostockiej (w:) Mediacja. Księga dedykowana pamięci Pani dr Janiny Waluk, red. L. Mazowiecka, Warszawa 2009; E. Wildner, Postępowanie mediacyjne w polskim procesie karnym (teoria i praktyka), Prokurator 2004, nr 3; M. Wysocka-Fronczek, Dlaczego kieruję sprawy do postępowania mediacyjnego?, Prok. i Pr. 2011, nr 2; W. Zalewski, Mediacja w polskim prawie karnym, PS 2003, nr 6; W. Zalewski, Sprawiedliwość naprawcza. Początek ewolucji polskiego prawa karnego?, Gdańsk 2006; E. Zielińska, Kilka refleksji na temat mediacji w sprawach karnych o przemoc w rodzinie (w:) Księga dedykowana dr Ewie Weigend, red. S. Waltoś, Kraków 2011. Art. 1. Postępowanie karne w sprawach należących do właściwości sądów toczy się według przepisów niniejszego kodeksu. 1. Pojęciem proces karny zwykło się nazywać prawnie uregulowaną działalność zmierzającą do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy, do osądzenia go za ten czyn i ewentualnego wykonania kary i innych środków reakcji karnej (M. Cieślak, Polska procedura karna, Warszawa 1984, s. 9). Regulujące przebieg procesu karnego przepisy prawa określa się jako prawo karne procesowe, które służy realizacji prawa karnego materialnego, a więc rozstrzygnięciu kwestii odpowiedzialności karnej określonej osoby za zarzucany jej czyn. Jan Grajewski, Sławomir Steinborn 43

Art. 1 Dział I. Przepisy wstępne 2. Zarówno w ustawodawstwie, jak i w doktrynie oraz w orzecznictwie używa się w stosunku do nazwy proces karny zamiennie nazwy postępowanie karne, np. główne źródło prawa karnego procesowego nazwano kodeksem postępowania karnego. Nazwy postępowanie karne używa się także często na określenie pewnych odcinków przebiegu procesu (np. postępowania przygotowawczego, postępowania odwoławczego) bądź jego szczególnych odmian (np. postępowania prywatnoskargowego, postępowania nakazowego) czy także specjalnych ujęć ogólnego przebiegu procesu (np. postępowania dowodowego, postępowania rozpoznawczego). 3. Przepis art. 175 Konstytucji RP statuuje zasadę sądowego wymiaru sprawiedliwości, która, rzecz jasna, obejmuje także sprawy karne. Jurysdykcja karna realizowana jest przez sądy w oparciu o przepisy kodeksu postępowania karnego, co wyraźnie statuuje art. 1. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, w wyroku SK 3/07 (OTK-A 2008, nr 2, poz. 25), że konstytucyjne gwarancje wolności i praw obywatelskich, takie jak prawo do sądu, równego przed nim traktowania czy dwóch instancji (rozdział II Konstytucji RP), odnoszą się także do postępowań dyscyplinarnych. 4. Wynikający z art. 176 ust. 2 Konstytucji RP nakaz regulacji prawa karnego procesowego w formie ustawowej znalazł swój wyraz w ustawie z 6 czerwca 1997 r. zatytułowanej Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555). Mianem kodeksu zwykło się nazywać akt rangi ustawowej regulujący określony obszar stosunków społecznych w sposób w zasadzie wyczerpujący. Z faktu, że prawo karne procesowe jest domeną zastrzeżoną do wyłączności ustawy, wynika ta ważna konsekwencja, że wszystkie przepisy karnoprocesowe mogą być zawarte jedynie w akcie normatywnym rangi ustawowej, natomiast w akcie prawnym niższego rzędu tylko o tyle, o ile wynika to z wyraźnego upoważnienia ustawowego (por. przykładowo art. 184 9). 5. Kodeks postępowania karnego wraz z przepisami wprowadzającymi (ustawa z 6 czerwca 1997 r., Dz. U. Nr 89, poz. 556 z późn. zm.) jest podstawowym aktem normującym postępowanie karne w sprawach należących do właściwości sądów. Odstępstwa od uregulowań kodeksowych, ze względu na specyfikę regulacji, mają miejsce przede wszystkim w ustawie z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 z późn. zm.) oraz w ustawie z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 186). 6. Autonomiczne rozwiązania statuuje również ustawa z 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.), która zastąpiła kodeks z 1971 r., oraz uregulowania zawarte do tego czasu w rozdziałach 54 i 75 k.p.k. 7. Integralną częścią prawa karnego procesowego są nadto akty normatywne regulujące ustrój i zasady działania organów procesowych oraz niektórych innych uczestników procesu, np.: prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym, o Prokuraturze, o Trybunale Stanu, o ustroju sądów wojskowych, o or- 44 Jan Grajewski, Sławomir Steinborn

Dział I. Przepisy wstępne Art. 1 ganach typu policyjnego, prawo o adwokaturze, ustawa o radcach prawnych, ustawa o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu czy też tzw. ustawa lustracyjna z 2006 r. Źródłem prawa procesowego są również regulaminy wewnętrznego urzędowania sądów i prokuratur. Trafnie M. Cieślak stwierdza, że nie odbiera im tego charakteru ani fakt, że normy w nich zawarte skierowane są do organów procesowych, ani to, że ich zachowanie nie ma w zasadzie wpływu na skuteczność czynności procesowych. Bez znaczenia jest tytuł aktu prawnego, istotna jest natomiast jego ranga w systemie aktów normatywnych (M. Cieślak, Polska procedura..., s. 143 144). Skoro określony regulamin został wydany przez Ministra Sprawiedliwości w formie rozporządzenia na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania (art. 92 ust. 1 Konstytucji RP), to stanowi on źródło prawa procesowego. Por. przykładowo oparte na przepisie art. 41 1 u.s.p. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249 z późn. zm.). 8. W świetle art. 87 Konstytucji RP bezpośrednio stosowanym źródłem powszechnie obowiązującego prawa jest także sama Konstytucja. Ustawa zasadnicza zgodnie zresztą z postulatami doktryny zawiera wiele przepisów, które odnoszą się bezpośrednio lub pośrednio do procesu karnego. I tak, swoje zakotwiczenie w Konstytucji RP znalazła m.in. zasada prawa do obrony (art. 42 ust. 2), zasada domniemania niewinności (art. 42 ust. 3), zasada publiczności rozprawy sądowej (art. 45), zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1) czy zasada niezależności sądów (art. 173) oraz zasada niezawisłości sędziów (art. 178 ust. 1). 9. Zgodnie z art. 91 Konstytucji RP ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana. Nadto umowa międzynarodowa, ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. 10. Kodeks postępowania karnego reguluje zarówno typowy (zwyczajny) przebieg procesu, jak i pewne szczególne odmiany procesu, zwane postępowaniami (trybami) szczególnymi. Te tryby szczególne to postępowania różniące się odstępstwami od postępowania, które w naszym systemie procesowym uznane jest za modelowe, zasadnicze dla rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej. Kodeksowe postępowania szczególne statuowane są w dziale X. Przepisy kodeksu postępowania karnego mają zastosowanie również w postępowaniu lustracyjnym przewidzianym w ustawie z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 1990 oraz treści tych dokumentów (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 z późn. zm.). Zgodnie z przepisem art. 19 do postępowania lustracyjnego w zakresie nieuregulowanym przez ustawę, w tym również do postępowania odwoławczego oraz kasacyjnego, stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego. Nadto według art. 21 ust. 1 do osoby poddanej postępowaniu Jan Grajewski, Sławomir Steinborn 45