Choroby igieł kosodrzewiny (Pinus mugo) w piętrze subalpejskim Karkonoszy*

sylwan 157 (10): 761 768, 2013 Wojciech Pusz, Włodzimierz Kita, Agata Kaczmarek, Kamila Nowosad, Ondrej Koukol Choroby igieł kosodrzewiny (Pinus mugo) w piętrze subalpejskim Karkonoszy* Diseases of mountain pine (Pinus mugo) needles in subalpine zone of Karkonosze Mts. ABSTRACT Pusz W., Kita W., Kaczmarek A., Nowosad K., Koukol O. 2013. Choroby igieł kosodrzewiny (Pinus mugo) w piętrze subalpejskim Karkonoszy. Sylwan 157 (10): 761 768. Mycological analyses of infected mountain pine needles were conducted for years 2011 2012. Yellow spots on needles were found in subalpine zone of the Karkonosze National Park. The isolation of fungi was conducted at the end of July in both years when the intensity of disease symptoms on needles was the highest. Infected needles were sampled from Kopa, Śląskie Kamienie, Kocioł Smogorni, Sokolnik, Łabski Szczyt, Szrenica, Kocioł Małego i Wielkiego Stawu study sites. The dominant species isolated from the infected needles was a probably new species of the genus Lophodermium. Except for this pathogen, Lophodermium pinastri, Botrytis cinerea and Epicoccum niger were identified together with several saprotrophic species, e.g. Aspergillus niger. KEY WORDS mountain pine, fungal diseases, pathogenic fungi, Lophodermium Addresses Wojciech Pusz (1) e mail: wojciech.pusz@up.wroc.pl Włodzimierz Kita (1), Agata Kaczmarek (1), Kamila Nowosad (2), Ondrej Koukol (3) (1) Katedra Ochrony Roślin; Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu; pl. Grunwaldzki 24a; 50 363 Wrocław (2) Katedra Genetyki, Hodowli Roślin i Nasiennictwa; Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu; pl. Grunwaldzki 24a; 50 363 Wrocław (3) Katedra Botaniki; Uniwersytet Karola w Pradze; Benátská 2; 128 01 Praga 2; Republika Czeska Wstęp Kosodrzewina stanowi podstawowy element flory piętra subalpejskiego w masywach górskich środkowej Europy. W Karkonoszach pełni swoistego rodzaju ochronę przed niekorzystnymi warunkami siedliskowymi [Lokvenc 2001]. Pierwsze doniesienia na temat epidemicznego wys tępowania chorób powodowanych przez grzyby na kosodrzewinie w Karkonoszach pochodzą z końca XIX wieku, kiedy to stwierdzono masowe występowanie Lophodermium pinastri [Lokvenc 2001]. Dotychczas nikt nie podjął się zebrania i opisania wyników badań dotyczących grzybów patogenicznych powodujących choroby igieł kosodrzewiny, mimo sporej liczby prac doty czących tego tematu. Andjelič [2000] badała zdrowotność kosodrzewiny w jednym z parków narodowych w Czarnogórze. Stwierdziła, że największe zagrożenie dla tego gatunku stanowi *Praca finansowana przez Narodowe Centrum Nauki w ramach grantu N304/069940 Badania zagrożenia kosodrzewiny (Pinus mugo Turra) w Karkonoskim Parku Narodowym przez grzyby porażające igły.

762 Wojciech Pusz, Włodzimierz Kita, Agata Kaczmarek, Kamila Nowosad, Ondrej Koukol L. pinastri, ale izolowała również inne gatunki grzybów. Hou i in. [2009] oznaczyli nowy, nie znany dotychczas gatunek grzyba porażającego igły kosodrzewiny rosnącej w Alpach, który nazwali L. pini mugonis. Z prac wielu badaczy wynika, że to właśnie grzyby z rodzaju Lophodermium najczęściej porażają igły zarówno kosodrzewiny [Andjelič 2000; Hirose, Osono 2006; Hou i in. 2009], jak i innych gatunków sosen [Ortiz Garcia i in. 2003; Hawryś i in. 2004; Sokolski i in. 2004; Lazarev i in. 2007; Kurkela i in 2009]. Oprócz Lophodermium spp. także inne grzyby mogą powodować choroby igieł sosny, w tym kosodrzewiny [Sieber i in. 1999; Jankovský i in. 2004; Hawryś i in. 2004; Karadżič, Miljašewič 2008, Drenkhan, Hanso 2009]. W 2002 roku po raz pierw szy opisano występowanie Dothistroma septosporum na kosodrzewinie na Litwie [Jovaišiene, Pavilionis 2005]. W kolejnych latach obserwowano jego szybkie rozprzestrzenianie się i wys tępowanie także na innych gatunkach sosen [Markovskaja, Treigiene 2009]. Rezultaty tych badań nie wskazują na jedną konkretną grupę grzybów mogących być przyczyną pojawiających się lokalnie problemów ze zdrowotnością igieł kosodrzewiny rosnącej w wyższych partiach gór. Lutyk [1978] podczas swoich obserwacji w Tatrzańskim Parku Narodowym stwierdził wystę powanie na igłach kosodrzewiny kilku gatunków grzybów, z których za najgroźniejszego uważa L. pinastri. Jednak po raz pierwszy w polskiej literaturze dotyczącej kosodrzewiny wspomina także o żółtej plamistości spowodowanej zdaniem autora panującymi warunkami atmosfery cznymi. Jego zdaniem żółta plamistość była główną przyczyną opadania igieł kosodrzewiny w Tatrach. Celem badań było określenie chorób, jakie występują na igłach kosodrzewiny rosnącej w piętrze subalpejskim Karkonoszy. Materiał i metody Obserwacje terenowe prowadzono w latach 2011 2012 na przełomie lipca i sierpnia na wybra nych stanowiskach badawczych zlokalizowanych w piętrze subalpejskim Karkonoskiego Parku Narodowego (Kopa, Śląskie Kamienie, Kocioł Smogorni, Sokolnik, Łabski Szczyt, Szrenica oraz w Kotłach Małego i Wielkiego Stawu). Określano objawy oraz udział [%] porażonych igieł na jednym pędzie. W tym celu na każdym stanowisku wybrano 4 obiekty badawcze, na których oceniano występowanie objawów danych chorób w ujęciu procentowym na 10 losowo wybra nych pędach. Następnie do analizy mykologicznej wybrano po 200 igieł, na których stwierdzono objawy porażenia w postaci żółtych plam, obejmujących 50 60% powierzchni igły. Pobrane igły zostały przewiezione w papierowych kopertach do laboratorium, a następnie opłukane w steryl nej wodzie oraz odkażone przez 5 minut w 1% podchlorynie sodu. Igły zostały pocięte na 1 2 mm fragmenty, które następnie wyłożono na standardową pożywkę PDA (Potato Dextrose Agar, Biocorp, Polska). Rosnące kolonie grzybów zostały przeszczepione na skosy z pożywką PDA celem dalszej hodowli i oznaczenia do gatunku. Do badań molekularnych wybrane zostały kolonie o nieokreślonej przynależności gatun kowej. Genomowe DNA zostało wyizolowane z próbek 14 dniowych przy użyciu zestawu do ekstrakcji Zymo Research Fungal/Bacterial kit. Wykorzystanie pary starterów ITS1F/NL4 [White i in. 1990; O Donnell 1993] w reakcji PCR pozwoliło na zamplifikowanie jądrowego rdna zawierającego wewnętrzne sekwencje niekodujące ITS1 i ITS2, 5.8S oraz domeny D1/D2 28S DNA. Produkty reakcji zostały oczyszczone przy użyciu Gel/PCR DNA Fragments Extraction Kit (Geneaid Biotech Ltd., Taipei, Taiwan) oraz zsekwencjonowane z zastosowaniem tej samej pary starterów. Badania molekularne wykonano w Katedrze Botaniki na Uniwersytecie Karola w Pradze (Republika Czeska). Uzyskane sekwencje zostały porównane z sekwencjami dostęp nymi w GenBank.

Choroby igieł kosodrzewiny (Pinus mugo) 763 Wyniki Na igłach badanej kosodrzewiny stwierdzono występowanie czterech chorób: żółtej plamistości igieł, rdzy pęcherzykowatej, brązowej plamistości igieł oraz osutki sosny. W największym stop niu igły kosodrzewiny rosnącej w Karkonoszach wykazywały objawy żółtej plamistości igieł. Drobne żółte plamki o średnicy 1 2 mm pojawiały się wiosną zaraz po zejściu śniegu. Obejmo wały wówczas od kilku do nawet kilkudziesięciu procent powierzchni igły. W miarę rozwoju choroby porażona powierzchnia powiększała się, a igła przybierała barwę słomkowożółtą i opa dała. Okres pierwszego masowego opadania igieł przypadał na lipiec. Wówczas na pędzie pozo stały jedynie tegoroczne nieporażone igły, tworząc na końcach pędów rodzaj pędzelka. W kolejnych tygodniach obserwowano wzrost porażenia młodych, tegorocznych igieł, a drugi okres masowego opadania igieł, chociaż zdecydowanie słabszy niż letni, przypadał na koniec września. Stwierdzono, że w tym okresie w różnym stopniu porażonych jest od 38 do 94% igieł na pojedynczym pędzie (tab. 1). W pierwszym roku badań stwierdzono występowanie objawów żółtej plamistości na 90 94% porażonych igieł. W kolejnym roku badań obserwowano mniejsze porażenie w tym samym mie siącu obserwacji. W roku 2012 stwierdzono objawy żółtej plamistości igieł na od 38% porażonych igieł w rejonie Kotła Smogorni do 85% porażonych igieł w rejonie Śląskich Kamieni. W mniejszym stopniu stwierdzono objawy brązowej plamistości powodowanej przez Mycosphaerella dearnessi. Choroba ta występowała śladowo w całym paśmie Karkonoszy, porażając od 5 do 15% igieł na pędzie. Najwięcej igieł z objawami brązowej plamistości znajdowano na Łabskim Szczycie, Szrenicy oraz w Kotle Wielkiego Stawu w roku 2011, natomiast w drugim roku badań tylko w Kotle Wielkiego Stawu notowano blisko 15% igieł z objawami brązowej plamistości na jed nym pędzie. Igły kosodrzewiny w Karkonoszach w obydwu latach badań były porażane także przez Coleosporium tussilaginis, powodujący rdzę pęcherzykowatą igieł sosny. Na przełomie kwietnia i maja na porażonych igłach pojawiały się słabo widoczne jasne plamki. W ich miejscu w kilka dni później dostrzec można było wyraźne, białawo żółtawe ecja. Objawy obserwowano wiosną w obydwu latach badań. Stwierdzono niewielkie porażenie na poziomie 5 10% igieł na pędzie (tab. 1). Stwierdzono także objawy porażenia przez Lophodermium pinastri. Jednak i w tym przypadku notowano niewielkie porażenie przez tego patogena (tab. 1). Tabela 1. Udział [%] porażonych igieł na pędzie kosodrzewiny na różnych stanowiskach w Karkonoszach w zależ ności od choroby Frequency [%] of infected needles on mountain pine shoots on various sites in the Karkonosze Mts. regarding the disease Żółta plamistość Brązowa Osutka Rdza Stanowisko igieł plamistość igieł sosny pęcherzykowata 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 Kopa 93 83 5 5 5 5 5 5 Śląskie Kamienie 93 85 0 5 5 5 0 0 Kocioł Smogorni 94 38 0 5 0 5 0 0 Sokolnik 91 70 5 5 0 0 0 0 Łabski Szczyt 91 65 10 5 5 0 5 5 Szrenica 90 65 10 5 5 0 5 5 Kocioł Małego Stawu 93 65 5 5 5 5 10 10 Kocioł Wielkiego Stawu 90 63 10 15 5 5 5 5

764 Wojciech Pusz, Włodzimierz Kita, Agata Kaczmarek, Kamila Nowosad, Ondrej Koukol W trakcie analizy mykologicznej z porażonych igieł kosodrzewiny rosnącej w piętrze sub alpejskim Karkonoskiego Parku Narodowego wyizolowano łącznie 13 gatunków grzybów oraz kolonie drożdżoidalne (tab. 2). Najliczniejszym wyizolowanym gatunkiem był gatunek wstępnie oznaczony jako jeden z przedstawicieli rodzaju Lophodermium, który w zależności od roku oraz stanowiska stanowił od 62 do 100% wszystkich wyizolowanych gatunków grzybów. Najwięcej kolonii tego gatunku uzyskano w drugim roku badań. L. pinastri był izolowany na poziomie 3,3 8,3% i to tylko na niektórych stanowiskach. Stwierdzono także pojedyncze kolonie Botrytis cinerea czy też Epicoccum nigrum oraz saprotrofów, tj. Aspergillus niger. Próby reizolacji i następnie sztucznej infekcji potwierdziły reguły Kocha. Przeanalizowano również sekwencje ITS rdna obejmujące również część podjednostki 28S rdna czterech form patogena o nieokreślonej przynależności gatunkowej. Analiza filoge netyczna potwierdziła przynależność tego grzyba do Rhytismataceae. Zaobserwowano również występowanie zmienności w obrębie analizowanych kolonii. Wstępne analizy wykazały, iż badane szczepy tworzyły odrębny klad spokrewniony z gatunkami Lophodermium. Analiza sekwencji nie umożliwia jednak zaklasyfikowania badanych szczepów do żadnego z wcześniej opisanych ga tunków Lophodermium. Analiza klastrów utworzonych na bazie porównania sekwencji rdna wykazała podobieństwo do L. pinastri. W celu ustalenia przynależności gatunkowej lub potwier dzenia występowania nowego gatunku konieczne są badania obejmujące większą liczbę szczepów patogena. Dyskusja W trakcie dwuletnich obserwacji prowadzonych na igłach kosodrzewiny w Karkonoszach naj częściej stwierdzano objawy żółtej plamistości igieł. Choroba ta była po raz pierwszy opisana w Polsce w 1978 roku na kosodrzewinie rosnącej w Tatrach [Lutyk 1978]. Obserwacje własne autorów prowadzone od roku 1997 potwierdzają, że występuje ona także w Karkonoszach. Objawy opisywane przez Lutyka [1978] zgadzają się z tym, co obserwowano w Karkonoszach. Autor ten przypuszcza, że przyczyny żółtej plamistości igieł należy doszukiwać się w przebiegu pogody, gdyż sam nie stwierdził żadnych oznak zarodnikowania na porażonych igłach. Nie prze prowadził on jednak badań mykologicznych, które mogłyby określić ewentualnego patogena powodującego takie objawy. Podobne obserwacje poczynił Lukáčik [1997], który badał stan zdrowotny kosodrzewiny rosnącej po słowackiej stronie Tatr. Jako przyczyny uszkodzeń igieł kosodrzewiny wskazuje on rodzaj podłoża, zwierzynę płową, grzyby powodujące pleśń śniegową, warunki atmosferyczne, a także wzrastającą liczbę turystów. Szczepy poddane analizie molekularnej, na podstawie danych sekwencyjnych, zostały zakla syfikowane do rodziny Rhytismataceae. Analiza porównawcza sekwencji rdna nie pozwoliła jed nak na określenie przynależności gatunkowej badanych patogenów. Utworzony dendrogram obrazuje podobieństwo genetyczne do opisanego wcześniej gatunku L. pinastri, chociaż można byłoby się spodziewać większego podobieństwa do L. pini mugonis. Prawdopodobnie analizowane szczepy patogena pochodzą z nieopisanego dotychczas gatunku Lophodermium. Określenie filo genetyki wyizolowanych kolonii wymaga jednak dalszych badań zarówno morfologicznych, jak i molekularnych, obejmujących większą ilość szczepów oraz analizę porównawczą dodatkowych fragmentów DNA. Interesujący jest także fakt niewielkiej liczby uzyskanych kolonii grzybów z rodzaju Lophodermium, a w tym przypadku L. pinastri. Grzyby z tego rodzaju są pospolitym patogenem porażającym igły kosodrzewiny [Sieber i in. 1999; Andjelič 2000; Sokolski i in. 2004; Hou i in. 2009]. Andjelič [2000] oraz Sieber i in. [2004] podają, że sprawcą osutki jesiennej koso drzewiny oprócz L. pinastri mogą być także Sydowia polyspora oraz Cyclaneusma minus. Ten ostatni

Choroby igieł kosodrzewiny (Pinus mugo) 765 Tabela 2. Frekwencja [%] grzybów na porażonych igłach kosodrzewiny Frequency [%] of fungi on infected needles of mountain pine Gatunek grzyba Kopa Śląskie Kamienie Kocioł Smogorni Sokolnik Łabski Szczyt Szrenica Mały Staw Wielki Staw 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 Alternaria alternata 6,2 3,3 Arthrinium spp. 3,8 3,3 Aspergillus niger 25,0 21,0 18,3 17,1 18,6 10,0 4,0 3,2 10,0 Botrytis cinerea 3,2 Lophodermium sp. 62,4 93,0 75,4 91,7 71,2 80,5 80,4 100,0 74,4 88,5 86,0 84,0 89,7 90,3 75 76,8 Chrysosporium pannorum 4,2 7,7 8,0 Cladosporium cladosporioides 7,7 6,2 Cladosporium herbarum 3,3 Epicoccum nigrum 5,4 3,6 5,0 2,3 4,0 3,4 3,2 Lophodermium pinastri 3,6 8,3 3,3 2,5 4,7 3,8 6,9 6,5 6,2 3,3 Penicillium chrysogenum 3,5 Penicillium purpurogenum 4,0 Phoma fimeti 1,8 2,2 Kolonie drożdżoidalne 1,8 3,5 3,8

766 Wojciech Pusz, Włodzimierz Kita, Agata Kaczmarek, Kamila Nowosad, Ondrej Koukol gatunek jest często notowany przez innych badaczy i uważany przez nich za endofit [Rack, Scheidemann 1987; Kowalski 1988; Jurč 2007]. Stwierdzają oni jednocześnie, że powoduje uszkodzenia igieł P. sylvestris, P. nigra, a także P. mugo. Z racji tego faktu niektórzy autorzy klasy fikują go jako typowego patogena igieł kosodrzewiny [Bulman, Gadgil 2001]. Oprócz wspomina nych już gatunków z rodzaju Lophodermium istnieją bardzo interesujące doniesienia mówiące o pojawieniu się nowych gatunków powodujących osutki na kosodrzewinie. Jednym z nich jest wyizolowany z igieł kosodrzewiny w Alpach L. pini mugonis [Hou i in. 2009]. Grzyb ten infekuje igły kosodrzewiny, powodując na nich bardzo podobne do wcześniej opisanych objawów. Na igłach kosodrzewiny rosnącej w Karkonoszach stwierdzono występowanie jednego gatunku z rzędu Uredinales. Coleosporium tussilaginis, powodujący rdzę pęcherzykowatą, jest jak dotychczas jedy nym stwierdzonym gatunkiem, który występuje na igłach kosodrzewiny. Potwierdzają to bada nia Karadżiča i Miljašewič [2003], którzy znajdowali objawy tej choroby na igłach kosodrzewiny rosnącej w Kosowie. Na kosodrzewinie występuje stadium 0, I patogena. Drugim żywicielem tej pełnocyklowej rdzy są Tussilago farfara, Petasites officinalis, Sonchus arvensis, Melampyrum pratense, Campanula spp. czy Senecio spp. Stwierdzono również, iż mykobiota kosodrzewiny różni się znacząco od mykobioty innych gatunków sosen, co znajduje potwierdzenie w badaniach Kwaśnej i Chwalińskiego [1987]. Stwierdzili oni, że w rejonach charakteryzujących się wysokim zanieczyszczeniem środowiska igły sosny są zasiedlane w większym stopniu przez grzyby niż tam, gdzie oddziaływanie negatywnych skutków przemysłu jest mniejsze. Nie izolowali oni jed nak w swoich badaniach grzybów patogenicznych, w tym z rodzaju Lophodermium. Przyczyną mogło być pobieranie do badań mykologicznych igieł bez wyraźnych objawów chorobowych. Można się spodziewać, że wkrótce na kosodrzewinie rosnącej na naturalnych stanowiskach pojawią się nowe gatunku grzybów patogenicznych, które dotychczas stwierdzane były na innych gatunkach sosen. Takim przykładem mogą być Mycosphaerella pini, M. dearnessii i Diplodia pinea, które najczęściej występują na P. nigra. Stwierdza się je także na P. mugo i P. sylvestris [Holdenrieder, Sieber 1995; Jankovsky i in. 2004; Blodgett i in. 2007; Jurč, 2007; Whitehill i in 2007; Kurkela i in. 2009]. Niektórzy badacze podejrzewają, że P. mugo jest częściej wybierana do nasadzeń na terenach zurbanizowanych, gdyż kosodrzewina jest bardziej odporna na zanie czyszczenie środowiska niż inne gatunki sosen [Lokvenc 2001]. Prawdopodobnie jednak wraz ze zmianami klimatu rosnąć będzie znaczenie patogenicznych grzybów pochodzących z południa Europy, które następnie mogą infekować P. mugo [Drenkhan, Hanso 2009]. Wnioski i Największym zagrożeniem dla igieł kosodrzewiny rosnącej w Karkonoszach jest żółta pla mistość igieł powodowana prawdopodobnie przez nieznany dotychczas gatunek z rodzaju Lophodermium. i Pozostałe choroby igieł kosodrzewiny nie stanowią większego zagrożenia dla zdrowotności kosodrzewiny w Karkonoszach. Literatura Andjelič M. 2000. Disease of the mountain pine (Pinus mugo Turra) in the area of Lovcen National Park (Montenegro, Yugoslavia). Zastita prirode 52 (1): 69 78. Blodgett J. T., Eyles A., Bonello P. 2007. Organ dependent induction of systemic resistance and systemic susceptibility in Pinus nigra inoculated with Sphaeropsis sapinea and Diplodia scrobiculata. Tree Physiology 27: 511 517. Bulman L., Gadgil P. 2001. Cyclaneusma needle cast in New Zealand. Forest Research Bulletin 22: 76. Diwani S., Millar C. 1987. Pathogenicity of three Lophodermium species on Pinus sylvestris L. Journ. of Forest Pathology 17: 53 58.

Choroby igieł kosodrzewiny (Pinus mugo) 767 Drenkhan R., Hanso M. 2009. Recent invasion of foliage fungi of pines (Pinus spp.) dynamics control: a case study of Lophodermium pinastri on Pinus sylvestris needles. Mycol. Res. 104 (5): 587 594. Flowers J. L., Hartman J. R., Vaillancourt L. J. 2006. Histology of Diplodia pinea indiseased Forest Pathology 25: 293 295. Hansen E. M., Lewis K. J. 2005. Compendium of Conifer Diseases. APS Press USA. Hawryś Z., Zwoliński J., Kwapis Z., Małecka M. 2004. Rozwój sosny zwyczajnej na terenie pożarzysk leśnych z 1992 roku w Nadleśnictwach Rudy Raciborskie i Potrzebowice. Leśne Prace Badawcze 2: 7 20. Hirose D., Osono T. 2006. Development and seasonal variations of Lophodermium populations on Pinus thunbergi needle litter. Mycoscience 47: 242 247. Holdenrieder O., Sieber T. 1995. First report of Mycosphaerella dearnessii in Switzerland and latently infected Pinus nigra shoots. Forest Pathology 36: 447 459. Hou Ch., Li L., Piepenbring M. 2009. Lophodermium pini mugonis sp. nov. on needles of Pinus mugo from the Alps based on morphological and molecular data. Mycol Progress 8: 29 33. Jankovský L., Bednářová M., Palovciková D. 2004. Dothistroma needle blight Mycosphaerella pini E. Rostrup, a new quarantine pathogen of pines in the CR. Journ. of Forest Sci. 50 (7): 319 326. Jovaišiene Z., Pavilionis R. 2005. Pušinis rutulgrybis (Mycosphaerella pini) raudunjuostés spygliu degligés sukéléjas Lietuvoje). Musu girio 5: 7. Jurč D. 2007. Pines Pinus spp. diseases of needles Lophodermium seditiosum, Mycosphaerella pini, Mycosphaerella dearnessii, Cyclaneusma minus. Gozdarski Vestnik 65: 321 336. Karadżič D., Miljašewič T. 2003. The most freguent of rusts on trees and shrubs on Serbia. Bulletin of the Faculty of Forestry 88: 77 101. Karadżič D., Miljašewič T. 2009. The most important parasitic and saprophytic fungi in Austrian pine and Scots pine plantations in Serbia. Bulletin of the Faculty of Forestry 97: 147 170. Kowalski T. 1988. Cyclaeusma (Naemacyclus) minus on Pinus sylvestris L. in Poland. Forest Pathology 18: 176 183. Kurkela T., Drenkhan R., Vuorinen M., Hanso M. 2009. Growth response of young Scots pines to needle loss assessed from productive foliage. Forestry Studies 50: 5 22. Kwaśna H., Chwaliński K. 1987. Zespoły grzybów zasiedlających igły sosny zwyczajnej (Pinus silvestris L.) w rejonie oddziaływania Huty Aluminium w Koninie. Rocz. AR w Poznaniu 189: 59 68. Lazarev V., Karadżič D., Markovič M., Pap P., Poljakovič Pajnik L. 2007. The most frequent Lophodermium spp. on scots pine and Austrian pine and their role apperance of other fungi on the Needles. Acta Silv. Lign. Hung. Spec. Edition: 53 59. Lokvenc T. 2001. History of Giant Mts. Dwarf pine (Pinus mugo Turra ssp. Pumilio Franco). Opera Corcontica 38: 21 42. Lukáčik I. 1997. Zdravotný stav porastov borovice horskiej kosodreviny (Pinus mugo Turra) v oblasti Západných Tatier. Lesnicky časopis Forestry Journal 43 (1): 51 55. Lutyk P. 1978. Stan zdrowotny sosny kosówki (Pinus mughus Scop.) na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Sylwan 122 (10): 51 57. Markovskaja S., Treigiene A. 2009. New data on invasive pathogenic fungus Dothistroma septosporum in Lithuania. Botanica Lithuanica 15: 41 45. Minter D. W. 1981. Lophodermium on Pines. Mycological Papers 147: 1 51. O Donell K. 1993. Fusarium and its near relatives. W: Reynolds D. R., Taylor J. W. [red.]. The fungal holomorph: mitotic, meiotis and pleomorphic speciation in fungal systematics. Wallingford. 225 233. Ortiz Garcia S., Gernandt D., Stone J., Johnson P., Chapela I., Salaz Lizana R., Alvarez Buylla E. 2003. Phylogenetic of Lophodermium from pine. Mycologia 95 (5): 846 859. Rack K., Scheidemann U. 1987. Über Sukzession und pathogene Eigenschaften Kiefernnadeln bewohnender Pilze. Forest Pathology 17: 102 109. Sieber T. N., Ryś J., Holdenrieder O. 1999. Mycobiota in symptomless needles of Pinus mugo ssp. uncinata. Mycol. Res. 103 (3): 306 310. Sokolski S., Piche Y., Berube J. 2004. Lophodermium macci sp. nov., a new species on senesced foliage of five needle pines. Mycologia 96 (6): 1261 1267. White T. J., Bruns T. D., Lee S. B. and Taylor J. W. 1990. Amplification and direct sequencing of fungal ribosomal RNA genes for phylogenetics. W: Innis M. A., Gelfand D. H., Sninsky J. J., White T. J. PCR protocols, A guide to methods and applications. New York. 315 322. Whitehill J. G. A., Lehman J. S., Bonello P. 2007. Ips pini (Curculionidae: Scolytina) is a vector of the fungal pathogen, Sphaeropsis sapinea (Coelomycetes), to Austrian pines, Pinus nigra (Pinaceae). Environmental Entomology 36: 114 120.

768 Wojciech Pusz, Włodzimierz Kita, Agata Kaczmarek, Kamila Nowosad, Ondrej Koukol summary Diseases of mountain pine (Pinus mugo) needles in subalpine zone of Karkonosze Mts. The mycological analyses of infected mountain pine needles were conducted for two years (2011 2012). Yellow spots on needles were found in subalpine zone of Karkonosze National Park. The isolation of fungi was conducted at end of July when the intensity of disease symptoms on needles was the highest from Kopa, Śląskie Kamienie, Kocioł Smogorni, Sokolnik, Łabski Szczyt, Szrenica, Kocioł Małego i Wielkiego Stawu study sites. The main species isolated from the infected needles was Lophodermium spp. The dominant species isolated from the infected needles was a probably new species of the genus Lophodermium. Except for this pathogen, Lophodermium pinastri, Botrytis cinerea and Epicoccum niger were identified together with several saprotrophic species, e.g. Aspergillus niger. This paper is first that noticed probably new species of Lophodermium sp. on living needles of mountain pine. Until presence one of the most popu lar factor of needle cast based on literature are various species of Lophodermium.