ZAŁĄCZNIK 2a Autoreferat, opis dorobku i osiągnięć naukowych

Transkrypt

1 ZAŁĄCZNIK 2a Autoreferat, opis dorobku i osiągnięć naukowych Dr inż. Wojciech Pusz Katedra Ochrony Roślin Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Wrocław, styczeń 2016

2 1. Wnioskodawca Dr inż. Wojciech Pusz Katedra Ochrony Roślin Zakład Fitopatologii i Mikologii Wydział Przyrodniczo-Technologiczny Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu pl. Grunwaldzki 24a, Wrocław wojciech.pusz@up.wroc.pl 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytuł rozprawy doktorskiej studia inżynierskie na kierunku rolnictwo, Wydział Rolniczy, Akademia Rolnicza we Wrocławiu studia magisterskie na kierunku rolnictwo, specjalizacja ochrona roślin, Wydział Rolniczy, Akademia Rolnicza we Wrocławiu. Praca magisterska pt.: Badanie zdrowotności pszenicy jarej uprawianej przy zróżnicowanych poziomach nawożenia organicznego i azotowego, zrealizowana pod kierunkiem prof. dr hab. Elżbiety Pląskowskiej w Katedrze Ochrony Roślin Międzywydziałowe Studium Pedagogiczne, Akademia Rolnicza we Wrocławiu studia podyplomowe z zakresu integrowanych technologii produkcji roślinnej, Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu studia doktoranckie z zakresu agronomii, Zakład Fitopatologii, Katedra Ochrony Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu uzyskanie stopnia naukowego doktora nauk rolniczych w dyscyplinie agronomia na Wydziale Rolniczym, Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Tytuł rozprawy doktorskiej: Grzyby występujące na roślinach z rodzaju Amaranthus L. ; zrealizowana pod kierunkiem prof. dr hab. Elżbiety Pląskowskiej w Katedrze Ochrony Roślin. 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych 2002 zatrudnienie w charakterze asystenta stażysty w Zakładzie Fitopatologii, Katedry Ochrony Roślin, Akademii Rolniczej we Wrocławiu

3 zatrudnienie na stanowisku asystenta w Zakładzie Fitopatologii, Katedry Ochrony Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu 2008 nadal zatrudnienie na stanowisku adiunkta w Zakładzie Fitopatologii i Mykologii, Katedry Ochrony Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu 4. Opis osiągnięcia naukowego będącego podstawą do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego Zgodnie z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 z późn. zm.) przedkładam osiągnięcie naukowe pt.: Zdrowotność roślin jako element monitoringu środowiska naturalnego na przykładzie Karkonoszy i Tatr udokumentowane jednotematycznym cyklem siedmiu następujących publikacji naukowych: 1. Kita W., Pusz W., Dancewicz A Badania grzybów z rodzaju Gymnosporangium występujących na Sorbus aucuparia L. w Karkonoskim Parku Narodowym. Progress in Plant Protection 51 (1): (5 pkt.) (udział własny: 40%: wkład w autorstwo: analiza mykologiczna, badania terenowe, pobieranie próbek, opracowanie i interpretacja wyników, opracowanie manuskryptu) 2. Pusz W., Kita W., Dancewicz A., Weber R Airborne fungal spores of subalpine zone of the Karkonosze and Izerskie Mountains (Poland). Journal of Mountain Sciences 10 (6): (15 pkt., IF = 1,000). (udział własny 50%: wkład w autorstwo: koncepcja i projekt badań, analiza mykologiczna, badania terenowe, pobieranie próbek, opracowanie i interpretacja wyników, opracowanie manuskryptu, autor korespondencyjny) 3. Pusz W., Kita W., Kaczmarek A., Nowosad K., Koukol O Choroby igieł kosodrzewiny (Pinus mugo) w piętrze subalpejskim Karkonoszy. Sylwan 157 (10): (15 pkt., IF = 0,263) (udział własny 60%: wkład w autorstwo: koncepcja i projekt badań, badania terenowe, pobieranie próbek, opracowanie i interpretacja wyników, opracowanie manuskryptu, autor korespondencyjny)

4 4. Pusz W., Kita W Występowanie brązowej plamistości igieł (Mycosphaerella dearnessi) na kosodrzewinie (Pinus mugo) w Karkonoszach. Progress in Plant Protection 54 (2): (5 pkt.) (udział własny 60%: koncepcja i projekt badań, analiza mykologiczna, pobieranie próbek, opracowanie i interpretacja wyników, opracowanie manuskryptu). 5. Pusz W., Kita W Ocena zdrowotności igieł kosodrzewiny (Pinus mugo Turra) w Karkonoskim Parku Narodowym. Opera Corcontica 51: (4 pkt.) (udział własny 60%: wkład w autorstwo: koncepcja i projekt badań, analiza mykologiczna, pobieranie próbek, opracowanie i interpretacja wyników, opracowanie manuskryptu). 6. Koukol O., Pusz W., Minter D A new species of Lophodermium on needles of mountain pine (Pinus mugo) from the Giant Mountains in Poland. Mycological Progress 14: 23, DOI: /s y (20 pkt., IF = 1,913) (udział własny 35%: wkład w autorstwo: koncepcja i projekt badań, badania terenowe, pobieranie próbek, opracowanie i interpretacja wyników, opracowanie manuskryptu). 7. Pusz W., Zwijacz-Kozica T., Kita W Ocena zdrowotności igieł kosodrzewiny (Pinus mugo) w wybranych lokalizacjach Tatrzańskiego Parku Narodowego. Sylwan 159 (5): (15 pkt., IF = 0,322) (udział własny 70%: wkład w autorstwo: koncepcja i projekt badań, analiza mykologiczna, badania terenowe, pobieranie próbek, opracowanie i interpretacja wyników, opracowanie manuskryptu, autor korespondencyjny). Łączna wartość publikacji dokumentujących osiągnięcie naukowe według ostatniej dostępnej punktacji MNiSW wynosi: 79 punktów. Sumaryczny Impact Factor w/w publikacji wg listy Journal Citation Reports wynosi: 3,498. Oświadczenia współautorów prac wraz z określeniem ich indywidualnego wkładu w powstanie pracy stanowi załącznik.

5 Omówienie celu naukowego w/w prac oraz osiągniętych wyników Wstęp Jednym z najbardziej zaawansowanych systemów monitoringu środowiska naturalnego w Polsce jest Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP), który wchodzi w skład Państwowego Monitoringu Środowiska. Celem ZMŚP jest dostarczanie danych o stanie reprezentatywnych ekosystemów Polski, z uwzględnieniem zarówno komponentów oceniających stan środowiska, jak i jego bioróżnorodność. Ma poszerzać wiedzę o mechanizmach funkcjonowania ekosystemów, a także tendencjach zmian w nich zachodzących pod wpływem działalności człowieka, zmian klimatu oraz oddziaływaniu innych czynników na poszczególne elementy ekosystemu. Jednym z podstawowych zadań ZMŚP jest monitoring lasów. Zadania związane z monitoringiem obszarów leśnych opisane są w przepisach prawnych (Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627 późn. zm.) art. 26; Ustawa o lasach (Dz. U. z 2005 r. nr. 45, poz. 435 z późn. zm.), a także w różnego rodzaju wewnętrznych normatywach instytucji zajmujących się ochroną przyrody (np. parki narodowe czy parki krajobrazowe). Mimo bardzo szerokich badań związanych z monitoringiem środowiska obejmujących np. badania chemizmu gleb, pomiary meteorologiczne czy też badania składu chemicznego aparatu asymilacyjnego drzew, rzadko do listy tych badań wpisuje się stały monitoring fitopatologiczny. Próby takie były podejmowane np. w Tatrzańskim Parku Narodowym, gdzie na początku XXI w. oceniano stan zdrowotny kosodrzewiny. Natomiast w innych górskich obszarach czynnej ochrony przyrody takich badań nie prowadzono. Wstępem do monitoringu fitopatologicznego jest niewątpliwie dokładne rozpoznanie składu gatunkowego patogenów roślin występujących na danym obszarze. Pierwszą próbą kompleksowego poznania składu gatunkowego grzybów Karkonoszy podjął w końcu XIX wieku Schroeter (1908) 1, który w swojej monografii wymieniał blisko 325 gatunków grzybów, z których większość stanowiły bądź to gatunki związane z podłożem lub typowe patogeny roślin, jak np. przedstawiciele Erysiphales, Uredinales, Ustilaginales czy też szerzej Pyrenomycetes, Discomycetes i Heliotiales. W swojej monografii Schroeter wymienia np. dosyć rzadkie rdze: Coleosporium sonchi oraz Uromyces cacaliae na Adenostyles alliariae. Również pod koniec XIX wieku podobne badania rozpoczęto w Tatrach. Prace Krupy (1886, 1888) czy też Raciborskiego (1887) stanowiły podstawę do dalszych badań grzybów, a w szczególności patogenów roślin. 1 Schroeter J. 1908: Pilze. In: Cohn s Krypt. Fl. Schlesiens 3 (2), Die Pilze Schlesiens II. Breslau: ss Krupa J. 1886: Zapiski mykologiczne przeważnie z okolic Lwowa i Tatr. Kosmos 11: Raciborski M. 1887: Materiały do fory grzybów Polski. I. Rdze. Komisja Fizjograficzna 21:

6 Interesującym aspektem prowadzenia monitoringu fitopatologicznego jest ocena pochodzenia danego gatunku rośliny. Badania zbiorowisk grzybów (włączając w to patogeny) na roślinach mogą wskazywać np. na reliktowy charakter danego gatunku rośliny. Chlebicki (1997) badał status reliktu turzycy patagońskiej (Carex magellanica) oraz situ skucina (Juncus trifidus) poprzez poznanie składu grzybów zasiedlających te rośliny i porównanie ich z populacjami z innych regionów Polski i Europy. W trakcie badań autor stwierdził występowanie na turzycy patagońskiej 6 gatunków grzybów, wśród których odnotował gatunki o charakterze alpejskim: Arthrinium puccinioides oraz Phaeosphaeria alpina oraz gatunki o charakterze wybitnie arktyczno-alpejskim, jak Coronellaria caricinella. Obecność tych gatunków świadczy dobitnie np. o reliktowym pochodzeniu karkonoskiej populacji turzycy patagońskiej. Spośród innych roślin rosnących w Karkonoszach, na których określano skład gatunkowy zbiorowisk grzybów z nimi związanych wyróżnić można moroszkę (Rubus chamaemorus), brzozę karpacką (Betula pubescens ssp. carpatica), gnidosza sudeckiego (Pedicularis sudetica ssp. sudetica), skalnicę śnieżną (Saxifraga nivalis) i wierzbę lapońską (Salix lapponum). Ograniczanie występowania lub zanikanie gatunków grzybów związanych z roślinągospodarzem świadczyć może o powolnym zanikaniu ich stanowisk. Dotyczy to zwłaszcza gatunków grzybów o charakterze arktyczno-alpejskim. W przypadku niektórych roślin gospodarzy stwierdza się z kolei zasiedlanie ich organów przez grzyby polifagiczne występujące na licznych roślinach żywicielskich. Takim przykładem jest wierzba lapońska, na której w Karkonoszach stwierdzono występowanie 6 gatunków grzybów (Chlebicki 1999) 2. Jednak porównując skład gatunkowy grzybów związanych z wierzbą lapońską podany przez Schroetera (1908) z obecnie zastanym oraz z wynikami prac innych badaczy, wyraźnie zaznacza się spadek liczebności gatunków grzybów. Może mieć to związek z zanieczyszczeniem środowiska, jakie miało miejsce w Sudetach w drugiej połowie XX wieku. Nie znaleziono np. gatunków z rodzaju Rhytisma (Chlebicki 1999), które zasiedlają liście drzew i krzewów, a są szczególnie wrażliwe na stężenie SO2 w powietrzu. Aby określić stan zmian środowiska na przykładzie oceny zdrowotności roślin można wybrać do monitoringu taki gatunek rośliny, który występuje masowo i jest ściśle związany z danym siedliskiem górskim. Takim przykładem może być kosodrzewina (Pinus mugo Turra). Kosodrzewina jest w masywach górskich Polski najistotniejszym komponentem flory piętra subalpejskiego. Dzięki swoim właściwościom pełni istotne funkcje ekologiczne w środowisku wysokogórskim. Jej silnie rozwinięty system korzeniowy zabezpiecza stoki przed erozją, stabilizuje piargi i skalne osuwiska. Kosodrzewina wpływa także na utrzymanie korzystnych warunków termicznych gleby i ogranicza skutki wywołane wietrzeniem 2 Chlebicki A Grzyby mikroskopijne występujące na Carex magellanica Lam. ssp. irrigua i Juncus trifidus L. w Karkonoszach. Geoekologiczne Problemy Karkonoszy. Materiały z sesji naukowej w Przesiece r.: Chlebicki A. 1999: Grzyby zebrane na gnidoszu sudeckim (Pedicularis sudetica ssp. sudetica), skalnicy śnieżnej (Saxifraga nivalis) i wierzbie lapońskiej (Salix lapponum) w Karkonoszach. Przyroda Sudetów Zachodnich 2: Mróz W., Perzanowska J. 2004: Zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo). [w:] J. Herbich (red.), Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 poradnik metodyczny. Tom 3. Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla, Wyd. Ministerstwo Środowiska, Warszawa,

7 mrozowym. Odgrywa też istotną rolę w retencjonowaniu wody pochodzącej z opadów, a utrwalając pokrywę śnieżną ogranicza powstawanie lawin. Jako gatunek pionierski zasiedla tereny zniszczone przez osuwiska, lawiny oraz działalność człowieka (Mróz, Perzanowska 2004). Pomimo to, jak dotąd, nie poświęcano zbyt wiele uwagi patogenicznym grzybom wpływającym na stan zdrowotny kosodrzewiny. Karkonosze Ocena zdrowotności kosodrzewiny w Karkonoszach i Tatrach Pierwsze obserwacje zdrowotności kosodrzewiny prowadziłem będąc członkiem SKN Fitopatologów w 1998 roku. Do badań kosodrzewiny wróciłem w 2011 roku. Ich celem było określenie występowania chorób zasiedlających igły kosodrzewiny rosnącej w piętrze subalpejskim Karkonoszy i były to pierwsze, tak kompleksowe i długoletnie badania poświęcone tej roślinie w naszym kraju. Obserwacje terenowe prowadziłem w latach od maja do października, w miesięcznych odstępach czasu na wybranych stanowiskach badawczych zlokalizowanych na obszarze Karkonoskiego Parku Narodowego (Równia pod Śnieżką, Spalona Strażnica, Kocioł Małego Stawu, Kocioł Wielkiego Stawu, Łabski Szczyt, Szrenica). Określałem objawy oraz procent porażonych igieł na jednym pędzie. W tym celu na każdym stanowisku wybrałem 4 obiekty badawcze, na których oceniałem występowanie objawów danych chorób w ujęciu procentowym na 10 losowo wybranych pędach, na wysokości około 1,5 metra. Dodatkowo oceniłem zdrowotność igieł na podstawie opracowanej przeze mnie skali porażenia [art. 3, 4, 5]. W trakcie prowadzonych badań terenowych stwierdziłem występowanie czterech chorób na igłach kosodrzewiny: żółtej plamistości igieł, rdzy pęcherzykowatej, brązowej plamistości igieł oraz osutki sosny [art. 3]. Z dużym prawdopodobieństwem przewiduję, że w najbliższych latach znaczenie chorób igieł kosodrzewiny może wzrosnąć, szczególnie w okresach niesprzyjających dla kosodrzewiny z powodu oddziaływania czynników abiotycznych, biotycznych oraz antropogenicznych. W największym stopniu igły kosodrzewiny rosnącej w Karkonoszach wykazywały objawy żółtej plamistości igieł. Analizując indeksy porażenia stwierdziłem, że igły kosodrzewiny rosnącej w rejonach Kopy, Śląskich Kamieni oraz Kotła Smogorni były najbardziej porażone w porównaniu do pozostałych stanowisk. Najmniej porażone były igły kosodrzewiny na Szrenicy oraz w rejonie Łabskiego Szczytu. Ustaliłem, że warunki wywierały wpływ na porażenie igieł przez grzyby. W pierwszym roku badań obserwowałem objawy żółtej plamistości na poziomie 90-94% porażonych igieł na pędach. Z kolei w drugim roku badań stwierdziłem mniejsze porażenie w tym samym miesiącu obserwacji. W kolejnych latach notowałem objawy żółtej plamistości igieł na poziomie 38% porażonych igieł na każdym pędzie w rejonie Kotła Smogorni; 85% porażonych igieł na stanowiskach w rejonie Śląskich Kamieni; 90% w rejonie Kopy, a najmniej w rejonie Szrenicy (33%). Moje obserwacje zdrowotności kosodrzewiny w Karkonoszach były pierwszą, tak dokładną próbą oceny występowania chorób igieł kosówki w polskich górach. Opisałem występujące na igłach objawy chorobowe, dzięki czemu moja praca może być

8 wykorzystana zarówno przez leśników jak i szkółkarzy. Opracowana przeze mnie skala porażenia okazała się trafna, gdyż dzięki niej można w stosunkowo prosty sposób ocenić stan zdrowotny igieł tej rośliny. Wskazałem również rejony Karkonoszy gdzie igły kosodrzewiny są porażone w większym nasileniu, a gdzie stopień porażenia jest niższy [art. 5]. W mniejszym stopniu na igłach kosodrzewiny obserwowałem objawy brązowej plamistości powodowanej przez Mycosphaerella dearnessii. Choroba występowała śladowo w całym paśmie Karkonoszy, porażając od 5% do 15% igieł na pędzie. Najwięcej igieł z objawami brązowej plamistości znajdowałem na Łabskim Szczycie, Szrenicy oraz w Kotle Wielkiego Stawu w 2011 roku, natomiast w drugim roku badań tylko w Kotle Wielkiego Stawu notowałem blisko 15% igieł z objawami brązowej plamistości na jednym pędzie. W 2013 roku najwięcej igieł z objawami brązowej plamistości znalazłem na Kopie (15%) oraz w Kotle Małego Stawu (10%). Moje badania opisujące występowanie M. dearnessi na igłach kosodrzewiny były pierwszym doniesieniem o występowaniu tego gatunku na kosodrzewinie w Polsce [art. 4]. Igły kosodrzewiny rosnącej w Karkonoszach we wszystkich latach badań były porażane przez grzyb Coleosporium tussilaginis, powodujący rdzę pęcherzykowatą igieł sosny. Niewielkie porażenie igieł kosodrzewiny na poziomie od 5% do 10% porażonych igieł na pędzie stwierdziłem tylko w rejonie Kopy (5%), Łabskiego Szczytu (5%), Kotle Małego i Wielkiego Stawu (od 5 do 10%). W 2014 roku najwięcej igieł z objawami rdzy pęcherzykowatej znajdowałem w Kotle Małego Stawu. Po raz pierwszy stwierdziłem objawy rdzy na kosodrzewinie rosnącej w rejonie Smogorni. Wykazałem, że rdza pęcherzykowata sosny występuje także na igłach kosodrzewiny rosnącej w Karkonoszach. Monitoring tej choroby powinien być kontynuowany ponieważ sytuacja w najbliższych latach może ulec zmianie [art. 5]. W trakcie swoich badań prowadziłem także analizy mykologiczne igieł z objawami chorobowymi, dzięki czemu mogłem przeanalizować skład gatunkowy grzybów zasiedlających porażone igły kosodrzewiny. Ustaliłem, że grzybem, który dominuje w mykobiocie porażonych igieł kosodrzewiny rosnącej w Karkonoszach jest jak dotąd nieznany nauce gatunek z rodzaju Lophodermium, który wraz z zespołem nazwaliśmy Lophodermium corconticum Koukol, Pusz & Minter sp. nov. Prace nad opisaniem gatunku prowadziłem we współpracy z dr. Ondrejem Koukolem z Uniwersytetu Karola w Pradze i dr. Davidem Minterem z International Mycological Institute z Wielkiej Brytanii. Warto nadmienić, że L. corconticum jest pierwszym gatunkiem z rodzaju Lophodermium odkrytym i opisanym w Polsce [art. 6]. Gatunek ten w zależności od roku oraz stanowiska stanowił od 62 do 100% wszystkich wyizolowanych gatunków grzybów. Najwięcej kolonii L. corconticum uzyskałem w drugim roku badań. Z kolei sprawcę osutki sosny (L. pinastri) izolowałem na poziomie od 3,3 do 8,3% i był on stwierdzany tylko na niektórych stanowiskach badawczych. Oprócz wspomnianych gatunków uzyskałem pojedyncze kolonie innych grzybów patogenicznych jak Botrytis cinerea czy też Epicoccum nigrum oraz saprotrofów tj. Aspergillus niger [art. 3]. Fakt odkrycia nowego dla nauki gatunku skłonił mnie, by sprawdzić jaki jest stan zdrowotny kosodrzewiny rosnącej w innych masywach górskich w Polsce. Wybór padł na Tatry, gdzie w przeszłości prowadzono pierwsze obserwacje zdrowotności tej rośliny.

9 Tatry Obserwacje patogenicznych zmian na igłach kosodrzewiny rosnącej w Tatrach mają długą tradycję. Pierwsze doniesienia o występowaniu grzybów na kosodrzewinie pochodzą z początków XX w. Dokładniejszą analizę przeprowadził Lutyk (1978) 3 w latach W trakcie swoich obserwacji stwierdził występowanie na kosodrzewinie rosnącej w Tatrach 11 gatunków grzybów. Obserwacje terenowe w Tatrach prowadziłem w latach , od czerwca do października, na wybranych stanowiskach badawczych zlokalizowanych na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego (rejon Morskiego Oka, Hala Gąsienicowa, Hala Kondratowa). Zastosowałem dokładnie tą samą metodykę, jak w przypadku badań w Karkonoszach [art. 3]. W trakcie prowadzonych badań na igłach kosodrzewiny rosnącej w Tatrzańskim Parku Narodowym stwierdziłem występowanie czterech chorób: rdzy pęcherzykowatej, żółtej plamistości igieł, brązowej plamistości igieł oraz pleśni śniegowej. Igły kosodrzewiny rosnącej w Tatrach były porażone w największym stopniu przez rdzę pęcherzykowatą powodowaną przez C. tussilaginis. Objawy rdzy na igłach kosodrzewiny notowałem w obydwu latach badań, przy czym ustaliłem, że w 2014 roku jest znacznie więcej porażonych igieł niż w pierwszym roku obserwacji. Najwięcej igieł (85-95%) z objawami rdzy znajdowałem na Hali Gąsienicowej. Najmniej porażonych igieł obserwowałem na Hali Kondratowej. Analizując indeksy porażenia wykazałem, że najsilniej zaatakowane przez rdzę pęcherzykowatą są igły kosodrzewiny rosnące na Hali Gąsienicowej, a najsłabiej w rejonie Hali Kondratowej i Morskiego Oka. Taka sytuacja miała miejsce w obydwóch latach badań. Na igłach kosodrzewiny rosnącej w Tatrach obserwowałem także objawy żółtej plamistości igieł oraz brązowej plamistości igieł (Mycosphaerella dearnesii). Brązową plamistość igieł stwierdzałem na pojedynczych krzewach tylko na jednym ze stanowisk na Hali Gąsienicowej. Natomiast objawy żółtej plamistości zanotowałem na wszystkich badanych stanowiskach. Najwięcej igieł z objawami tej choroby znalazłem w rejonie Morskiego Oka (54% igieł z objawami w pierwszym roku badań i 83% w drugim roku obserwacji), a najmniej na igłach kosodrzewiny rosnących wzdłuż szlaku z Hali Gąsienicowej na Kasprowy Wierch (43% igieł z objawami w 2013 roku i 36% w kolejnym roku badań). W drugim roku badań, na Hali Gąsienicowej, obserwowałem pojedyncze osobniki z objawami czarnej pleśni śniegowej (Herpotrichia nigra) oraz pojedyncze igły z objawami porażenia przez L. pinastri. W trakcie analizy mykologicznej igieł z objawami żółtej plamistości, której objawy były identyczne jak te opisane przeze mnie w Karkonoszach, okazało się, że najliczniejszym wyizolowanym gatunkiem był gatunek L. conigenum, który w zależności od roku badań oraz 3 Lutyk P Stan zdrowotny sosny kosówki (Pinus mughus Scop.) na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Sylwan 122 (10):

10 stanowiska stanowił od 48 do 65% wszystkich wyizolowanych gatunków grzybów. Oprócz L. conigenum izolowałem także inne gatunki grzybów takie jak: L. pinastri (który stanowił od 2,5 do 7,4% ogółu uzyskanych kolonii grzybów), Botrytis cinerea, Epicoccum nigrum oraz saprotrofów tj. Aspergillus niger. Największą wartością moich badań prowadzonych w Tatrach było skonfrontowanie własnych wyników obserwacji z badaniami Lutyka (1978). Określiłem objawy chorób igieł kosodrzewiny, wskazałem rejony ich występowania oraz oceniłem skład gatunkowy grzybów zasiedlających igły kosodrzewiny rosnącej w Tatrach. Były to pierwsze, tak dokładne badania zdrowotności kosodrzewiny prowadzone w polskich Tatrach [art. 7]. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdziłem, że kosodrzewina jest gatunkiem, który można wykorzystać w monitoringu fitopatologicznym na terenach górskich. Na tym przykładzie wyraźnie widać, jak zmienia się nasilenie występowania chorób igieł oraz skład gatunkowy grzybów zasiedlających lub porażających igły w zależności od rejonu oraz okresu trwania badań Porównując stan zdrowotny igieł kosodrzewiny w Karkonoszach i Tatrach ustaliłem, że na igłach kosodrzewiny w obydwu tych pasmach górskich występuje podobny skład gatunkowy grzybów zasiedlających igły. Jednak w przypadku populacji tatrzańskiej znacznie większym problemem jest rdza pęcherzykowata w porównaniu z populacją karkonoską kosodrzewiny. W Karkonoszach rdza pęcherzykowata występuje tylko w niektórych lokalizacjach, przy porażeniu na poziomie sięgającym maksymalnie 10% powierzchni krzewu, podczas gdy w Tatrach wartość ta przekraczała na niektórych stanowiskach nawet 90%. Z kolei wydaje się, że w Karkonoszach największym zagrożeniem dla kosodrzewiny jest żółta plamistość igieł powodowana przez odkryty przeze mnie gatunek. Natomiast w przypadku brązowej plamistości igieł obserwowałem zbliżony stopień nasilenia choroby. Obserwacje prowadzone w Karkonoszach i w Tatrach świadczą o tym, że w obydwu populacjach kosodrzewiny występują podobne choroby. Istnieją jednak pewne różnice pomiędzy tymi dwoma pasmami górskimi. Świadczy to o prawdopodobnie różnym przystosowaniu patogenów do panujących warunków środowiskowych. Duże znaczenie ma wpływ czynników abiotycznych, a przede wszystkim warunków atmosferycznych na kondycję kosodrzewiny. Osłabione krzewy mogą być narażone na zwiększoną presję ze strony poszczególnych patogenów, co znajduje swoje potwierdzenie w pracach innych badaczy (Lutyk 1978; Lukáčik 1996, 1997; Lukáčik, Kolarčik 2011) 4. Dlatego też uważam, że w przyszłości należy prowadzić stały monitoring stanu zdrowotnego kosodrzewiny rosnącej na stanowiskach naturalnych oraz konieczne są dalsze badania mające na celu dokładne i kompleksowe zbadanie kondycji tego gatunku rośliny. 4 Lukáčik I Premenlivost a poškodenie ihlíc borovice horskiej kosodreviny w Oravských Beskydách. Zborník Oravského Muzea XIII: Lukáčik I Zdravotný stav porastov borovice horskiej kosodreviny (Pinus mugo Turra) v oblasti Západných Tatier. Lesnicky časopis Forestry Journal, 43 (1): Lukáčik I., Kolarčik M Süčasny stać prirodzených populácií borovice horskiej (Pinus mugo Turra) vo vybranych oblasti Nízkych Tatier. w Rostliny v podminkách méniciho se klimatu Salaš P. (ed). Lednice , Uroda, védecka přiloha:

11 Ocena zdrowotności Sorbus aucuparia w Karkonoszach Ocena zdrowotności innych gatunków roślin może również dać ciekawe rezultaty. Takim przykładem jest jarząb pospolity (Sorbus aucuparia L.), będący znaczącym składnikiem flory Karkonoszy. Jarząb pospolity jest w siedliskach leśnych jednym z najważniejszych żywicieli Gymnosporangium spp. Najczęściej występującymi gatunkami z rodzaju Gymnosporangium na liściach S. aucuparia są: G. clavariiforme, G. tremelloides, G. confusum i G. cornutum. Celem przeprowadzonych w latach obserwacji było określenie stopnia porażenia S. aucuparia rosnącego w Karkonoskim Parku Narodowym przez grzyby z rodzaju Gymnosporangium. W wyniku obserwacji liczne porażenia S. aucuparia przez G. confusum stwierdziłem tylko w rejonie wschodnich i północnych zboczy Kotła Małego Stawu. Podjąłem próby lokalizacji żywiciela głównego G. confusum - jałowca zwyczajnego (Juniperus communis) w celu udokumentowania występowania skupień teliów. Poszukiwania żywiciela głównego prowadziłem analizując stosunki anemometryczne w tej części Karkonoszy, gdzie znajdowałem spermogonia i ecja na liściach jarząba pospolitego, czyli na wschodnich i południowo-wschodnich ścianach Kotła Małego Stawu. Panujące w tej części Karkonoszy warunki przemieszczania się mas powietrza są istotne przy rozprzestrzenianiu się zarodników Gymnosporangium spp.. Niewielkie porażenie jarząba pospolitego, żywiciela pośredniego Gymnosporangium spp. jest związane ze sporadycznym występowaniem J. communis w Karkonoszach. Jednak moim zdaniem ta sytuacja może ulec zmianie, gdyż rośliny z rodzaju Juniperus są coraz częściej uprawiane w ogrodach położonych w dolinach, a stamtąd zarodniki wraz z masami powietrza mogą przemieszczać się w rejon Karkonoszy i tym samym porażać liście jarząba [art. 1]. Badania aeromykologiczne na terenie Karkonoszy i Tatr Przemieszczanie się zarodników grzybów patogenicznych dla roślin wraz z wiatrem może stanowić bardzo ważny wskaźnik wykorzystywany w sygnalizacji pojawu chorób roślin, ale także wskazywać na tendencje zmian zachodzących w środowisku. Dlatego też badania aeromykologiczne są uzupełnieniem obserwacji zdrowotności roślin. Celem przeprowadzonych w latach badań było określenie składu gatunkowego zarodników grzybów występujących w powietrzu w piętrze subalpejskim Karkonoskiego Parku Narodowego ze szczególnym uwzględnieniem grzybów patogenicznych dla roślin. Moje badania były pierwszymi tego typu doświadczeniami wykonywanymi w polskich górach. Pobieranie próbek powietrza wykonywano metodą zderzeniową przy użyciu urządzenia Air Ideal 3P w odstępach 3-4 tygodniowych od maja do października. Pobieranie próbek wykonywałem w trzech lokalizacjach w piętrze subalpejskim Karkonoskiego Parku Narodowego oraz porównawczo na Hali Izerskiej w Górach Izerskich. W trakcie przeprowadzonych badań stwierdziłem występowanie w powietrzu zarodników 34 gatunków grzybów w pierwszym roku badań i 25 gatunków w drugim roku prowadzenia

12 badań. Były to zarodniki grzybów zarówno saprotroficznych jak i patogenicznych dla roślin. Wśród tych drugich, najwięcej było zarodników Cladosporium cladosporioides. Drugim gatunkiem patogenicznym dla roślin, którego zarodniki występują w dużym nasileniu w powietrzu piętra subalpejskiego Karkonoszy był Alternaria alternata. Obydwa te gatunki są jednymi z najbardziej alergennych grzybów dla ludzi i zwierząt. W obydwu latach badań obserwowałem występowanie w powietrzu zarodników Sclerotinia sclerotiorum na wszystkich obiektach badawczych. Oprócz wspomnianych gatunków w powietrzu piętra subalpejskiego Karkonoszy odnotowałem także zarodniki innych patogenów, grzybów takich jak Fusarium spp., a także Botrytis cinerea i Ulocladium botrytis [art. 2]. Zróżnicowane warunki atmosferyczne w latach prowadzenia badań i poszczególnych miesiącach przyczyniły się do istotnego zróżnicowania liczby jednostek tworzących kolonie badanych gatunków grzybów, co znajduje potwierdzenie w wynikach innych badań. Zmniejszoną liczbę zarodników analizowanych grzybów stwierdzono na Równi pod Śnieżką (1411 m.n.p.m) natomiast istotnie większe liczebności wykazano na Hali Izerskiej (831 m.n.p.m), co powiązać można z wysokością położenia nad poziomem morza. Stwierdziłem, że liczba jednostek tworzących kolonie badanych gatunków grzybów w dużym stopniu była uzależniona od opadów deszczu w analizowanych miesiącach. Również zalegająca pokrywa śnieżna w początkach maja przyczyniła się do zmniejszonej liczby jednostek tworzących kolonie w porównaniu do czerwca lipca lub sierpnia (odizolowanie od podłoża, na którym mogą rozwijać się grzyby). W swojej pracy wykazałem, że napływ mas powietrza z kierunków południowych na badanym obszarze może wpływać na rozprzestrzenianie się grzybów patogenicznych dla roślin pochodzących z obszaru Czech i ogólnie południowej Europy. Uważam, że tego typu badania mogą zostać wykorzystane w monitoringu pojawu zarodników grzybów patogenicznych dla roślin leśnych oraz uprawnych oraz są uzupełnieniem monitoringu fitopatologicznego, jaki może być prowadzony na terenach górskich [art. 2]. Obecnie jestem w trakcie realizacji projektu badawczego, finansowanego ze środków Katedry Ochrony Roślin Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, którego celem jest określenie składu gatunkowego zarodników grzybów występujących w powietrzu powyżej 1000 m.n.p.m. Jednym ze stanowisk badawczych jest Kasprowy Wierch w Tatrach. W trakcie dwuletnich obserwacji stwierdziłem podobny skład gatunkowy grzybów jak w przypadku Karkonoszy. Podsumowanie: Monitoring fitopatologiczny prowadzony na terenach górskich ze szczególnym uwzględnieniem obszarów cennych przyrodniczo jest stosunkowo nowym przedsięwzięciem i ma ogromne perspektywy. Moim zdaniem powinien być włączony na stałe do Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. Dzięki temu możliwe będzie obserwowane zmian, jakie zachodzą w populacjach roślinnych, ich kondycji oraz prognoz na przyszłość. W swoich badaniach udowodniłem, że prowadząc ocenę zdrowotności roślin na terenach górskich można odkryć i opisać nowy dla nauki gatunek. Kontynuowanie obserwacji stanu zdrowotnego kosodrzewiny w innych pasmach górskich może dać odpowiedź, czy ten

13 grzyb infekuje także oddalone od Karkonoszy populacje kosówki. Jak widać na przykładzie populacji rosnącej w Tatrach nie jest to tak oczywiste. Jeśli okaże się, że Lophodermium corconticum występuje tylko na terenie Karkonoszy, będzie konieczne opracowanie metody jego ochrony mającej na celu zachowanie rzadkiego endemitu. W prowadzonych badaniach wykazałem także, iż ocenę zdrowotności roślin mogą uzupełniać badania aeromykologiczne, które dają odpowiedź na pytania związane z epidemiologią patogenów, wyznaczeniem momentu najwyższego stężenia zarodników danego gatunku grzyba w powietrzu, a co się z tym wiąże precyzyjnym określeniem okresu infekcji. To z kolei jest ważny aspekt ochrony cennych przyrodniczo gatunków roślin. Swoje dotychczasowe badania z zakresu monitoringu fitopatologicznego na terenach górskich kontynuuję i rozszerzam o nowe aspekty. Jestem kierownikiem projektu badawczego finansowanego ze środków Funduszu Leśnego Lasów Państwowych, których celem jest ocena stanu zdrowotnego roślin rosnących w Żywym Banku Genów Karkonoskiego Parku Narodowego i rosnących na stanowiskach naturalnych. Dzięki wynikom moich badań będzie można określić optymalny termin pobierania nasion rzadkich roślin do ich dalszego rozmnożenia w warunkach hodowli zachowawczej, a także opracowanie strategii i sposobów ich ochrony przed patogenami w warunkach uprawy w żywym banku genów. Reasumując uważam, że moje badania dotyczące oceny zdrowotności roślin na terenach górskich stanowią zarówno metodologiczny jak i koncepcyjny wkład w rozwój monitoringu środowiska naturalnego, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów czynnej ochrony, a w szczególności w Karkonoskim Parku Narodowym. Za swoje główne osiągnięcie uznaję: Odkrycie i opisanie nowego dla nauki gatunku grzyba powodującego żółtą plamistość igieł kosodrzewiny Lophodermium corconticum Opracowanie skali porażenia i szczegółowej metodyki dla określenia stopnia porażenia igieł kosodrzewiny przez choroby powodowane przez grzyby Opisanie objawów chorób igieł kosodrzewiny rosnącej w Karkonoszach i Tatrach Określenie rejonów zwiększonego nasilenia występowania chorób igieł kosodrzewiny w Karkonoszach Nakreślenie problemu występowania chorób igieł kosodrzewiny rosnącej na wybranych stanowiskach w Tatrach Opisanie po raz pierwszy w Polsce brązowej plamistości igieł sosny na kosodrzewinie rosnącej w Karkonoszach Opisanie problemu występowania grzybów z rodzaju Gymnosporangium na liściach jarząba pospolitego w Karkonoszach Prowadzenie pierwszy raz w Polsce badań aeromykologicznych na terenach górskich

14 5. Opis zainteresowań badawczych oraz pozostałych osiągnięć naukowych 5 Mój dotychczasowy dorobek publikacyjny obejmuje (łącznie z pracami dokumentacyjnymi osiągnięcie naukowe): 44 oryginalnych prac w recenzowanych czasopismach (6 artykułów przed doktoratem), w tym 15 z listy JCR; w tym w 9 pozycjach jestem pierwszym autorem; w 12 pozycjach jestem autorem korespondencyjnym). 2 monografie i 1 rozdział w monografii Współautorstwo podręcznika akademickiego Autorstwo książki popularnonaukowej Autorstwo 36 artykułów popularnonaukowych Współautorstwo atlasu chorób roślin uprawnych Suma punktów za publikacje wg. listy MNiSW wynosi 445 (łącznie z osiągnięciem głównym). Sumaryczny Impact Factor dla 14 prac wg. listy JCR wynosi 12 (łącznie z osiągnięciem głównym). Liczba cytowań i index Hirscha wg. Web of Science (stan na r.): liczba cytowań = 8; h-index = 2. Inne kierunki badawcze: 1. Badania speleomykologiczne Termin speleomykologia został po raz pierwszy w światowej literaturze wprowadzony przeze mnie w 2014 roku. Badania speleomykologiczne obejmują całość badań związanych z rozpoznaniem mykologicznym obiektów podziemnych tj.: jaskinie, sztolnie, kopalnie, tunele itp. Celem tego stosunkowo nowego kierunku biologii jaskiń jest określenie bioróżnorodności grzybów w środowiskach podziemnych, monitoring zastałego stanu oraz określanie zmian jakie zachodzą w tak specyficznym środowisku pod wpływem ruchu turystycznego, eksploracji, zmian warunków środowiskowych itp. Praktycznym aspektem speleomykologii jest poszukiwanie gatunków grzybów, które ze względu na swoje zdolności mogą zostać wykorzystane w przemyśle czy też w ochronie środowiska. Dotychczas swoje prace wykonywałem w zakładach górniczych należących do KGHM. Dokładnie przebadałem sztolnie wchodzące w skład kompleksu Riese oraz jako pierwszy na świecie wykonałem prace speleomykologiczne w nowo odkrytej jaskini w Karkonoszach, w Jaskini Jarkowickiej. Pusz W., Kita W., Weber R Microhabitat influences the occurrence of airborne fungi in a copper mine in Poland. Journal of Cave and Karst Studies 76(1): Pełne wykazy przytaczanych w niniejszym rozdziale projektów badawczych, konferencji, staży w których uczestniczyłem oraz lista moich osiągnięć popularyzatorskich i dydaktycznych znajdują się w załączniku 4. Pełen wykaz publikacji naukowych znajduje się w załączniku 3.

15 Pusz W., Ogórek R., Uklańska-Pusz C., Zagożdżon P Speleomycological research in underground Osówka Complex in Sowie Mountains (Lower Silesia, Poland). International Journal of Speleology 43 (1): Ogórek R., Pusz W., Lejman A., Uklańska-Pusz C Microclimate effects on number and distribution of fungi in the Włodarz undeground complex in the Owl Mountains (Góry Sowie), Poland. Journal of Cave and Karst Studies 76, (2): DOI: /2013MB0123 Ogórek R., Pusz W., Matkowski K., Pląskowska E Assessment of abundance and species composition of filamentous fungi in the underground Rzeczka complex in Sowie Mountains (Lower Silesia, Poland). Geomicrobiology Journal 31 (10): DOI: / Pusz W., Ogórek R., Knapik R., Kozak B., Bujak H The occurrence of fungi in the recently discovered Jarkowicka cave in the Karkonosze Mts. (Poland). Geomicrobiology Journal 32 (1): DOI: / Rdzanek M., Pusz W., Gębarowska E., Pląskowska E Airborne bacteria and fungi in a coal mine in Poland. Journal of Cave and Karst Studies 77(3): Nowe dla Polski gatunki grzybów patogenicznych dla roślin Będąc na studiach odkryłem i opisałem pierwsze w Polsce wystąpienie Ustilago trichophora na Echinochloe crus-galli. Prace, które wykonywałem przez kolejne kilka lat nad określeniem wpływu tego patogenu na populację E. crus-galli wskazywały wyraźnie na praktyczny aspekt wykorzystania tego gatunku w biologicznym ograniczaniu zachwaszczenia. Okazało się, że U. trichophora spowodował przede wszystkim obniżenie wigoru nasion E. crus-galli, wpłynął na zmniejszenie liczby wiech, liczbę nasion w wiechach, zmniejszenie roślin oraz skrócenie wiązek korzeniowych. Kolejnym nowym dla Polski gatunkiem był patogen występujący na Amaranthus retroflexus Phomopsis amaranthicola. Grzyb ten powoduje przedwczesne zamieranie A. retroflexus, oraz zahamowanie dojrzewania nasion. Ostatnim gatunkiem, który udało mi się opisać jako nowy dla Polski był Stagonospora tainanensis, powodujący plamistości liści miskantusa. Pusz W., Kita W The occurrence of Ustilago trichophora in Poland. Phytopathol. Pol. 22: Pusz W., The modes of teliospore germination of Ustilago trichophora (Link) Kunze ex Körnicke occuring in Poland. Acta Soc. Bot. Pol., 72, 4: Pusz W The effect of local population of Ustilago trichophora (Link) Kunze ex Körnicke on Echinochloa crus-galli L. Acta Mycol., 40: Pusz W., Pląskowska E Phomopsis amaranthicola nowy patogen szarłatu uprawnego (Amaranthus cruentus). Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. z. 529: Pusz W., Pląskowska E Stagonospora tainanensis New patogen of Giant Miscanthus (Miscanthus x giganteus Greef et Deu) in Poland. Phytopathologia 57: 39-43

16 3. Wpływ biostymulatorów na porażenie roślin przez grzyby Interesującym kierunkiem badawczym było dla mnie określenie potencjalnego wpływu jaki wywierają biostymulatory na grzyby patogeniczne dla roślin. Okazało się, że stosowanie biostymulatorów w zarejestrowanych dawkach, ograniczało stopień porażenia rzepaku przez choroby (sucha zgnilizna kapustnych i zgnilizna twardzikowa). Potwierdziły to badania laboratoryjne, gdzie dodatek biostymulatorów do pożywki zahamowywał wzrost grzybni oraz zarodnikowanie. Pusz W., Pląskowska E Wpływ stosowania preparatu Asahi SL na zdrowotność rzepaku ozimego. Zesz. Probl.Post. Nauk Rol. z. 531: Ogórek R., Pusz W., Słabicki W Wpływ biostymulatorów Asahi SL, Sunagreen i Hergit na wzrost wybranych gatunków grzybów. Prog. in Plant Prot. 51 (2): Ogórek R., Łobczowski M., Pusz W Wpływ biostymulatora Asahi SL na wzrost wybranych szczepów Fusarium oxysporum Schlecht. Zeszyty Prob. Post. Nauk Roln. 562: 157- Pusz W Wpływ stosowania biostymulatorów Hergit i Sunagreen na zdrowotność rzepaku ozimego. Prog. Plant Prot. 52 (2): Udział w konferencjach oraz w komitetach organizacyjnych konferencji Brałem czynny udział w 4 konferencjach międzynarodowych (gdzie wygłosiłem 2 referaty i przedstawiałem 2 postery) oraz w 16 konferencjach krajowych. Uczestniczyłem w pracach komitetów organizacyjnych 4 konferencji naukowych (w tym 1 międzynarodowej); w trzech z nich byłem sekretarzem. Moja praca jako sekretarza konferencji oraz udział w pracach komitetów organizacyjnych została doceniona i nagrodzona 4 Nagrodami Rektora za osiągnięcia organizacyjne. 7. Udział w grantach W latach byłem kierownikiem jednego grantu finansowanego ze środków NCN ( Badania zagrożenia kosodrzewiny (Pinus mugo Turra) w Karkonoskim Parku Narodowym przez grzyby porażające igły grant NCN N304/069940). W latach byłem kierownikiem projektu badawczego finansowanego przez Fundusz Leśny Lasów Państwowych pt: Porównanie stanu zdrowotnego roślin rosnących w Żywym Banku Genów w Jagniątkowie i roślin rosnących na stanowiskach naturalnych na terenie Karkonoszy. Poza tym byłem lub nadal jestem wykonawcą w 8 grantach badawczych: 1 realizowanego ze środków UE w ramach programu Innowacyjna Gospodarka,

17 1 realizowanego ze środków KBN/NCN, 4 realizowanych ze środków NCBiR, 2 realizowanych ze środków Funduszu Leśnego Lasów Państwowych. 8. Staże Odbyłem 3 zagraniczne staże naukowe; 2 w Szwajcarii (Instytut Agroscope ACW Changin); 1 w Mendel University in Brno. Oprócz tego odbyłem 5 zagranicznych staży naukowo-dydaktycznych prowadząc zajęcia ze studentami w ramach programu Erasmus LLP Teacher (Turcja, Finlandia, Czechy, Węgry). Dodatkowo dwa razy pracowałem w Karaganda State University w Kazachstanie na stanowisku visiting professor, prowadząc zajęcia ze studentami biologii i ekologii. 9. Recenzje Wykonałem 7 recenzji artykułów naukowych dla czasopism z listy JCR: Journal of Plant Pathology, African Journal of Biotechnology, International Journal of Speleology (2 recenzje), Polish Journal of Ecology, Microbial Ecology, Plant Biosystems oraz 2 recenzje dla czasopism z listy B MNiSW: Progress in Plant Protection, Folia Biologica et Oecologica. 10. Osiągnięcia popularyzatorskie Jestem autorem 1 książki popularnonaukowej pt: Podstawy ochrony roślin w ogrodach przydomowych i na działkach. Wyd. Hoża Warszawa Jestem autorem 36 artykułów popularno-naukowych z zakresu ochrony przyrody, fitopatologii oraz integrowanej ochrony roślin: Karkonosze, Jaskinie, Top Agrar, Farmer, Ochrona roślin, Kukurydza, Hodowca Bydła i Trzody, Agrochemia-Agrotechnika. Dodatkowo prowadzę dział związany z ochroną roślin w czasopismach hobbystycznych: Mój Piękny Ogród i Twój Ogrodnik. Współpracuję z wieloma firmami zajmującymi się ochroną roślin prowadząc warsztaty oraz szkolenia dla rolników i hobbystów. Biorę udział w unijnych projektach edukacyjnych skierowanych do uczniów szkół ponadgimnazjalnych (koordynator wydziałowy, ekspert, wykładowca). Prowadziłem także wykłady w ramach Dolnośląskiego Festiwalu Nauki. 11. Osiągnięcia dydaktyczne Obecnie pełnię funkcję promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim mgr inż. Macieja Rdzanka. Temat pracy doktorskiej: Wpływ wyciągów roślinnych na wzrost wybranych grzybów strzępkowych. Jestem współautorem podręcznika akademickiego pt: Ochrona roślin rolniczych w rolnictwie ekologicznym (Wyd. UWM Olsztyn 2013). Wypromowałem 5 inżynierów (w tym jedną studentkę z Grecji piszącą pracę inżynierską w ramach programu ERASMUS) oraz 5 magistrów. Prowadzę zajęcia zarówno w języku polskim jak i angielskim ze studentami w ramach programu ERASMUS. Za pracę dydaktyczną zostałem uhonorowany 3 Nagrodami Rektora. Ponadto w roku akademickim

18 2011/2012, 2012/2013 i 2013/2014 otrzymałem najwyższą ocenę w ankietach studenckich na Wydziale Przyrodniczo-Technologicznym. W roku 2015 zostałem uhonorowany tytułem Najżyczliwszy Nauczyciel Akademicki w roku 2015