Izabela Nadolnik doradca metodyczny Samorządowego Centrum Edukacji w Tarnowie Nowe książki dla dzieci. Co warto czytać? Kto czyta ten żyje dwa razy to piękne motto znajduje się w jednym z podręczników dla klasy II szkoły podstawowej i zachęcić ma najmłodszych uczniów do sięgnięcia po lekturę, zagłębienia się w książce, rozwijaniu swoich zainteresowań czytelniczych. Powstaje jednak pytanie co czytać? Jako nauczyciel zastanawiam się które książki są dla dzieci najbardziej wartościowe? Które najciekawsze? Które mogę polecić uczniom? Jako doradca metodyczny zastanawiam się które książki mogę polecić nauczycielom, wychowawcom, pedagogom do pracy z dziećmi? Obowiązująca od 1 września 2009 r. Podstawa Programowa nie zawiera już obowiązkowej listy lektur. Decyzja o wyborze lektury należy zatem do nauczyciela. To wychowawca, który zna swoją klasę, dostrzega indywidualności dzieci, widzi problemy, w rozwiązaniu których pomóc może książka, wybiera tę właściwą. O zadaniach przedszkola, szkoły i nauczyciela w zakresie edukacji czytelniczej tak mówi Podstawa Programowa: Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej (.) interesuje się czytaniem, ( ) słucha np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich;( ) interesuje się książkami; ( ) Uczeń klasy I ( ) interesuje się książką i czytaniem, słucha w skupieniu czytanych utworów ( ), w miarę swoich możliwości czyta lektury wskazane przez nauczyciela Natomiast uczeń, który kończy klasę III: analizuje i interpretuje teksty kultury ( ) rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi,( ) w tekście literackim zaznacza wybrane fragmenty, określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów( ), ma potrzebę kontaktu z literaturą
Za ważny cel edukacji polonistycznej twórcy Podstawy Programowej uznali ( ) rozwijanie u dzieci zamiłowania do czytelnictwa poprzez słuchanie pięknego czytania i rozmawianie o przeczytanych utworach oraz korzystanie z biblioteki. Dobór utworów ma uwzględnić następujące gatunki literatury dla dzieci: bajki, baśnie, legendy, opowiadania, wiersze i komiksy. Przy wyborze należy kierować się realnymi możliwościami czytelniczymi dzieci ( ). Bez wątpienia książka jest jednym z najważniejszych narzędzi oddziaływania wychowawczego. Zagadnieniem wpływu baśni na rozwój dziecka i kształtowanie jego osobowości zajmował się amerykański psychiatra Bruno Bettelheim. Swoje rozważania zawarł w książce pt. Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni. Bettelheim uważał, że baśń oddziaływuje na podświadomość dzieci. Konfrontuje je z problemami życia i jednocześnie ukazuje konstruktywne sposoby ich rozwiązywania. Dziecko utożsamiając się z bohaterem literackim przeżywa jego przygody, uczestniczy w zmaganiach, pokonuje trudności. Niebezpieczne zagrożenia pojawiają się w postaci symbolicznej. Są to postaci takie jak Baba Jaga, macocha, olbrzymy, drapieżne zwierzęta, smoki. Jednocześnie uczy otwartości na innych ludzi i szacunku wobec przyrody, która najczęściej pomaga bohaterowi. Dziecko poprzez baśń poznaje normy społeczne i przyswaja je. Czerwony kapturek to dziewczynka, która nie posłuchała mamy i wszystkie jej problemy wzięły się z tego powodu. Siostry Kopciuszka są leniwe i złośliwe nie dostały nagrody. Baśń pochwala pracowitość (Kopciuszek), odwagę (Szewczyk Dratewka), poświęcenie (Gerda), pomysłowość (Kot w butach). Baśń bawi, uczy i wychowuje. Przewodnikiem po świecie książki najczęściej jest rodzic i nauczyciel. Nauczyciel wychowawca wprowadza dzieci w świat lektury. Czyta pięknie wybrane utwory, teatralizując tekst rozwija zainteresowanie treścią. Rozmawia o przeczytanym utworze, zadaje pytania problemowe, inspiruje do przemyśleń, ukierunkowuje uwagę na ważne aspekty bajki. Nauczyciel prezentuje również najciekawsze tytuły.
W kanonie literatury dla dzieci mamy ogromną ilość wartościowych lektur. Do klasyki należą baśnie H. Ch. Andersena, braci Grimm, Ch. Perrault, bajki Stanisława Jachowicza, Marii Konopnickiej, Janiny Porazińskiej. Wśród współczesnych pisarzy warto pamiętać o cieszących się nieprzemijającym zainteresowaniem utworach Astrid Lindgren, Marii Kownackiej, Romana Pisarskiego, Wandy Chotomskiej. Godne przypomnienia są także książki podróżnicze państwa Anieli i Czesława Centkiewiczów. W ostatnich latach pojawiło się wiele bardzo ciekawych książek pisarzy młodszego pokolenia. Ich utwory niejednokrotnie czerpią wątki z bogactwa literackich archetypów, jednak akcja rozgrywa się we współczesnych realiach. Dzięki temu utwory stają się bliskie dzisiejszemu czytelnikowi, przemawiają językiem nowoczesności, są zrozumiałe. Do książek najbardziej godnych polecenia zaliczyłabym: Wierzbowa 13 i Opowieści z Wierzbowej 13 Natalii Usenko i Danuty Wawiłow ciepłą, pełną humoru sytuacyjnego baśń umiejscowioną w wielkomiejskim blokowisku, gdzie zadomowiły się wróżki, rycerze, królewny, ale też strzygi, wilkołaki i inne straszydła. Bon ton. Savoir vivre dla dzieci oraz Co to znaczy 101 zabawnych historyjek, które pozwolą zrozumieć znaczenie niektórych powiedzeń Grzegorza Kasdepke. Pierwsza to zbiór zasad kultury przekazanych w sposób niezmiernie łatwy i zrozumiały dla najmłodszych, nawiązujący do sytuacji, jakie często mogą się wydarzyć. Druga pozycja otrzymała nagrodę EDUKACJA XXI WIEKU podczas Targów Książki Edukacyjnej. Zawiera niczym podręczny słownik zwrotów i wyrażeń objaśnienia takich haseł jak: do rany przyłóż, deptać komuś po piętach czy świecić oczami. Wspaniały poradnik językowy dla ucznia, który chce wzbogacić swoje słownictwo i dla nauczyciela, który niekiedy głowi się - jak sprawy oczywiste dla dorosłych wytłumaczyć dzieciom. Jeż Katarzyny Kotowskiej to książka poruszająca temat adopcji. Autorka, oszczędna w słowach, opowiada historię pewnej rodziny a poetyckie
ilustracje oddają emocje i uczucia związane z trudnymi sytuacjami oraz przeżyciami, które ją spotykają. Pomimo niełatwego tematu jest to książka jak najbardziej przeznaczona dla dzieci. Razem z nauczycielem w mądry sposób mogą porozmawiać o sprawach poważnych, bolesnych, skomplikowanych. Dżok. Legenda o psiej wierności Barbary Gawryluk. Historia oparta na faktach. Wspaniała opowieść o przyjaźni, lojalności i miłości psa do człowieka. Skarb, królestwo i sto owiec Ojca Leona Knabitta z Tyńca. Autor to wieloletni katecheta, który pokazuje dzieciom świat za pomocą Słowa Bożego. Jednak nie stara się tłumaczyć i wyjaśniać wszystkiego. Jego zamierzeniem jest stawiać pytania, wzbudzać zainteresowanie, natchnąć do samodzielnych przemyśleń i poszukiwania odpowiedzi. Książka zawiera przypowieści (min. o zagubionych owieczkach, kiełkującym ziarnie), które są inspiracją do pracy wychowawczej. Śpiewająca lipka. Baśnie Słowian Zachodnich. Jest to zbiór legend i podań, nawiązujących do naszej historii. Zawiera baśnie polskie, czeskie, słowackie i łużyckie. Jej wartość polega na przybliżaniu tego, co bliskie naszemu, rodzimemu kręgowi kulturowemu a jednocześnie ukazaniu wspólnoty pochodzenia wielu narodów we współczesnej Europie. Inne godne polecenia książki dla dzieci to: Janosch Ach jak cudowna jest Panama i Poczta dla tygryska, Wojciech Widłak cykl spotkań z Panem Kuleczką, Anna Onichimowska Aleksander, seria Gdańskiego Wydawnictwa Psychologicznego Bajki z sensem, seria WSiP z Plastelinkiem ( np. Co jest w kłótni najważniejsze? ) W pracy z lekturą na poziomie klas I III nie powinno zabraknąć również wierszy. Oprócz znanych, ponadczasowych utworów Jana Brzechwy i Juliana Tuwima warto sięgnąć po bardzo ciekawe wiersze Małgorzaty Strzałkowskiej oraz
Ewy Stadtt Müller. Kopalnią wierszy i innych ciekawych tekstów literackich dla dzieci jest czasopismo Świerszczyk. W nim maluchy znajdą zabawne zagadki, łamigłówki, komiksy a nawet bajki ortograficzne i matematyczne. Książka to kierunkowskaz dla dziecka, rodzica i nauczyciela. Najmłodszym pokazuje jak żyć, dokąd zmierzać. Dorosłym jak na tej drodze wspierać najmłodszych. I warto pamiętać dzień bez lektury to dzień stracony.