Uniwersytet Rzeszowski Katedra Informatyki Opracował: mgr inż. Przemysław Pardel v1.02 2010 Systemy operacyjne II Laboratorium Część 1: Pliki wsadowe Windows Zagadnienia do zrealizowania (3h) Budowa pliku wsadowego... 1 Polecenie ECHO... 2 Instrukcja warunkowa (1)... 3 Etykiety i instrukcja skoku GOTO... 3 Argumenty plików wsadowych... 5 Zadania do samodzielnego rozwiązania... 5 Budowa pliku wsadowego Plik wsadowy (ang. batch file) umożliwia wykonanie dowolnego ciągu poleceń systemu MS-DOS. Z punktu widzenia systemu operacyjnego plikiem wsadowym jest każdy plik, którego nazwa posiada rozszerzenie bat. Po wydaniu dowolnego polecenia interpreter command.com sprawdza w pierwszej kolejności czy wydana komenda jest poleceniem wewnętrznym (interpretowanym przez command.com) i w przypadku odpowiedzi pozytywnej wykonuje wydaną komendę. Jeżeli jednak interpreter nie rozpoznaje polecenia to przyjmuje, że użytkownik zażądał uruchomienia programu. Dla przykładu przyjmijmy, że wpisano komendę sleep 10 Command.com poszukuje wówczas pliku o nazwie o nazwie sleep.com, następnie pliku sleep.exe i ostatecznie pliku sleep.bat. Po znalezieniu jednego z dwóch pierwszych zbiorów command.com uruchamia znaleziony program, w przypadku znalezienia zbioru bat wykonuje jego interpretację. Plik wsadowy, aby mógł być poprawnie wykonany (zinterpretowany) powinien zawierać ciąg poleceń systemu, z których każde powinno być umieszczone w osobnej linii pliku. Mogą to być polecenia wewnetrzne, polecenia zewnętrzne (programy) lub polecenia specyficzne dla pliku wsadowego (polecenia, które są dozwolone tylko w tym pliku). Oto prosty przykład pliku wsadowego: REM Plik Info.bat ECHO Konfiguracja systemu MS-DOS ECHO [autoexec.bat] TYPE C:\autoexec.bat MORE ECHO [config.sys] TYPE C:\config.sys MORE ECHO [Dysk twardy C:] LABEL ECHO Naciśnij jakiś klawisz... PAUSE
Aby wykonać powyższy plik należy nadać mu nazwę z rozszerzeniem bat (może być test.bat) a następnie w katalogu bieżącym wpisać komendę będącą nazwą pliku wsadowego, czyli odpowiednio: C:\TEMP>test Interpreter wykonuje sekwencyjnie jedno po drugim wszystkie polecenia pliku wsadowego w kolejności ich występowania. Pierwsza linia pliku (polecenie REM) jest komentarzem i podczas wykonywania nie jest brana pod uwagę. Dwie kolejne linie zawierają polecenie ECHO, którego wykonanie polega na wypisaniu podanego tekstu na ekranie. Linie 4 i 6 zawierają polecenie MS-DOS wypisania na ekranie podanych plików (TYPE) z podziałem na strony (MORE). Linia ostatnia zawiera polecenie PAUSE, którego wykonanie polega na wypisaniu tekstu "Naciśnij jakiś klawisz, aby kontynuować..." i zatrzymaniu wykonywania pliku wsadowego do czasu naciśnięcia dowolnego klawisza. Polecenie ECHO Jeżeli wykonamy plik wsadowy test.bat zawierający tylko jedną linię z komendą DIR, to na ekranie zostaną wypisane dwie rzeczy: C:\BATCH>test C:\BATCH>dir Wolumin w stacji dysków C nie ma etykiety Numer seryjny woluminu: 367F-1EE8 Katalog C:\BATCH. <DIR> 00.09.04 20:42... <DIR> 00.09.04 20:42.. TEST BAT 3 00.09.04 20:43 test.bat 1 plik(ów) 3 bajtów 2 katalog(ów) 271 859 712 bajtów wolnych C:\BATCH> Pierwsza linia zawiera tekst wydanej komendy. W linii drugiej interpreter wypisał treść polecenia występującego w pliku wsadowym. Kolejne linie zawierają wynik wykonanania polecenia DIR. Przykład ten pokazuje sposób postępowania podczas wykonywania pliku wsadowego - command.com czyta linię pliku wsadowego, wypisuje ją na ekranie a następnie uruchamia odpowiedni program lub polecenie wewnętrzne. Po zakończeniu wykonywania polecenia proces się powtarza - odczyta kolejną linię, wypisze jej treść na ekranie a następnie uruchomi odpowiedni program, itd. Polecenie ECHO można wydać z argumentem ON lub OFF. Instrukcja ECHO OFF powoduje wyłączenie wypisywania treści poleceń występujących w pliku wsadowym. Od momentu wykonania tej instrukcji command.com nie będzie wypisywał treści przetwarzanych komend a jedynie ich wyniki. Bardzo często instrukcję powyższą umieszcza się w pierwszej linii pliku wsadowego. Użycie argumentu ON powoduje oczywiście włączenie wypisywania treści poleceń. Z analizy wydruku dowolnego pliku wsadowego zawierającego w pierwszej linii komendę ECHO OFF można wywnioskować, że wyłączone tą komendą wypisywanie treści poleceń obowiązuje dopiero od linii drugiej - command.com zawsze wypisze treść pierwszej komendy pliku, czyli ECHO OFF. Aby tego uniknąć należy linię tą poprzedzić znakiem '@' ("at") - linia pliku, która poprzedzona jest tym znakiem nigdy nie jest wyświetlana na ekranie. Podsumowując: istnieją dwie metody całkowitego wyłączenia wypisywania treści komend pliku wsadowego: 1. umieszczenie w pierwszej linii komendy, 2. rozpoczynanie każdej linii pliku znakiem '@'.
Instrukcja warunkowa (1) Niemal wszystkie wykonywane programy podczas pracy są "zmuszane przez użytkownika" do podejmowania pewnych decyzji. Program niejednokrotnie musi decydować jakiego rodzaju informacje powinien wyświetlić, czy w danym momencie zareagować na klawisze naciskane na klawiaturze, jaką operację należy wykonać, czy zakończyć swoje działanie, itp. Do podejmowania w programach tego typu decyzji służy instrukcja warunkowa. W pliku wsadowym instrukcja ta może mieć jedną z trzech postaci. IF EXIST plik komenda albo IF NOT EXIST plik komenda Instrukcja w tej postaci pozwala na wykonananie dowolnego polecenia tylko wówczas, gdy istnieje podany plik (lub gdy nie istnieje jeśli użyto NOT). Rozważmy dwie następujące komendy: [1] DEL lista.txt > NUL [2] IF EXIST lista.txt DEL lista.txt > NUL Polecenie [1] jest oczywiste: usuń plik lista.txt. Polecenie [2] mówi: jeżeli istnieje plik lista.txt, to usuń ten plik. Efekt końcowy obu poleceń jest taki sam - zostanie usunięty plik lista.txt. Pomiędzy tymi poleceniami istnieje jednak pewna różnica; o poleceniu [2] można by powiedzieć, że "jest lepsze". Otóż polecenie DEL usuwa podany plik i nie wyświetla żadnych komunikatów o usunięciu pliku, jeżeli jednak usuwany plik nie istnieje, to wykonanie polecenia jest niemożliwe - zostanie wówczas wyświetlony komunikat o błędzie - mimo przekierowania wyjścia polecenia do pliku pustego komunikat ów pojawi się na ekranie. Taka sytuacja nie będzie miała miejsca w przypadku polecenia [2]: to polecenie bowiem wykona komendę DEL lista.txt tylko wówczas, gdy plik lista.txt istnieje - jeżeli w katalogu bieżącym pliku nie ma, to komenda jest pomijana i na tym kończy się wykonanie całej instrukcji warunkowej. Polecenie DEL można tutaj zastąpić inną komendą, np: [1] TYPE lista.txt [2] IF EXIST lista.txt TYPE lista.txt W tym wypadku mamy doczynienia z tą samą sytuacją: jeżeli nie istnieje plik lista.txt, to polecenie [1] wypisze komunikat o błędzie - nie zrobi tego natomiast polecenie [2]. Etykiety i instrukcja skoku GOTO Rozważymy następujący przykład: należy utworzyć kopię pliku lista.txt pod nazwą lista.bak. Tutaj również wskazane jest wykorzystanie instrukcji warunkowej: IF EXIST lista.txt COPY lista.txt lista.bak > NUL Jeżeli w katalogu bieżącym istnieje plik lista.txt zostanie wykonane polecenie utworzenia jego kopii pod nazwą lista.bak. Konstruując powyższy plik należy przewidzieć jeszcze jedną sytuację: w katalogu bieżącym może również istnieć plik o nazwie lista.bak. Powstaje wówczas pytanie "co w tej sytuacji zrobi polecenie COPY?" - albo wyświetli komunikat o błędzie i nie wykona kopiowania, albo też skopiuje plik źródłowy usuwając przy tym zawartość istniejącego pliku docelowego - w pewnych sytuacjach obie z tych możliwości mogą okazać się nie zadawalające. Istnieją oczywiście metody rozwiązania tego problemu za pomocą opcji polecenia COPY, warto jednak pamiętać, że opcje poleceń często zmieniają się w różnych wersjach interpretera command.com
i komenda, która poprawnie wykonuje się na naszym komputerze może w innej wersji interpretera zostać uznana za niepoprawną z powodu błędnej opcji polecenia. Powyższy przykład demonstruje problem wykonania komendy tylko wówczas, gdy spełnione są dwa lub więcej określonych warunków - problemy tego typu rozwiązuje się na ogół za pomocą instrukcji skoku GOTO. Instrukcja: :Etykieta definiuje tzw. etykietę w pliku wsadowym. Etykieta to inaczej mówiąc słowna nazwa linii pliku, umieszczając instrukcję etykiety nazywamy linię pliku podaną po znaku ':' nazwą. Nazwa etykiety powinna być jednym słowem nie zawierającym odstępów (można połączyć słowa znakiem '_') i powinna rozpoczynać się tuż za znakiem ':', nie należy rozdzielać nazwy i znaku ':' odstępami. Podczas wykonywania pliku wsadowego interpreter pomija linie pliku zawierające etykiety (podobnie jak ma ty miejsce w przypadku polecenia komentarza REM), instrukcji tej nie wykonuje się, służy ona jedynie do przenoszenia wykonywania pliku przez instrukcję skoku GOTO: GOTO Etykieta Wykonanie instrukcji skoku polega na przeniesieniu wykonywania pliku do tej linii w pliku, która zawiera (jest nazwana) podaną etykietę (wpisujemy tutaj tylko nazwę etykiety, bez znaku ':'). Wróćmy teraz do przykładu usuwania pliku: [1] [2] IF EXIST lista.txt GOTO Usuwaj [3] ECHO Nie ma takiego pliku... [4] GOTO Koniec [5] :Usuwaj [6] ECHO Usuwanie pliku lista.txt... [7] DEL lista.txt > NUL [8] ECHO Wykonane... [9] :Koniec W linii [2] następuje sprawdzenie istnienia w katalogu bieżącym pliku lista.txt. Jeżeli plik istnieje wykonana zostanie komenda GOTO Usuwaj - nastąpi przejście (przeniesienie wykonywania) do linii oznaczonej etykietą Usuwaj, czyli do linii [5]. Linia ta zostanie zignorowana przez command.com, który rozpocznie wykonywanie pliku od linii następnej [6]. Wypisany zostanie tekst "Usuwanie pliku lista.txt...", następnie interpreter wykona linię [7] usuwając plik lista.txt, wypisze tekst "Wykonane..." i zakończy wykonywanie pliku na ostatniej linii [9]. Podczas wykonywania linii [2] może się oczywiście okazać, że katalog bieżący nie zawiera pliku lista.txt. Instrukcja warunkowa wówczas pominie podaną komendę GOTO Usuwaj i wykonana zostanie komenda następna w linii [3] - wypisanie tekstu "Nie ma takiego pliku..." oraz komenda w linii [4] - przejście do etykiety Koniec. Warto jeszcze zwrócić uwagę na linię [4]. Brak tej linii spowodowałby wypisanie tekstu "Nie ma takiego pliku..." a następnie wykonanie komendy w liniach [6], [7] i [8], czyli pomimo nieistnienia pliku byłyby wykonywane polecenia związane z jego usunięciem. Plik wsadowy wykonujący wspomniane wcześniej kopiowanie pliku lista.txt na lista.bak mógłby mieć postać: IF NOT EXIST lista.txt GOTO BrakPliku IF EXIST lista.bak GOTO IstniejeKopia ECHO Kopiowanie lista.txt na lista.bak... COPY lista.txt lista.bak > NUL ECHO Wykonane... GOTO Koniec :BrakPliku ECHO Plik lista.txt nie istnieje...
GOTO Koniec :IstniejeKopia ECHO Plik lista.bak już istnieje... :Koniec Argumenty plików wsadowych Podobnie jak polecenia i programy pliki wsadowe można uruchamiać z argumentami. Do poszczególnych argumentów pliku można się od odwoływać za pomocą symboli %1, %2,..., %9, które reprezentują odpowiednio pierwszy, drugi,..., dziewiąty argument pliku. Przykład: plik wsadowy my_del.bat, który usunie plik podany jako argument. IF EXIST %1 GOTO Usuwaj ECHO Plik %1 nie istnieje... GOTO Koniec :Usuwaj ECHO Usuwanie pliku %1... DEL %1 > NUL ECHO Wykonane... :Koniec UWAGA: plik należy uruchomić z argumentem będącym nazwą pliku - jego brak może spowodować błąd wykonania i w konsekwencji komunikat o wymaganym argumencie. Interpreter podczas analizy linii pliku wszystkie wyrażenia postaci %1, %2,..., %9 zastępuje faktycznymi argumentami podanymi w linii komend: C:\TEMP>mydel.bat lista.txt Usuwanie pliku lista.txt... Wykonane... C:\TEMP> Widać powyżej, że w linii drugiej interpreter zamiast symbolu %1 wypisał faktycznie podany argument w wywołaniu lista.txt. Jeżeli plik wsadowy uruchamiamy bez argumentów to wszystkie wyrażenia %1, %2,..., %9 są napisami pustymi (napis nie zawierający żadnych znaków). Jeżeli w linii komend występuje N argumentów, to wyrażenia %1,..., %N reprezentują podane argumenty, wyrażenia %N+1, %N+2,... są natomist napisami pustymi. Zadania do samodzielnego rozwiązania Wszystkie pliki wsadowe powinny działać we wszystkich możliwych przypadkach związanych z istnieniem plików. Należy również zadbać o to, aby podczas wykonywania plików wyświetlane były wyłącznie informacje wypisywane przez polecenie ECHO pliku wsadowego. 1. Napisać plik wsadowy dający użytkownikowi możliwość wylogowania lub wyłączenia komputera. 2. Napisać plik wsadowy, który zmieni nazwę pliku (np. lista.txt) na taką samą, ale z innym rozszerzeniem. 3. Napisać plik wsadowy, który połączy dwa dowolnie wybrane pliki w jeden plik o nazwie wynik.txt. 4. Napisać plik wsadowy, który: a. znajdzie wszystkie pliki (wypisze ich nazwy) zawierające słowo podane jako pierwszy argument pliku wsadowego w dowolnej lokalizacji b. znajdzie wszystkie pliki (wypisze ich nazwy) zawierające słowo podane jako pierwszy argument pliku wsadowego w lokalizacji podanej jako drugi argument