Opinia studentów kierunków medycznych na temat ustawy antytytoniowej

PRACE ORYGINALNE Andrzej GERSTENKORN Ma³gorzata SUWA A Opinia studentów kierunków medycznych na temat ustawy antytytoniowej Opinion of students of medicine and allied medical professions about the smoke-free law Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej Uniwersytet Medyczny w odzi Kierownik: Prof. dr hab. med. Wojciech Drygas Dodatkowe s³owa kluczowe: palenie tytoniu zakaz palenia miejsca publiczne Additional key words: smoking smoking prohibition public places Wiedza o postawie studentów wobec zakazów palenia w miejscach publicznych ma znaczenie w zwi¹zku z nowymi regulacjami prawnymi. Celem badania by³o poznanie opinii studentów kierunków medycznych na temat nowej wersji ustawy antytytoniowej. Badaniem objêto 125 studentów kierunku Zdrowie Publiczne. Narzêdziem badania by³ kwestionariusz wywiadu, zawieraj¹cy pytania badaj¹ce postawy i wiedzê zwi¹zane z proponowanymi zmianami w ustawie. 38,0% studentów deklarowa³o aktualne palenie tytoniu. Badani w wiêkszoœci (84-96%) popieraj¹ zakaz palenia w œrodkach transportu publicznego, w placówkach oœwiatowych i opieki zdrowotnej, w miejscach do zabaw dzieci, w obiektach kultury i sportu. Odsetek studentów popieraj¹cych zakaz palenia w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych wyniós³ 77,5%. wyra ali ma³e poparcie dla zakazu palenia w pojazdach s³u bowych oraz na dworcach, przystankach i lotniskach (26,3%). Oko³o 52% studentów nie popar³o propozycji wprowadzenia ca³kowitego zakazu palenia w akademikach. Knowledge about students attitudes to the smoking prohibition at public places is importance in connexion with the new regulations, The aim of the study was to recognize student attitudes for anti-tobacco law regulations. The study population consisted of 125 students. The research tool was a questionnaire which includes the questions on study and knowledge of the proposed changes of the tobacco advertising law. About 38.0% students declared current smoking. The majority of the examined persons support (84-96%) the absolute prohibition of smoking in public transport means, in education and medical care places, at children playgrounds, in culture and spot objects. The percentage of students supporting the prohibition of smoking in gastronomic locals was 77.5. The smokers expressed a small support for smoking prohibition in office vehicles and railway stations, airports and at bus stops (26.3%). About 52 % of student did not support a proposition of the full smoking prohibition in student hostels. Adres do korespondencji: Dr n. med. Andrzej Gerstenkorn Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej Uniwersytet Medyczny 90-752 ódÿ, ul. eligowskiego 7/9 Tel. 42 639 32 65; Faks 42 639 32 69 e-mail: agerst@go2.pl Wstêp Mimo, e w ci¹gu ostatnich piêtnastu lat w Polsce znacz¹co zmniejszy³a siê liczba osób pal¹cych tytoñ, odsetek osób pal¹cych pozostaje du o wy szy ni w krajach starej Unii Europejskiej [13]. Polacy w sumie wypalaj¹ 4,5 miliarda opakowañ papierosów rocznie, co daje 3000-3600 sztuk na osobê doros³¹, za ³¹czn¹ sumê 16 miliardów z³. Statystyczny palacz w ci¹gu roku wydaje na wyroby tytoniowe oko³o 2 tysiêcy z³otych, a pañstwo na leczenie chorób odtytoniowych ³o y oko³o 18 miliardów z³otych [7]. Z badania przeprowadzonego w latach 2009-2010 (GATS) wynika, e œrednie miesiêczne wydatki na papierosy produkowane fabrycznie wynosz¹ 208 PLN [4]. Na pokrycie strat zwi¹zanych z nieobecnoœci¹ w pracy i zmniejszon¹ wydajnoœci¹ pracy osób pal¹cych tytoñ wydawane jest 15 miliardów z³otych. Dodatkowe koszty stanowi¹ renty wyp³acane z powodu zdrowotnych nastêpstw palenia tytoniu [7]. WHO okreœli³a szeœæ dzia³añ maj¹cych na celu ograniczenie palenia tytoniu na œwie- cie, zapisuj¹c je w postaci akronimu MPO- WER. Ka da litera tego akronimu okreœla kolejne zadanie (M=Monitor, P=Protect, O=Offer, W=Warn, E=Enforce, R=Raise). Spoœród szeœciu powy szych zadañ w Polsce na najwy szym poziomie znajduje siê tylko monitorowanie, na niskim poziomie jest ostrzeganie o skutkach palenia tytoniu, a na najni szym ochrona ludzi niepal¹cych przed dymem tytoniowym. Pozosta³e znajduj¹ siê na œrednim poziomie [9]. Skutecznoœæ zwalczania nikotynizmu w zakresie pakietu MPOWER jest w Polsce mniejsza w porównaniu z krajami Unii Europejskiej oraz w stosunku do porównywanych krajów pozaeuropejskich (Egipt, Indie, Brazylia) [9]. Obowi¹zuj¹ca w Polsce ustawa o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu z dnia 9 listopada 95 r. (Dz. U. z 96 r. nr 10, poz. 55 z póÿniejszymi zmianami) [12] i dzia³ania podjête przez Pañstwo w sprawie ograniczenia palenia tytoniu organizowane w postaci projektów: Program polityki zdrowotnej i spo- ³eczno-ekonomicznej prowadz¹cej do 945

zmniejszenia konsumpcji tytoniu (97-2000) i Programu ograniczenia zdrowotnych nastêpstw palenia tytoniu na lata 2002-2006 i 2008-2011, odnios³y pozytywne skutki w postaci zmniejszenia odsetka palaczy tytoniu, lecz nie w zakresie ochrony niepal¹cych przed skutkami biernego palenia. W zwalczaniu nikotynizmu szczególn¹ rolê odgrywa strategia populacyjna. Dotyczy ona ograniczenia oraz eliminacji palenia tytoniu w spo³eczeñstwie poprzez dzia- ³ania prawne i organizacyjne podejmowane przez pañstwo oraz instytucje pozarz¹dowe [2, 5].Wed³ug badañ przeprowadzonych w krajach, które przyjê³y ustawowy zakaz palenia mo liwe jest ograniczenie rozpowszechnienia palenia w ca³ej populacji o 10%, a w miejscach pracy wolnych od dymu zmniejszaj¹ - o 3,8% i sprawiaj¹, e osoby pal¹ce wypalaj¹ dziennie o 3,1 papierosa mniej. Obserwowano ponadto spadek sprzeda y tytoniu (np. W³ochy o 8%, Norwegia o 14%) i id¹cy za nim wzrost podejmowanych prób rzucania palenia wkrótce po wprowadzeniu przepisów prawnych [15]. W czasie przeprowadzonych badañ w Irlandii 80% spoœród pal¹cych poda³o jako uzasadnienie rzucenia palenia nowe regulacje, a 88% stwierdzi³o, e prawo pomog³o im nie wróciæ do na³ogu. Odsetek domów wolnych od dymu tytoniowego podniós³ siê o 8% [1]. Celem badania by³o poznanie opinii w wybranej grupie studentów na temat zmian w ustawie o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Materia³ i metoda Badanie zosta³o zrealizowane w maju 2010 roku wœród studentów kierunku Zdrowie Publiczne, specjalnoœæ Medycyna Ratunkowa, I roku studiów II o niestacjonarnych oraz stacjonarnych Uniwersytetu Medycznego w odzi. W badaniu udzia³ wziê³o 125 osób, lecz po sprawdzeniu kompletnoœci wype³nienia ankiet do opracowania wyników zakwalifikowano 113 kwestionariuszy. Narzêdziem badania by³ kwestionariusz ankiety z³o- ony z dwóch czêœci. W pierwszej czêœci znajdowa³y siê pytania badaj¹ce postawy i wiedzê zwi¹zane z proponowanymi zmianami w ustawie o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W czêœci tej zawarto równie pytania dotycz¹ce zachowañ badanych studentów dotycz¹cych palenia tytoniu (czêstoœci, intensywnoœci, nara enia na palenie bierne, palenia w przesz³oœci). Czêœæ druga (metryczka) zawiera³a pytania o dane demograficzno-spo³eczne ankietowanych. Badanie zrealizowano metod¹ ankiety audytoryjnej. Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodê Komisji Bioetyki Uniwersytetu Medycznego w odzi ( RNN/ 318/10/KB ). Badanie ankietowe zosta³o przeprowadzone w momencie, kiedy obowi¹zywa³a jeszcze ustawa z 95 roku (ze zmianami wprowadzonymi 28 listopada 2003 roku) i zosta³ zatwierdzony projekt nowej ustawy z 30 marca 2009 roku. Projekt ten zawiera³ najbardziej restrykcyjne zapisy jakie kiedykolwiek proponowano w historii tej ustawy, równie takie, które nie zosta³y póÿniej przyjête w ostatecznej wersji dokumentu poddanego g³osowaniu w Sejmie. W opracowaniu statystycznym zebranych danych zastosowano metody opisowe i metody wnioskowania statystycznego. Dla porównania czêstoœci wystêpowania poszczególnych kategorii cech w wyodrêbnionych podgrupach zastosowano test niezale noœci Chi-kwadrat. Si³ê zwi¹zku mierzono statystyk¹ V Cramera. Za istotne statystycznie uznano ró nice pomiêdzy œrednimi (lub czêstoœciami), dla których wartoœæ testu Rycina 1 Znajomoœæ przez badanych przepisów prawnych dotycz¹cych reklamy tytoniu. Knowledge of advertising laws and regulation in the respondents group. Rycina 2 Wiedza badanych na temat zakazu sprzeda y wyrobów tytoniowych przez Internet. Knowledge of tobacco products marketing ban over the Internet in the respondents group. by³a równa lub wiêksza od wartoœci krytycznej przy w³aœciwej liczbie stopni swobody i prawdopodobieñstwie b³êdu p<0,05. Wyniki W badaniu wziê³o udzia³ 113 osób, w tym: 70 kobiet (69%) i 43 mê czyzn (38,1%) w wieku od 22 do 47 lat. Œrednia wieku badanych wynosi³a 25,38 (± 4,). W przewa aj¹cej czêœci ankietowani to studenci studiów zaocznych - 62,8% badanych (71 osób), a studiuj¹cy w systemie dziennym stanowili 37,2% badanych (42 osoby). Œrednia wieku studentów studiów dziennych wynosi³a 23,9 (±4,97), a zaocznych 25,8 (±0,97). Palenie tytoniu (regularne i okazjonalne) zadeklarowa³o 38,0% studentów, pozosta³e 62,0% to niepal¹cy (tabela I). W populacji badanych kobiet 25,6% pali³o papierosy, a wœród mê czyzn 32,9%. Nie stwierdzono istotnego zwi¹zku pomiêdzy paleniem tytoniu a p³ci¹ ankietowanych (p=0,09). to w 1/4 (f=0,239) studenci studiów zaocznych i w nieznacznej czêœci studiów dziennych (f=0,048). mi byli g³ównie studenci studiów dziennych (f=0,833). Pomys³ wprowadzenia ca³kowitego zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych spotka³ siê z aprobat¹ a 69,0% badanych studentów. Najwy sze poparcie dla takiego rozwi¹zania stwierdzono w grupie osób niepal¹cych (f=0,81), nieco ni sze wœród palaczy okazjonalnych (f=0,6), a najni sze w grupie regularnych palaczy (f=). Tylko,5% ankietowanych uwa- a³o, e proponowane zmiany w ustawie s¹ zamachem na wolnoœæ osobist¹ palaczy tytoniu. Zdania takiego by³a zdecydowana wiêkszoœæ pal¹cych (f=0,579), najmniej pal¹cy okazjonalnie (f=0,2) i niepal¹cy (f=0,101) (p<0,00003; V Cramera=0,34111). Jednoczeœnie ponad po³owa studentów (53,1%) stwierdzi³a, e aktualnie obowi¹zuj¹ce prawo pozwalaj¹ce paliæ tytoñ w miej- 946 A. Gerstenkorn i wsp.

Tabela I Badani wed³ug palenia tytoniu i rodzaju studiów. Respondents according to smoking pattern and kind of university studies. Palenie scach publicznych jest dyskryminacj¹ i ograniczeniem wolnoœci osób niepal¹cych. Pogl¹d taki najczêœciej by³ reprezentowany przez niepal¹cych (f=0,633), nieco mniej przez pal¹cych okazjonalnie (f=0,4), a najmniej w grupie regularnych palaczy f=(0,211) ( p<0,00184; V Cramera=0,27513) Studia dzienne Studia zaoczne n % n f n f 23, 9 2 0,048 17 0,239 okazjonalnie 15 14, 1 5 0,1 10 0,141 79 62, 0 35 0,833 44 0,62 113 100, 0 42 0 71 0 Chi kwadrat=7,591614, p=0,02247, f-frakcja Tabela II Badani wed³ug poparcia dla wprowadzenia ró nych zakazów palenia tytoniu. Respondents according to the support attitude for different tobacco bans. Stwierdzenie Czêstoœæ poparcia zakaz palenia w miejscach publicznych 0,81 p=0,00017 zakaz palenia terenie zak³adów opieki zdrowotnej 0,789 0,962 p=0,03184 zakaz palenia w uczelniach 0,579 0,924 p=0,00038 zakaz palenia w pomieszczeniach zamkniêtych zak³adów pracy 0,632 0,823 zakaz palenia w obiektach kultury (teatrach, kinach) 0,684 0,949 p=0,01291 zakaz palenia w œrodkach transportu publicznego (np. tramwajach, autobusach komunikacji miejskiej) zakaz palenia w prywatnych œrodkach transportu publicznego (np. busach, taksówkach) 0,789 0 p=0,00004 0,737 0,911 zakaz palenia w pojazdach s³u bowych 0,747 p=0,00083 zakaz palenia w szko³ach i placówkach oœwiatowo- wychowawczych 0,842 0,975 zakaz palenia na dworcach kolejowych, przystankach, lotniskach 0,797 p=0,00010 zakaz palenia w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych (restauracje, kawiarnie, puby) zakaz palenia w ogólnodostêpnych do zabaw dzieci miejscach przeznaczonych 0,868 p=0,00001 0,684 0,987 p=0,00004 zakaz palenia w domach spokojnej staroœci i hospicjach 0,368 0,823 p=0,00098 zakaz palenia w zakaz palenia w akademikach 0,158 0,544 p=0,00135 prywatnych samochodach przewo ¹cych dzieci do lat 13 0,579 0,810 zakaz palenia w halach sportowych 0,526 0,911 p=0,00034 Tabela III Badani wed³ug odpowiedzi na pytanie: Kogo powinno siê g³ównie karaæ za ³amanie zakazu palenia tytoniu w lokalach gastronomicznych (np. pubach, restauracjach)? Respondents according to the replay given to the question on: who should be primarily punished for breaking the smoking ban in catering establishments (e.g. pubs, restaurants)? Kogo powinno siê g³ównie karaæ za ³amanie zakazu palenia tytoniu w lokalach gastronomicznych (np. pubach, restauracjach)? okazjonalnie n % n f n f n f w³aœciciela lokalu 11 0,578 3 0, 2 5 0,063 16, 8 osobê pal¹c¹ 4 0,211 6 0, 4 29 0,367 39 34, 5 oboje 4 0,211 6 0, 4 45 0,570 55 48, 7 0 15 0 79 1 113 100, 0 Chi kwadrat=29,88953, p=0,0000 V Craméra=0,3636682 W ankiecie zawarto tabelê z piêtnastoma pytaniami dotycz¹cymi zmian w ustawodawstwie antytytoniowym. Opiniê badanych przeanalizowano w zale noœci od faktu palenia tytoniu (tabela II). Najwy sze poparcie badanych studentów, zarówno (pal¹cych jak i niepal¹cych) p uzyska³y propozycje zapisów w ustawie antynikotynowej zabraniaj¹ce palenia kolejno w: œrodkach transportu publicznego (96,5%), w szko³ach i placówkach oœwiatowo-wychowawczych (94,7%),w ogólnodostêpnych miejscach przeznaczonych do zabaw dzieci (93,8%), na terenie zak³adów opieki zdrowotnej (93,8%), w obiektach kultury (90,2%), w uczelniach (85,0%) oraz w halach sportowych (84,1%). znamiennie czêœciej poparli powy sz¹ opiniê w stosunku do pal¹cych. wyra ali ma³e poparcie dla zakazu palenia w pojazdach s³u bowych oraz na dworcach, przystankach i lotniskach (f=0, 263). Ankietowani opowiadali siê za wprowadzeniem ca³kowitego zakazu palenia w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych (restauracje, kawiarnie, puby) (77,5%). Stwierdzono najwiêksz¹ ró nicê w czêstoœci poparcia tego zakazu miêdzy pal¹cymi a niepal¹cymi (p<0,00001; V Cramera=0,36089). Najbardziej zgodne by³o poparcie wœród pal¹cych i niepal¹cych dla propozycji umieszczenia w ustawie zapisu o zakazie ca³kowitego palenia tytoniu na terenie zak³adów opieki zdrowotnej i szkó³. Wœród ankietowanych zdecydowana wiêkszoœæ popar³a wprowadzenie ca³kowitego zakazu palenia w pomieszczeniach zamkniêtych zak³adów pracy (79,6%), prywatnych œrodkach transportu publicznego (np. busach, taksówkach) - 88,5%, w prywatnych samochodach przewo ¹cych dzieci do lat 13 (78,8%). Palenie tytoniu przez osoby ankietowane nie mia³o istotnego wp³ywu na opiniê, e w nowej ustawie antytytoniowej powinny znaleÿæ siê zapisy ca³kowitego zakazu palenia w powy szych miejscach (). Znaczna czêœæ studentów (52,2%) nie popar³a propozycji wprowadzenia ca³kowitego zakazu palenia tytoniu w akademikach, a propozycja wprowadzenia takiego zakazu w domach spokojnej staroœci i hospicjach spotka³a siê z umiarkowanym poparciem (74,3%). Tym regulacjom prawnym sprzeciwiali siê g³ównie pal¹cy (p<0,001; V Cramera = 0,281) W badaniu poznano równie opiniê studentów na temat odpowiedzialnoœci za ³amanie zakazu palenia tytoniu w lokalach gastronomicznych oraz skutecznoœci kary pieniê nej. Blisko po³owa ankietowanych (48,7%) uwa a³a, e za ³amanie zakazu palenia w lokalach gastronomicznych powinno siê karaæ jednakowo w³aœciciela lokalu, jak i osobê pal¹c¹, koniecznoœæ ukarania tylko palacza oraz tylko w³aœciciela lokalu gastronomicznego wyrazi³a mniejsza czêœæ badanych - odpowiednio 34,5% i 16,8% (tabela III). Wykazano istotny wp³yw palenia tytoniu przez badanych na opiniê, kogo powinno siê g³ównie karaæ za ³amanie zakazu palenia w lokalach gastronomicznych. istotnie czêœciej popierali koniecznoœæ karania w³aœciciela lokalu ni niepal¹cy (f=0,578 vs f=0,063); (p=0,00001). W grupie osób niepal¹cych oraz pal¹cych okazjonalnie najczêstszy by³ pogl¹d o potrzebie karania obojga (odpowiednio f=0,57 i f=0,4). 947

Niespe³na po³owa ankietowanych wyra- a³a pogl¹d, e kara pieniê na w wysokoœci 500z³ przewidywana w nowej ustawie bêdzie skutecznie zniechêcaæ palaczy do palenia tytoniu w miejscach objêtych zakazem (49,6%). Przeciwnego zdania by³a blisko 1/3 ankietowanych (29,2%), a 22% badanych stwierdzi³o, e nie ma zdania w stosunku do skutecznoœci takiej kary. W grupie osób niepal¹cych po³owa ankietowanych stwierdzi³a, e przewidywana kara bêdzie skuteczna (f=0,532). Zdania takiego by³a mniejsza czêœæ osób pal¹cych (f=0,368). Palenie papierosów przez ankietowanych nie mia³o istotnego wp³ywu na stwierdzenie, czy przewidziane kary pieniê - ne przewidziane przez now¹ ustawê bêd¹ skutecznie zniechêcaæ palaczy do palenia tytoniu w miejscach objêtych zakazem (p=0,456). W badaniu oceniono tak e stan wiedzy badanych na temat obecnoœci w znowelizowanej ustawie propozycji zakazu: rozpowszechniania publicznie wizerunku marki wyrobów tytoniowych jako formy reklamy, sprzeda y wysy³kowej oraz przez Internet wyrobów tytoniowych eksponowanie w punktach sprzeda y wyrobów imituj¹cych opakowania wyrobów tytoniowych. Niespe³na po³owa badanych stwierdzi- ³a, e znowelizowana ustawa zabrania rozpowszechniania publicznie wizerunku marki wyrobów tytoniowych jako formy reklamy (47,8%), najmniej osób uwa a³o, e zapisu takiego nie ma w nowej ustawie (15%), a a 40,7% studentów nie wiedzia³o nic na ten temat (rycina 1). Blisko po³owa studentów (49,6%) nie wiedzia³a, czy znowelizowana ustawa bêdzie zabrania³a sprzeda y wysy³kowej oraz przez Internet wyrobów tytoniowych, prawie 1/3 badanych stwierdzi³a, e jest on obecny w zapisie nowej ustawy (37,2%), a osoby o odmiennym zdaniu stanowi³y mniejszoœæ (13,2%) (rycina 2). Równie du a czêœæ studentów nie wiedzia³a, czy znowelizowana ustawa zabrania eksponowania w punktach sprzeda y wyrobów imituj¹cych opakowania wyrobów tytoniowych (48,7%), nieco mniej stwierdzi³o, e jest on obecny (40,7%), a na jego brak wskaza³ najmniejszy odsetek osób badanych (10,6%). Nie wykazano istotnego zwi¹zku pomiêdzy paleniem papierosów przez ankietowanych a wiedz¹ na temat, czy znowelizowana ustawa zabrania rozpowszechniania publicznie wizerunku marki wyrobów tytoniowych jako formy reklamy, sprzeda y wysy³kowej i przez Internet oraz eksponowania w punktach sprzeda y wyrobów imituj¹cych opakowania wyrobów tytoniowych. Dyskusja Wprowadzenie ca³kowitego zakazu palenia w miejscach publicznych ma wa ne znaczenie dla zmniejszenia szkód zdrowotnych oraz mo e przyczyniæ siê do ograniczenia liczby palaczy. Akceptacja spo³eczna regulacji prawnych przyczynia siê do ich przestrzegania. Poparcie dla polityki antynikotynowej na ogó³ wzrasta po jej wdro eniu [15]. Wprowadzenie przepisów ograniczaj¹cych palenie przynosi korzyœci zdrowotne ju po krótkim czasie obowi¹zywania regulacji prawnych. Wprowadzenie w Szkocji zakazu palenia w publicznych miejscach zamkniêtych w okresie pierwszych 10 miesiêcy obowi¹zywania zmniejszy³o liczbê hospitalizacji z powodu ostrych zespo³ów wieñcowych (OZW) o 17% [10]. Oceniono, e najwiêkszy wp³yw mia³o zmniejszenie biernego palenia w barach, klubach i restauracjach. Szacuje siê, e w Polsce liczba hospitalizacji z powodu OZW mo e zmniejszyæ siê o 6% pod warunkiem wprowadzenia zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych [ 6 ]. Z sonda u przeprowadzonego przez CBOS w marcu 2010 r. wynika, e 74,0% Polaków by³o za wprowadzeniem zakazu palenia w miejscach publicznych, a 24,0% by³o przeciwko [3]. Wœród badanych studentów kierunków medycznych Uniwersytetu Medycznego w odzi takie poparcie wyrazi³o 69,0% studentów, a 25,7% by³o jego przeciwnikami. Uzyskany wynik jest zbie - ny z innymi badaniami [8,14 ]. Za wprowadzeniem regulacji prawnych zabraniaj¹cych u ywania tytoniu w miejscach publicznych opowiedzia³o siê 66,0% studentów kierunków medycznych Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego [14], a 76,7% studentów medycyny Akademii Medycznej we Wroc³awiu [8 ]. Studenci kierunków medycznych jako przyszli pracownicy s³u by zdrowia powinni znaæ akty prawne dotycz¹ce dzia³añ antytytoniowych. Znajomoœæ przepisów prawnych dotycz¹cych zakazu palenia w Polsce oraz ich egzekwowanie, by³o m.in. przedmiotem badania przeprowadzonego w latach 2009-2010 wœród studentów Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego. Najwy szy poziom wiedzy na ten temat zaobserwowano u niepal¹cych studentów kierunków medycznych i jednoczeœnie najni szy stwierdzono u pal¹cych. Podobnie kszta³towa³y siê pogl¹dy na temat egzekwowania takich przepisów. By³ on najwy szy równie u niepal¹cych studentów kierunków medycznych, a najni szy wœród pal¹cych [14]. Status palenia ma istotny wp³yw na wiedzê z zakresu regulacji prawnych dotycz¹cych u ywania tytoniu jak i postaw wobec ca³kowitego zakazu palenia w miejscach publicznych. W prezentowanym badaniu wœród ankietowanych by³o 23,9% palaczy regularnych i 14,1% palaczy okazjonalnych, ³¹cznie 38,0%. Palenie tytoniu wœród badanych studentów dotyczy³o 25,6% kobiet i 32,9% mê czyzn. W badaniach przeprowadzonych w latach 2009-2010 wœród studentów Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego stwierdzono, e palaczami by³o 39,0% badanych, odpowiednio: 22,0% studentów uczelni medycznej oraz 52,0% z kierunków niemedycznych [14]. Analiza dotycz¹ca opinii studentów na temat zakazu palenia tytoniu w ró nych miejscach wykaza³a, e w wiêkszoœci je popieraj¹. Jedynie ankietowani wyrazili stosunkowo ma³e poparcie dla wprowadzenia zakazu palenia w akademikach (45,1%), ale na szczególn¹ uwagê zas³uguje fakt, e niepal¹cy w po³owie opowiedzieli siê za tym, aby ustawowo dopuszczaæ mo liwoœæ do palenia w miejscu zamieszkiwania studentów. Jednoczeœnie badani studenci w wiêkszoœci (74,3%) byli za wprowadzeniem zakazu palenia w domach spokojnej staroœci i hospicjach. Stosunkowo wysokim poparciem (78,8% badanych) cieszy³a siê propozycja zapisu, który ostatecznie nie wszed³ do ustawy, ca³kowitego zakazu palenia tytoniu w prywatnych samochodach przewo ¹cych dzieci do lat 13. Status palenia najbardziej zró nicowa³ badanych pod wzglêdem wskaÿnika poparcia zakazu palenia w lokalach gastronomicznych. Okaza³ siê on wysoki wœród niepal¹cych i wyniós³ on 86,8%, natomiast w badaniu GATS by³ niski - w barach, klubach (45,6%), w restauracjach (36,8%) [4]. Zakaz ten, który znalaz³ siê w nowej ustawie, jest skuteczn¹ metod¹ zmniejszenia szkodliwych skutków palenia tytoniu [6].Zmniejsza siê nie tylko nara enie osób niepal¹cych na szkodliwy wp³yw dymu tytoniowego, ale równie zmniejsza liczbê pal¹cych lub intensywnoœæ palenia. Oceniaj¹c stan wiedzy badanych studentów na temat propozycji zakazów zawartych w znowelizowanej ustawie "O zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych" [11] stwierdzono, e mniej ni po³owa ankietowanych zna regulacje prawne dotycz¹ce eksponowania, reklamy oraz sprzeda y wyrobów tytoniowych (publiczne rozpowszechnianie wizerunku marki wyrobów tytoniowych, sprzeda wysy³kowa oraz przez Internet wyrobów tytoniowych i eksponowanie w punktach sprzeda y wyrobów imituj¹cych opakowania wyrobów tytoniowych). Z trzech wymienionych propozycji tylko jedna (dotycz¹ca zakazu sprzeda y wysy³kowej oraz przez Internet) nie zosta³a zawarta w nowej ustawie. Ponad? ankietowanych (0,421 pal¹cych, 0,333 pal¹cych okazjonalnie oraz 0,367 niepal¹cych) wiedzia³o, e wprowadzenie takiego zakazu jest rozwa ane. Oko³o po³owa studentów udzieli³a prawid³owej odpowiedzi na pytanie dotycz¹ce propozycji w nowej ustawie zapisu o zakazie publicznego rozpowszechniania wizerunku marki wyrobów tytoniowych (zapis taki zosta³ przyjêty). O planach zakazu eksponowania w punktach sprzeda y wyrobów imituj¹cych opakowania wyrobów tytoniowych wiedzia³o blisko 41% badanych studentów, a oko³o po³owa badanych nie wiedzia³a o propozycji takich zakazów. Konieczne jest prowadzenie szerokich dzia³añ edukacyjnych maj¹cych na celu poprawê znajomoœci regulacji prawnych oraz œwiadomoœci spo³ecznej na temat zagro eñ wynikaj¹cych z czynnej i biernej ekspozycji na dym tytoniowy oraz sposobów eliminacji tego nara enia. Wnioski 1. W badanej grupie studentów stwierdzono du ¹ czêstoœæ palenia tytoniu (38,0%). Palenie papierosów przez badanych mia³o istotny wp³yw na ich opiniê o wprowadzeniu zmian w ustawie O zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych. 2. studenci wyra aj¹ wiêksze poparcie zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych. 948 A. Gerstenkorn i wsp.

3. Wysokim poparciem studentów cieszy³a siê propozycja zapisu ca³kowitego zakazu palenia tytoniu w prywatnych samochodach przewo ¹cych dzieci do lat 13. 4. Status palenia badanych nie mia³ wp³ywu na opiniê o zakazie palenia w pomieszczeniach zamkniêtych zak³adów pracy, w prywatnych œrodkach transportu publicznego, w szko³ach. 5. Znaczna czêœæ studentów nie popar- ³a propozycji wprowadzenia ca³kowitego zakazu palenia tytoniu w akademikach. Niekorzystnym zjawiskiem jest znacz¹ca aprobata niepal¹cych studentów dla palenia w tych obiektach. 6. Wiedza ankietowanych na temat propozycji zapisu w nowej ustawie regulacji dotycz¹cych zakupu wyrobów tytoniowych w sprzeda y wysy³kowej oraz przy wykorzystaniu œrodków komunikacji elektronicznej (Internet) jest niewystarczaj¹ca. Piœmiennictwo 1. Allwright S., Paul G., Greiner B. et al.: Legislation for smoke-free workplaces and health of bar workers in Ireland: before and after study. BMJ. 2005, 33 1117. 2. Broszkiewicz M., Suwa³a M., Drygas W.: Jak przeprowadziæ kampaniê antynikotynow¹ "Rzuæ palenie i wygraj" Quit and Win 2000. 3. Centrum Badania Opinii Spo³ecznej: Postawy wobec palenia papierosów. Warszawa 2010. http://www. cbos.pl/spiskom.pol/2010/k_036_10.pdf. 4. Globalny sonda dotycz¹cy u ywania tytoniu przez osoby doros³e (GATS). Podsumowanie wyników i wnioski. Polska 2009-2010. Ministerstwo Zdrowia 2010, 4. 5. Gerstenkorn A., Suwa³a M.: Terapia antynikotynowa w praktyce lekarskiej. Polskie Towarzystwo Medycyny Ogólnej i Œrodowiskowej, Lublin 96 6. Jankowski P, Brzozowska-Kiszka M., Dêbicka- D¹browska D. i wsp.: Wp³yw zakazu palenia w miejscach publicznych na czêstoœæ hospitalizacji z powodu ostrych zespo³ów wieñcowych - przegl¹d systematyczny. Kardiologia Polska 2008, 66, 1107. 7. Krzy anowska A., G³ogowski C.: Nikotynizm na œwiecie. Nastêpstwa ekonomiczne. Przewodnik Lekarza 2004, 3, 98. 8. Kurpas D., Wojtal M., Bielska D. i wsp.: Poziom palenia tytoniu wœród studentów VI roku Akademii Medycznej we Wroc³awiu. Przegl. Lek. 2009, 66, 714. 9. Mackiewicz B., Góra A., Golec M. i wsp.: Problemy medyczne i spo³eczne œrodowiska ycia i pracy. Profilaktyka chorób odtytoniowych w œwietle raportu Œwiatowej Organizacji Zdrowia. Medycyna Ogólna 2009, 15, 35. 10. Pell J.P., Haw S., Cobbe S. et al.: Smoke-free legislation and hospitalizations for acute coronary syndrome. N. Engl. J. Med. 2008, 359, 482. 11. Ustawa o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz ustawy o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej z 8 kwietnia 2010 r. (Dz. U. 2010 nr 81 poz. 529). 12. Ustawa o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych z 9 listopada 95 roku (Dz. U. 96 nr 10 poz. 55).http:// www.lex.com.pl/servis/du/96/0055.htm. 13. Zdrojewski T.: Dane epidemiologiczne dotycz¹ce nikotynizmu w Polsce. Forum profilaktyki 2007, 4 3. 14. Zieliñska-Danch W., Goniewicz M., Koszowski B. i wsp: Znajomoœæ norm prawnych zwi¹zanych z zakazem palenia wœród pal¹cych i niepal¹cych studentów kierunków medycznych. Przegl¹d Lekarski 2010, 67, 10, 972. 15. Zielona Ksiêga. Europa wolna od dymu tytoniowego: alternatywy dla polityki ogólnoeuropejskiej. Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów Komisja Europejska 2007, 9. 949