OPERATOR GAZOCIĄGÓW PRZESYŁOWYCH SYSTEM EKSPLOATACJI SIECI PRZESYŁOWEJ PROCEDURA Wydanie IV Obowiązuje od 10.08.2015 r. Niniejsza procedura jest własnością GAZ SYSTEM S.A. Kopiowanie całości lub fragmentu niniejszego dokumentu bez zgody Dyrektora Pionu Eksploatacji GAZ SYSTEM S.A. jest zabronione.
Rozdzielnik procedury Dyrektor Pionu Eksploatacji GAZ SYSTEM S.A. Koordynator ds. Systemu Eksploatacji Sieci Przesyłowej GAZ SYSTEM S.A. egzemplarz archiwalny Dyrektor Oddziału w Gdańsku Dyrektor Oddziału w Poznaniu Dyrektor Oddziału w Rembelszczyźnie Dyrektor Oddziału w Świerklanach Dyrektor Oddziału w Tarnowie Dyrektor Oddziału we Wrocławiu Wydanie IV sierpień 2015 Strona 2 z 14
Tabela zmian Lp. Zmiana dotyczy strona / punkt Przed zmianą Treść Po zmianie Data wprowadzenia zmiany 1 2 3 4 5 6 1 5.1 2 5.1.1 Pierwsze zdanie W każdym Oddziale GAZ- SYSTEM S.A należy prowadzić ewidencję zużycia własnego gazu: Raporty z miesięcznego zużycia gazu na potrzeby własne systemu przesyłowego zgodnie ze wzorami stanowiącymi załączniki nr Z.- 01, Z.-02,do niniejszej procedury, prowadzą osoby odpowiedzialne za rozliczenie paliwa gazowego w Oddziale W każdym Oddziale GAZ- SYSTEM S.A należy prowadzić ewidencję zużycia własnego gazu w jednostkach objętościowych [m 3 ] i energetycznych [kwh] Raporty z miesięcznego zużycia gazu na potrzeby własne systemu przesyłowego zgodnie ze wzorami stanowiącymi załączniki nr Z.-01 [gaz E w m 3 ], Z.-02 [gaz Lw w m 3 ], Z.-03 [gaz E w kwh], Z.-04 [gaz Lw w kwh] do niniejszej procedury, prowadzą osoby odpowiedzialne za rozliczenie paliwa gazowego w Oddziale 25.04.2014 25.04.2014 3 5.1.2 do 15-go do 12-go 25.04.2014 4 5.1.3 do 20-go do 15-go 25.04.2014 5 8 Z.-01 Z.-02 6 7 8 5.2.3 Dodano nowy punkt 5.2.2.5 i 5.2.2.6 5.2.3.3 Nowa treść 9 5.2.3-5.2.6 10 5.2.6 11 Załączniki Lp. a), b), c), d) 5.2.3 Obliczanie strat gazu powstałych wskutek nieszczelności obiektów gazowniczych Przeniesiono do nowego punktu 5.2.3 5.2.6 Rozliczenia zużycia własnego w jednostkach energetycznych (kwh) Z.-01 Z.-02 Z.-03 Z.-04 5.2.3 Obliczanie strat gazu powstałych wskutek upustów eksploatacyjne 25.04.2014 30.10.2014 Uwagi Wniosek nr C.03.2014 Centrali zatwierdzony przez Dyr. Pionu Eksploatacji Wniosek nr C.03.2014 Centrali zatwierdzony przez Dyr. Pionu Eksploatacji Wniosek nr C.03.2014 Centrali Wniosek nr C.03.2014 Centrali Wniosek nr C.03.2014 Centrali Użytkownicy zgłosili brak zapisów dot. upustów eksploatacyjnych dla gazociągów 5.2.3.1 i 5.2.3.2 30.10.2014 j.w. Strata gazu przy odgazowaniu odcinka gazociągu Zmiana numerów punktów, numerów wzorów i oznaczeń przy objętościach gazu spowodowana wprowadzeniem dodatkowego punktu 5.2.3 5.2.7 Rozliczenia zużycia własnego i strat gazu w jednostkach energii (kwh) Zmiana numerów punktów procedury spowodowana wprowadzeniem dodatkowego punktu 5.2.3 30.10.2014 j.w. 30.10.2014 j.w. 30.10.2014 j.w. 30.10.2014 j.w. Wydanie IV sierpień 2015 Strona 3 z 14
12 5.2.4.3 Tabela nr 1 Zmiana wartości wskaźników obliczania strat gazu spowodowanych nieszczelnością agregatów sprężarkowych 07.08.2015 Wniosek nr 14/2015 zatwierdzony przez Dyr. PE Wydanie IV sierpień 2015 Strona 4 z 14
Spis treści Lp. Tytuł rozdziału strona 1 Cel procedury 6 2 Przedmiot i zakres procedury 6 3 Definicje 6 4 Odpowiedzialność i uprawnienia 6 5 Opis postępowania 6 5.1 Zużycie gazu na potrzeby własne 6 5.2 Obliczanie strat gazu w sieci przesyłowej 6 5.2.1 Wymagania ogólne 6 5.2.2 Obliczanie strat gazu powstałych w wyniku awarii 7 5.2.3 5.2.4 Obliczanie strat gazu powstałych wskutek upustów eksploatacyjne Obliczanie strat gazu powstałych wskutek nieszczelności obiektów gazowniczych 5.2.5 Strata gazu całkowita 12 5.2.6 Archiwizowanie sprawozdań dotyczących awarii 12 5.2.7 Rozliczenia zużycia własnego w jednostkach energetycznych [kwh] 6 Informacje dodatkowe 12 7 Dokumenty związane i powołane 12 8 Załączniki 12 9 9 12 Wydanie IV sierpień 2015 Strona 5 z 14
1. Cel procedury Celem procedury jest wprowadzenie we wszystkich Oddziałach GAZ-SYSTEM S.A. jednolitych metod postępowania przy prowadzeniu ewidencji oraz dokumentowaniu zużycia własnego i strat gazu w sieci przesyłowej. 2. Przedmiot i zakres procedury Przedmiotem procedury jest ewidencja zużycia własnego i oraz obliczanie i ewidencja strat gazu w sieci przesyłowej. Zakresem procedury objęte są wszystkie Oddziały GAZ-SYSTEM S.A. 3. Definicje W niniejszej procedurze stosuje się określenia i zwroty zgodne z procedurą P.02.O.01 Warunki techniczne eksploatacji sieci przesyłowej oraz: Zużycie własne gazu Zużycie technologiczne i nietechnologiczne oraz zużycie związane z inwestycjami i remontami prowadzonymi w sieci przesyłowej 4. Odpowiedzialność i uprawnienia Odpowiedzialność za nadzór nad przestrzeganiem postanowień niniejszej procedury ponosi Dyrektor Pionu Eksploatacji ds. technicznych GAZ-SYSTEM S.A. Dyrektorzy, Kadra Kierownicza oraz pracownicy Oddziałów GAZ - SYSTEM S.A. a także wykonawcy zewnętrzni prowadzący prace na sieci przesyłowej, zależnie od zakresu swoich uprawnień, odpowiedzialni są za postępowanie zgodne z postanowieniami niniejszej procedury. 5. Opis postępowania 5.1 Zużycie gazu na potrzeby własne W każdym Oddziale GAZ-SYSTEM S.A należy prowadzić ewidencję zużycia własnego gazu w jednostkach objętościowych [m 3 ] i energetycznych [kwh]: 5.1.1 Raporty z miesięcznego zużycia gazu na potrzeby własne systemu przesyłowego zgodnie ze wzorami stanowiącymi załączniki nr Z.-01 [gaz E w m 3 ], Z.-02 [gaz Lw w m 3 ], Z.-03 [gaz E w kwh], Z.-04 [gaz Lw w kwh] do niniejszej procedury, prowadzą osoby odpowiedzialne za rozliczenie paliwa gazowego w Oddziale. Podstawą do przygotowania raportu są dane otrzymane od służb zajmujących się bezpośrednio eksploatacją urządzeń energetycznych. Dopuszcza się sporządzanie ww. Raportów przy wykorzystaniu aplikacji komputerowej GAZ-Kolektor. 5.1.2 Raport miesięczny służby zajmujące się eksploatacją przekazują osobie odpowiedzialnej za rozliczenia paliwa gazowego w Oddziale (oraz terenowych jednostkach eksploatacji) w terminie do 5-go dnia następnego miesiąca, która do 12-go dnia tego miesiąca przekazuje go do Działu Pomiarów w Pionie Eksploatacji GAZ-SYSTEM S.A. 5.1.3 Dział Pomiarów w oparciu o raporty z Oddziałów wykonuje miesięczne zestawienia zbiorcze i przekazuje pocztą elektroniczną w terminie do 15-go dnia kolejnego miesiąca do wskazanych jednostek organizacyjnych Spółki. 5.2 Obliczanie strat gazu w sieci przesyłowej 5.2.1 Wymagania ogólne W przypadku wystąpienia awarii obliczenie strat gazu należy przeprowadzić bezzwłocznie po jej usunięciu. Wydanie IV sierpień 2015 Strona 6 z 14
5.2.2 Obliczanie strat gazu powstałych w wyniku awarii. O ile nie ma danych pozwalających na dokładne obliczenie ilości gazu, który wypłynął do atmosfery podczas awarii, do obliczeń należy zastosować odpowiednio poniższe wzory. Strata gazu w przypadku awarii gazociągu. W przypadku awarii gazociągu polegającej na wypływie gazu przez szczelinę o znanej wielkości, ilość gazu wypływającą ze szczeliny szacuje się zgodnie z zależnością: V1 = 24,743 F 1 T p (1) V1 - objętość uchodzącego gazu, w warunkach normalnych * [m 3 ] F - powierzchnia szczeliny [cm 2 ] T - temperatura gazu [K] p - ciśnienie absolutne gazu w gazociągu [kpa] - czas trwania awarii [h] -* (273,15 K, 101,325 kpa) W przypadku awarii gazociągu innej niż wypływ przez szczelinę o znanej wielkości, objętość V2 gazu, która wydostała się do atmosfery należy oszacować na podstawie zależności: V2 v geom p sr Z T 273,15 V2 - objętość uchodzącego gazu, w warunkach normalnych [m 3 ] Vgeom - objętość geometryczna odcinka gazociągu [m 3 ] Psr - ciśnienie średnie panujące w gazociągu [bar] T - temperatura gazu [K] Z - Współczynnik ściśliwości Jeśli nastąpiło rozerwanie gazociągu, a nie są dostępne żadne dodatkowa informacje, ilość gazu, która przedostała się do atmosfery szacuje się na podstawie zależności: V3 v FA p 1,022 T V3 - objętość uchodzącego gazu, w warunkach normalnych [m 3 ] v - prędkość gazu w gazociągu [m/s] p - ciśnienie absolutne gazu w sieci przed awarią [kpa] T - temperatura gazu [K] - czas trwania awarii [h] FA - przekrój poprzeczny gazociągu [cm 2 ] W przypadku awarii gazociągu, dla której brak jest dostępnych informacji, umożliwiających wykorzystanie wzorów ujętych w punkcie 5.2.2.1. objętość gazu, która (2) (3) Wydanie IV sierpień 2015 Strona 7 z 14
przedostała się do atmosfery należy oszacować na podstawie innych posiadanych informacji (bilans gazociągu, bilans obszaru przesyłowego) lub z wykorzystaniem oprogramowania do symulacji sieci. 5.2.2.1 Strata gazu przy odpowietrzaniu i przedmuchiwaniu odcinka gazociągu po awarii. Strata gazu przy odpowietrzaniu i przedmuchiwaniu gazociągu równa jest dwukrotnej pojemności geometrycznej odpowietrzanego odcinka gazociągu: V4 = 2 Vgeom (4) V4 - objętość uchodzącego gazu, w warunkach normalnych [m 3 ] Vgeom - objętość geometryczna odcinka gazociągu [m 3 ] 5.2.2.2 Obliczanie straty gazu przy zacięciu się zaworów upustowych (bezpieczeństwa). W przypadku awarii zaworów upustowych (w tym również przy sprężarce gazu) straty oblicza się na podstawie wzoru (5). W tym przypadku za wielkość F podstawia się pole powierzchni przekroju króćca upustowego. V5 = 24,743 F 1 T p (5) V5 - objętość uchodzącego, gazu w warunkach normalnych [m 3 ] F - pole przekroju króćca upustowego [cm 3 ] T - temperatura gazu [K] P - ciśnienie absolutne gazu w gazociągu [kpa] - czas trwania awarii [h] 5.2.2.3 Strata gazu przy przedmuchiwaniu stacji gazowej po awarii. Strata gazu V6 przy przedmuchiwaniu stacji gazowej jest równa dwukrotnej pojemności geometrycznej instalacji gazowej w obrębie stacji: V6 = 2 Vgeom_stacji (6) V6 - objętość uchodzącego gazu, w warunkach normalnych [m 3 ] Vgeom_stacji - objętość geometryczna instalacji gazowej w obrębie stacji do kurków odcinających [m 3 ] 5.2.2.4 Strata gazu przy przedmuchiwaniu sprężarki gazowej po rozszczelnieniu. Strata gazu V7 przy przedmuchiwaniu sprężarki gazowej jest równa trzykrotnej pojemności geometrycznej orurowania gazowego sprężarki: V7 = 3 Vgeom_sprężarki (7) V7 - objętość uchodzącego gazu, w warunkach normalnych [m 3 ] Vgeom_sprężarki - objętość geometryczna orurowania gazowego sprężarki do kurków odcinających [m 3 ] Wydanie IV sierpień 2015 Strona 8 z 14
5.2.3 Obliczanie strat gazu powstałych wskutek upustów eksploatacyjnych. 5.2.3.1 Strata gazu przy odgazowaniu stacji gazowej. Stratę gazu V8 przy odgazowaniu stacji szacuje się z zależności: V8 = p 10-2 Vgeom_stacji (8) V8 - objętość uchodzącego gazu, w warunkach normalnych [m 3 ] p - ciśnienie absolutne w stacji gazowej [kpa] Vgeom_stacji - objętość geometryczna instalacji gazowej w obrębie stacji do kurków odcinających [m 3 ] 5.2.3.2 Strata gazu przy odgazowaniu sprężarki gazowej. Stratę gazu V9 przy odgazowaniu sprężarki gazowej szacuje się z zależności: V9 = p 10-2 Vgeom_sprężarki (9) V9 - objętość uchodzącego gazu, w warunkach normalnych [m 3 ] p - ciśnienie absolutne w orurowaniu agregatu sprężarkowego [kpa] - objętość geometryczna orurowania gazowego sprężarki do kurków odcinających [m 3 ] Vgeom_sprężarki 5.2.3.3 Strata gazu przy odgazowaniu odcinka gazociągu. Stratę gazu V10 przy odgazowaniu gazociągu szacuje się z zależności: V10 = p 10-2 Vgeom (10) V10 - objętość uchodzącego gazu, w warunkach normalnych [m 3 ] p - ciśnienie absolutne w gazociągu [kpa] Vgeom - objętość geometryczna odcinka odgazowywanego gazociągu [m 3 ] 5.2.4 Obliczanie strat gazu powstałych wskutek nieszczelności obiektów gazowniczych. 5.2.4.1 Straty gazu wynikające z nieszczelności gazociągów. Straty gazu powstałe wskutek istnienia nieszczelności gazociągów szacuje się na podstawie równania: V11 = k 1 (11) V11 - objętość gazu wyemitowana do atmosfery w ciągu miesiąca przez nieszczelności gazociągów, w warunkach normalnych [m 3 ] k - długość sieci przesyłowej na terenie Oddziału [km] 1 -współczynnik emisji dla stalowych gazociągów przesyłowych, w metrach sześciennych na miesiąc. Proponuje się wstępnie przyjęcie 1=60 normalnych metrów sześciennych na kilometr na miesiąc 5.2.4.2 Straty gazu powstałe wskutek nieszczelności stacji gazowych. Wydanie IV sierpień 2015 Strona 9 z 14
Straty gazu powstałe wskutek istnienia nieszczelności na stacji szacuje się na podstawie równania: V12 n 2 V12 = n 2/12 (12) - objętość gazu wyemitowana do atmosfery w ciągu miesiąca przez nieszczelności na stacjach gazowych, w warunkach normalnych [m 3 ] - ilość stacji gazowych na terenie Oddziału - zmodyfikowany współczynnik emisji dla stacji gazowych, przyjęty na podstawie danych literaturowych, w metrach sześciennych na rok, przyjęty do czasu oszacowania współczynnika oddzielnie dla każdej stacji. Proponuje się wstępnie przyjęcie 2 = 1400 m 3 /rok 5.2.4.3 Straty gazu powstałe wskutek nieszczelności agregatów sprężarkowych. Straty gazu powstałe wskutek istnienia nieszczelności na agregatach sprężarkowych oblicza się dla każdego typu agregatu sprężarkowego oddzielnie według poniższych wzorów: Straty gazu powstałe wskutek istnienia nieszczelności na agregatach sprężarkowych nagazowanych szacuje się na podstawie równania: V13a n V13a = n 2a hn (13a) - objętość gazu wyemitowana do atmosfery w ciągu miesiąca przez nieszczelności na nagazowanych agregatach sprężarkowych danego typu, w warunkach normalnych [m 3 ] - ilość nagazowanych agregatów sprężarkowych danego typu na terenie Oddziału 2a - współczynnik emisji dla poszczególnego typu agregatu sprężarkowego, przyjęty na podstawie dokonanych pomiarów emisji gazu wyrażony w metrach sześciennych na godzinę wartość wskaźnika podano w TABELI 1 hn - liczba godzin w miesiącu, w których agregat sprężarkowy był w stanie nagazowania. Straty gazu powstałe wskutek istnienia nieszczelności na agregatach sprężarkowych odgazowanych szacuje się na podstawie równania: V13b n V13b = n 2b ho (13b) - objętość gazu wyemitowana do atmosfery w ciągu miesiąca przez nieszczelności na odgazowanym agregacie sprężarkowym danego typu, w warunkach normalnych [m 3 ] - ilość odgazowanych agregatów sprężarkowych danego typu na terenie Oddziału 2b -współczynnik emisji dla poszczególnego typu agregatu sprężarkowego, przyjęty na podstawie dokonanych pomiarów emisji gazu wyrażony w metrach sześciennych na godzinę wartość wskaźnika podano w TABELI 1. ho - liczba godzin w miesiącu, w których agregat sprężarkowy był w stanie odgazowania. Wydanie IV sierpień 2015 Strona 10 z 14
TABELA 1 Typ agregatu sprężarkowego Wartość wskaźnika 2a dla nagazowanych agregatów sprężarkowych [m3/h] HB5K 400/250 3,6 0,2 GMVH/A 5,0 0,3 DR-6 HOS 2 2,7 0,2 Ariel JGC/4 7,8 0,6 SOLAR 1,8 0,01 EMA 2 10,0 0,05 GT 10 3,8 0,01 Wartość wskaźnika 2b dla odgazowanych agregatów sprężarkowych [m3/h] Suma strat gazu powstałych wskutek nieszczelności wycieków na agregatach sprężarkowych różnych typów oblicza się według równania: V13a - V13b - V13 = V13a + V13b (13) suma objętości gazu wyemitowana do atmosfery w ciągu miesiąca przez nieszczelności na wszystkich typach nagazowanych agregatów sprężarkowych wskazanych w TABELI 1, w warunkach normalnych. suma objętości gazu wyemitowana do atmosfery w ciągu miesiąca przez nieszczelności na wszystkich typach odgazowanych+ agregatów sprężarkowych wskazanych w TABELI 1, w warunkach normalnych 5.2.4.4 Straty gazu powstałe wskutek nieszczelności podziemnych magazynów gazu. Straty gazu powstałe wskutek istnienia nieszczelności w PMG szacuje się na podstawie równania: V14 = (od i=1do m) VMi 3/12 (14) V14 - objętość gazu wyemitowana do atmosfery w ciągu miesiąca przez nieszczelności PMG, w warunkach normalnych [m 3 ] VMi - pojemność magazynowa i-tego PMG, w warunkach normalnych [m 3 ] m - ilość PMG na terenie Oddziału 3 - współczynnik emisji dla podziemnych magazynów gazu przyjęty na podstawie danych literaturowych, w metrach sześciennych w warunkach normalnych na metr sześcienny pojemności magazynowej na rok. Proponuje się wstępnie przyjęcie 3 = 0,00733 Wydanie IV sierpień 2015 Strona 11 z 14
5.2.5 Strata gazu całkowita. Całkowitą stratę gazu Vst w okresie rozliczeniowym oblicza się, jako sumę strat powstałych w wyniku awarii i spowodowanych nieszczelności: Vst = Vawarie + Vupusty + Vnieszczeln (15) Vawarie = ΔV1 + ΔV2 + ΔV3 + ΔV4 + ΔV5 + ΔV6 + ΔV7 Vupusty = ΔV8 + ΔV9 + ΔV10 Vnieszczeln = ΔV11 + ΔV12 + ΔV13 + ΔV14 Vst całkowita strata gazu w warunkach normalnych [m 3 ] 5.2.6 Archiwizowanie sprawozdań dotyczących awarii. Sprawozdania dotyczące strat gazu przechowywane są na terenie poszczególnych Oddziału przez dwa lata. Sprawozdania dotyczące strat gazu przechowywane są w GAZ-SYSTEM S.A. przez pięć lat. 5.2.7 Rozliczenia zużycia własnego i strat gazu w jednostkach energii [kwh] Po wyliczeniu zużycia własnego i strat gazu wg wytycznych zawartych w pkt. 5.2.1-5.2.5 niniejszej procedury, za pomocą systemu Gaz-Kolektor należy umożliwić przeliczenie wartości wyrażonych w jednostkach objętości [m 3 ] na ilości wyrażone w jednostkach energii [kwh] w sposób zgodny z IRiESP [z dokładnością godzinową] i w oparciu o miejsca powstawania zużycia własnego [przypisanie obszarowe wartości kalorycznych gazu]. 6. Informacje dodatkowe 6.1 Wszelkie zmiany do niniejszej procedury należy wprowadzać zgodnie z zasadami opisanymi w procedurze P.01.001 Procedury i instrukcje forma oraz zawartość. 6.2 Badanie skuteczności działań opisanych w niniejszej procedurze oraz kontrolę przestrzegania procedury prowadzi się w drodze audytów wewnętrznych zgodnie z procedurą P.01.8.2.2 Audyt wewnętrzny SESP. 7. Dokumenty związane i powołane Procedury i instrukcje P.01.001 Procedury i instrukcje forma oraz zawartość. P.01.8.2.2 Audyt wewnętrzny SESP. P.02.O.01 Warunki techniczne eksploatacji sieci przesyłowej. 8. Załączniki Z.-01 Raport zużycia gazu E na potrzeby własne systemu gazowniczego [gaz E wyrażony w m 3 ], Z.-02 Raport zużycia gazu Lw na potrzeby własne systemu gazowniczego [gaz Lw wyrażony m 3 ] Z.-03 Raport zużycia gazu E na potrzeby własne systemu gazowniczego [gaz E wyrażony w kwh], Z.-04 Raport zużycia gazu Lw na potrzeby własne systemu gazowniczego [gaz Lw wyrażony w kwh] Wydanie IV sierpień 2015 Strona 12 z 14
Załącznik Nr Z.-01 Załącznik Nr Z.-02 Załącznik Nr Z.-03 Załącznik Nr Z.-04 W oddzielnych plikach Excel Wydanie IV sierpień 2015 Strona 14 z 14