Politechnika Warszawska. Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych Instytut Pojazdów

Politechnika Warszawska Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych Instytut Pojazdów

Ogólnopolskie Sympozjum "Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów" Warszawa, 17 kwietnia 2008

mgr inż. ZBIGNIEW NOWOSIELSKI "Opis procesu technologicznego odbudowy silnika, układu napędowego, jezdnego, zawieszenia, układu kierowniczego i hamulcowego oraz wyposażenia silnika i elementów wyposażenia wnętrza czołgu rozpoznawczego TK-S (1935)."

mgr inż. ZBIGNIEW NOWOSIELSKI absolwent wydziału MRiP PW (1971r.), główny konstruktor w Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Mechaniki Precyzyjnej w Kołbieli, wieloletni dyrektor techniczny Autoryzowanej Stacji Dealerskiej TOYOTA- Radość.

Przedmiot rekonstrukcji. Czołg rozpoznawczy TK- S (popularnie nazywany tankietką).

Zarys rozwoju konstrukcji 1925 r. - Firma Vickers- Armstrong Ltd. zaprezentowała pierwszy model tankietki Carden- Loyd. 1929 r. - Kolejna wersja tankietki Carden- Loyd zaprezentowana zostaje na poligonie w Rembertowie. 1930 r. - Państwowa Wytwórnia Samochodów wchodząca w skład Państwowych Zakładów Inżynierii wyprodukowała dwa czołgi X będące replikami angielskich tankietek. W tym samym roku ukończone zostały prace projektowe na podstawie, których zbudowane zostały prototypowe tankietki TK- 1 (z napędem przednim) i TK- 2 (z napędem tylnym). 1931 r. - Powstaje prototyp tankietki TK- 3. Latem rusza produkcja seryjna ulepszonego modelu. 1933 r. - Po opracowaniu i przetestowaniu odmian TKD, TKW, TKF poddano próbom pierwszy prototyp TKS-a. 22 II 1934 r. Zatwierdzono wzorzec TKS- a. Niedługo potem Państwowe Zakłady Inżynierii otrzymały pierwsze zamówienie.

We wrześniu 1939r polska broń pancerna dysponowała: 300 czołgami rozpoznawczymi TK- 3, 274 czołgami TKS, 161 czołgami lekkimi 7TP i Vickers, 102 czołgami wolnobieżnymi Renault FT- 17, 51 czołgami Renault 35.

W chwili wybuchy II wojny światowej trwały silnie zawansowane prace nad: 4,5 tonowym czołgiem rozpoznawczym 4TP, czołgiem pościgowym 10TP (który miał być modernizacją 7TP). 1 IX 1939-17 IX 1939

4TP Czołg lekki PZInż. 140 był jedną z tych konstrukcji, których realizację zatrzymał wybuch wojny. Przewidziany był, jako 4TP, do produkcji seryjnej w latach czterdziestych.

10TP Czołg Pościgowy (Cruiser Tank) Prace nad prototypem rozpoczęto w Polsce w 1935 roku, czołg ten miał dosyć oryginalną konstrukcję, łączył wiele ciekawych rozwiązań technicznych zarówno w stosunku do prototypu Christiego jak i czołgów serii BT. Dane techniczne: ciężar - 12,8 t, załoga - 4 osoby, uzbrojenie - 1 działko 37 mm, 2 km. Osiągi: szybkość max - 75 km/h na kołach i 50 km/h na gąsienicach, zasięg na drodze 210 km, w terenie 130 km. Wymiary: długość 540 cm, szerokość 255 cm, wysokość 220 cm.

Dywizjony pancerne oraz samodzielne kompanie czołgów rozpoznawczych przydzielone do różnych armii odegrały znaczącą rolę w kampanii wrześniowej. Po wojnie ocalałe egzemplarze TKS- ów Niemcy wydelegowali do realizacji celów policyjnych i obsługi lotnisk.

Wojenna zawierucha rzuciła naszą tankietkę do Norwegii, gdzie była wykorzystywana przez jednostki Wermachtu lub Luftwaffe. Po wojnie pojazd służył norweskiemu rolnikowi do prac polowych. Następnie trafił w ręce prywatnego kolekcjonera, a w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych do muzeum w Axvell w Szwecji.

Odbudowa przebiegała wg następującego schematu Etap I Etap II Odbudowa pancerza. Naprawa silnika pożyczonego z samochodu pożarniczego i sporządzenie szkiców na bazie silnika wzorcowego. Etap III Naprawa bloku i zaprzęgu korbowo- tłokowego silnika oryginalnego (obróbka skrawaniem). Etap IV Poszukiwanie niesprawności w testach eksploatacyjnych oraz ich usuwanie. Etap V Naprawa oryginalnego silnika, zamontowanie go do TKS- a i próby drogowe. TKS

ETAP I 1.Opracowanie koncepcji konserwatorskiej obiektu w oparciu o zgromadzone materiały archiwalne. 2. Odbudowa brakujących elementów pancerza, odrdzewienie, położenie powłok ochrony czasowej itp. 3. Prezentacja na Targach Uzbrojenia w Kielcach (30.08.05-01.09.05).

Koncepcję konserwatorską opracowali pracownicy Muzeum Wojska Polskiego: - Mirosław Zientarzewski, - Michał Malec, - Erazm Domański.

Pierwszy etap rekonstrukcji wykonał zespół pracowników prototypowni ZM URSUS w składzie: Kazimierz Ciężki, Krzysztof Włodarczyk, Mirosław Ejmocki, Bogdan Gardasielwicz, Jan Harmała, Bogdan Kowalczyk, Lech Białecki, kierowany przez inż. Stanisława Michalaka.

Kpt. Henryk Nowosielski uczestniczył w prezentacji odrestaurowanej tankietki. Kielce (30.08.05-01.09.05).

ETAP II 1. Opracowanie projektu odbudowy silnika. 2. Wymontowanie silnika PF 122 BC z samochodu pożarniczego Polski Fiat 621 B wypożyczonego z Małopolskiego Muzeum Pożarnictwa w Alwernii i sporządzenie szkiców brakujących czy uszkodzonych części. 3. Doraźna naprawa wypożyczonego silnika (spawanie bloku i naprawa układu rozrządu). 4. Zainstalowanie pożyczonego (po naprawie) silnika do TKS-a. 5. Prezentacja TKS-a na Nowym Świecie podczas Obchodów 89 Rocznicy Odzyskania Niepodległości.

Instalowanie silnika w warunkach polowych. Pracami kieruje p. Krzysztof Zawolski z Budek Wielgoleskich.

ffsd I Grupa Rekonstrukcji Historycznej Polskiej Broni Pancernej "SMOK". "TKS na Nowym Świecie podczas Obchodów 89 Rocznicy Odzyskania Niepodległości"

ETAP III 1.Sporządzenie dokumentacji (szkiców wykonawczych) na bazie wypożyczonego i rozmontowanego silnika PF 122 BC. 2. Wykonanie brakujących elementów i naprawa części silnika. 3. Poszukiwanie i zakup brakującego osprzętu. 4. Kontynuacja naprawy głównej oryginalnego silnika (pasowanie, montaż).

ETAP IV 1. Pierwsze testy eksploatacyjne w terenie. 2. Naprawa niesprawności zlokalizowanych w czasie testów. 3. Przegląd i naprawa zdobytego osprzętu.

Zastosowano płyn chłodniczy Mobil Frostschutz 911 Plus. Dokumentację chłodnicy sporządzili studenci wydziału SiMR PW Piotr Szponder, Rafał Krajewski.

ETAP V 1. Wymontowanie pożyczonego silnika i zamontowanie do samochodu pożarniczego. 2. Zainstalowanie oryginalnego silnika po naprawie. 3. Docieranie silnika, próby terenowe. 4. Prezentacja na Wydziale SiMR Politechniki Warszawskiej. TKS

Bardzo dziękujemy dyr. Stefanowi Adamowskiemu i kustoszowi Henrykowi Bazela z Małopolskiego Muzeum Pożarnictwa w Alwernii.

"Wskaźnik powinien wskazywać ciśnienie 2,5-3 kg/cm² przy średnich obrotach i podczas regularnej pracy silnika." cytat z "OPIS I WSKAZÓWKI OBSŁUGI CZOŁGA TK- S"

Wybrane tematy procesu technicznologicznego odbudowy tankietki TKS Budowa tankietki Silnik Osprzęt silnika Skrzynia biegów i sprzęgło Most napędowy Układ jezdny i zawieszenie Układ kierowniczy i hamulcowy Instalacja elektryczna Ciekawostki

Czołgi rozpoznawcze TK były konstruowane w Wojskowym Instytucie Badań Inżynerii przez inż. Władysława Trzeciaka, rtm. Edwarda Karkoza i inż. Edwarda Habicha. W roku 1932 inż. Edward Habich przeniósł się do Biura Studiów PZInż. i pełnił tam funkcję kierownika działu budowy czołgów. Personel kierowniczy biura studiów PZInż. stanowili: Kierownik biura inż. Zygmunt Okołów; dział podwozi: inż. Kazimierz Studziński, potem inż. Mieczysław Dębicki, współpracownikiem był Jerzy Werner; dział silnikowy: inż. Zdzisław Rytel, a współpracował z nimi inż. Jan Werner; dział nadwozi: inż. Stanisław Pancakiewicz; dział ciągnikowy: inż. Witold Jakusz; dział czołgowy: inż. Edward Habich; dział motocyklowy inż. Zygmunt Okołów. a

Budowa tankietki

Silnik Zastosowano olej silnikowy Mobil 1 5W- 50

Silnik

Osprzęt silnika Paliwo wojskowe było trójskładnikowe, składało się z alkoholu, benzolu i benzyny.

Osprzęt silnika

Osprzęt silnika Podziękowanie dla dr. Marcina Bajkowskiego Prezesa Zarządu Fundacji Wojskowości Polskiej, za przekazane bezcenne elementy gaźnika.

Osprzęt silnika

Skrzynia biegów i sprzęgło Zastosowano olej przekładniowy Mobilube HD-A 85W-90

Skrzynia biegów i sprzęgło

Most napędowy Zastosowano olej przekładniowy Mobilube HD-A 85W-90

Most napędowy

Układ jezdny i zawieszenie

Układ kierowniczy i hamulcowy

Instalacja elektryczna

I Grupa Rekonstrukcji Historycznej Polskiej Broni Pancernej "SMOK" (e-mail: grhsmok@interia.pl).

Wszyskie prace związane z rekonstrukcją i prezentacją tankietki wykonałem w hołdzie kpt. Henrykowi Nowosielskiemu mojemu Tacie i moim nauczycielom akademickim prof. Edwardowi Habichowi i prof. Bolesławowi Jurkowi. mgr inż. Zbigniew Nowosielski

ktp. Henryk Nowosielski uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r. żołnierz 4 batalionu pancernego w Brześciu. 4 października rozpoczął służbę wojskową w 4 bat. pancernym w Brześciu. Przydzielony do kompanii szkolnej jako strzelec elew 5 lipca 1938 roku ukończył szkołę podoficerską w stopniu kaprala. Został skierowany do l-szej kompanii pancernej. 7 września 1938 roku ukończył kurs mechaników czołgowych, a 15 grudnia 1938r. został instruktorem mechanikiem warsztatu parku sprzętu 4-go batalionu pancernego w Brześciu. 5 sierpnia 1939 roku był awansowany na plutonowego i został przydzielony do 905 kolumny motorowej jako dowódca patrolu remontowego (jako nadterminowy został zatrzymany w jednostce na wypadek wybuchu wojny). W składzie Armii "Modlin" pod dowództwem gen. Przedrzymirskiego- Krukowicza brałudział w kampanii wrześniowej. Uratowany z płonącego czołgu, ostrzelanego podczas zwiadu z działka p. panc., wycofuje się do Warszawy. Raniony w udo z broni pokładowej samolotu z opatrzoną przestrzeliną walczy pod Antoniówką, Grabowcem, Fajsławicami i Tomaszowem Lubelskim.

Wkład prof. Edwarda Habicha w rozwój broni pancernej. Edward Habich (1905-1987), wybitny konstruktor, wychowawca i nauczyciel akademicki urodził się w Wielkich Łukach. Ukończył Wyższą Szkołę Budowy Maszyn im. Wawelberga i Rotwanda oraz Politechnikę Warszawską. W roku 1928 jeszcze jako student rozpoczął pracę przy pancernych pojazdach gąsienicowych w biurze konstrukcyjnym broni pancernych, wchodzącym w skład Wojskowego Instytutu Badań Inżynierii. Brał tam udział w opracowaniu czołgu rozpoznawczego TK. Od 1933 r. był kierownikiem działu pojazdów specjalnych Biura Studiów PZInż. W Biurze Studiów Państwowych Zakładach Inżynierii inż. Edward Habich kierował działem czołgowym. Podlegał kierownikowi biura; początkowo inż. Witoldowi Jakuszowi, a potem inż. Zygmuntowi Okołów.

Wkład prof. Bolesława Jurka w rozwój broni pancernej. W połowie lat trzydziestych zdecydowano się na wzmocnienie uzbrojenia polskich tankietek. Karabin maszynowy miał być zastąpiony przez działko automatyczne 20 mm nazywane wówczas najcięższym karabinem maszynowym (nkm). Do testów zakupiono nkm- y firmy Solothurn i Medson. Ponieważ okazały się nie wystarczająco dobre na przełomie 1938 i 1939 roku rozpoczęte zostały prace nad własną konstrukcją w Biurze Studiów Fabryki Karabinów w Warszawie. Broń skonstruowana przez inż. Bolesława Jurka okazała się niezwykle skuteczna, przebijała pancerz 40 mm z odległości 200 m. Rozpoczęto wtedy prace nad przezbrojeniem tankietek. Niestety 1 września 1939r. oddziałom liniowym przekazano jedynie ~ 15szt. zmodernizowanych tankietek.

Dziękuję za uwagę i zapraszam na krótki reportaż filmowy z Manewrów Zimowych Wojsk Pancernych na Poligonie w Ptakach. mgr inż. Z. Nowosielski