Barometr Rozwoju Małopolski 28 lipca 2014 r. Co czyni nas bogatymi, czyli spojrzenie na ranking najzamożniejszych samorządów w Polsce W lipcu 2014 r. magazyn Wspólnota przedstawił ranking najbogatszych regionów w Polsce. Mimo poprawy w zakresie podstawowych wskaźników finansowych, sytuacja samorządów wciąż jest trudna świadczy o tym wysoka stopa bezrobocia, niskie tempo wzrostu PKB oraz budżety lokalne pozostające na tym samym, niskim poziomie. Nie inaczej jest w Małopolsce, która od 2010 r. zajmuje ostatnie miejsce w rankingu województw. Podobnie słabo w porównaniu z resztą kraju wypadają małopolskie gminy, powiaty i miasta. Jedyne co wydaje się je ratować to wpływy z turystyki i niska liczba ludności. Wśród najzamożniejszych gmin wiejskich od dawna króluje Kleszczów w województwie łódzkim. Sytuacja ta nie powinna dziwić, gdyż na jej terenie znajduje się Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów i Elektrownia Bełchatów. Miejsca w czołówce zajmują także takie gminy jak Rewal, Ustronie Morskie czy Mielno, które powinny kojarzyć się głównie z usługami turystycznymi i możliwe, że to im właśnie zawdzięczają tak wysoki wynik. Akcent małopolski znajduje się dopiero w drugiej połowie pierwszej setki na 57. pozycji znalazła się gmina Raciechowice. Jest to obszar sprzyjający rozwojowi rolnictwa i turystyki z powodu stosunkowo czystego powietrza oraz niezanieczyszczonych gleb. Te same czynniki wpływają z pewnością na miejsce sąsiadującej gminy Łapanów. Warto wspomnieć również o położeniu w pierwszej setce gminy Uście Gorlickie, na której terenie znajduje się uzdrowisko w Wysowej-Zdrój. Najzamożniejsza gmina wiejska w Małopolsce, czyli Raciechowice, wpisuje się w tendencję, która dotyczy ogółu samorządów w Polsce duże znaczenie w strukturze dochodów podatku od osób fizycznych i od nieruchomości oraz spadek przychodów z podatku od osób prawnych. W budżecie tej gminy istotną rolę odgrywają subwencje ogólne z budżetu państwa, które stanowiły w 2013 r. ponad 35% całości. To z pewnością miało wpływ na awans gminy w rankingu z 400. na 57. miejsce. Podobna sytuacja odnosi się do innych gmin z dziesiątki najbogatszych gmin wiejskich w Małopolsce (spadek zaliczyła jedynie gmina Bolesław). Nazwa gminy Liczba ludności 1. Raciechowice 3633,68 57 400 6117
2. Łapanów 3361,20 81 130 7772 3. Uście Gorlickie 3353,87 82 166 6719 4. Bolesław 3263,45 94 69 2794 5. Zabierzów 3122,65 119 464 24798 6. Wielka Wieś 3048,45 139 299 10754 7. Borzęcin 2941,92 180 430 8446 8. Słopnice 2893,49 197 245 6404 9. Pałecznica 2866,32 213 573 3656 10. Żegocina 2847,91 224 226 5263 Tab. 1. Ranking najzamożniejszych gmin wiejskich w Małopolsce Źródło: opracowanie własne na podstawie wspolnota.org i GUS. W rankingu dotyczącym bogactwa miast mniejszych pierwsze miejsce zajmuje Nowe Warpno (woj. zachodniopomorskie), które wyprzedziło Krynicę Morską. W przypadku tej kategorii duże znaczenie dla dochodów mają usługi turystyczne. Dotyczy to także takich miejscowości jak m.in. Międzyzdroje, Dziwnów, Karpacz czy Łeba. Pierwsza wśród miast małopolskich Krynica-Zdrój to również miejsce, do którego przyjeżdża wielu turystów. Drugie w tabeli Niepołomice są atrakcją turystyczną w mniejszym, raczej lokalnym stopniu. Bardziej istotnym źródłem dochodów jest Niepołomicka Strefa Przemysłowa, na której terenie znajdują się takie firmy jak MAN Trucks, Meiller czy Royal Canin. W rankingu wyróżnia się też Bukowno, którego okolice od dawna są ważnym regionem gospodarczym. Jak widać na poniższej tabeli w rankingu miast Małopolski nie zaszły żadne znaczące zmiany (oprócz Bobowej). Dla małopolskiego lidera, Krynicy-Zdrój, wciąż istotne są wpływy z opłaty uzdrowiskowej, a także dotacje z budżetu państwa dla gmin uzdrowiskowych. Dużą część dochodów, podobnie jak w przypadku innych samorządów, stanowią podatek od nieruchomości i od osób fizycznych oraz subwencje z budżetu państwa. Co do Niepołomic, do tej listy dodać można podatek od osób prawnych, mimo że nie jest on już tak często uznawany w skali kraju jako liczący się element systemu finansowania samorządów. Nazwa miasta Liczba ludności 1. Krynica-Zdrój 3411,01 39 34 11191 2. Niepołomice 3372,07 43 59 10482 3. Bukowno 3049,57 81 99 10488
4. Czchów 2852,49 111 159 2364 5. Muszyna 2799,00 122 151 5115 6. Trzebinia 2763,33 128 156 20309 7. Zator 2746,87 134 175 3694 8. Skawina 2735,22 141 127 24280 9. Dobczyce 2732,49 142 155 6417 10. Bobowa 2624,62 181 315 2996 Tab. 2. Ranking najzamożniejszych miast mniejszych w Małopolsce Opracowanie własne na podstawie wspolnota.org i GUS. Jeśli chodzi o miasta powiatowe, niekwestionowanym liderem niezmiennie są Polkowice, czyli jeden z głównych ośrodków przemysłowych Legnicko-Głogowskiego Okręgu Przemysłowego. Istotną częścią LGOM jest także Lubin, zajmujący miejsce szóste w rankingu. Rozwój przemysłu sprzyja też takim miastom województwa mazowieckiego jak Nowy Dwór Mazowiecki, Kozienice czy Piaseczno. Szczególnie pomocne dla regionu Nowego Dworu Mazowieckiego mogłoby być nowo wybudowane lotnisko w Modlinie, za to dla Kozienic Elektrownia Kozienice. Już na siódmym miejscu w rankingu ogólnopolskim znajduje się Zakopane, co niewątpliwie jest sukcesem województwa małopolskiego. Nie powinno to jednak nikogo dziwić, bowiem Zakopane od dawna znajduje się w ścisłej czołówce najzamożniejszych miast powiatowych Polski dzięki swej atrakcyjności turystycznej. Turystów przyciąga także Oświęcim, który zajmuje miejsce zaraz za stolicą Tatr. Wysokie pozycje w rankingu zanotowały także Limanowa (26.) i Myślenice (27.). Może to być spowodowane po części niższą liczbą ludności, jednak nie należy kompletnie przekreślać walorów przemysłowych i turystycznych tych dwóch miast. Podobna sytuacja dotyczy ósmej wśród małopolskich miast powiatowych Suchej Beskidzkiej. Kraków w swojej kategorii (miasta wojewódzkie) uplasował się na ostatnim miejscu na podium, za Warszawą i Wrocławiem. Powodów do wstydu nie mają też małopolskie miasta na prawach powiatu Tarnów i Nowy Sącz, które od kilku lat znajdują się w głównej części stawki. Brakuje im jednak bardzo wiele, by prześcignąć Sopot, który zajmuje pierwsze miejsce od 2001 r. Nazwa miasta Liczba ludności 1. Kraków 4280,95 3* 4* 758992 2. Tarnów 4046,43 7** 8** 112120 3. Nowy Sącz 3825,64 11** 11** 83943
4. Zakopane 3245,81 7 10 27837 5. Oświęcim 3147,41 8 11 39893 6. Limanowa 2840,93 26 13 15132 7. Myślenice 2808,35 27 92 18383 8. Bochnia 2574,11 52 26 30303 9. Nowy Targ 2498,99 66 78 33804 10. Chrzanów 2445,67 82 53 38420 11. Sucha Beskidzka 2439,06 86 87 9499 12. Brzesko 2339,40 118 158 17193 13. Wieliczka 2308,63 136 190 20988 14. Proszowice 2283,07 155 169 16372 15. Olkusz 2240,02 177 207 50016 16. Miechów 2198,68 192 222 19911 17. Wadowice 2198,57 193 151 38118 18. Gorlice 2197,04 194 177 28415 19. Dąbrowa Tarn. 2056,16 253 255 21062 * w rankingu miast wojewódzkich ** w rankingu miast na prawach powiatu Tab. 3. Ranking najzamożniejszych miast na prawach powiatu i powiatowych w Małopolsce Opracowanie własne na podstawie wspolnota.org i GUS. Najzamożniejszym powiatem w Polsce jest powiat przysuski w województwie mazowieckim, który wyprzedził powiat człuchowski w woj. pomorskim. W ich sytuacji wpływ na takie miejsce w rankingu ma niska liczba ludności mieszkająca na terenie powiatów. To oczywiście nie znaczy, że powiaty te nie zarządzają swoimi finansami w dobry i efektywny sposób. Wyjaśnienie siódmego miejsca w rankingu powiatu miechowskiego jest podobne. Kolejne jednostki samorządu terytorialnego w Małopolsce znajdują się dopiero w drugiej setce rankingu. W całym rankingu najzamożniejszych powiatów w Polsce nie nastąpiło zbyt wiele zmian, tak samo też było w rankingu małopolskim. Niekwestionowany lider, powiat miechowski, zanotował wysokie wpływy z tytułu podatku od nieruchomości oraz subwencji ogólnych z budżetu państwa. Te dwa składniki dochodów stanowiły aż 60% ogółu. Dla powiatu gorlickiego większe znaczenie miały przychody z podatku PIT, jednak nie były one wystarczające, by choćby zbliżyć się do powiatu miechowskiego.
Nazwa powiatu Liczba ludności 1. Powiat miechowski 945,15 7 9 50109 2. Powiat gorlicki 703,00 113 109 109265 3. Powiat oświęcimski 698,03 117 113 155040 4. Powiat limanowski 682,35 130 122 128045 5. Powiat suski 670,53 143 111 83961 6. Powiat tatrzański 660,17 154 148 67831 7. Powiat bocheński 657,75 156 159 104404 8. Powiat olkuski 635,45 186 188 114458 9. Powiat myślenicki 606,48 207 204 123327 10. Powiat brzeski 583,63 227 218 92645 11. Powiat wadowicki 582,20 228 213 158983 12. Powiat nowotarski 571,68 238 228 189623 13. Powiat chrzanowski 530,86 256 255 127301
14. Powiat proszowicki 510,14 264 268 43864 15. Powiat dąbrowski 488,17 275 269 59513 16. Powiat tarnowski 475,20 280 273 199675 17. Powiat krakowski 444,58 292 295 266649 18. Powiat nowosądecki 440,69 295 290 211045 19. Powiat wielicki 395,34 309 306 118553 Tab. 4. Ranking najzamożniejszych powiatów w Małopolsce Opracowanie własne na podstawie wspolnota.org i GUS. Co czyni nas bogatymi? Nie jest łatwo odpowiedzieć na pytanie zawarte w tytule. Każdy region (a więc i samorząd) ma swoją charakterystykę, uwarunkowania i ograniczenia. Bez problemu można dojść do wniosku, że miasta jak Zakopane, Wieliczka czy Oświęcim cały rok są celem wycieczek, wyjazdów czy urlopów. Wiadome jest też, że ta atrakcyjność dla turystów musi przynosić zyski. W przypadku gmin uzdrowiskowych zależność ta jest łatwo dostrzegalna. Przychody z opłaty uzdrowiskowej oraz dotacje z budżetu państwa dla tego rodzaju gmin są wysokie i znacząco oddziałują na strukturę finansów. W województwie małopolskim znajduje się 8 takich uzdrowisk. W całej Polsce rosną wpływy z tytułu udziałów w PIT. Świadczyć to może o tym, że, po pierwsze, wprowadzono pewne ułatwienia w systemie płacenia, po drugie, ludzie chętniej płacą podatki i w końcu, po trzecie, zlikwidowano lub ograniczono różnorodne ulgi podatkowe (np. ulgę internetową). Dużą rolę w strukturze dochodów odgrywają również podatki od nieruchomości. Z każdym rokiem maleje jednak znaczenie podatku CIT. Mimo jego niestabilności i ujemnej dynamiki, niektóre samorządy zawdzięczają swoje wysokie pozycje dzięki przychodom z tytułu tego podatku. Jeśli spojrzymy na województwo małopolskie, w dużym stopniu dotyczy to Niepołomic. Jednakże idealnym przykładem jest gmina Kleszczów, dla której wpływy z Elektrowni Bełchatów są gwarancją pierwszego miejsca w rankingu najzamożniejszych gmin wiejskich od 2001 r. Warto również wspomnieć o subwencjach ogólnych z budżetu państwa, które są kluczowe dla wielu samorządów. Z każdym rokiem wydatki państwa w tej kategorii zwiększają się, choć od 2010 r. relacja łącznej kwoty subwencji do wydatków ogółem pozostaje na tym samym poziomie (15,9%). Jednym z elementów tych subwencji jest część wyrównawcza, której zadaniem jest sztuczne wyrównywanie zamożności poszczególnych regionów. Co ciekawe, kwotę uzupełniającą tej części otrzymują gminy, w których gęstość zaludnienia jest niższa niż średnia gęstość zaludnienia kraju. To w pewnym stopniu wyjaśnia wysokie pozycje rejonów o niskiej liczbie ludności.
Przy obliczaniu zamożności odejmowano składki przekazywane przez samorządy w związku z subwencją równoważącą (tzw. janosikowe). W ten sposób płacący większe janosikowe według rankingu notują niższe dochody. Dotyka to np. województwo mazowieckie, które płaci najwyższe janosikowe i zajmuje dopiero 8. miejsce w rankingu województw. Obecnie na pierwszej pozycji znajduje się dolnośląskie, lecz to wkrótce może się zmienić, gdyż będzie zmuszone do zapłacenia wspomnianej składki. Podsumowując, ranking najzamożniejszych regionów Polski nie jest idealnym odzwierciedleniem sytuacji finansowej jednostek administracyjnych na terenie naszego kraju, co pokazują przykłady miejscowości o niskiej populacji lub województw zmuszonych do płacenia janosikowego. Choć godny odnotowania jest fakt, że pominięto w obliczeniach wpływy z dotacji celowych (jednorazowa, większa dotacja od Unii Europejskiej mogłaby wywindować region w klasyfikacji), to regiony, które cechuje wysoka liczba ludności, mają wciąż zdecydowanie mniejsze szanse, by zaistnieć w tym rankingu. Nie oznacza to jednak, że władze samorządów na terenie województwa małopolskiego nie mają powodów do zmartwień. Mimo trzeciego miejsca Krakowa wśród miast wojewódzkich, Małopolska rokrocznie zajmuje pozycję w dolnej części stawki. Autor: Daniel Synowiec ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Copyright by Klub Jagielloński Rynek Główny 34, 31-010 Kraków www.kj.org.pl www.osom.org.pl osom@osom.org.pl ISSN 2083-7143