Wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na mieszkańca a poziom rozwou gmin na przykładzie woewództwa dolnośląskiego «Basic tax income per capita versus the level of development of municipalities the example of Lower Silesian voivodeship» by Jarosław Oleniczak Source: Research Papers of Wrocław University of Economics (Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu), issue: 247 / 2012, pages: 249 259, on www.ceeol.com. The following ad supports maintaining our C.E.E.O.L. service
PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU nr 247 RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS Finanse publiczne ISSN 1899-3192 Jarosław Oleniczak Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu WSKAŹNIK PODSTAWOWYCH DOCHODÓW PODATKOWYCH NA MIESZKAŃCA A POZIOM ROZWOJU GMIN NA PRZYKŁADZIE WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Streszczenie: Celem artykułu est analiza zasadności przymowania wskaźnika podstawowych dochodów podatkowych (PDP) per capita ako wyznacznika do naliczania kwoty podstawowe oraz kwoty uzupełniaące części wyrównawcze subwenci ogólne. Do osiągnięcia tak zdefiniowanego celu w artykule na podstawie dostępne literatury przedmiotu skonstruowano wskaźniki rozwou gmin, które następnie zestawiono z wskaźnikami PDP per capita w poszczególnych gminach. W efekcie porównania wskaźników zaproponowano podział gmin na cztery kategorie wskazuące na zapotrzebowanie na subwencę o charakterze wyrównawczym. Słowa kluczowe: subwence, samorząd gminny, poziom rozwou gmin. 1. Wstęp Subwence ogólne w literaturze przedmiotu umowane są ako strumienie pieniężne z budżetu państwa do budżetów ednostek samorządu terytorialnego, których celem est zasilenie budżetu JST w określoną pulę środków, bez bezpośredniego związania ich z faktycznym zadaniem do wykonania. Często podkreślane est, iż subwence te maą stanowić wsparcie dla budżetów samorządów w realizaci ich zadań ogólnych 1. Wsparcie to wynikać może z różnorakich przesłanek i zależy przede wszystkim od przyętego modelu finansowania samorządów w danym państwie. Podstawową rolą takich strumieni pieniężnych może być wyrównywanie dysproporci między podmiotami tego samego szczebla. Zasadą przekazywania środków w ramach subwenci ogólnych est brak konieczności rozliczania się ednostek samorządu terytorialnego z ich wykorzystania (pod względem kierunków). Jest to o tyle istotne, że często w sposobie kalkulaci subwenci ogólne poawiaą się elementy noszące cechy zadaniowe (stanowiące podstawę kalkulaci), z którymi wiązana est ilość środków przyznanych w ramach subwenci. 1 Por. np.: E. Kornberger-Sokołowska, Decentralizaca finansów publicznych a samodzielność finansowa ednostek samorządu terytorialnego, Liber, Warszawa 2001, s. 105.
250 Jarosław Oleniczak Przyęte rozwiązania w zakresie konstrukci subwenci ogólne (pomiaąc aspekt oświatowy subwenci) wydatnie koncentruą się na równoważeniu i uzupełnianiu dochodów gmin przy wykorzystaniu wskaźnika podstawowych dochodów podatkowych ako bazy dla wyliczenia zapotrzebowania na subwencę przez gminy. Jednocześnie w celu skorygowania różnic w kosztach dostarczania usług publicznych w poszczególnych gminach wykorzystue się w kalkulacach wskaźnik gęstości zaludnienia oraz wskaźniki dotyczące poziomu wypłaty dodatków mieszkaniowych. Powstae zatem pytanie o adekwatność tak sformułowanego kryterium rozdziału środków wskazywanych w literaturze przedmiotu funkci subwenci oraz rzeczywistego zapotrzebowania na środki wynikaącego z osiągniętego poziomu rozwou społeczno-ekonomicznego przez każdą z gmin. Istniee bowiem możliwość, iż gminy o niskich wskaźnikach PDP mogą posiadać relatywnie wyższy poziom rozwou społeczno-gospodarczego niż gminy o wyższym wskaźniku PDP, a co za tym idzie niższym poziomie subwenconowania. Celowe wydae się więc postawienie pytania o zasadność przymowania wskaźnika podstawowych dochodów podatkowych (PDP) per capita ako wyznacznika do naliczania kwoty podstawowe oraz kwoty uzupełniaące części wyrównawcze subwenci ogólne. Odpowiedź na tak postawione pytanie est zasadniczym celem ninieszego artykułu. Aby osiągnąć cel artykułu, skonstruowano, w oparciu na dostępne literaturze przedmiotu, wskaźniki rozwou gmin, które następnie zestawiono z wskaźnikami PDP per capita w poszczególnych gminach. W efekcie porównania wskaźników zaproponowano podział gmin na cztery kategorie wskazuące na stopień zapotrzebowania na subwencę o charakterze wyrównawczym. 2. Uęcia definicyne subwenci ogólnych oraz poziomu rozwou społeczno-gospodarczego w gminach Rozważania poświęcone adekwatności przyętych w polskim systemie finansów publicznych metod wyznaczania wielkości subwenci ogólne dla gmin w stosunku do poziomu rozwou społeczno-ekonomicznego należy rozpocząć od zdefiniowania poddawanych analizie obszarów. Subwence, ako forma finansowania ednostek samorządu terytorialnego w Polsce od początku lat 90. XX wieku, są przedmiotem wielu opracowań naukowych 2. Jedną z naczęście cytowanych w literaturze przedmiotu definici subwenci zaproponował Z. Ofiarski 3. Rozgraniczaąc dotace i subwence, przyął on, iż subwenca przeznaczona est do równoważenia budżetu, natomiast dotaca celowa est związana z koniecznością realizaci określonych zadań. Rozwiaąc swoą myśl, skonstatował, iż subwenca ogólna powinna być źródłem środków finansowych 2 Por. J. Oleniczak, Subwence ogólne i dotace celowe ako źródła dochodów ednostek samorządu terytorialnego, rozprawa doktorska, AE, Wrocław 2006, maszynopis powielony. 3 Z. Ofiarski, Subwence i dotace ednostek samorządu terytorialnego, Difin, Warszawa 2002, s. 23-27.
Wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na mieszkańca... 251 wówczas, gdy nie istnieą możliwości rozwou źródeł dochodów własnych, a cele i zasady subwenconowania są precyzynie określone z punktu widzenia zapewnienia dochodów odpowiednich do zadań. Z kolei P. Swianiewicz 4 wskazue, iż subwence to transfery nieprzeznaczone na konkretny cel, o których wykorzystaniu decydue samorząd. Natomiast J. Glumińska-Pawlic oraz K. Sawicka 5 wskazuą, iż dotace i subwence są instrumentami służącymi wyrównywaniu różnic w zakresie potencału dochodowego i potrzeb, stanowiąc swoiste i konieczne uzupełnienie innych sposobów podziału środków pomiędzy poszczególne szczeble samorządu terytorialnego. Tak zróżnicowane definiowanie subwenci skłania do zastanowienia nad funkcami, które pełnią. W odniesieniu do subwenci naczęście wskazywane są funkca regulacyna (wyrównawcza) oraz funkca pobudzaąca i dynamizuąca (stymulacyna) 6. Pierwsza z funkci, polegaąca na ograniczaniu rozbieżności terytorialnych w możliwości dostępu do określonych rodzaów dóbr publicznych i wynikaących z tego faktu sprzeczności i konfliktów między społecznościami lokalnymi, w szczególności odnosi się do niwelowania dysproporci w zasileniach budżetów ednostek samorządu terytorialnego maących swe podłoże w różnym potencale finansowym tych ednostek. Jednak, obok niwelowania dysproporci finansowych, istotne est tu zachowanie zrównoważone terytorialnie struktury realizowanych zadań o charakterze społeczno-edukacynym wynikaących z ustawowo przypisanych państwu, a przekazanych ednostkom samorządu terytorialnego funkci. Druga z wymienionych funkci odnosi się do aktywizaci, wzmacniania bądź utrwalania potencału finansowego dane ednostki terytorialne. Wiąże się to z zapewnieniem środków na wdrażanie przez ednostki samorządu terytorialnego planów rozwou lokalnego czy też regionalnego. To właśnie dzięki realizaci te funkci samorządy mogą w długim okresie zwiększać dochody własne 7. Przedstawiony we wstępie cel pracy, wynikaący z postawionego pytania badawczego, wymaga także zdefiniowania poęcia rozwou społeczno-ekonomicznego (lokalnego) w gminie. Poęcie rozwou potocznie utożsamiane est z całokształtem (zarówno pozytywnych, ak i negatywnych) zmian zachodzących w dane dziedzinie, danym obszarze. Zgodnie z definicą słownikową rozwó to proces zmian prowadzący do ulepszenia czegoś, zwiększenia czegoś, osiągnięcia wyższego poziomu, postęp 8. Jednocześnie definiowane są poęcia rozwou gospodarczego ako ako- 4 P. Swianiewicz, Finanse samorządowe-koncepce, realizaca, polityka, Municipium, Warszawa 2011, s. 88. 5 J. Glumińska-Pawlic, K. Sawicka, Budżet ednostki samorządu terytorialnego, Zachodnie Centrum Organizaci, Zielona Góra 2002, s. 91. 6 L. Patrzałek, Finanse samorządu terytorialnego, Wydawnictwo UE, Wrocław 2010, s. 202. 7 Szerze o wieloaspektowości wykorzystania subwenci zob. np. J. Oleniczak, Subwence ogólne i dotace celowe z budżetu państwa do budżetów JST problem skutków ich stosowania i wpływu na samodzielność finansową JST, [w:] Współczesne problemy finansów i gospodarki ednostek samorządu terytorialnego, red. L. Patrzałek, Wydawnictwo AE, Poznań 2008, s. 57 i dalsze. 8 Popularny słownik ęzyka polskiego, red. J. Duna, Wydawnictwo Wilga, Warszawa 2001, s. 612.
252 Jarosław Oleniczak ściowych i strukturalnych zmian w gospodarkach narodowych będących efektem wzrostu gospodarczego 9 oraz rozwou społecznego ako ciągłego procesu istotnych, koniecznych i nieodwracalnych przemian, którym ulega społeczeństwo 10. Natomiast w literaturze przedmiotu poawia się wiele prób zdefiniowania poęcia rozwou społeczno-gospodarczego na poziomie zarówno całego państwa, regionów, ak i lokalnym 11. Większość z nich wskazue na bardzo szeroki zakres tego poęcia 12, przy czym można tu przytoczyć koncepcę zaproponowaną przez D. Strahl 13 wskazuącą, iż est to oddziaływanie instytuci świadczących usługi społeczne, środowiska zamieszkiwania, zawisk ogólnoekonomicznych na warunki życia ego obywateli. Zestawiaąc wszystkie wymienione definice rozwou społeczno-ekonomicznego gminy z katalogiem zadań własnych gminy, należy zauważyć, iż wpisuą się one idealnie w proponowany model. Reasumuąc, można przyąć, iż o poziomie rozwou społeczno-gospodarczego na terenie gminy decydować będą w istotnym stopniu efekty realizaci usług publicznych przez daną gminę 14. 3. Metodyka badania Analiza przymowanych w literaturze przedmiotu do konstrukci modelu zmiennych prowadzi do wniosku, iż przy założeniu braku własnych badań terenowych (np. sondaży, ankiet itd.) wykorzystywane są ogólnodostępne dane GUS dotyczące poszczególnych gmin. Zaliczyć można do nich m.in. dane dotyczące przyrostu naturalnego, odsetka bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcynym, saldo migraci, liczbę osób korzystaących z punktów zbiorowego zakwaterowania, dochody na mieszkańca, liczbę podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców 15. W literaturze przedmiotu powszechne est przymowanie ako cech cząstkowych do budowy 9 Nowy leksykon PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 1505, 10 Tamże, s.1505. 11 Np. szerokiego przeglądu literatury dokonał P. Churski, Czynniki rozwou regionalnego i polityka regionalna w Polsce w okresie integraci z Unią Europeską, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 2008, s. 31 i dalsze; zobacz także J. Parysek, Podstawy gospodarki lokalne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu w Poznaniu, Poznań 2001, s. 45 oraz A. Woewódzka, Rozwó ednostek terytorialnych rozważania definicyne i sposoby pomiaru, [w:] M. Stawicki, Fundusze europeskie w gminach. Rozwó lokalny, wykorzystanie środków UE, rekomendace dla samorządów, Warszawa 2009, s. 6 i dalsze. 12 Szerze o wielości definici zob. M. Klimek, Zrównoważony rozwó lokalny, Eko Press, Białystok 2010, s. 248 i dalsze. 13 Taksonomia struktur w badaniach regionalnych, red. D. Strahl, Wydawnictwo AE, Wrocław 1998. 14 Podobny pogląd można odnaleźć w pracy: M. Klimek, wyd. cyt., s. 62: celem istnienia i działania lokalne wspólnoty samorządowe est poprawa akości życia mieszkańców gminy ( ) poprzez realizacę określonych zadań maących na celu zaspokoenie potrzeb zbiorowych oraz zapewnienie trwałego i zrównoważonego rozwou. 15 Por. np. Potencał rozwoowy wybranych gmin w Polsce, red. E. Okoń-Horodyńska, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011, s. 13 i dalsze.
Wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na mieszkańca... 253 mierników syntetycznych zmiennych opisuących efekty wykonywania zadań przez ednostki samorządu terytorialnego 16. Jednocześnie należy podkreślić, iż wielu autorów wykorzystue do pomiaru rozwou lokalnego od kilku do kilkunastu zmiennych składaących, za pomocą których budowane są syntetyczne wskaźniki rozwou lokalnego. Przykładem znacznie szerszego wykorzystania zmiennych est Urban Audit 17 ednak obemuący badaniem akość życia (a więc kategorię powiązaną z poziomem rozwou), który wykorzystue około 100 wskaźników obiektywne akości życia. Poważnym ograniczeniem konstrukci syntetyczne miary rozwou est dostępność odpowiednio pełnych danych 18. Konkluduąc, można przyąć, iż do zgodnego z powszechną praktyką przeprowadzenia analizy do budowy wskaźnika syntetycznego poziomu rozwou gminy należałoby wykorzystać zmienne naczęście przymowane w literaturze zmienne, na kształtowanie się których dana gmina może skutecznie oddziaływać, oraz ednocześnie takie, które wynikaą z zadań przypisanych gminom. Powinny one także odzwierciedlać wymiary aktywności gmin 19 wiązane z ich poziomem rozwou. Do osiągnięcia celu badania, akim est określenie relaci między poziomem wskaźników PDP na mieszkańca a poziomami rozwou społeczno-gospodarczego gmin, przyęto następuące założenia. Po pierwsze wskaźniki PDP na mieszkańca, ako wartości opóźnione w czasie (co wynika z konstrukci miernika PDP), ustalane są na podstawie komunikatów Ministerstwa Finansów z opóźnieniem dwuletnim w stosunku do wskaźników poziomu rozwou. Oznacza to, iż np. wskaźnik PDP ogłoszony na rok 2006 obrazue sytuacę z roku 2004 i z takim wskaźnikiem poziomu rozwou będzie porównywany. Po drugie wskaźniki poziomu rozwou gmin wyliczone zostaną przy zastosowaniu procedury obemuące analizę i wybór z dostępnych w Banku Danych Lokalnych GUS zmiennych spełniaących opisane powyże warunki z lat 2004, 2006, 2008, 2010, następnie analizę i wyodrębnienie (spośród dostępnych) zmiennych niemaących charakteru zmiennych quasi-stałych, eliminacę spośród pozostałych zmiennych o wysokim stopniu korelaci, standaryzacę cech zmiennych, wyznaczenie dla poszczególnych gmin miar rozwou zgodnie z metodą Hellwiga 20 (taksonomiczną miarą rozwou) oraz uszeregowanie ich. W konsekwenci uzyskane wyniki pozwolą na stwierdzenie, czy istniee korelaca między wskaźnikami poziomu rozwou gmin a wielkością PDP w kolenych latach. Jednocześnie zostanie przeprowadzona analiza związku powiązania badanych cech w oparciu 16 Por. np. Gospodarka regionalna i lokalna w Polsce. Czynniki i bariery, red. Z. Strzelecki, Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2011, s. 49 i dalsze. 17 Urban Audit 2008, maszynopis powielony. 18 Por. E. Sobczak, Zróżnicowanie poziomu i dynamiki czynników rozwou gmin i powiatów w ramach woewództw, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskie, Warszawa 2010, s. 10. 19 Por. np. A. Szewczuk w: B. Filipiak, M. Kogut, A. Szewczuk, M. Zioło, Rozwó lokalny i regionalny, Fundaca na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005, s. 29. 20 Z. Hellwig, Zastosowanie metody taksonomiczne do typologicznego podziału kraów ze względu na poziom rozwou oraz zasoby i strukturę wykwalifikowanych kadr, Przegląd Statystyczny, 15.04.1968.
254 Jarosław Oleniczak o dokonany podział na gminy o wysokim, średnim i niskim poziomie rozwou oraz równoległy podział według ustawowych kryteriów procentowych podlegania mechanizmowi subwencynemu przez gminy. Pierwszy etap badań obemował analizę literatury przedmiotu. Na te podstawie wytypowano zestaw 14 zmiennych, do których zaliczono: odsetek radnych z wykształceniem wyższym, przyrost naturalny, saldo migraci w relaci do liczby ludności gminy, zasoby mieszkaniowe w gminie ogółem w stosunku do liczby ludności gminy, liczbę dodatków mieszkaniowych wypłaconych w gminie w stosunku do liczby ludności, odsetek korzystaących z oczyszczalni ścieków, odsetek korzystaących z instalaci wodociągowe, odsetek mieszkańców korzystaących z instalaci kanalizacyne, wskaźnik komputeryzaci szkół podstawowych, wskaźnik komputeryzaci szkół gimnazalnych, udział bezrobotnych zareestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcynym, wskaźnik ludności na edną placówkę biblioteczną, podmioty wpisane do reestru REGON na 10 tys. ludności, dochody własne na mieszkańca. Dla wytypowanych zmiennych obliczono wskaźnik zmienności V zgodnie ze wzorem (1), przymuąc za wartość krytyczną współczynnika V * 0,1. Wartości bezwzględne wskaźników dla wszystkich cech przekroczyły powyższy poziom, tak więc wszystkie zostały poddane dalsze analizie. S odchylenie standar- gdzie: V współczynnik zmienności dla -te zmienne, dowe dla -te zmienne, wyliczone według (2): V S =, (1) x n 1 2 = i i= 1 S n ( x x ), (2) x średnia arytmetyczna dla -te zmienne. W następne koleności zbudowano macierz współczynników korelaci liniowe Pearsona (3). r xy = n i= 1 ( x x)( y y) n n 2 2 ( x x) ( y y) i= 1 i= 1 gdzie: r xy współczynnik korelaci liniowe Pearsona, X, Y mierzalne cechy statystyczne, x, y średnia arytmetyczna odpowiednio cechy X oraz Y. Przyęto, iż cechy wykazuące silną współzależność, których współczynnik korelaci spełnia warunek r xy r* w odniesieniu do wartości krytyczne r* = 0,75, nie zostaną uwzględnione w dalszych badaniach. Z powodu wyłączono zmienną odse-, (3)
Wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na mieszkańca... 255 tek ludności korzystaące z oczyszczalni ścieków. Otrzymano w powyższy sposób macierz X, w które kolene wiersze odpowiadały poszczególnym ednostkom samorządu terytorialnego, a kolumny wartościom poszczególnych cech dla kolene ednostki. X x11 x12... x1 m x x... x, (4)............ xn1 xn2... xnm 21 22 2m = przy czym x i wartości -te cechy dla i-tego obiektu (i = 1, 2,..., n; = 1, 2,..., m). W celu uednolicenia zmiennych dokonano normalizaci cech przez ich standaryzacę według wzoru: z i ( xi x ) =, (5) S otrzymuąc macierz zestandaryzowanych wartości, gdzie z i wartości -te cechy dla i-tego obiektu (i = 1, 2,..., n; = 1, 2,..., m). Z z11 z12... z1 m z z... z............. zn1 zn2... znm 21 22 2m = (6) Na podstawie powyższych danych wyznaczono wzorzec rozwou o współrzędnych standaryzowanych z 01,z 02,,z 0m zgodnie z metodą taksonomicznego wzorca rozwou Hellwiga, uwzględniaąc podział na stymulanty i destymulanty. Za destymulanty uznano wskaźniki komputeryzaci szkół podstawowych, udział bezrobotnych zareestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcynym oraz wskaźnik ludności na edną placówkę biblioteczną. Następnie dla każde gminy wyliczono miarę rozwou zgodnie ze wzorem: gdzie: Di 0 di = 1, (7) D 0 m 2 i0 = ( i 0), i= 1 D z z (8) (odległość od wzorca) D = D + 2 S, (9) 0 0 0
256 Jarosław Oleniczak n 1 0 i0 i 1 D = n D, (10) n 1 2 0 = i0 0 i= 1 S n ( D D ), (11) W powyższy sposób wyznaczono wskaźniki syntetyczne w latach 2004, 2006, 2008, 2010 dla każde z gmin. 4. Wyniki badań Podstawowym celem badania była próba odpowiedzi na pytanie o istnienie związku między wskaźnikiem PDP per capita a poziomem rozwou dane gminy. Zestawienie danych z kolenych okresów dotyczących tych dwóch obszarów oraz analiza wartości korelaci między nimi (wsp. korelaci Pearsona) wskazue na istnienie pewnego stopnia powiązania między nimi. W kolenych badanych okresach wartość współczynnika korelaci wynosiła 0,500, 0,656, 0,686, 0,615. Może oznaczać to, iż stosowanie wskaźnika PDP z punktu widzenia omówionych wcześnie funkci subwenci nie est do końca słuszne, ak bowiem wskazuą uzyskane wyniki, nie istniee bardzo silny związek między wskaźnikiem PDP na mieszkańca w gminach a poziomem ich rozwou. Alternatywnym sposobem umożliwiaącym próbę oceny adekwatności wskaźnika PDP do poziomu rozwou dane gminy może być porównanie poziomu PDP per capita do wartości średnie kraowe oraz ustawowych progów dofinansowania z ustalonym w wyniku badań poziomem rozwou. W tym celu wyodrębniono z badane populaci cztery kategorie gmin pod względem pierwszego kryterium oraz trzy kategorie pod względem drugiego, przy czym zastosowano podział na gminy o wysokim poziomie rozwou w ednostkach, w których wskaźnik rozwou był większy od średnie, plus odchylenie standardowe, o średnim poziomie rozwou gdy wskaźnik mieścił się w przedziale +/- odchylenia standardowego od średnie, oraz gminy o niskim poziomie rozwou, gdzie był niższy niż średnia, minus odchylenie standardowe (tab. 1). Tabela 1. Liczba gmin w poszczególnych kategoriach w latach 2004, 2006, 2008, 2010 Wysoki poziom rozwou Średni poziom rozwou Niski poziom rozwou PDP/rok 04 06 08 10 04 06 08 10 04 06 08 10 Powyże 150% średnie 8 8 9 8 1 0 1 3 0 0 0 0 Między 92% a 150% średnie 7 11 9 11 33 36 35 29 2 0 0 1 Między 75% a 92% średnie 3 1 1 5 45 28 38 31 6 1 5 3 Między 42% a 75% średnie 1 1 1 0 50 63 53 60 10 17 14 15 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań i danych BDL GUS.
Wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na mieszkańca... 257 Dane zawarte w tab. 1 wskazuą, że widoczny est podział gmin na charakterystyczne grupy. Po pierwsze gminy o wysokim poziomie rozwou oraz ponadprzeciętnych PDP na mieszkańca. Tych gmin w kolenych okresach było od 8 do 9. Po drugie gminy o średnim poziomie rozwou i dochodach PDP per capita mieszczących się między 92 a 150% średnie kraowe. W kolenych latach było ich między 29 a 36, przy czym spadek odnotowano w ostatnim okresie badawczym co było spowodowane zmnieszeniem się dochodów JST na skutek trwania kryzysu. Zauważyć można, że występowała także dość liczna grupa gmin o niższych PDP per capita (nawet poniże 75% średnie kraowe np. Janowice Wielkie), których wskaźnik poziomu rozwou sytuował e w grupie nabardzie rozwiniętych. Odnotować należy, iż sukcesywnie (poza rokiem 2008) wzrastała ich liczba od 11 w roku 2004 do 16 w 2010 r. W przypadku gmin o średnim poziomie rozwou należy zauważyć, iż w zasadzie stała była liczba gmin osiągaących PDP per capita poniże ustawowego progu 92% w latach 2006, 2008, 2010 było to 91 gmin. Widoczne est ednocześnie stabilizowanie się liczby gmin (o średnim poziomie rozwou) o dochodach w przedziale 92-150% oraz powyże 150% średnie kraowe. Niewielki odsetek gmin obętych badaniem zaliczony został do ostatnie z grup poziomu rozwou. W przypadku tych gmin związek między poziomem PDP per capita a poziomem rozwou wydawał się oczywisty. Z zestawienia wynika, iż w przeważaące większości z nich (około 14) odnotowano PDP per capita na poziomie kwalifikuącym e do subwenconowania, przy czym w główne mierze były to dochody nieprzekraczaące 75% średnie kraowe. Należy podkreślić, iż następowała tu niewielka wymiana miesc między gminami w kolenych okresach (głównie pod względem PDP). W całym badanym okresie tylko dwie gminy zostały zaliczone do nasłabszych pod oboma względami. Były to gmina miesko-wieska Bolków i gmina wieska Stara Kamienica. 5. Podsumowanie Przedstawiona analiza zmusza do zastanowienia się nad raconalnością funkconowania obecnego systemu subwenconowania JST w ramach badanego obszaru subwenci. Jest oczywiste, iż zaprezentowane wyniki badań mogą stanowić edynie przyczynek do dyskusi o roli subwenci ako mechanizmu wyrównawczego. Z edne strony należy być świadomym, iż w badaniu wykorzystane zostały ednak arbitralnie wybrane wskaźniki do budowy wzorca rozwou, co może mieć istotny wpływ na obraz sytuaci. Założenie przyęte w badaniu o niewliczaniu zmiennych o, rzec można, charakterze sezonowym takich ak udział środków UE budżecie, procent wydatków maątkowych inwestycynych w budżecie itd., wynikało przede wszystkim z istotne zmienności tychże w kolenych latach. Jednocześnie skutek wspomnianych widoczny est we wskazanych obszarach materialnych. Także odstąpienie od mierników typu gęstość sieci drogowe na 100 km 2 podyktowane było różnicami w zapotrzebowaniu na taką sieć różniącym poszczególne gminy. Niemnie ednak w literaturze przedmiotu wspomniane wartości brane są pod uwagę przy bu-
258 Jarosław Oleniczak dowie mierników rozwou czy też rankingów gmin. Wyniki badań mogą posłużyć do wyodrębnienia czterech grup gmin ze względu na kryterium zapotrzebowania na środki (tab. 2). Tabela 2. Zapotrzebowanie gmin na subwence w zależności od dochodów i poziomu rozwou Gminy o wysokich dochodach i wysokim wskaźniku rozwou Niewymagaące wsparcia Gminy średnich lub niskich dochodach i średnim poziomie rozwou Niewymagaące wsparcia Źródło: opracowanie własne. Gminy o wysokich dochodach i niskim poziomie rozwou Wymagaące wsparcia w określonych obszarach Gminy o średnich lub niskich dochodach i niskim poziomie rozwou Wymagaące całościowego wsparcia Można oczekiwać, iż zaproponowany podział na cztery kategorie gmin, łącząc dwa różne podeścia do zapotrzebowania na subwencę, umożliwić mógłby istotne zmnieszenie (analogicznie ak w modelowym przykładzie wo. dolnośląskiego nawet z około 115 do około 18 w zależności od stopnia wsparcia) liczby beneficentów mechanizmu wyrównawczego subwenci ogólne do tych nabardzie potrzebuących, a co za tym idzie: spowodować trafniesze z punktu widzenia potrzeb gmin dedykowanie środków. Kwestią otwartą pozostanie ednak dobranie ak nalepszego sposobu pomiaru wskaźnika rozwou akceptowalnego przez przedstawicieli gmin. Literatura Churski P., Czynniki rozwou regionalnego i polityka regionalna w Polsce w okresie integraci z Unią Europeską, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2008. Filipiak B., Kogut M., Szewczuk A., Zioło M., Rozwó lokalny i regionalny, Fundaca na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005. Glumińska-Pawlic J., Sawicka K., Budżet ednostki samorządu terytorialnego, Zachodnie Centrum Organizaci, Zielona Góra 2002. Hellwig Z., Zastosowanie metody taksonomiczne do typologicznego podziału kraów ze względu na poziom rozwou oraz zasoby i strukturę wykwalifikowanych kadr, Przegląd Statystyczny, 15.04.1968. Klimek M., Zrównoważony rozwó lokalny, Eko Press, Białystok 2010. Kornberger-Sokołowska E., Decentralizaca finansów publicznych a samodzielność finansowa ednostek samorządu terytorialnego, Liber, Warszawa 2001. Nowy leksykon PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. Ofiarski Z., Subwence i dotace ednostek samorządu terytorialnego, Difin, Warszawa 2002. Oleniczak J., Subwence ogólne i dotace celowe z budżetu państwa do budżetów JST problem skutków ich stosowania i wpływu na samodzielność finansową JST, [w:] Współczesne problemy finansów i gospodarki ednostek samorządu terytorialnego, red. L. Patrzałek, Wydawnictwo AE, Poznań 2008.
Wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na mieszkańca... 259 Oleniczak J., Subwence ogólne i dotace celowe ako źródła dochodów ednostek samorządu terytorialnego, rozprawa doktorska, AE, Wrocław 2006, maszynopis powielony. Parysek J., Podstawy gospodarki lokalne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu w Poznaniu, Poznań 2001. Patrzałek L., Finanse samorządu terytorialnego, Wydawnictwo UE, Wrocław 2010. Popularny słownik ęzyka polskiego, red. J. Duna, Wydawnictwo Wilga, Warszawa 2001. Potencał rozwoowy wybranych gmin w Polsce, red. E. Okoń-Horodyńska, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011. Sobczak E., Zróżnicowanie poziomu i dynamiki czynników rozwou gmin i powiatów w ramach woewództw, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskie, Warszawa 2010. Swianiewicz P., Finanse samorządowe koncepce, realizaca, polityka, Municipium, Warszawa 2011. Taksonomia struktur w badaniach regionalnych, red. D. Strahl, Wydawnictwo AE, Wrocław 1998. Urban Audit 2008, maszynopis powielony. Woewódzka A., Rozwó ednostek terytorialnych rozważania definicyne i sposoby pomiaru, [w:] M. Stawicki, Fundusze europeskie w gminach. Rozwó lokalny, wykorzystanie środków UE, rekomendace dla samorządów, Warszawa 2009. Basic tax income per capita versus the level of development of municipalities the example of Lower Silesian voivodeship Summary: The main goal of this paper is to analyze the merits of adopting the basic tax income (PDP) per capita as an indicator for calculating parts of general grant. To achieve this obective, on basis of available literature there were constructed the indicators of development of municipalities, which were then compared with the PDP per capita rates in various municipalities. As a result of comparison of indicators there was proposed division of municipalities into four categories, indicating a need for a countervailing subsidy. Keywords: general grants, local government, local development.