JAKOŚĆ ŻYCIA W WYBRANYCH MIASTACH POLSKI I ICH OTOCZENIU

Transkrypt

1 JAKOŚĆ ŻYCIA W WYBRANYCH MIASTACH POLSKI I ICH OTOCZENIU Michał Pazgan Specjalista ds. Analiz Rynku, Centrum AMRON W licznie wydawanych publikacjach oraz artykułach można spotkać różnego typu analizy dotyczące jakości życia mieszkańców. Pojęcie to jest bardzo szerokie, różnie rozumiane i trudne do jednoznacznego zdefiniowania. Na pewno na jakość życia wpływa zamożność mieszkańców, wolna przestrzeń, w tym mieszkalna, jakość infrastruktury technicznej i społecznej czy jakość środowiska przyrodniczego. Wstęp Faktem stał się przepływ ludności z centrów miast na ich obrzeża: do mniejszych miast, bądź na tereny wiejskie, bardzo często tuż poza granicę rdzenia aglomeracji. Również deweloperzy, w odpowiedzi na zapotrzebowanie potencjalnych mieszkańców, upodobali sobie miejsca niedaleko granic największych miast na realizację osiedli domów, bądź niewielkich bloków. Ta tendencja również przyczyniła się do wzrostu cen nieruchomości w lokalizacjach podmiejskich. Niniejszy artykuł stanowi próbę określenia jakości życia wybranych największych miast 56

2 i powiatów ich otaczających na podstawie dostępnych danych w Banku Danych Regionalnych GUS, uzupełnionych o wskaźniki dotyczące cen nieruchomości, zaczerpnięte z Systemu AMRON. Opis zastosowanej metody Pierwszy etap badań miał na celu wyznaczenie czynników oraz dobór zmiennych typologicznych, czyli mierników jakości życia. Do badań przyjęto następujące wskaźniki: 1) gęstość zaludnienia w osobach na km 2, 2) przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto na 1 mieszkańca w zł, 3) drogi publiczne o twardej nawierzchni na 100 km 2 w km, 4) odpady wytworzone na 1 mieszkańca w kg, 5) tereny zieleni miejskiej ogólnodostępnej na 1 mieszkańca w m 2, 6) przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w m 2, 7) mieszkania oddane do użytku na 1000 zawartych małżeństw, 8) długość sieci wodociągowej na 100 km 2 w km, 9) długość sieci kanalizacyjnej na 100 km 2 w km, 10) długość sieci gazowej na 100 km 2 w km, 11) długość linii komunikacji autobusowej i tramwajowej na 100 km 2 w km, 12) lekarze medycyny na mieszkańców, 13) podmioty zarejestrowane w REGON na 1000 mieszkańców, 14) wydatki majątkowe inwestycyjne budżetów JST na 1 mieszkańca w PLN, 15) udział bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym w proc., 16) liczba komputerów w szkołach podstawowych i gimnazjach na 1000 uczniów, 17) ilość m 2 mieszkania, które można nabyć za przeciętne wynagrodzenie, 18) ilość m 2 gruntu rolnego, które można nabyć za przeciętne wynagrodzenie, oraz dwóch kolejnych, których wpływ na wynik przeanalizowano w końcowej części artykułu na przykładzie aglomeracji warszawskiej i krakowskiej, 19) emisja zanieczyszczeń pyłowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca w kg, 20) emisja zanieczyszczeń gazowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca w kg. Analizując wartości poszczególnych cech dobranych do badań, można dojść do wniosku, że są one wprost nieporównywalne. Występuje zatem konieczność ujednolicenia ich wartości. W drugim etapie badań przeprowadzono standaryzację opartą na formule zerojedynkowej według następującego wzoru: (1) gdzie: x ij wartość j-tej cechy w i-tej jednostce x j średnia arytmetyczna j-tej cechy s d odchylenie standardowe j-tej cechy. W trzecim etapie badań do analizy konkurencyjności miast wykorzystano metodę modelową Hellwiga 1. Jej istota jest stosunkowo prosta, a jednocześnie jej walory pozwalają na uzyskiwanie jasno interpretowalnych wyników, wystarczających do prowadzenia analiz porównawczych. Poszczególne miasta i aglomeracje potraktowano jako elementy m-wymiarowej przestrzeni (jej wymiar jest definiowany przez liczbę mierników przyjętych do analizy) oraz ustalono odległości taksonomiczne poszczególnych elementów od punktu zwanego modelem. Syntetyczną miarę obrazującą nasilenie badanego zjawiska wyznacza się z następującego wzoru: gdzie: (2) oraz: D i syntetyczna miara odległości i-tego regionu od teoretycznie ustalonego wzorca c i0 taksonomiczna odległość i-tej jednostki od wzorca rozwoju x j średnia arytmetyczna ciągu c i0 (i=1, 2,, n) s d odchylenie standardowe ciągu c i0 t ij zestandaryzowane wartości cechy j-tej w jednostce i-tej t 0j wartości wzorca rozwoju (j = 1, 2,,m) m liczebność zbioru cech n liczebność zbioru ocenianych jednostek. (3) (4) Wartości wskaźnika syntetycznego (D i ) są miarą unormowaną. Górną jego granicą jest 1, niewielkie jest zaś prawdopodobieństwo wartości mniejszej niż 0. Im wyższa wartość wskaźnika, tym wyższa jakość życia w jednostce terytorialnej. Wartości wskaźnika pozwalają także na wyznaczenie pozycji każdej z jednostek w relacji do pozostałych. Ponadto mogą być one podstawą oceny wskazującej na dystans dzielący dane miasto od jednostki modelowej (informuje o tym dopełnienie wartości D i do 1). Wyniki przedstawianej metody zależą głównie od rozwiązania dodatkowo dwóch problemów: 1) definicji wzorca rozwoju (dla stymulant przyjęto maksymalne wartości w danym zbiorze, a dla destymulant minimalne), 2) sposobu rangowania cech (reprezentowany przez wzór (3) fragment procedury wyznaczania wskaźnika syntetycznego zakłada, że znaczenie wszystkich cech będących podstawą jego wyznaczania jest identyczna). 57

3 TABELA 1. Miasta i aglomeracje wybrane do analizy jakości życia. MIASTO (MIASTA) GŁÓWNE Warszawa Kraków POWIATY W AGLOMERACJI warszawski zachodni, pruszkowski, piaseczyński, otwocki, miński, wołomiński, legionowski krakowski, wielicki Łódź pabianicki, zgierski, łódzki wschodni, brzeziński Wrocław wrocławski, średzki Poznań poznański Gdańsk, Gdynia i Sopot pucki, wejherowski, kartuski, gdański Źródło: opracowanie własne. W Tabeli 1 przedstawiono jednostki wybrane do analizy: największe miasta pod względem ludności wraz z otaczającymi je powiatami. Wpływ na dobór lokalizacji miał m.in. zasób bazy danych AMRON. TABELA 2. Sumaryczne wskaźniki jakości życia w wybranych jednostkach Wyniki analiz Za pomocą przedstawionej metody wyznaczono wskaźniki jakości życia mieszkańców w wybranych jednostkach terytorialnych, w oparciu o przyjęte wcześniej czynniki. Wskaźniki te przedstawia Tabela 2. Z przyjętych czynników widać, że jakość życia jest zdecydowanie wyższa w głównych miastach aglomeracji. Wpływ na to mają przede wszystkim mierniki dotyczące wynagrodzeń, gęstości infrastruktury technicznej i społecznej, przedsiębiorczość oraz wielkość budżetu poszczególnych gmin. Jedynie czynniki związane z gęstością zaludnienia i powierzchnią użytkową mieszkań wykazują wyższe wartości w powiatach otaczających główne miasta Polski. Największa dysproporcja występuje w aglomeracji warszawskiej (0,27), a najmniejsza w krakowskiej (0,07) W oparciu o wybrane wskaźniki najlepszą jakość życia mieszkańców oferują Warszawa i Poznań (odpowiednio 0,46 i 0,44 w 2007 łódzka 0,11 0,07 0,07 Łódź 0,21 0,25 0,25 warszawska 0,18 0,19 0,19 Warszawa 0,42 0,42 0,46 krakowska 0,08 0,10 0,14 Kraków 0,20 0,22 0,21 poznańska 0,22 0,22 0,22 Poznań 0,40 0,43 0,44 wrocławska 0,15 0,18 0,17 Wrocław 0,33 0,37 0,37 gdańska 0,08 0,08 0,10 Trójmiasto 0,29 0,27 0,33 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i Centrum AMRON. 58

4 RYSUNEK 1. Zmiany cen mieszkań w aglomeracji warszawskiej w latach 2005 i Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Centrum AMRON. roku). Z kolei najniższe wskaźniki dotyczą Krakowa i Łodzi (odpowiednio 0,21 i 0,25 w 2007 roku). Należy zauważyć, że we wszystkich miastach odnotowano tendencję rosnącą analizowanego wskaźnika. Jedynie w przypadku powiatów otaczających Łódź zanotowano spadek wartości wskaźnika, a w powiecie poznańskim jego stałą wartość. Z kolei w Tabeli 3 przedstawiono zmiany, jakie zachodzą w przypadku dodania do analiz dwóch czynników obrazujących jakość środowiska przyrodniczego: emisję zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w przeliczeniu na mieszkańca. W aglomeracji warszawskiej wartość wskaźnika jakości życia w stolicy nie zmieniła się w latach , natomiast zdecydowanie uległa poprawie w powiatach ją otaczających z 0,19 do 0,22. Z kolei w Krakowie, po uwzględnieniu danych dotyczących emisji zanieczyszczeń, jakość życia na podstawie wartości wskaźnika jest dwukrotnie niższa, przy czym w czasie jest relatywnie stała. W przypadku powiatów krakowskiego i wielickiego wartość wskaźnika w obydwu podejściach jest bardzo niska, choć znacząco rośnie, a także zmniejszają się dysproporcje między dwoma podejściami wyznaczania jakości życia. Przykład ten pokazuje dwa skrajne przypadki wpływu jakości środowiska na jakość życia mieszkańców. Bardzo często to właśnie te motywy skłaniały ludność TABELA 3. Zmiany wyników jakości życia przy modyfikacji czynników. MIASTA I ICH OTOCZENIE BEZ DANYCH DOTYCZĄCYCH OCHRONY ŚRODOWISKA Z DANYMI DOTYCZĄCYMI OCHRONY ŚRODOWISKA warszawska 0,18 0,19 0,19 0,22 0,22 0,22 Warszawa 0,42 0,42 0,46 0,42 0,42 0,46 krakowska 0,08 0,10 0,14 0,04 0,07 0,12 Kraków 0,20 0,22 0,21 0,12 0,12 0,10 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i Centrum AMRON. 59

5 RYSUNEK 2. Zmiany cen gruntów rolnych w aglomeracji warszawskiej w latach 2005 i Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Centrum AMRON. PRZYPISY 1. Ziobrowski Z., Mierniki jakości przestrzeni miejskiej, IGPiK, Warszawa 1992; Hellwig Z., Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze względu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę kwalifikowanych kadr, Przegląd Statystyczny, z. 4, największych miast do zmiany miejsca zamieszkania poza centra aglomeracji. Przepływ ludności z centrów aglomeracji miejskich na ich obrzeża przyczynił się do znacznego zainteresowania mieszkaniami oraz gruntami pod zabudowę mieszkaniową na tych terenach. To niewątpliwie jedna z kilku przyczyn wzrostu cen nieruchomości w latach Rysunki 1 i 2 przedstawiają oparte na danych Centrum AMRON zmiany dla Warszawy i powiatów ją otaczających we wspomnianym przedziale czasowym. We wszystkich powiatach aglomeracji warszawskiej wystąpił wzrost cen mieszkań. Najsilniejszy był on w Warszawie oraz powiatach pruszkowskim i wołomińskim (ponad 80 proc.), a najsłabszy w powiatach warszawskim zachodnim, nowodworskim i grodziskim (około proc.). Najwyższe ceny nieruchomości zanotowano w Warszawie. W 2007 roku jedynie w stolicy przekroczyły one średnią wartość 6100 zł/m 2. W tymże roku zarysowała się wyraźnie jeszcze jedna zależność: im dany powiat jest bardziej oddalony od centrum aglomeracji, tym niższe ceny mieszkań. Podkreśla ona z jednej strony istotę Warszawy, a z drugiej potwierdza trend do przemieszczania się ludności poza granice stolicy. Podobnie, jak w przypadku nieruchomości mieszkaniowych, we wszystkich powiatach aglomeracji warszawskiej wystąpił wzrost cen gruntów rolnych. Najsilniejszy był on w powiatach mińskim, wołomińskim i warszawskim zachodnim (ponad 110 proc.), a najsłabszy w powiatach nowodworskim i pruszkowskim (około 50 proc.). Podsumowanie Niniejsza próba wyznaczenia i porównania jakości życia mieszkańców największych miast i terenów je otaczających została wyznaczona w oparciu o dostępne dane statystyczne, zasadniczo ilościowe. Opierając się o wybrane mierniki statystyczne, najwyższy poziom życia wyznaczono w Warszawie. Niewiele niższą wartość wskaźnika jakości życia ma Poznań. Z kolei obliczenia przy pomocy przyjętych mierników wskazały na Łódź i Kraków jako miasta o najniższej jakości życia. Poziom życia na terenach położonych wokół największych miast jest relatywnie niższy, jednakże coraz dynamiczniej zmienia się na korzyść. Niewątpliwie na wzrost cen nieruchomości obserwowany w latach miała wpływ suburbanizacja (nazywana przez niektóre środowiska dezurbanizacją), polegająca na znacznym zwiększeniu liczby ludności w terenach podmiejskich....