Wydział Rozwoju i Strategii Miasta Urząd Miasta Bydgoszczy

Sandra Dytłow MNIEJSZOŚCI NARODOWE I ETNICZNE STATUS POZYSKIWANIE ŹRÓDEŁ DOFINANSOWANIA Wydział Rozwoju i Strategii Miasta Urząd Miasta Bydgoszczy czerwiec 2007

Spis treści SPIS TREŚCI... 2 WPROWADZENIE... 4 STATUS... 5 1. Definicja...5 2. Liczba i rozmieszczenie... 7 3. Unormowania prawne...15 ŚRODKI POMOCOWE...21 I. FUNDUSZE STRUKTURALNE UE...21 4. RPO Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013...24 5. PO Infrastruktura i Środowisko...28 6. PO Kapitał Ludzki...34 II. MECHANIZMY FINANSOWE...46 1. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm Finansowy...46 2. Szwajcarski Mechanizm Finansowy...52 III. INNE PROGRAMY UNII EUROPEJSKIEJ...53 1. LIFE LONG LEARNING - Uczenie sie przez całe Ŝycie...53 2. MłodzieŜ w Działaniu...54 3. MEDIA 2007...56 4. Presidency Fund - Fundusz Prezydencji...57 5. Inteligentna Energia - Europa...58 6. Europejska Fundacja MłodzieŜy...59 7. Europejski Rok Dialogu Międzykulturowego 2008...60 8. StaŜe w Komisji Europejskiej dla Romów...61 9. Program Euro-Med. MłodzieŜ...62 10. PROGRESS (2007-2013)...64 2

11. Granty Parlamentu Europejskiego...65 12. Program Europa dla Obywateli 2007-2013...66 IV. PROGRAMY BILATERALNE...67 1. Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki...67 2. Francja...69 Stowarzyszenie France-Pologne pour l Europe...69 Fundacja dla Polski...69 3. Republika Federalna Niemiec...70 Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej...70 Polsko-Niemiecka Współpraca MłodzieŜy...72 Fundacja im. Friedricha Eberta...73 Fundacja "Polsko-Niemieckie Pojednanie"...74 Fundacja "Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość"...74 4. Stany Zjednoczone...76 Polsko - Amerykańska Fundacja Wolności...76 Polsko - Amerykański Fundusz PoŜyczkowy Inicjatyw Obywatelskich...77 Fundacja Forda...78 V. POLSKA...79 1. Dotacje Ministerstwa Edukacji Narodowej...79 2. Dotacje Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji...80 3. Fundusz Inicjatyw Obywatelskich - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. 83 4. Polska Fundacja Dzieci i MłodzieŜy...84 5. Fundacja J&S PRO BONO POLONIAE...85 6. Fundacja im. Stefana Batorego...86 7. Fundacja Sosrosa...86 8. Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga...87 9. Stowarzyszenie na rzecz Inicjatyw Kulturalnych...89 10. Polska Fundacja im. Roberta Schumana...90 11. Konkurs "Róznorodność. Szacunek. Tolerancja"...91 SŁOWNIK...92 WYCIĄG Z PRZEPISÓW KRAJOWYCH DOT. PRAW MNIEJSZOŚCI...97 PRZYDATNE ADRESY I LINKI...148 3

Wprowadzenie Oddaję do Państwa rąk poradnik Mniejszości narodowe i etniczne: Status. Pozyskiwanie źródeł dofinansowania. Celem niniejszej publikacji jest pomoc osobom, których przodkowie przywędrowali na teren naszego kraju z róŝnych miejsc. Są Polakami, ale pamiętają o swoich korzeniach i chcą tę świadomość przekazywać swym dzieciom i wnukom. Bydgoszcz jest szczególnym miastem. Zasługuje w pełni na miano miasta wielokulturowego. Na przestrzeni dziejów zamieszkiwali w niej Polacy, Niemcy, śydzi i Romowie. Postaram się przybliŝyć Państwu tematykę mniejszościową, jak równieŝ podpowiedzieć z jakich źródeł finansowych przedstawiciele mniejszości narodowych lub etnicznych mogą korzystać. DuŜą szansą dla tych społeczności jest np. działanie w sektorze organizacji pozarządowych (NGO). UmoŜliwia to ubieganie się o dofinansowanie przedsięwzięć zmierzających do kultywowania tradycji i obyczajów macierzystego narodu. Informacje dotyczące załoŝenia i rodzajów organizacji pozarządowych, moŝecie Państwo znaleźć we wcześniej opublikowanym na stronie www.bydgoszcz.pl (zakładka: PROJEKTY UNIJNE) Poradniku dla NGO. W Poradniku znajdziecie teŝ dział z poradami praktycznymi w zakresie aplikowania o np. środki unijne. Część informacji o potencjalnych donatorach zapewne będą pokrywać się z funduszami przedstawionymi w ww. informatorze, nie mniej jednak w niniejszej publikacji zostały one rozszerzone o nowe źródła. Zachęcam do samodzielnego poszukiwania informacji o dostępnych konkursach, np. na portalu www.ngo.pl, stronie internetowej programu EURODESK www.eurodesk.pl lub Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji www.mswia.gov.pl śyczę miłej lektury i powodzenia w działaniu Sandra Dytłow 4

Status 1. Definicja Zagadnienia dotyczące mniejszości narodowych nie są łatwe. Pomimo wielu lat prowadzonych prób legislacyjnych, w dalszym ciągu budzą kontrowersje. Odnosi się to takŝe do samego pojęcia mniejszość narodowa. Przyjmuje się, iŝ pojęcie narodu w Europie upowszechniło się dopiero od okresu Wiosny Ludów. Na zachodzie Starego Kontynentu słowo to oznacza najczęściej polityczną wspólnotę obywateli tworzących państwo. PrzynaleŜność etniczna nie jest tu brana pod uwagę, waŝna jest przynaleŝność państwowa. W tym przypadku narodowość równa się obywatelstwu. Sama przynaleŝność do danego narodu takŝe jest róŝnie postrzegana. Wg jednych badaczy tej tematyki decydują o tym cechy obiektywne (niezaleŝne od woli danej jednostki) na przykład: wspólne pochodzenie, kultura, język, czy religia. Inni dowodzą, Ŝe przynaleŝność narodowa jest aktem woli, stąd teŝ moŝe być zmieniona przez poszczególną osobę w zaleŝności od jej subiektywnych przekonań. 1 Doskonałym przykładem jest tutaj postać Adalberta von Winkler a. Ów poeta niemiecki Ŝyjący w epoce romantyzmu, studiował na niemieckim uniwersytecie w Królewcu. W wyniku głębokiego współczucia dla Polaków i chęci odcięcia się - z tego powodu - od niemieckości zmienił toŝsamość. JuŜ jako Wojciech Kętrzyński stał się bojownikiem o wolną Polskę. Choć tworzył w języku niemieckim, to jego twórczość odwołuje się do umiłowania polskiej ojczyzny. W jednym z wierszy pisze: Dzisiaj wzywa mnie pieśń do walki, do burzy wojennej, do boju. Do buntu i wezwania, tam gdzie zemsta i nienawiść KaŜą obalać mocarzy, którzy zabrali mi ziemię moich ojców I do jarzma wprzęgnęli ukoronowaną chwałą Polski głowę. 2 Jednym z najbardziej złoŝonych aspektów zagadnień mniejszościowych jest ustalenie, czym jest mniejszość narodowa. Przykładem niech będzie europejska Konwencja Ramowa o ochronie mniejszości narodowych z 1995 r. Autorzy mimo wielomiesięcznych prac nie mogli dojść do porozumienia w sprawie definicji tego pojęcia. Zaznaczono w artykule 3, Ŝe kaŝda osoba naleŝąca do mniejszości narodowych ma prawo do swobodnej decyzji o traktowaniu jej jako osoby naleŝącej bądź teŝ nienaleŝącej do takiej mniejszości, a wybór taki lub korzystanie ze związanych z tym wyborem praw nie pociągnie za sobą jakichkolwiek skutków. 3 W Europie występują zarówno państwa o jednolitej strukturze pod względem narodowym, jak i z państwa federalne i wielonarodowe. Nie zawsze zdefiniowanie takiej grupy społecznej leŝałoby w interesie danego kraju. Innym budzącym spory dylematem jest rozróŝnienie prócz mniejszości narodowych takŝe mniejszości etnicznych. W tym temacie nie mogą dojść do porozumienia socjolodzy, demografowie, jak i znawcy prawa. Bardzo często zatem uŝywa się tych terminów łącznie, bądź zamiennie. Dominuje jednakŝe pogląd, iŝ mniejszość etniczna jest pojęciem 1 za: J. Byczkowski, Mniejszości narodowe w Europie 1945-1974, Instytut Śląski w Opolu 1976, s. 14-20 2 W. Kętrzyński, Z księgi pieśni człowieka niemczonego, Olsztyn 1980, s.55-57 3 http://www.mswia.gov.pl Raport dla Sekretarza Generalnego Rady Europy z realizacji przez Rzeczpospolitą Polskę postanowień Konwencji Ramowej Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych, Warszawa 2002, s.27 5

szerszym, obejmującym równieŝ mniejszość narodową, która jawi się nam jako najbardziej rozwinięta forma mniejszości etnicznej. W polskiej ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z dnia 6 stycznia 2005 r. przedstawiono definicję mniejszości narodowych i etnicznych. Wymieniono je równieŝ enumeratywnie (art. 2). W myśl tej ustawy mniejszością narodową jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odróŝnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; 3) dąŝy do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyraŝanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) utoŝsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. Za mniejszości narodowe uznaje się następujące mniejszości: białoruską, czeską, litewską, niemiecką, ormiańską, rosyjską, słowacką, ukraińską oraz Ŝydowską. Punkt 6 odróŝnia mniejszości narodowe od etnicznych. Za mniejszości etniczne uznaje się następujące mniejszości: karaimską, łemkowską, romską i tatarską. 4 RozróŜnienie to niesie ze sobą skutki praktyczne. Polska ordynacja wyborcza przyznaje pewne szczególne przywileje mniejszościom narodowym, nie obdarzając nimi mniejszości etnicznych (tj. zwalnia komitety wyborcze utworzone przez organizacje mniejszości narodowych z wymogu przekroczenia 5% progu wyborczego). Konieczność posiadania własnej struktury państwowej obecnie - lub chociaŝby w przeszłości - i dąŝenie do jej odnowienia jest najczęściej podawanym czynnikiem róŝniącym obie kategorie społeczne. 4 Dz. U. z 2005 r. Nr 17, poz. 141; http://ks.sejm.gov.pl 6

2. Liczba i rozmieszczenie Nie jest sprawą prostą ustalenie liczby osób naleŝących do mniejszości narodowych. (z powodu np. róŝnych interpretacji samego terminu lub obawy przed przyznaniem się do swego pochodzenia). Dane liczbowe zatem naleŝy traktować szacunkowo. Zazwyczaj najliczniejszą grupą mniejszościową w danym państwie są osoby pochodzące z państw ościennych (tworzenie się granic terytorialnych w wyniku wojen, podziałów lub scaleń). Do grup bodajŝe najbardziej rozproszonych na całym świecie naleŝą Romowie oraz śydzi. Przedwojenne województwo pomorskie (do tego województwa naleŝała Bydgoszcz) zamieszkiwał niewielki odsetek mniejszości narodowych innych niŝ niemiecka. 5 Osoby pochodzenia niemieckiego stanowiły zdecydowanie najliczniejszą grupę mniejszościową. Do dziś w Niemczech Ŝyją starzy mieszkańcy Brombergu z sentymentem wspominający nasze Miasto. Zmiana granic województwa w 1938 r. zmieniła tę sytuację. Silną liczebnie diasporą okazali się śydzi, którzy stanowili w nowym województwie ok. 2,3% ogółu mieszkańców (ok. 45 tys. osób). W liczbach bezwzględnych nastąpił równieŝ wzrost liczby Rosjan i Ukraińców, których liczebność szacuje się na tysiąc osób. Przebywały takŝe niewielkie grupy Białorusinów, Litwinów, Romów i innych, nie określonych w spisie grup pochodzenia niepolskiego 6. Działania hitlerowskiego okupanta szczególnie dotkliwie dotknęły śydów - niemal całkowicie unicestwiły gminy Ŝydowskie na tym terenie. Obszar Pomorza i Kujaw po II wojnie światowej zamieszkiwały następujące mniejszości: niemiecka, Ŝydowska, romska, rosyjska, białoruska i ukraińska. Struktura narodowościowa w sierpniu 1945 r. 7 Powiaty i miasta wydzielone Liczba ludności Inne narodowości (bez Niemców) Miasto Bydgoszcz 134629 38 śydzi zarejestrowani w Ŝydowskich komitetach okręgowych w I półroczu 1946 r. 8 Komitety Okręgowe 01 I 1946 31 I 1946 kobiety męŝcz. razem 28 II 1946 31 III 1946 30 IV 1946 31 V 1946 30 VI 1946 Bydgoszcz 465 247 218 465 481 491 516 534 658 Obywatele ZSRR X 1945 - VI 1946 Miasto/powiat Bydgoszcz Liczba 40 Źródło: APB, UWP, sygn. 946, wykaz obywateli ZSRR w woj. pomorskim, bez daty, ale między X 1945 r. a VI 1946 r. 5 Według spisu z 1931 r. stanowiły one tylko 0,4% ogółu mieszkańców 6 Za: Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu Nadwiślańskim w XIX i XX wieku, pod red. M. Wojciechowskiego, Toruń 1998, s. 239-286 7 Za: APB, UWP, sygn. 946, Stan ludności z 17 VIII 1945 r.; Te same dane powtarzają się w statystykach z 1946 r. - APB, UWP, sygn. 817 w: Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu Nadwiślańskim w XIX i XX wieku, pod red. M. Wojciechowskiego, Toruń 1998, s. 239-286 8 Za: Zarys działalności Centralnego Komitetu śydów w Polsce za okres od 1 I do 30 VI 1946 r., W-wa 1947, tab. 1, s. 23.w: Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu Nadwiślańskim w XIX i XX wieku, pod red. M. Wojciechowskiego, Toruń 1998, s. 239-286 7

Dla Romów Bydgoszcz miała i ma szczególne znaczenie. W latach powojennych Romowie ze szczepu Kelderari próbowali nawet ogłosić Bydgoszcz romską stolicą. To właśnie z Bydgoszczy wywodzą się soliści takich zespołów jak Roma i Tabor. Obecnie w naszym mieście zamieszkuje grupa ok. 400 Romów wielu z nich wyjechało za chlebem poza granice kraju, ale niezmiennie deklarują chęć powrotu. Podczas Narodowego Spisu Powszechnego 2002 w pytaniu dotyczącym narodowości przyjęto następującą definicję: Narodowość jest deklaratywną (opartą na subiektywnym odczuciu) cechą indywidualną kaŝdego człowieka, wyraŝającą jego związek emocjonalny (uczuciowy), kulturowy lub genealogiczny (ze względu na pochodzenie rodziców) z określonym narodem. 9 Wg danych Głównego Urzędu Statystycznego na terenie naszego województwa najliczniej występuje mniejszość niemiecka. Na terenie Polski dane przedstawiają się następująco: Mniejszość Struktura narodowościowa ludności Polski w 2002 r. (szacunek) 10 Liczebność (tys) Udział % Największe skupiska Niemiecka 152,9 0,41 województwa: opolskie, śląskie, warmińsko-mazurskie, kujawskopomorskie Białoruska 48,7 0,13 województwo podlaskie Ukraińska 31 0,08 województwa: dolnośląskie, lubelskie, lubuskie, małopolskie, podkarpackie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie Ślązacy 173,2 0,47 województwo śląskie Romowie 12,9 0,03 województwo małopolskie, większość w rozproszeniu Rosjanie 6,1 0,02 województwa: podlaskie, warmińsko-mazurskie Łemkowie 5,9 0,01 Województwa: małopolskie, podkarpackie, dolnośląskie, warmińskomazurskie, lubuskie Litwini 5,8 0,01 województwo podlaskie (powiat sejneński) Kaszubi 5,1 0,01 województwo pomorskie Słowacy 2 0 województwo małopolskie (Spisz i Orawa) śydzi 1,1 0 w rozproszeniu Ormianie 1,1 0 Województwa: dolnośląskie, małopolskie Czesi 0,8 0 województwa: dolnośląskie, lubelskie, łódzkie Tatarzy 0,5 0 województwo podlaskie Karaimi 0,05 0 w rozproszeniu Inna 774,9 2,09 Ogółem 36 983,7 100 Raport dla Sekretarza Generalnego Rady Europy z realizacji przez Rzeczpospolitą Polskę postanowień Konwencji Ramowej Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych zamieszkałe w Polsce grupy charakteryzuje w następujący sposób: Białorusini w zdecydowanej większości naleŝą do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe w województwie podlaskim grupa ta posiada swych przedstawicieli we władzach samorządowych niektórych powiatów i gmin. Reprezentanci tej mniejszości są takŝe członkami parlamentu. Główne organizacje: Białoruskie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne, 9 www.stat.gov.pl 10 za: www.stat.gov.pl - por. www.mswia.gov.pl 8

Związek Białoruski w RP, w którego skład wchodzi : Białoruskie Stowarzyszenie Literackie BiałowieŜa, Białoruskie Towarzystwo Historyczne, Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich, Rada Programowa tygodnika Niwa, Białoruskie Zrzeszenie Studentów, Białoruskie Towarzystwo Chatka w Gdańsku oraz partia polityczna Białoruskie Zjednoczenie Demokratyczne, Związek MłodzieŜy Białoruskiej. NajwaŜniejsze tytuły prasowe: "Niwa" - tygodnik, "Czasopis" - miesięcznik, Haradockija Nawiny, Prawincyja, Termapiły, Annus Albaruthenicus, Bielski Hościnieć, "Białoruskie Zeszyty Historyczne"" półrocznik. Największe imprezy kulturalne: Festiwal Białoruskiej Muzyki MłodzieŜowej "Basowiszcza", Festiwal "Piosenka Białoruska" w Białymstoku, Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku, Polsko-Białoruskie Warsztaty Literackie BiazmieŜŜa, Konkurs Poezji i Prozy Debiut, Święto "Kupalle" w BiałowieŜy. Czesi mieszkający w Polsce tradycyjnie są ewangelikami. Główna organizacja: Klub Czeski przy Towarzystwie Słowaków w Polsce (w jego strukturach działają przedstawiciele mniejszości czeskiej). Karaimi, to mniejszość etniczna pochodzenia tureckiego, którzy zatracili znajomość ojczystego języka, wyróŝnia ich natomiast religia karaimska, wywodząca się z judaizmu oraz islamu. Główna organizacja: Karaimski Związek Religijny. Litwini w zdecydowanej większości naleŝą do Kościoła Rzymskokatolickiego. W gminie Puńsk Litwini zyskali znaczny udział we władzach samorządowych. Mają takŝe swoich przedstawicieli we władzach powiatu sejneńskiego. Główne organizacje: Wspólnota Litwinów w Polsce, Stowarzyszenie Litwinów w Polsce, Litewskie Towarzystwo ś w. Kazimierza. NajwaŜniejsze tytuły prasowe: "Aušra" - dwutygodnik, "Aušrelé" - miesięcznik dla dzieci. 9

NajwaŜniejsze imprezy kulturalne: Jarmark Folklorystyczny "Žolines" w Puńsku, Zlot Litwinów w Pszczelniku, Coroczny Festiwal Teatrów Stodolanych w Puńsku, Sąskrydis - zlot litewskich zespołów nad jeziorem Gałduś, Noc Świętojańska w Puńsku. Łemkowie są mniejszością etniczną w której część przedstawicieli podkreśla swoją przynaleŝność do narodu ukraińskiego, inni deklarują odrębność narodową. Główne organizacje: Zjednoczenie Łemków (członkowie wspierają Związek Ukraińców w Polsce), Stowarzyszenie Łemków, Stowarzyszenie "Ruska Burska" w Gorlicach, Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej, Rusiński Demokratyczny Krąg Łemków Hospodar (partia polityczna). NajwaŜniejsze tytuły prasowe: "Besida" - kwartalnik, "Zahoroda" - kwartalnik, Watra - kwartalnik, "Łemkiwska Storinka" dodatek ukraińskiego tygodnika "Nasze Słowo". Największe imprezy kulturalne: Łemkowska "Watra" w Zdyni, "Watra na Obczyźnie" w Michałowie, Kiermesz w Olchowcu, Spotkanie z Łemkowszczyzn, Od Rusal do Jana w Zyndranowej. Niemcy w większości są katolikami, a tylko nieliczni deklarują protestantyzm (Kościół Ewangelicko - Augsburski). W części gmin województwa opolskiego Niemcy stanowi większość mieszkańców, o tym idzie odgrywają znaczną rolę we władzach samorządowych. Przedstawiciele mniejszości niemieckiej zasiadają takŝe w polskim Parlamencie od czasu wyborów w 1991 roku. Główne organizacje Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce. Do Związku naleŝy 1 0 członków stałych: - Zarząd Wojewódzki Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim, Zarządy Wojewódzkie Towarzystw Społeczno Kulturalnych Niemców w województwie Śląskim, Zachodnio-Pomorskim Wielkopolskim, Łódzkim, Lubuskim, Dolnośląskim, Pomorskim, Zarząd Wojewódzki Związku Stowarzyszeń Niemieckich w byłych Prusach Wschodnich, Zarząd Wojewódzki Związku Ludności Pochodzenia Niemieckiego w województwie Kujawsko-Pomorskim oraz 7 członków stowarzyszonych: - Związek Śląskich Rolników, Związek Śląskich Kobiet Wiejskich, Śląskie Towarzystwo Medyczne, Górnośląskie Towarzystwo Śpiewacze, Towarzystwo Dobroczynne 10

Niemców na Śląsku, Niemieckie Towarzystwo Oświatowe, Związek MłodzieŜy Mniejszości Niemieckiej w RP. Organizacje mniejszości niemieckiej funkcjonujące poza strukturami Związku Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce: Olsztyńskie Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej, Stowarzyszenie Mazurskie, Niemiecka Wspólnota Pojednanie i Przyszłość, Śląskie Stowarzyszenie Samorządowe, Konwersatorium im. Eichendorffa, Stowarzyszenie Autorów i Twórców mniejszości niemieckiej w Polsce z siedzib w Bytomiu. Największe imprezy kulturalne: DoŜynki Diecezjalno - Regionalne na Górze św. Anny, Lato Artystyczne Mniejszości Narodowych w Olsztynie, Przegląd Chórów - Walce, Przegląd Kapel i Orkiestr Mniejszości Niemieckiej w Leśnicy, Przegląd Twórczości Artystycznej Śląska w Dobrodzieniu i Dobrzeniu, Rozmowy Mazurskie w Mrągowie. NajwaŜniejsze tytuły prasowe: "Schlesisches Wochenblatt" - tygodnik, "Hoffnung" - miesi cznik, "Masurische Storchenpost" - miesięcznik, "Mitteilungsblatt" - miesięcznik, Biuletyn Informacyjno-Kulturalny co dwumiesięcznik "Zeszyty Edukacji Kulturalnej" - kwartalnik. Ormianie mieszkający w Polsce są przewaŝnie katolikami obrządku ormiańskiego lub łacińskiego, a zdecydowana większość zatraciła znajomość swojego ojczystego języka. Główne organizacje: Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne, Związek Ormian w Polsce im. ks. abpa J. Teodorowicza. NajwaŜniejszy tytuł prasowy: "Biuletyn OTK" - kwartalnik. Największa impreza kulturalna: Ogólnopolskie Spotkania Środowisk Ormiańskich w Krakowie. Romowie to mniejszość etniczna, na która w Polsce składają się przedstawiciele cztery główne grupy: Polska Roma (tzw. nizinni), Kelderasze i Lowarzy (przez pozostałe dwie grupy nazywani Austryjakami) i Bergitka Roma (Romowie Karpaccy zwani Łabandzami). NaleŜy pamiętać, iŝ jest to tyko zarys podział głównego. Wewnątrz poszczególnych grup społeczności te ulęgają dalszym podziałom, szczególnie jest to widoczne u przedstawicieli Polska Roma. Romowie w Polsce to w zdecydowanej większości wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego, są jednakŝe wśród nich członkowie Kościoła Zielonoświątkowców i Związku Świadków Jehowy. 11

Główne organizacje: Centralna Rada Romów, Stowarzyszenie Romów w Polsce, Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Romów "Roma Union" we Włocławku Stowarzyszenie Romów w Krakowie, Centrum Kultury Romów - Towarzystwo Społeczno - Kulturalne z siedzibą w Tarnowie, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Romów w RP w Kędzierzynie-Koźlu Związek Romów Polskich w Szczecinku, Stowarzyszenie Kobiet Polskich w Krakowie, Stowarzyszenie Romów w Polsce Czerchań w Bytomiu. Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej w Gorzowie Wielkopolskim, Stowarzyszenie Romów okrąg Nowy Sącz. NajwaŜniejsze tytuły prasowe: "Rrom po Drom" - miesięcznik, Romano Atmo dwumiesięcznik, "Dialog - Pheniben" - kwartalnik. Największe imprezy kulturalne: Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich w Gorzowie Wielkopolskim, Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów w Ciechocinku, Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów Tarnów śabno - Szczurowa, Otwarcie i Zamknięcie Sezonu Cygańskiego w Tarnowie. Rosjanie w Polsce deklarują wyznanie prawosławne. Niewielka część to Staroobrzędowcy (starowiercy), których od roku 1983 reprezentuje Naczelna Rada Staroobrzędowców. Grupa ta, jako grupa wyznaniowa, powstała w drugiej połowie XVII wieku w wyniku rozłamu w Cerkwi rosyjskiej po soborze 1654 roku. Staroobrzędowcy na tereny Polski przybyli z północnej Rosji w latach 80-tych XVII wieku, uciekając od prześladowań religijnych. Główne organizacje: Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno - Oświatowe w Białymstoku, Stowarzyszenie Wspólnota Rosyjska w Warszawie. Największa impreza kulturalna: Dni Kultury Rosyjskiej w Białymstoku. Słowacy deklarują przynaleŝność do Kościoła Rzymskokatolickiego. Główna organizacja: Towarzystwo Słowaków w Polsce. NajwaŜniejszy tytuł prasowy: "Život" - miesięcznik. 12

Największe imprezy kulturalne: Dzień Kultury Słowackiej w Jabłonce Orawskiej, Przegląd Krajańskich Orkiestr Dętych, Przegląd Zespołów Folklorystycznych w Krempachach. Tatarzy w Polsce zatracili znajomo swojego ojczystego języka, pozostali natomiast wierni religii i nadal są wyznawcami islamu. Główna organizacja: Związek Tatarów Polskich w RP. NajwaŜniejsze tytuły prasowe: "Rocznik Tatarów Polskich", śycie tatarskie kwartalnik, Almanah Millet półrocznik. Największa impreza kulturalna: Letnia Akademia Wiedzy o Tatarach Polskich. Ukraińcy większość Ukraińców w Polsce to wierni Kościoła Katolickiego Obrządku Biznatyjsko Ukraińskiego. Część deklaruje przynaleŝność do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Mniejszość ukraińska ma przedstawicieli we władzach samorządowych, głównie w województwie warmińsko mazurskim. Główne organizacje: Związek Ukraińców w Polsce, Związek NiezaleŜnej MłodzieŜy Ukraińskiej, Związek Ukraińców Podlasia, Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie, Bractwo Cerkiewne ś w. Włodzimierza, Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce, Stowarzyszenie Ukraińców - Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego, Fundacja Kultury Ukraińskiej, Fundacja ś w. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej. NajwaŜniejsze tytuły prasowe: "Nasze Słowo" - tygodnik; "Svitanok" - dodatek dla dzieci do "Naszego Słowa", "Nad Buhom i Narwoju" - dwumiesięcznik. Największe imprezy kulturalne: Festiwal Kultury Ukraińskiej w Sopocie, Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu, Dni Kultury Ukraińskiej, MłodzieŜowy Jarmark w Gdańsku. 13

śydzi to wyznawcy judaizmu. Główne organizacje: Towarzystwo Społeczno - Kulturalne śydów w Polsce, Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu w Polsce, Stowarzyszenie śydowski Instytut Historyczny, Polska Unia Studentów śydowskich, Federacja Organizacji śydowskich, Związek Gmin Wyznaniowych śydowskich w RP, Państwowy Teatr śydowski im. E. R. Kamińskiej. NajwaŜniejsze tytuły prasowe: "Dos Jidisze Wort - Słowo śydowskie" - dwutygodnik, "Midrasz" - miesięcznik. Największe imprezy: Festiwal Kultury śydowskiej w Krakowie, Marsz śywych w Oświęcimiu, Dzień Pamięci Ofiar Szoah, Dni KsiąŜki śydowskiej w Warszawie, Rocznica Powstania w Getcie Warszawskim. Ponadto warto wspomnieć o waŝnej dla mniejszości prasie oraz organizacjach konfesyjnych: miesięcznik Przegląd Prawosławny, Bractwo Prawosławne św. Cyryla i Metodego, MłodzieŜowe Bractwo Prawosławne, Karaimski Związek Religijny w RP, Błahowist czasopismo wydawane przez Kościół katolicki obrządku bizantyjskoukraińskiego, Związek Gmin Wyznaniowych śydowskich w RP, Świat Islamu pismo społeczno-kulturalne Tatarów Polskich. 11 11 zob. www.mswia.gov.pl 14

3. Unormowania prawne Po drugiej wojnie światowej Polska stała się państwem niemal jednolitym etnicznie. Dodatkowo władze komunistycznie zdawały się mniejszości narodowych nie zauwaŝać. Dopiero po roku 1989 pojawiła się moŝliwość przywrócenia mniejszościom narodowym naleŝnych im praw. Aktualnie duŝą role w zakresie wspierania mniejszości narodowych odgrywają samorządy lokalne. To one utrzymują szkoły, odpowiadają za nauczanie języka mniejszości narodowych, wspierają działalność kulturalną, współpracują i sprawują nadzór nad stowarzyszeniami mniejszości narodowych. Rola rządu sprowadza się do stwarzania jak najlepszych ku temu warunków. W Polsce kwestie mniejszości narodowych i etnicznych reguluje ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z dnia 6 stycznia 2005 r. Prócz niej, w wielu innych aktach prawnych znalazły się zapisy odnoszące się do mniejszości. Polska podpisała i ratyfikowała takŝe dokumenty międzynarodowe z tego zakresu, w tym: Organizacja Narodów Zjednoczonych: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Konwencja Przeciwko Dyskryminacji w Dziedzinie Oświaty UNESCO 12, Międzynarodowa Konwencja w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej 13, Konwencja w sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 14, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Konwencja Praw Dziecka 15, Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 111 w sprawie Dyskryminacji w Zakresie Zatrudnienia i Wykonywania Zawodu. Rzeczpospolita Polska przystąpiła równieŝ do rezolucji - Prawa osób naleŝących do mniejszości narodowych, etnicznych, religijnych i językowych, przyjętej podczas 57 sesji Komisji Praw Człowieka w Genewie. Polska podpisała i ratyfikowała Europejską Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 16 wraz z jedynie częścią Protokołów Dodatkowych. Nie podpisała i nie dokonała ratyfikacji Protokołu 12, powołując się na względy finansowe oraz chęć zapoznania się w tym zakresie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości; Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE): Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Dokument Spotkania Kopenhaskiego Konferencji w Sprawie Ludzkiego Wymiaru KBWE, Dokument Helsiński. W Warszawie ma swoją siedzibę Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE. Efektywne metody współpracy starają się wypracować podczas spotkań państwa Grupy Wyszehradzkiej. 17 Na przykład podczas spotkania w Warszawie (20.04.2001) uczestnicy analizowali rozwiązania prawne słuŝące zabezpieczeniu praw mniejszości i 12 Ratyfikowana przez Polskę 15 września 1964 r. 13 Ratyfikowana przez Polskę 9 października 1968 r. We wrześniu 1998 r. Polska uznała kompetencje Komitetu do spraw Likwidacji Dyskryminacji Rasowej 14 Ratyfikowany przez Polskę 3 marca 1977. Protokół Fakultatywny 14 października 1991 r. 15 Ratyfikowana przez Polskę 7 czerwca 1991 r. 16 19 stycznia 1993 r. 17 Grupę tę stanowią Polska, Węgry, Czechy i Słowacja. 15

wymianie doświadczeń z wdraŝania programów na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych w poszczególnych krajach. Polska jest takŝe członkiem Inicjatywy Środkowoeuropejskiej (ISE) 18, stanowiącej forum wymiany doświadczeń dotyczących kwestii mniejszościowych. W ramach ISE Grupa Robocza ds. Mniejszości opracowała projekt Instrumentu ISE ochrony praw mniejszości. Polska podpisała ten dokument w kwietniu 1995 r. Celem Grupy Roboczej jest wdraŝanie postanowień Instrumentu, wymiana informacji i doświadczeń, a takŝe współpraca i promocja krajowych i międzynarodowych instytucji powołanych do ochrony praw mniejszości narodowych. Nasze państwo uczestniczy w Radzie Państw Morza Bałtyckiego. Ta organizacja współpracy wielostronnej zajmuje się m.in. sprawami mniejszości narodowych. W marcu roku 1993 w ramach tej struktury powołano Urząd komisarza do spraw Praw człowieka i Spraw Mniejszości. Zyskał on status ombudsmana, w ten sposób moŝe przyjmować indywidualne skargi i publikować wyniki podjętych w związku z tym działań. 19 Ponadto bardzo aktywnie działa na tym polu Rada Europy. Do dokumentów, w których poruszono kwestie mniejszościowe, stworzonymi przez tą organizację zaliczamy: Europejską Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, wraz z Protokołami Dodatkowymi; Europejska Kartę Języków Regionalnych i Mniejszościowych; Konwencję Ramowa Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych. Unia Europejska (Wspólnoty Europejskie) takŝe nie pozostała obojętna na los mniejszości. Najstarszy z traktatów 20 (Traktat Paryski) powołujący do Ŝycia Europejska Wspólnotę Węgla i Stali stanowi o wolności zatrudnienia, bez dyskryminacji (art. 69). 21 Traktat Rzymski, tworzący EURATOM 22, stwierdza konieczność ochrony Ŝycia ludzkiego w ogóle 23. Dopiero Drugi z Traktatów Rzymskich, ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą 24 zapewnia ogólne gwarancje pokoju i wolności, postępu gospodarczego, eliminacji barier oraz wspomagania rozkwitu kultury państw członkowskich. Począwszy od lat 90-tych zaczęto zwalczać nietolerancję oraz dyskryminację etniczną i rasową. Świadczy o tym chociaŝby, podpisany dnia 7 lutego 1992 r. Traktat z Maastricht. Traktatu Amsterdamski 25 wprowadza klauzulę antydyskryminacyjną. Klauzula ta dała początek przyjęciu w roku 1999 tzw. Pakietu Antydyskryminacyjnego. 18 IŚE skupia obecnie 17 państw: Albanię, Austrię, Białoruś, Bośnię-Hercegowinę, Bułgarię, Chorwację, Czechy, Macedonię, Mołdowę, Polskę, Rumunię, Serbię i Czarnogórę (uprzednio Federalną Republikę Jugosławii), Słowację, Słowenię, Ukrainę, Węgry i Włochy. 19 Rada Państw Morza Bałtyckiego została utworzona w 1992 r. podczas konferencji międzynarodowej w Kopenhadze. We wspólnym stanowisku Dania, Estonia, Finlandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia, Polska, Rosja i Szwecja oraz Komisja Europejska postanowiły o powołaniu forum, słuŝącemu współpracy w róŝnych dziedzinach, zarówno o charakterze społecznym, jak i gospodarczym. W 1995 r. do Rady dołączyła Islandia. Obserwatorami w Radzie są ponadto Francja, Włochy, Ukraina, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone oraz Holandia. Specjalnymi członkami są takie organizacje jak Związek Miast Bałtyckich, Bałtycka Współpraca Subregionalna), Organizacja Rozwoju i Współpracy Gospodarczej 20 Traktat Paryski pochodzi z 18 kwietnia 1951 r. 21 tekst Traktatu dostępny jest na http://www.ukie.gov.pl 22 Traktat Rzymski pochodzi z 25 marca 1957 r. 23 www.ukie.gov.pl 24 25 marca 1957 r. 25 tekst Traktatu dostępny jest na http://www.ukie.gov.pl 16

Zakładał on przyjęcie: - Dyrektywy Rady w sprawie ustanowienia ogólnych ram równego traktowania przy zatrudnieniu i pracy. Kładła ona szczególny nacisk na problematykę pochodzenia etnicznego lub rasowego, 26 - Dyrektywy Rady w sprawie zasady równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne - 2000/43/EC, - Decyzję Rady ustanawiającą Wspólnotowy Plan Działania w zakresie Walki z Dyskryminacją na lata 2001 2006, - Komunikatu dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów w sprawie działań wspólnotowych odnośnie walki z dyskryminacją. Dyrektywa 2000/43/EC objęła politykę zatrudnienia, dostęp do edukacji oraz opiekę zdrowotną i socjalną. RozróŜniono w niej dyskryminację pośrednią i bezpośrednią. Dyskryminacja bezpośrednia oznacza taka sytuację, w której następuje gorsze traktowanie ludzi ze względu na ich pochodzenie etniczne lub rasowe. Dyskryminacja pośrednia jest działanie, które pozornie nie nosi takich znamion, ale skutkuje postawieniem osób naleŝących do mniejszości w gorszej sytuacji. Dyskryminacją jest takŝe naruszenie godności danej osoby poprzez szykanowanie, jak równieŝ stwarzanie atmosfery zagroŝenia lub upokorzenia. Stanowisko UE w tym zakresie odnajdujemy w rezolucjach Parlamentu Europejskiego. Mimo, iŝ nie mają one charakteru prawnie obowiązującego, to stanowią zespół proponowanych wytycznych. Do najwaŝniejszych rezolucji w zakresie mniejszościowym zaliczamy: Rezolucję z 16 października 1981 r. o Wspólnotowej Karcie Języków Regionalnych i Kulturach oraz o Karcie Praw Mniejszości Etnicznych Rezolucję z 11 lutego 1983 r. o Środkach w Celu Popierania Mniejszości Językowych i Kulturowych. Rezolucję z 30 października 1987 r. o Językach i Kulturach Regionalnych i Etnicznych w Unii Europejskiej Rezolucję z 1994 r. o Mniejszościach Językowych w Unii Europejskiej. Parlament sygnalizował problem mniejszości narodowych takŝe w ogólnych dokumentach dotyczących ochrony praw człowieka, współpracy przygranicznej oraz przeciwdziałania rasizmowi. MoŜna tu wymienić: Rezolucję na Temat Praw Człowieka w Świecie z roku 1997, Politykę Praw Człowieka w Unii Europejskiej z 1997 r., 27 Rezolucję o rasizmie, ksenofobii i antysemityzmie oraz koniecznych działaniach, aby przeciwdziałać dyskryminacji rasowej z roku 1999, Rezolucję na temat roli telewizji publicznej w multimedialnym społeczeństwie z roku 1996, Rezolucję na temat złych warunków w więzieniach w Unii europejskiej z roku 1966, Rezolucję na temat sytuacji politycznej w Ameryce Południowej 1989 r., Rezolucję na temat łamania praw człowieka w Islamskiej Republice Iranu z roku 1996, Rezolucję na temat Birmy z 1999 r, Rezolucję na temat praw człowieka i mniejszości autochtonicznych w Argentynie z roku 1997, 26 Została przyjęta 27 listopada 2000 r. 27 W dokumencie tym stwierdzono, iŝ poziom ochrony mniejszości stanie się jednym z kryteriów przyjęcia nowego członka UE 17

Rezolucję na temat praw politycznych mniejszości w Albanii z roku 1995, Rezolucję na temat ochrony praw mniejszości i praw człowieka w Rumunii z 1995 r., Rezolucję o dyskryminowaniu Romów z 1995 r., Rezolucję w sprawie dnia pamięci Holocaustu z 1995 r., Rezolucję w sprawie rasizmu, ksenofobii i antysemityzmu z roku 1995, Rezolucję w sprawie Komunikatu Komisji na temat rasizmu, ksenofobii i antysemityzmu z 1996 r., Rezolucji w sprawie rasizmu, ksenofobii i skrajnej prawicy z roku 1997, Rezolucję w sprawie rasizmu, ksenofobii i antysemityzmu oraz Europejskiego Roku Przeciwko Rasizmowi z 1997 r., Rezolucję w sprawie Komunikatu Komisji na temat planu działania przeciwko rasizmowi z roku 1998, Rezolucję w sprawie walki z rasizmem i ksenofobią w Unii Europejskiej z 2000 roku, Rezolucję w sprawie Komunikatu Komisji na temat walki z rasizmem, ksenofobią i antysemityzmem w krajach kandydujących do członkostwa z roku 2000. Dzięki polityce UE powołano doŝycia Europejskie Biuro Języków Mniejszościowych oraz Europejskie Centrum Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii. Utworzono takŝe Europejską Sieć Informacji, Dokumentacji i badań nad Językami Regionalnymi i Mniejszościowymi MERCATOR. Celem jej działalności jest - ocena stanu tych zagadnień w ramach UE, - edukacją, - mediami i językami mniejszościowymi, - prawodawstwem. Polskie ustawodawstwo wewnętrzne szczegółowo określa prawa mniejszości narodowych. NajwaŜniejszym aktem prawnym jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Konstytucja, z 2 kwietnia 1997 r., do mniejszości narodowych odnosi się w sposób zarówno pośredni, jaki bezpośredni. Artykuł 12 gwarantuje wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społecznych, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich i innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji. Daje to niewątpliwie pewne uprawnienia takŝe mniejszościom narodowym. Jednocześnie artykuł 13 zakazuje istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową. Artykuł 57 zapewnia, pod pewnymi warunkami, moŝliwość organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, a kolejny wolność zrzeszania się. Konstytucja gwarantuje takŝe swobodę wyznań religijnych (art. 25 i 53). Prawa językowe mniejszości narodowych chroni artykuł 27. Rozdział II podkreśla pozycję wolności i praw człowieka. Artykułem odnoszącym się wprost do mniejszości jest artykuł 35. Czytamy w nim: Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim naleŝącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji słuŝących ochronie toŝsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich toŝsamości kulturowej 28. Prawa mniejszości narodowych w Polsce regulują takŝe ustawy zwykłe. Są nimi: przepisy zwarte w kodeksach - Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, 28 Tekst na: http://sejm.gov.pl 18

- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, - Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, - Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, - Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego. dotyczące Ŝycia publicznego - Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, - Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, - Ustawa z dnia 5 lipca 1990 r. Prawo o zgromadzeniach, - Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczpospolitej Polskiej, - Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, dotyczące języka - Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim, - Ustawa z dnia 15 listopada 1956 r. o zmianie imion i nazwisk, - Ustawa z dnia 17 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych. dotyczące kultury - Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji. dotyczące oświaty - Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Prawa mniejszości narodowych i etnicznych wprost określa ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z dnia 6 stycznia 2005 r. Ustawa ta określa teŝ zadania i kompetencje organów administracji rządowej i samorządowej w interesującym nas zakresie. Podkreślono w niej, Ŝe jedynie ustawowo moŝna być zobowiązanym o do ujawnienia własnej przynaleŝności do mniejszości lub pochodzenia, języka mniejszości lub religii. Nikt teŝ nie moŝe wymuszać obowiązku udowodnienia przynaleŝności do danej mniejszości. Pozostawiono równieŝ wyraźnie wolność wyboru przynaleŝności narodowej. W art. 5 zabroniono asymilacji mniejszości wbrew ich woli oraz ich dyskryminacji. W rozdziel II przedstawiono prawa językowe mniejszości, np. prawo do uŝywania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości oraz jego swobodnego uŝywania i nauczania. Dopuszczono takŝe moŝliwość jego uŝywania przed organami gminy, obok języka urzędowego 29. MoŜna takŝe posługiwać się dodatkowymi tradycyjnymi nazwami w języku mniejszości obok urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych oraz nazw ulic 30. Nazwy te nie mogą nawiązywać do nazw z okresu 1933-1945, nadanych przez władze Trzeciej Rzeszy Niemieckiej lub Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Rozdział III dotyczy praw mniejszości związanych z oświatą i kulturą. Zaznaczono, Ŝe władzy publicznej są zobowiązane do wspierania działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju toŝsamości kulturowej mniejszości, np. przez dotacje celowe lub podmiotowe z budŝetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego na: 29 W gminach, w których liczba mieszkańców gminy naleŝących do mniejszości, której język ma być uŝywany jako język pomocniczy, jest nie mniejsza niŝ 20 % ogólnej liczby mieszkańców gminy i które zostały wpisane do Urzędowego Rejestru Gmin, w których uŝywany jest język pomocniczy, zwanego dalej "Urzędowym Rejestrem" 30 Mogą być uŝywane jedynie na obszarze gmin spełniających powyŝszy warunek oraz wpisanych do prowadzonego przez ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych Rejestru gmin, na których obszarze uŝywane są nazwy w języku mniejszości. Wpisu do takiego rejestru dokonuje ww. minister na wniosek rady gminy, na której obszarze nazwy te mają być uŝywane. Wniosek rady gminy musi uzyskać pozytywną opinię Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych 19

działalność instytucji kulturalnych, ruchu artystycznego i twórczości mniejszości oraz imprez artystycznych mających istotne znaczenie dla kultury mniejszości; inwestycje słuŝące zachowaniu toŝsamości kulturowej mniejszości; wydawanie ksiąŝek, czasopism, periodyków i druków ulotnych w językach mniejszości lub w języku polskim, w postaci drukowanej oraz w innych technikach zapisu obrazu i dźwięku; wspieranie programów telewizyjnych i audycji radiowych realizowanych przez mniejszości; ochronę miejsc związanych z kulturą mniejszości; działalność świetlicową; prowadzenie bibliotek oraz dokumentacji Ŝycia kulturalnego i artystycznego mniejszości; edukację dzieci i młodzieŝy realizowaną w róŝnych formach; propagowanie wiedzy o mniejszościach; inne programy realizujące cele, o których mowa w ust. 1, oraz wspierające integrację obywatelską mniejszości. Rozdział IV poświęcony jest językowi regionalnemu 31. Za język regionalny uznano język kaszubski. Organy władzy publicznej zostały zobowiązane do wsparcia działań zmierzających do zachowania i rozwoju tego języka. W rozdziale kolejnym przestawiono organy właściwe do spraw mniejszościowych tj. właściwego ministra (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji), wojewodę oraz Komisję Wspólną Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, jako organ opiniodawczodoradczy Prezesa Rady Ministrów. Organy te stoją na straŝy praw mniejszości oraz wspierają je finansowo, a takŝe upowszechniają wiedzę na ich temat. Ponadto minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych przygotowuje, nie rzadziej niŝ raz na dwa lata, raport dotyczący sytuacji mniejszości w Polsce. Raport wraz z opinią Komisji Wspólnej, przekazywany jest Radzie Ministrów, a następnie - po zatwierdzeniu przez nią raportu - publikowany przez ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych w formie elektronicznej. 31 Za język regionalny w rozumieniu ustawy, zgodnie z Europejską Kartą Języków Regionalnych lub Mniejszościowych, uwaŝa się język, który: 1) jest tradycyjnie uŝywany na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa; 2) róŝni się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów oficjalnego języka państwa, ani języków migrantów. 20

Środki pomocowe Unia Europejska wspierała i wspiera mniejszości narodowe i etniczne. W Polsce pomoc ta docierała zarówno przez fundusze przedakcesyjne np. z programu PHARE, jak i po akcesji. Szczególnie waŝną na tym polu była inicjatywa EQUAL, współfinansowana z Europejskiego Funduszu Społecznego. Obecnie dostępne są następujące źródła dofinansowania: I. Fundusze Strukturalne UE Instrumentami finansowymi polityki regionalnej Unii Europejskiej są Fundusze Strukturalne. Mają na celu finansowanie realizacji celów działania Unii Europejskiej. Do Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej w okresie programowania 2007-2013 zaliczamy: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego/EFRR - finansuje przedsięwzięcia w sferze infrastruktury i inwestycje pozwalające na kreowanie nowych lub zachowanie istniejących miejsc pracy. Ponadto wspiera lokalne inicjatywy rozwojowe i aktywność sektora małych i średnich przedsiębiorstw, a takŝe finansuje rozwój badań naukowych i nowych technologii, Europejski Fundusz Społeczny/EFS - wspiera róŝnorodne projekty związane z społecznym aspektem integracji. Głównym zadaniem funduszu pomoc w rozwoju zatrudnienia poprzez promowanie moŝliwości zatrudniania, przedsiębiorczości, równych szans oraz inwestowania w zasoby ludzkie. Fundusz Spójności - finansuje duŝe projekty tworzące spójną całość w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej. Podstawy prawne funkcjonowania Funduszy Strukturalnych na lata 2007-2013: Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz. Urz. UE L. 210 z dnia 31 lipca 2006 r.) Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1783/1999 Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1784/1999 Rozporządzenie (WE) nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) Rozporządzenie Rady (WE) nr 1084/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające Fundusz Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1164/94 21

Narodowa Strategia Spójności (NSS) inaczej Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO) - jest dokumentem określającym priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdraŝania funduszy strukturalnych w ramach budŝetu Wspólnoty na lata 2007 13. Do celów NSS zaliczamy: tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej Polski w ramach Unii Europejskiej i wewnątrz kraju, tworzenie warunków dla utrzymania trwałego i wysokiego tempa wzrostu gospodarczego; wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapitału ludzkiego oraz społecznego; podniesienie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw w tym szczególnie sektora usług; budowa i modernizacja infrastruktury technicznej, mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski i jej regionów; wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej; rozwój obszarów wiejskich. NSS będzie realizowana przy pomocy Programów Operacyjnych (PO), zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), zarządzanych przez Samorządy poszczególnych województw. PO Rozwój Polski Wschodniej, PO Infrastruktura i Środowisko, PO Kapitał Ludzki, PO Innowacyjna Gospodarka, PO Pomoc Techniczna, PO Europejska Współpraca Terytorialna, 16 Regionalnych Programów Operacyjnych, Dla województwa kujawsko pomorskiego dostępne będą środki z 4 wcześniej wymienionych Programów Operacyjnych (bez, z przyczyn oczywistych, Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej). Projekty planowane do współfinansowania w ramach PO powinny posiadać charakter ponadregionalny. Projekty o mniejszym zasięgu finansowane będą w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Istotna zmiana nastąpiła w sposobie finansowania unijnych projektów na lata 2007-2013. W poprzednim okresie programowania stosowano metodę prefinansowania, ma ona być zastąpiona dotacją rozwojową. Wynika to z faktu włączenia środków strukturalnych do budŝetu państwa. Zmiana ta spodoba się osobom korzystającym z funduszy unijnych, nie będących jednostkami sektora finansowych publicznych, którzy dotąd z prefinansowania nie mogli skorzystać. Dotacja taka nie moŝe być wyŝsza niŝ limit wydatków budŝetu państwa przeznaczony na finansowanie programów operacyjnych oraz programów z udziałem środków unijnych 32. Dotacje rozwojowe mogą być przekazywane zaliczkowo lub jako zwrot wydatków poniesionych na realizacje programu operacyjnego. Dotacje taka otrzymuje samorząd województwa na realizację regionalnego programu operacyjnego, stanowiąc jego dochód. Dalej środki trafiają do poszczególnych beneficjentów ROP. Dotacje finansujące 32 art. 203 ustawy o finansach publicznych 22

projekty unijne naleŝy rozliczyć w terminie 30 dnia od zakończenia realizacji projektu, natomiast finansujące programy operacyjne, nie później niŝ 90 dni od zakończenia umowy. Będzie moŝna równieŝ uzyskać pokrycie kosztu wkładu własnego przy pomocy Banku Gospodarstwa Krajowego. Ogłoszono takŝe zasady dot. konkursów o dotacje unijne w latach 2007-13. Wytyczne będą obowiązywać wszystkie instytucje organizujące konkursy na unijne fundusze np. samorządy lub PARP (dla MSP). Nie wiadomo jeszcze, jaka część z 67 mld euro będzie rozdzielana w procedurze konkursowej. Wiadomo jednak, Ŝe nie trzeba juŝ będzie składać razem z wnioskiem wielu załączników. Sam wniosek będzie oceniany i dopiero po uzyskaniu akceptacji, uzupełniony zostanie o resztę wymaganych dokumentów. Poza tym projekt będą oceniały min. 2 osoby, a w kaŝdej komisji znajdą się eksperci zewnętrzni. Będą oni zapisani na specjalnej liście Ministerstwa Rozwoju, mogą teŝ pochodzić z uczelni lub organizacji branŝowych. W przypadku konkursów w samorządach w skład komisji wejdzie na pewno przedstawiciel wojewody. Ponadto komisje konkursowe powinny wydawać uzasadnienia odmowy wsparcia. Wyniki konkursu będą zatwierdzane przez specjalne komitety. W przypadku zakwestionowania przez nich wyników konkursu, będzie moŝna złoŝyć protest. Od samego wyniku konkursu równieŝ moŝna się będzie odwołać. Uproszczeniu maja ulec takŝe same formularze wniosków. Reasumując nowe konkursy będą składać się sześciu etapów: ogłoszenie, nabór wniosków, ocena wniosków, ogłoszenie wyników, ewentualne odwołania, podpisanie umów na dotacje ze zwycięzcami konkursu. 23