ANALIZY EKONOMICZNE, ŚRODOWISKOWE I SPOŁECZNE, PROGNOZA DEMOGRAFICZNA

ANALIZY EKONOMICZNE, ŚRODOWISKOWE I SPOŁECZNE, PROGNOZA DEMOGRAFICZNA WROCŁAW 2017

OPRACOWANIE NA ZLECENIE URZĘDU GMINY BEŁCHATÓW: Q7 GRUPA PROJEKTOWA S.C. ZESPÓŁ AUTORSKI W SKŁADZIE: mgr inż. Wojciech Kotla mgr inż. Grzegorz Szewczyk mgr inż. Rafał Odachowski mgr inż. Monika Krużołek 2

Spis treści WPROWADZENIE... 4 1. CZĘŚĆ ANALITYCZNA... 4 1.1. DEMOGRAFIA... 4 1.2. PROGNOZA DEMOGRAFICZNA... 16 1.3. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA... 19 1.4. STAN ŚRODOWISKA... 23 1.5. MIESZKALNICTWO... 25 1.6. RYNEK PRACY I STRUKTURA GOSPODARCZA... 27 1.7. OŚWIATA I USŁUGI PUBLICZNE... 35 1.8. OPIEKA ZDROWOTNA... 39 1.9. POMOC SPOŁECZNA... 39 1.10. ANALIZA EKONOMICZNA... 39 1.11. PODSUMOWANIE CZĘŚCI ANALITYCZNEJ... 47 2. MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA PRZEZ GMINĘ INWESTYCJI SŁUŻĄCYCH REALIZACJI ZADAŃ WŁASNYCH GMINY... 48 3. POTRZEBY INWESTYCYJNE GMINY WYNIKAJĄCE Z KONIECZNOŚCI REALIZACJI ZADAŃ WŁASNYCH, ZWIĄZANE Z LOKALIZACJĄ NOWEJ ZABUDOWY... 49 3

Wprowadzenie Poniższe analizy sporządzone zostały na potrzeby zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Bełchatów. Obejmują one dane dla całego obszaru w granicach administracyjnych gminy. Przedmiotem analiz jest diagnoza gminy wiejskiej Bełchatów dla potrzeb określenia przyszłych założeń polityki przestrzennej, w oparciu o wytyczne ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 778 ze zmianami) zawarte w art. 10 ust. 1 pkt 7. 1. Część analityczna 1.1. Demografia Analiza procesów demograficznych zachodzących na obszarze gminy Bełchatów stanowi podstawę do określania kierunków dalszego rozwoju przestrzennego. Aktualny stan struktury ludności, znajomość zachodzących zmian oraz prognoz na przyszłość daje podstawę do określenia konsekwencji społeczno ekonomicznych takich jak określenie zapotrzebowania na miejsca w szkołach, nowe miejsca pracy czy też oszacowanie przyszłej liczby małżeństw w celu prognozowania potrzeb mieszkaniowych. Zamieszczone poniżej zestawienia tabelaryczne (Tab. 1-25) i wykresy (Wyk. 1-18) prezentują procesy demograficzne zachodzące w gminie w latach 2006 2015. Analizą procesów demograficznych objęto zagadnienia: stanu ludności (mężczyzn, kobiet, ludności ogółem), ruchu naturalnego (urodzeń, zgonów), migracji (napływów i odpływów), struktury wiekowej ludności (z podziałem na grupy wiekowe co 5 lat oraz klasy wiekowe). Ludność gminy Bełchatów w 2015 roku stanowiła około 9,6% wszystkich mieszkańców powiatu bełchatowskiego. Według Głównego Urzędu Statystycznego liczba ludności na terenie gminy w latach 2006-2015 oscylowała w granicach wartości 9,3 10,9 tysięcy osób. Dynamika rozwoju ludności gminy wskazuje stałą tendencję wzrostową. Na przełomie 10 lat wzrost liczby ludności średnio wahał się w granicach około 165 osób rocznie. Natomiast najwyższy przyrost mieszkańców odnotowano w 2010 roku 289 osoby. Najmniejszy zaś w 2008 roku 59 osób. W strukturze ludności gminy według płci występuje niewielka przewaga kobiet. Przy czym współczynnik feminizacji dla gminy w 2015 roku wyniósł 100. Gęstość zaludnienia gminy w 2015 roku wyniosła około 60 osób na 1km 2, co świadczy o dość niskim stopniu zurbanizowania terenu. 4

liczba ludności w gminie Bełchatów Tab. 1. Stan i struktura ludności oraz gęstość zaludnienia na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006 2015 (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Liczba ludności Rok mężczyźni kobiety ogółem gmina Gęstość zaludnienia gminy (os/km 2 ) 2006 4 655 4 714 9 369 52 2007 4 765 4 866 9 631 53 2008 4 815 4 875 9 690 54 2009 4892 4 938 9 830 55 2010 5 046 5 073 10 119 56 2011 5 138 5 156 10 294 57 2012 5 197 5 225 10 422 58 2013 5 263 5 322 10 585 59 2014 5 326 5 353 10 679 59 2015 5 424 5 433 10 857 60 Wyk. 1. Liczba ludności gminy ogółem w latach 2006 2015 (brak najnowszych danych). 11000 10500 10000 9500 9000 8500 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 rocznik 5

Wyk. 2. Statystyka mieszkańców gminy Bełchatów ze względu na płeć w latach 2011 2015 (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat nastąpił 16% -owy wzrost liczby mieszkańców gminy Bełchatów. Stopniowy wzrost zaludnienia należy przypisać głównie położeniu w sąsiedztwie Bełchatowa oraz Piotrkowa Trybunalskiego. Nieustannie zwiększający się stopień migracji ludności z dużych miast poza ich granice będzie zjawiskiem trwałym, dopóki koszt budowy metra kwadratowego domu poza miastem, w tym przypadku Bełchatowem czy Piotrkowem Trybunalskim, będzie niższy niż koszt zakupu metra kwadratowego mieszkania w tym mieście. Proces suburbanizacji obserwowany m.in. w Bełchatowie, a więc odpływ ludności z miasta na tereny podmiejskie, jest dla gminy Bełchatów zjawiskiem pozytywnym i stanowi szansę na jej rozwój. Obserwuje się również stopniowy wzrost w liczbie mieszkańców dla większości miejscowości gminy. W 2011 roku odsetek zamieszkujących poszczególne miejscowości wahał się pomiędzy około 0,2% dla miejscowości Janina, a około 5,4% dla miejscowości: Łękawa, Domiechowice oraz Dobiecin. Tab. 2. Liczba ludności w poszczególnych miejscowościach gminy Bełchatów w 2011 roku (brak najnowszych danych) według Narodowego Spisu Powszechnego. Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Miejscowość Adamów Augustynów Bukowa Dobiecin Jednostka miary [osoba] Ludność wg płci 2011 ogółem 146 mężczyźni 69 kobiety 77 ogółem 352 mężczyźni 175 kobiety 177 ogółem 116 mężczyźni 61 kobiety 55 ogółem 545 mężczyźni 267 kobiety 278 6

Miejscowość Dobrzelów Domiechowice Helenów Huta Janina Janów Józefów Kalisko Kałduny Kielchinów Korczew Księży Młyn Kurnos Drugi Kurnos Pierwszy Ludwików Ławy Jednostka miary [osoba] Ludność wg płci 2011 ogółem 396 mężczyźni 191 kobiety 205 ogółem 548 mężczyźni 266 kobiety 282 ogółem 200 mężczyźni 100 kobiety 100 ogółem 168 mężczyźni 80 kobiety 88 ogółem 20 mężczyźni 10 kobiety 10 ogółem 107 mężczyźni 53 kobiety 54 ogółem 87 mężczyźni 40 kobiety 47 ogółem 44 mężczyźni 21 kobiety 23 ogółem 201 mężczyźni 104 kobiety 97 ogółem 184 mężczyźni 84 kobiety 100 ogółem 169 mężczyźni 85 kobiety 84 ogółem 252 mężczyźni 119 kobiety 133 ogółem 527 mężczyźni 255 kobiety 272 ogółem 243 mężczyźni 121 kobiety 122 ogółem 292 mężczyźni 155 kobiety 137 ogółem 228 mężczyźni 125 7

Miejscowość Łękawa Mazury Mokracz Myszaki Niedyszyna Oleśnik Podwody Podwody-Kolonia Poręby Postękalice Rząsawa Wielopole Wola Kruszyńska Wola Mikorska Wólka Łękawska Jednostka miary [osoba] Ludność wg płci 2011 kobiety 103 ogółem 549 mężczyźni 297 kobiety 252 ogółem 263 mężczyźni 129 kobiety 134 ogółem 70 mężczyźni 32 kobiety 38 ogółem 235 mężczyźni 111 kobiety 124 ogółem 242 mężczyźni 115 kobiety 127 ogółem 380 mężczyźni 196 kobiety 184 ogółem 115 mężczyźni 63 kobiety 52 ogółem 219 mężczyźni 115 kobiety 104 ogółem 336 mężczyźni 175 kobiety 161 ogółem 427 mężczyźni 219 kobiety 208 ogółem 88 mężczyźni 44 kobiety 44 ogółem 154 mężczyźni 77 kobiety 77 ogółem 134 mężczyźni 61 kobiety 73 ogółem 360 mężczyźni 179 kobiety 181 ogółem 257 mężczyźni 127 kobiety 230 Zawadów ogółem 356 8

Miejscowość Zawady Zdzieszulice Dolne Zdzieszulice Górne Jednostka miary [osoba] Ludność wg płci 2011 mężczyźni 177 kobiety 179 ogółem 492 mężczyźni 237 kobiety 255 ogółem 256 mężczyźni 133 kobiety 123 ogółem 400 mężczyźni 201 kobiety 199 Wyk. 3. Procentowa liczba ludności w miejscowościach gminy Bełchatów w 2011 roku (brak najnowszych danych). Kolejnym czynnikiem wpływającym na sytuację demograficzną gminy Bełchatów jest ujemny przyrost naturalny, a więc różnica pomiędzy liczbą urodzeń, a zgonów, który wykazuje jednak tendencję wahadłową. Najwyższy wskaźnik przyrostu naturalnego wyniósł 12 i został zanotowany w roku 2010, a najniższy jego poziom wyniósł -31 (2006 r.). 9

Analizując przyrost naturalny według płci na przestrzeni ostatnich 10 lat można zauważyć równowagę, z delikatną przewagą dla kobiet zarówno w liczbie urodzeń żywych, jak i mniejszym wskaźniku umieralności. Jedynie w 2009, 2013 i 2014 roku wystąpiła przewaga wartości przyrostu naturalnego dla mężczyzn. Przyrost naturalny dla kobiet w latach 2006 2015 oscylował w granicach wartości od -13 (w 2013 r.) do 12 (w 2010 r.), zaś dla mężczyzn od -25 (w 2006 r.) do 8 (w 2014 r.). Tab. 3. Ruch naturalny oraz przyrost naturalny ludności na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006 2015 (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Rok Ruch naturalny ludności Urodzenia Zgony mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety ogółem Przyrost naturalny na obszarze gminy 2006 44 39 83 69 45 114-31 2007 45 60 105 68 56 124-19 2008 50 52 102 66 50 116-14 2009 46 47 93 49 57 106-13 2010 55 58 113 55 46 101 12 2011 49 50 99 53 45 98 1 2012 50 54 104 59 48 107-3 2013 50 42 92 62 55 117-25 2014 51 47 98 43 53 96 2 2015 56 65 121 65 59 124-3 10

Wyk. 4. Przyrost naturalny według płci na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006 2015 (brak najnowszych danych). Czynnikiem istotnym, który wpływa na liczbę ludności zamieszkującej gminę są migrację ludności. W latach 2006 2015 liczba zameldowań na pobyt stały w gminie Bełchatów znacznie przewyższyła liczbę wymeldowań, mimo iż odnotowano blisko 24%-owy spadek liczby osób meldujących się na stałe. W gminie w 2014 roku zameldowało się ogółem 244 osób, przy czym 114 mężczyzn oraz 130 kobiet. W tym samym czasie wymeldowało się ogółem 125 osób, z tego 47 mężczyzn i 78 kobiet. W ostatnich 10 latach obserwuje się wahania wskaźnika salda migracji, który mimo wszystko zawsze miał wartość dodatnią. Ma na to wpływ utrzymujący się na stosunkowo wysokim poziomie wskaźnik napływu ludności, co związane jest między innymi z rosnącą liczbą osiedlających się w gminie wiejskiej Bełchatów mieszkańców sąsiednich ośrodków miejskich m.in. Bełchatowa, Piotrkowa Trybunalskiego. Tab. 4. Migracje ludności na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006 2015 (brak najnowszych danych oraz informacji w latach 2006 2008 w podziale na płeć). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Migracje ludności Rok Napływ ludności Odpływ ludności mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety ogółem Saldo migracji na obszarze gminy 2006 - - 322 - - 129 193 11

2007 - - 437 - - 116 321 2008 - - 220 - - 91 129 2009 138 146 284 29 49 78 206 2010 136 136 272 47 63 110 162 2011 149 129 278 53 51 104 174 2012 120 133 253 53 74 127 126 2013 123 145 268 53 77 130 138 2014 114 130 244 47 78 125 119 2015 0 0 0 0 0 0 0 Wyk. 5. Saldo migracji na tle napływu i odpływu ludności na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006 2015 (brak najnowszych danych). Dominują migracje wewnętrzne (krajowe), natomiast, jeżeli chodzi o główny kierunek zarówno napływu, jak i odpływu mieszkańców to sytuacja jest w miarę wyrównana dla innych miast Polski. Biorąc pod uwagę migracje zewnętrzne (zagraniczne) to przeważa odpływ ludności za granicę. Jednak rok 2011 i 2013 był 12

tego przeciwieństwem i więcej osób napłynęło do gminy (w 2011 r. - 3 osoby, a w 2013 r. - 1 osoba), niż z niej odpłynęło. Natomiast w 2010 r. i 2015 r. było zerowe saldo migracji zagranicznych nie odnotowano ani zameldowań z zagranicy, ani wymeldowań do innych krajów. Tab. 5. Kierunki migracji ludności na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006 2015 (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Rok Zameldowania Wymeldowania z miast ze wsi z zagranicy do miast na wieś za granicę 2006 289 32 1 87 34 8 2007 381 56 0 76 38 2 2008 195 23 2 62 19 10 2009 243 38 3 52 23 3 2010 228 44 0 78 32 0 2011 242 33 3 76 28 0 2012 212 40 1 98 23 6 2013 232 35 1 94 36 0 2014 224 19 1 78 45 2 2015 248 22 0 76 26 0 Przyrost rzeczywisty, a więc suma wskaźników przyrostu naturalnego i salda migracji, w pełni obrazuje zmiany liczby mieszkańców w gminie Bełchatów. Na przestrzeni ostatnich 10 lat przyrost rzeczywisty był dodatni i wahał się w granicach od 113 (w 2013 r.) do 302 (w 2007 r.). Wyjątkiem był 2015 roku, gdyż jego poziom wyniósł -3. Tab. 6. Przyrost rzeczywisty ludności na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006 2015 (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Rok Przyrost naturalny Saldo migracji Przyrost rzeczywisty 2006-31 193 162 2007-19 321 302 2008-14 129 115 2009-13 206 193 2010 12 162 174 2011 1 174 175 2012-3 126 123 13

2013-25 138 113 2014 2 119 121 2015-3 0-3 Wyk. 6. Przyrost rzeczywisty na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006-2015 (brak najnowszych danych). W strukturze wiekowej w latach 2006 2015 zaznacza się znaczna przewaga osób w wieku produkcyjnym. Dla rocznika 2015 wynosi ona około 59% ludności. Natomiast dla osób w wieku przedprodukcyjnym około 22%, a dla osób w wieku poprodukcyjnym około 19%. Jest to zjawisko umiarkowanie korzystne i świadczy o tym, że gmina Bełchatów posiada stosunkowo młodą strukturę wiekową mieszkańców. Natomiast widoczne są niepokojące syndromy starzejącego się społeczeństwa, objawiające się systematycznie wzrastającą liczbą mieszkańców w wieku poprodukcyjnym. W populacji gminy na przestrzeni ostatnich 10 lat obserwuje się zmiany w strukturze wiekowej ludności, w każdej z trzech grup wiekowych. W latach 2006 2015 zmniejszyła się liczba osób w wieku przedprodukcyjnym o około 3%. Natomiast w wieku produkcyjnym zwiększyła się o około 20%. Wzrost odnotowano również dla liczby ludności w wieku poprodukcyjnym o około 32%, co niestety jest zjawiskiem ogólnokrajowym. W podziale na 5-letnie grupy wiekowe w latach 2006 2015 największy wzrost odnotowano dla grupy osób w wieku 60 64 lat (około 114%), co również jest zjawiskiem ogólnokrajowym, gdyż grupa ta stanowi pokolenie urodzone w okresie wyżu demograficznego po II wojnie światowej. Najbardziej znaczący spadek dla grupy osób w wieku 15-19 lat (około 18%), 10 14 lat (około -13%) oraz 70 i więcej (około -11%), a więc głównie osób w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym (grupa najstarszych mieszkańców gminy). 14

Tab. 7. Struktura wiekowa ludności na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006-2015 (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Grupa wieku 0-5 lat 0-4 Klasy wiekowe 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 449 469 468 474 532 563 550 522 500 511 20-24 729 751 754 797 773 805 810 837 788 778 25-29 719 741 751 764 753 780 801 776 787 807 30-34 684 741 743 736 810 795 775 824 829 826 45-49 689 703 693 691 677 675 659 662 688 694 50-54 724 754 756 771 804 800 797 801 756 719 55-59 573 617 656 708 765 788 787 785 810 837 60-64 353 393 433 485 519 576 617 669 719 755 5-9 10-14 wiek przedprodukcyjny 513 666 529 644 503 611 448 626 496 601 491 570 515 575 573 580 597 564 612 579 15-19 821 821 838 804 791 776 722 664 683 675 35-39 wiek 634 659 675 695 718 769 841 855 865 927 produktcyjny 40-44 581 590 601 638 682 685 727 766 783 803 65-69 70 wiek poprodukcyjny 287 291 293 294 294 323 353 406 465 494 i 947 928 915 899 904 898 893 865 845 840 więcej Wyk. 7. Struktura wiekowa ludności wg grup wiekowych na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006-2015 (brak najnowszych danych). Tab.8. Struktura wiekowa ludności na obszarze gminy Bełchatów w 2015 r. - zestawienie procentowe (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Klasy wiekowe Liczebność poszczególnych klas wiekowych na obszarze gminy (l.os) Liczebność poszczególnych klas wiekowych na obszarze gminy (%) wiek przedprodukcyjny 2 377 22% wiek produkcyjny 6 391 59% wiek poprodukcyjny 2 089 19% 15

Pod względem płci przewaga kobiet występuje jedynie u osób w wieku poprodukcyjnym o około 26%, co jest związane między innymi z wyższą średnią długości życia kobiet w Polsce. W wieku przedprodukcyjnym występuje równowaga płci, mężczyzn (chłopców) jest więcej o około 4%. W wieku produkcyjnym sytuacja jest podobna, mężczyzn jest więcej o około 6%. Wyk. 8. Struktura wiekowa ludności według płci na obszarze gminy Bełchatów w 2015 r.(brak najnowszych danych). W 2015 roku współczynnik obciążenia demograficznego, będący ilorazem liczby osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym wyniósł około 54,2. Oznacza to, że na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadają 54 osoby w wieku nieprodukcyjnym (dzieci i emeryci). Wysoka wartość wskaźnika jest niekorzystna. W wyniku procesów demograficznych ostatniej dekady można mówić o sukcesywnym wzroście demograficznym liczby ludności gminy, co w efekcie skutkuje prawie 16%-owym wzrostem liczby osób zamieszkujących gminę. Jedną z głównych przyczyn zwiększenia się wartości współczynnika przyrostu naturalnego w gminie w ostatnich 10 latach, było nasilenie napływu migracyjnego ludności w wieku rozrodczym oraz emerytalnym, m. in. z siedziby powiatu miasta Bełchatów. 1.2. Prognoza demograficzna Na tle innych obszarów w kraju, gmina Bełchatów odznacza się korzystną sytuacją demograficzną. Związane jest to między innymi z położeniem w bliskim sąsiedztwie dużych ośrodków miejskich takich jak Łódź, Piotrków Trybunalski czy Bełchatów, co stanowi o dalszym rozwoju gminy. Daje to podstawę do stwierdzenia, że przedstawione powyżej analizy procesów demograficznych spowodują dalszy wzrost liczby ludności oraz utrzymanie się i utrwalenie obecnych pozytywnych tendencji w najbliższych latach. 16

Dane Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące prognozy ludności wskazują, iż w kolejnych latach zachodzić będą intensywne procesy demograficzne. W wyniku tych procesów występować będzie stały wzrost liczby mieszkańców. Na podstawie danych przyjętych w opracowaniu Głównego Urzędu Statystycznego oszacowano przybliżony wzrost liczby ludności do 2045 roku na terenie gminy Bełchatów. Ocenia się, że do 2045 roku nastąpi około 16% -owy wzrost liczby osób zamieszkujących gminę, a jego stopa dla poszczególnych roczników wahać się będzie od około 0,69% (w 2017 r.) do około 0,35% (w 2044 r.). Wyk. 9. Przewidywana liczba ludności w gminie Bełchatów w latach 2016-2045. Analizując wzrost liczby ludności między 2016 r. a 2045 r. w gminie Bełchatów według płci, to kształtuje się on na poziomie 14,7% dla mężczyzn oraz 16,7% dla kobiet. Tab. 9. Prognoza demograficzna dla gminy Bełchatów do 2045 roku. Na podstawie prognozy demograficznej dla powiatu bełchatowskiego na lata 2014-2050 opracowanej przez Główny Urząd Statystyczny. Rok Ludność wg płci ogółem mężczyźni kobiety 2016 10 931 5 460 5 471 2017 11 006 5 496 5 510 2018 11 081 5 533 5 548 2019 11 157 5 570 5 587 2020 11 233 5 607 5 626 2021 11 306 5 642 5 664 2022 11 379 5 677 5 702 2023 11 453 5 712 5 741 2024 11 526 5 747 5 779 17

2025 11 599 5 782 5 817 2026 11 664 5 812 5 852 2027 11 727 5 841 5 886 2028 11 792 5 871 5 921 2029 11 855 5 900 5 955 2030 11 920 5 930 5 990 2031 11 974 5 954 6 020 2032 12 028 5 978 6 050 2033 12 082 6 002 6 080 2034 12 136 6 026 6 110 2035 12 190 6 050 6 140 2036 12 237 6 071 6 166 2037 12 285 6 093 6 192 2038 12 332 6 114 6 218 2039 12 380 6 136 6 244 2040 12 427 6 157 6 270 2041 12 472 6 179 6 293 2042 12 516 6 200 6 316 2043 12 562 6 222 6 340 2044 12 606 6 243 6 363 2045 12 651 6 265 6 386 Wzrost liczby ludności w gminie Bełchatów na przestrzeni najbliższych kilkunastu lat będzie jednak systematycznie zmniejszał się, co mimo wszystko związane jest z procesem starzenia się społeczeństwa, niekorzystnym zjawiskiem nasilającym się w najbliższych latach w całym kraju. Przemiany demograficzne, zwłaszcza zmiany w strukturze wiekowej, będą miały bardzo istotny wpływ na zarządzanie sferą usług publicznych w gminie, między innymi będzie wymagało to zwiększenia nakładów na sferę związaną z zapewnieniem opieki osobom starszym. Pożądana strategia rozwoju gminy Bełchatów w obszarze problemów demograficznych winna polegać na hamowaniu tendencji negatywnych drogą właściwej polityki społecznej i gospodarczej polegającej na zapewnieniu stabilizacji życiowej i stałej poprawy warunków życia ludności gminy. Niestety w tym przypadku istotne jest rozwiązanie problemów na szczeblu krajowych, gdyż podobne problemy demograficzne po części mają i będą miały gminy w skali całego państwa. Poprawa sytuacji demograficznej na obszarze gminy może stanowić impuls rozwojowy w różnych sferach życia społecznego i gospodarczego. Jest podstawą możliwości wytwórczych (produkcji i usług) oraz przyczynia się do zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej obszarów. Przekładając przewidywane procesy demograficzne na program potrzeb należy zasygnalizować konieczność tworzenia nowych miejsc pracy poprzez wykorzystanie potencjału gospodarczego rejonu, pozyskanie inwestorów zarówno krajowych jak i zagranicznych oraz firm poszukujących nowych obszarów działalności, a także potrzebę poprawy warunków życia ludności poprzez sukcesywne zwiększenie dostępności usług z zakresu podstawowych i ponadpodstawowych. 18

1.3. Charakterystyka przyrodnicza Położenie geograficzne i administracyjne Bełchatów jest gminą miejsko-wiejską położoną w województwie łódzkim. Jest to gmina rolnicza, jednak silne procesy urbanizacyjne sprawiają, że zatraca ona charakter rolniczy. Pod względem geograficznym gmina położona jest na styku dwóch makroregionów fizycznogeograficznych. Zachodnia część leży w mezoregionie Kotlina Szczercowska należącej do makroregionu Niziny Południowowielkopolskiej, natomiast środkowo-wschodnia część znajduje się w zasięgu mezoregionu Wysoczyzna Bełchatowska należącego do makroregionu Wzniesień Południowomazowieckich. Makroregiony te wchodzą w skład podprowincji Niziny Środkowopolskiej będącej częścią prowincji Niż Środkowoeuropejski. Rzeźba terenu Przeważającą część terenu gminy stanowi wysoczyzna morenowa, której na wschodzie towarzyszą pagórki piaszczysto żwirowe i równiny wodnolodowcowe w centralnej części liczne doliny cieków (z największą doliną rzeki Rakówki), na południu ciągi wydm piaszczystych i równiny piasków przewianych oraz na zachodzie, w strefie krawędziowej Wysoczyzny Bełchatowskiej przechodzącej dość stromo do Kotliny Szczercowskiej, wydmy, drobne pagórki kemowe, zagłębienia bezodpływowe, równiny torfowe. Najwyżej wyniesiona powierzchnia terenu znajduje się w północnozachodniej części, w okolicach Gór Borowskich, przekraczając 250 m n.p.m. Najniżej usytuowany jest południowo zachodni obszar znajdujący się w dolinie rzeki Widawki, gdzie rzędne terenu kształtują się na poziomie około 190 m n.p.m. Średnio rzędne terenu kształtują się na poziomie około 200-220 m n.p.m. Duży obszar gminy od strony południowo-zachodniej znajduje się pod wpływem leja depresyjnego wód podziemnych wynikającego z eksploatacji odkrywki KWB Bełchatów. Powoduje on zaburzenie stosunków wodnych w glebach na skutek zaniku lub osłabienia podsiąku kapilarnego i skutkując znacznymi niedoborami wody szczególnie w okresie letnim w rejonach zdominowanych przez gleby lekkie o słabych właściwościach zatrzymywania wody. Południowo-zachodnia część gminy może być potencjalnie zagrożona procesem osiadania powierzchni terenu, jednak dotychczasowe obserwacje wskazały, że procesy osiadania nie miały większego wpływu na zabudowę, a tym samym nie stwarzały zagrożenia dla ludności. Do obszarów o przekształconej rzeźbie zaliczyć należy również tereny związane eksploatacją powierzchniową w ramach udokumentowanych złóż kopalin. Charakterystyka geologiczna Przypowierzchniową warstwę geologiczną tworzą osady czwartorzędowe występujące na całym obszarze gminy. Ich miąższość wykazuje zróżnicowanie regionalne, co ma związek z powierzchnią mezozoiku i tektoniką. Osady plejstoceńskie: na północy to głównie gliny zwałowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe, na wschodzie to piaski i żwiry wodnolodowcowe, piaski i piaski gliniaste, piaski ze żwirami i głazami kulminacji moren czołowych (związane ze strefą Gór Borowskich) oraz piaski różnoziarniste (będące osadami akumulacji szczelinowej 19

charakteryzujące się wydłużonym kształtem-ozy występujące na wyniesieniach w okolicy Zwierzchowa i Korczewa), na południu to przede wszystkim piaski i piaski gliniaste na glinach, piaski wodnolodowcowe oraz piaski i piaski ze żwirami ozów i pagórów akumulacji szczelinowej, na zachodzie to piaski i żwiry wodnolodowcowe, piaski ze żwirami kemów (które na krawędzi Kotliny Szczercowskiej stanowią drobne formy pagórkowate), piaski suchych dolin oraz piaski i mułki zastoiskowe występujące w obniżeniach w glinie zwałowej. Czwartorzęd nierozdzielony reprezentowany przez piaski eoliczne wydm i równiny piasków przewianych zajmuje rozległe powierzchnie w północno-zachodniej i południowej części gminy. Pokrywy piasków są różnej miąższości od 0,5 m do kilkunastu metrów (występują na piaskach i żwirach wodnolodowcowych, na piaskach rzecznych i glinach zwałowych). Holocen reprezentowany jest przez namuły wypełniające zagłębienia bezodpływowe występujące na wysoczyznach i pośród form wydmowych oraz piaski z domieszką części organicznych i mułków znajdujące się w dolinie rzeki Rakówki i innych mniejszych cieków. Warunki posadawiania obiektów inżynierskich są na ogół sprzyjające. Przypowierzchniowe warstwy skalne tworzą reprezentowane przez osady czwartorzędowe (gliny zwałowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe,) grunty nośne, nadające się pod zabudowę. Niekorzystne warunki budowlane panują jedynie w strefie dolin cieków, gdzie nagromadzone są osady holocenu. Złoża kopalin Z występujących tu kopalin na szczególną uwagę zasługują piaski i utwory piaszczysto żwirowe występujące w: utworach wydmowych, ozach, kemach, sandrach, morenach czołowych. Surowce te (a szczególnie piaski) są powszechnie eksploatowane, w licznych małych wyrobiskach, głównie dla potrzeb lokalnego budownictwa. Występujące tu gliny zwałowe, stanowiące dużą zwartą powierzchnię są surowcem słabszej jakości i nie są wykorzystywane przemysłowo. Ponadto występują tu bogate zasoby węgla brunatnego. W granicach gminy Bełchatów występują tereny górnicze związane z eksploatacją złóż. Wody powierzchniowe Sieć hydrograficzna obszaru gminy należy do dwóch systemów rzecznych, które rozdziela znajdująca się na wschodzie strefa wododziałowa I rzędu rozgraniczająca zlewnie Wisły i Odry, a w skali regionalnej Pilicy i Warty. Głównym ciekiem powierzchniowym jest rzeka Rakówka, prawobrzeżny dopływ Widawki, której źródłowy odcinek znajduje się w północnej części gminy Bełchatów, w rejonie miejscowości Apolinów i Kałduny. Naturalną sieć hydrograficzną uzupełniają jej lewostronne dopływy, których bieg rozpoczyna się w okolicach Myszaków i Zwierzchowa, rzeka Dąbrówka płynąca w kierunku południowowschodnim w okolicach miejscowości: Wielopole, Niedyszyna i Postękalice (na granicy z gminą Wola Krzysztoporska) oraz niewielkie cieki, często bez nazwy, zlokalizowane w północno-zachodniej i wschodniej części gminy odprowadzające wody do rzeki Pilsi i Luciąży. W południowo-zachodniej części gminy Bełchatów znajduje się dolina rzeki Widawki, która jednak została silnie przekształcona w wyniku działalności kompleksu paliwowo-energetycznego. Koryto rzeki na tym odcinku zostało uregulowane, uszczelnione folią i umocnione płytami betonowymi. 20

Oprócz rzek i strumieni na obszarze gminy występują sztuczne i naturalne zbiorniki wodne. W wyniku spiętrzenia rzeki Widawki, na granicy z gminą Kleszczów powstały 2 zbiorniki wodne mające kilka zastosowań: zbiornik Słok - zasilany zrzutami wód kopalnianych, stanowi źródło wody dla potrzeb energetycznych elektrowni oraz wykorzystywany jest do celów rekreacyjnych, podczas gdy głównym przeznaczeniem zbiornika Wawrzkowizna jest rekreacja i retencja. Do zbiorników sztucznych zaliczyć należyrównieżwiększe kompleksy stawów znajdujących się w okolicach miejscowości: Postękalice, Dobrzelów, Domiechowice.Niewielkie zbiorniki i oczka wodne pochodzenia naturalnego towarzyszą głównie formom wydmowym. Wody podziemne Na terenie gminy występują trzy piętra wodonośne: czwartorzędowe, trzeciorzędowe (obecnie paleogen i neogen) i kredowe, przy czym gospodarczo wykorzystywane są tylko dwa, ponieważ trzeciorzędowe piętro charakteryzuje się małą zasobnością i nie ma praktycznie znaczenia użytkowego (na terenie gminy Bełchatów nie jest ujęte żadnym otworem studziennym). Kredowy poziom wodonośny - związany jest z występowaniem spękanych osadów węglanowych kredy górnej (wapieni, margli, opok) i stanowi zbiornik wód wgłębnych występujących głównie w strefie spękań szczelinowych (wody szczelinowo-krasowe). Miąższość warstwy wodonośnej poziomu kredowego przy przyjętej podstawie na głębokości 200 m.p.p.t. wynosi średnio 100-120 m. Wydajność poszczególnych ujęć od 30 m 3 /h do 200 m 3 /h. Wody poziomu górnokredowego prowadzone są pod ciśnieniem do 600 KPa i stabilizują sie na głębokości 0-10 m.p.p.t. Wody kredowego poziomu charakteryzują się wysoką jakością i zaliczone są do kl. Ib. Czwartorzędowy poziom wodonośny - poziom ten związany jest z piaskami i żwirami wodnolodowcowymi oraz osadami rzecznymi piaszczysto-żwirowymi. Posiada przeważnie kilka warstw wodonośnych na głębokości do 80 m, w tym: głębokie wody czwartorzędu, płytsze wody czwartorzędu oraz płytkie wody gruntowe poziomu nadglinowego. Wody tego poziomu mają charakter swobodny lub prowadzone są pod niewielkim ciśnieniem. Miąższość wodonośnych osadów czwartorzędu rzadko przekracza 30 m, najczęściej mieści się w przedziale 10 20 m. Lustro wody stabilizuje się na głębokości od 1 do 20 m, przeważnie w przedziale 2 10 m. Wydajności pojedynczych ujęć do 80 m 3 /h, przeważnie jednak wynoszą około 10-40m 3 /h. Poziom czwartorzędowy stanowi dla części wodociągów wiejskich oraz obiektów o niewielkim zapotrzebowaniu na wodę podstawowy poziom użytkowy. Obszar gminy znajduje się poza zasięgiem występowania głównych zbiorników wód podziemnych. Nie jest zagrożony powodzią. Klimat lokalny Teren gminy znajduje się na obszarze regionu łódzkiego, który charakteryzuje się pośrednim wpływem oceanizmu i kontynentalizmu. Warunki termiczne - średnie roczne temperatury notowane w ostatnim dziesięcioleciu (1999-2008) wynosiły dla stacji w Rogowcu 9,3 st.c. Najniższe temperatury absolutne notowano w analizowanym okresie najczęściej w lutym, a najwyższe w lipcu. Sumy opadów są uzależnione od rzeźby podłoża, wzniesienia nad poziomem morza oraz odległości od dużych zbiorników wodnych. Średnia suma opadów wynosi dla stacji w Rogowcu 609,4 mm. 21

Na analizowanym terenie przeważają wiatry z sektorów zachodnich (47,4%) o niskich prędkościach. Najmniejszy udział wykazują wiatry z kierunków: północnego i północno - wschodniego. Układ poszczególnych elementów klimatycznych ulega zróżnicowaniu w zależności od wyniesienia, ukształtowania, pokrycia terenu czy też zalegania wód gruntowych. Najwyraźniejsze różnice pojawiają się między terenami dolinnymi, a otwartymi terenami wysoczyznowymi. Gleby Na terenie gminy wykształciły się następujące typy gleb: brunatne, bielicowe, pseudobielicowe oraz niewielka ilość madów. Gleby bielicowe oraz gleby brunatne wyługowane stanowią większą część gruntów ornych, podczas gdy gleby pseudobielicowe w niewielkiej części wykorzystywane jako grunty orne, występują w dużej ilości pod lasami. Mady zlokalizowane są w dolinach rzek i wykorzystuje się je przeważnie jako użytki zielone. Użytki rolne zajmują 55% powierzchni gminy Bełchatów. Zarówno grunty orne jak i trwałe użytki zielone w większości należą do gorszych klas bonitacyjnych. Zaledwie 6% gruntów ornych zajmuje III klasa bonitacyjna, natomiast największa część stanowią grunty o niskich klasach bonitacyjnych (V, VI i VIz) Świat przyrody Ogół warunków fizycznogeograficznych i geobotanicznych sprawia, że obszar gminy należy do Krainy Północnych Wysoczyzn Brzeźnych zaliczanych do Pasa Wyżyn Środkowych. Szata roślinna tej krainy ma charakter przejściowy. Można tu znaleźć zarówno cechy typowe dla flory i fauny wyżynnej oraz nizinnej. Wyrazem zróżnicowania siedliskowego jest rozmieszczenie potencjalnych krajobrazów roślinnych, w skład których wchodzą: żyzne lasy liściaste dębowograbowo-lipowe - grądu subkontynentalnego (Tilio cordatae-carpinetum betuli), bory mieszane sosnowo-dębowe (Querco roboris-pinetum) oraz bory sosnowe (Peucedano-Pinetum). Niewielka część gminy zlokalizowana w południowozachodniej części obejmuje krajobraz łęgów nadrzecznych (Alno-Padion) rosnących na glebach hydrogenicznych wykształconych na holoceńskich piaskach, mułach rzecznych i torfach. Świat zwierząt nie jest bogaty, choć dość zróżnicowany ze względu na różnorodność funkcji i sposobu zagospodarowania terenu na całym obszarze gminy. W kompleksach rolnych i w sąsiedztwie siedzib ludzkich występują gatunki charakterystyczne dla obszarów rolnych, w lasach i na ich obrzeżach gatunki znajdujące tam swoje ostoje, a w pobliżu siedzib ludzkich gatunki charakterystyczne dla obszarów zurbanizowanych. Prawne formy ochrony przyrody Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Widawki OCHK Obejmuje południowo-zachodnią części gminy. Jest to teren cenny przyrodniczo, o znacznym zalesieniu, z licznymi zbiornikami wodnymi. Stanowi ważne ogniwo systemu obszarów chronionych, a zarówno wewnątrz województwa jak i poza nim. Poprzez rzekę Widawkę i towarzyszące jej biegowi tereny leśne teren gminy jest powiązany z doliną Warty i doliną Pilicy. Widawka wraz z otaczającymi terenami lasów pełni w tym przypadku rolę lokalnego korytarza 22

ekologicznego, którego kondycja biotyczna ma ogromny wpływ na układy przyrodnicze, z którymi utrzymuje więzi. Pomniki przyrody Na terenie gminy Bełchatów za pomniki przyrody uznano: dąb szypułkowy zlokalizowany w Zdzieszulicach Dolnych, 3 klony pospolite i dąb szypułkowy zlokalizowane na terenie parku w Łękawie, 4 dęby szypułkowe, buk pospolity, kasztanowiec biały, klon pospolity zlokalizowane na terenie parku w Wielopolu, lipę drobnolistną zlokalizowaną na terenie parku w Dobiecinie, dąb szypułkowy zlokalizowany w Kurnosie Drugim, dąb szypułkowy o nazwie Generał zlokalizowany na terenie gruntów Lasów Państwowych w Korczewie, dąb szypułkowy zlokalizowany w Mikorzycach (uległ spaleniu). Użytki ekologiczne Na terenie gminy powołano 14 użytków ekologicznych. Są to zbiorniki wodne o niewielkiej powierzchni. Zajmują najczęściej tereny leśne. 1.4. Stan środowiska Powietrze atmosferyczne Na terenie gminy, podobnie jak w całym regionie, utrzymuje się wysoki poziom zanieczyszczenia pyłem zawieszonym PM10, pyłem zawieszonym PM.2,5 i benzo(a)pirenem. Skutkuje to koniecznością opracowywania programu ochrony powietrza. Głównym źródłem zagrożenia powietrza jest znajdująca się na obszarze sąsiedniej gminy Kleszczów, Elektrownia "Bełchatów". Elektrownia jest największym w kraju producentem energii elektrycznej wytwarzanej w procesach spalania węgla brunatnego, w wyniku którego powstają: pyły, tlenki siarki, tlenki azotu i tlenki węgla. Na zanieczyszczenia te nakładają się emisje pochodzące z lokalnych źródeł punktowych, które jednak oddziałują głównie na ich bezpośrednie otoczenie. Emisja powierzchniowa jest istotna szczególnie w okresie grzewczym wśród zwartej zabudowy, która utrudnia proces rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Pochodzi ona z niskich emitorów odprowadzających gazowe produkty spalania z palenisk domowych i lokalnych kotłowni, w których podstawowym nośnikiem grzewczym jest węgiel kamienny, niestety często złej jakości o dużej zawartości siarki. Ważnym źródłem zanieczyszczenia są główne arterie o dużym natężeniu ruchu, a zwłaszcza trasy tranzytowe przede wszystkim droga krajowa nr 8 i drogi wojewódzkie nr 484, 485. Klimat akustyczny Na terenie gminy zdefiniowano trzy podstawowe źródła hałasu: przemysłowy i komunikacyjny. Najbardziej uciążliwym szlakiem dla mieszkańców jest trakt tranzytowy (droga krajowa nr 8 relacji Wrocław Warszawa) charakteryzujący się 23

największym natężeniem ruchu oraz drogi wojewódzkie: nr 485 relacji Pabianice Bełchatów nr 484 relacji (Łask) Buczek Zelów Bełchatów Kamieńsk. Jakość wód Jakość wód powierzchniowych i podziemnych sukcesywnie się poprawia. Powodem tego jest stale rozwijająca się sieć kanalizacji sanitarnej, która pozwala odprowadzać ścieki bezpośrednio do oczyszczalni ścieków. Wody podziemne charakteryzują się stosunkowo poprawnym stanem ilościowym i jakościowym. Wnioski i zalecenia do planowania przestrzennego 1. Na terenie gminy nie występują większe bariery dla rozwoju osadnictwa. Zarówno podłoże geologiczne, jak i rzeźba terenu nie tworzą przeszkód dla rozwoju zabudowy. Nie wskazane jest lokalizowanie zabudowy w dolinach rzecznych i obszarach narażonych na powódź. 2. Poza dolinami rzek i terenami leśnymi występują korzystne warunki klimatu lokalnego, dogodne dla osadnictwa i prowadzenia gospodarki rolnej. 3. O walorach przyrodniczych gminy decydują doliny rzeczne i tereny lasów, które należy chronić przed nadmierną antropopresją. Zaleca się również zachowanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, alei w ciągach komunikacyjnych i innych zgrupowań drzew. Nie należy dopuszczać do fragmentacji lasów. 4. W przyszłym zagospodarowaniu należy uwzględnić występowanie obszarów i obiektów podlegających ochronie na mocy ustawy o ochronie przyrody. 5. Zarówno tereny rolne, jak i leśne, chronione są przed zmianą zagospodarowania na mocy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Wskazane jest, aby przed wyłączeniem z produkcji rolnej chronić gleby wysokich klas bonitacyjnych. W pierwszej kolejności do zabudowy powinno przeznaczać się gleby o najniższych klasach bonitacyjnych. 6. Popiera się zwiększanie ilości terenów zieleni na terenie gminy. Zalesienia powinny objąć nieużytki oraz miejsca występowania gleb o najniższych klasach bonitacyjnych, najmniej przydatnych dla rolnictwa. 7. Wprowadzanie zabudowy powinno opierać się na uzupełnianiu układu osadniczego, wzdłuż istniejących układów drogowych. Nie powinno dopuszczać się do rozlewania się zabudowy i niekontrolowanego zagospodarowania terenów rolniczych. 8. W przyszłym zagospodarowaniu należy unikać wprowadzania funkcji mogących pogorszyć jakość środowiska przyrodniczego, a także środowiska życia mieszkańców gminy Bełchatów. Nie należy wprowadzać działalności i obiektów uciążliwych, w szczególności generujących hałas w sąsiedztwie terenów mieszkaniowych. 9. Do kategorii terenów chronionych przed hałasem zalicza się tereny mieszkaniowe, szpitali, szkół i przedszkoli, a także tereny rekreacyjnowypoczynkowe. Funkcje takie należy sytuować z dala od źródeł hałasu, do których należą przede wszystkim drogi o wysokim natężeniu ruchu. 10. Gmina posiada niedostatecznie rozwiniętą sieć kanalizacji sanitarnej. Wskazanie jest podłączenie wszystkich terenów osadniczych do systemu kanalizacyjnego. Korzystnym rozwiązaniem jest budowa kanalizacji jeszcze przed wprowadzeniem nowej zabudowy. Ma to znaczenie dla poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych. 24

11. Podjęcie eksploatacji złóż surowców mineralnych jest szansą dla rozwoju przemysłu budowlanego. Barierą dla eksploatacji części z nich jest położenie na obszarach atrakcyjnych przyrodniczo i krajobrazowo. Należy ustalić bezpieczne warunki wydobycia kopalin w sposób zapewniający ograniczenie do minimum negatywnego wpływu działalności górniczej na środowisko i krajobraz. 12. Sposób zagospodarowania terenu gminy powinien uwzględniać jej walory krajobrazowe. Dotyczy to zarówno krajobrazu kulturowego, jak i przyrodniczego. Należy rozważnie wprowadzać zagospodarowanie w miejsca o zróżnicowanym krajobrazie rolniczym, a także na terenach o naturalnie wykształconych zbiorowiskach roślinnych. Należy objąć ochroną konserwatorską zabytki architektoniczne, historyczny układ urbanistyczny gminy, miejsca pamięci i inne tego typu obiekty. 1.5. Mieszkalnictwo W zdecydowanej większości zasoby mieszkaniowe w gminie Bełchatów stanowią własność osób fizycznych (98,39%). Pozostałe obiekty wchodzą w skład zasobów: gminy (0,79%), zakładów pracy (0,79%) oraz pozostałych podmiotów (zaledwie 0,03%). Tab. 10. Zasoby mieszkaniowe w gminie Bełchatów według form własności w 2007 r. (Brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Wyszczególnienie zasobów Zasoby mieszkaniowe w gminie Bełchatów według form własności mieszk. izby pow. użytkowa w m 2 gmina 25 78 1 247 zakłady pracy 25 82 1 737 osoby fizyczne 3 117 12 993 279 069 inne podmioty 1 3 50 Wyk. 10. Zasoby mieszkaniowe w gminie Bełchatów według form własności w 2007 r. (brak najnowszych danych). 25

0,03% 0,2% 0,79% gmina zakłady pracy osoby fizyczne inne podmioty 98,39% Zasoby mieszkaniowe w gminie Bełchatów w 2015 roku wyniosły 3 657 mieszkań (16 533 izb) w 3 580 budynkach mieszkalnych. Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w 2015 r. wyniosła około 100m 2. W 2015 r. oddano do użytku 95 nowych mieszkań o powierzchni użytkowej 12 864 m 2, wszystkie mieszkania dotyczyły budynków indywidualnych. Tab. 11. Mieszkania oddane do użytkowania na obszarze gminy Bełchatów w 2015 r. (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). mieszk. izby Ogółem powierzchnia użytkowa w m 2 mieszkań przeciętna 1 mieszkania W tym w budynkach indywidualnych powierzchnia użytkowa w m 2 izby mieszk. przeciętna mieszkań 1 mieszkania 95 528 12 864 135 95 528 12 864 135 Liczba mieszkań na obszarze gminy Bełchatów systematycznie rośnie, wzrasta również średnia powierzchnia użytkowa mieszkań liczona na jedną osobę. Natomiast liczba osób zamieszkujących budynki mieszkalne z roku na rok obniża się. I tak średni wskaźnik liczby osób zamieszkujących w 1 budynku mieszkalnym w 2015 r. wyniósł około 3,0. W porównaniu w 2008 roku dla gminy wynosił on 3,1. Średni wskaźnik liczby osób zamieszkujących w 1 mieszkaniu na przestrzeni ostatnich lat nie uległ zmianie i zarówno w 2015 roku jak i w 2008 roku wyniósł on około 3,0. Analizując wyposażenie mieszkań w instalacje techniczno sanitarne to największym problemem gminy jest niska gazyfikacja, a właściwie jej brak. W latach 2006 2015 poprawiła się ogólna sytuacja dotycząca wyposażenia mieszkań w instalacje techniczno-sanitarne. Nastąpił wzrost wyposażenia mieszkań o: 23% w wodociąg, 49% w ustęp spłukiwany, 37% w łazienkę i 38% w centralne ogrzewanie. 26

Tab.12. Zasoby mieszkaniowe na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006-2015 (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Wyszczególnienie Jednostka miary 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 ogółem w gminie mieszkania mieszk. 3 074 3 168 3 265 3 321 3 260 3 330 3 414 3 494 3 567 3 657 izby izba 12618 13156 13696 14015 14278 14670 15135 15604 16025 16533 powierzchnia użytkowa mieszkań m 2 26862 4 28210 3 29506 9 30305 4 30970 9 31991 5 33183 3 34246 6 35329 2 36566 6 Budynki mieszkalne w gminie ogółem bud. - - 3 085 3 139 3 212 3 270 3 344 3 420 3 492 3 580 Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne ogółem w gminie wodociąg mieszk. 2 840 2 934 3 031 3 087 3 088 3 158 3 242 3 322 3 395 3 487 ustęp spłukiwany mieszk. 2 081 2 175 2 273 2 330 2 690 2 762 2 848 2 928 3 003 3 096 łazienka mieszk. 2 143 2 237 2 335 2 392 2 535 2 607 2 693 2 773 2 850 2 943 centralne ogrzewanie mieszk. 1 970 2 064 2 162 2 220 2 310 2 382 2 468 2 548 2 625 2 718 gaz sieciowy mieszk. 0 0 0 1 2 2 2 2 0 0 Mieszkania wyposażone w instalacje - w % ogółu mieszkań w gminie wodociąg % 92,4 92,6 92,8 93,0 94,7 94,8 95,0 95,1 95,2 95,4 łazienka % 69,7 70,6 71,5 72,0 77,8 78,3 78,9 79,4 79,9 80,5 centralne ogrzewanie % 64,1 65,2 66,2 66,8 70,9 71,5 72,3 72,9 73,6 74,3 Zasoby mieszkaniowe - wskaźniki ogółem w gminie przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę mieszkania na 1000 mieszkańców m 2 87,4 89,0 90,4 91,3 95,0 96,1 97,2 98,0 99,0 100,0 m 2 28,7 29,3 30,5 30,8 30,6 31,1 31,8 32,4 33,1 33,7 mieszk. 328,1 328,9 336,9 337,8 322,2 323,5 327,6 330,1 334,0 336,8 1.6. Rynek pracy i struktura gospodarcza W roku 2015 według Głównego Urzędu Statystycznego liczba pracujących w gminie Bełchatów wyniosła zaledwie 1 192 osób (w tym 609 mężczyzn i 583 27

kobiet), a więc było około 110 osób pracujących na 1000 mieszkańców. Dane statystyczne nie są jednak miarodajne, ponieważ uwzględniają pracujących według innego podziału niż PKD, ale dla faktycznego miejsca pracy i rodzaju działalności (bez pracujących w jednostkach budżetowych działających w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego, osób pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie, duchownych oraz pracujących w organizacjach, fundacjach i związkach, bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób). Natomiast według danych z 2003 roku najwięcej osób w gminie zatrudnionych było w sektorze usługowym (około 59% z czego usługi nierynkowe stanowią mniejszość około 38%), pozostali mieszkańcy pracowali w sektorze przemysłowym (około 39%) oraz sektorze rolniczym (około 2%). Zatrudnienie mężczyzn przeważało we wszystkich trzech sektorach: w rolniczym (o 94%), przemysłowym (o 76%) oraz usługowym (51%). Tab.13. Pracujący na obszarze gminy Bełchatów w 2015 roku według innego podziału niż PKD (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Wyszczególnienie ogółem mężczyźni kobiety ogółem gmina 1 192 609 583 Liczba osób zarejestrowanych, jako bezrobotne w 2015 roku wyniosła 385, a więc w stosunku do roku 2006 poziom ten spadł o około 40%. Większy odsetek osób poszukujących pracy stanowią kobiety w 2015 roku było to około 62%. Udział osób zarejestrowanych, jako bezrobotne w odniesieniu do ilości osób w wieku produkcyjnym wyniosła w 2015 roku około 6,0%, w tym 4,4% dla mężczyzn oraz 7,7% dla kobiet. Tab.14. Bezrobotni zarejestrowani na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006 2015 (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 ogółem 643 520 414 537 418 535 573 636 462 385 mężczyźni 224 179 138 183 174 223 246 272 185 145 kobiety 419 341 276 354 244 312 327 364 277 240 Wyk. 11. Bezrobotni zarejestrowani na obszarze gminy Bełchatów w latach 2006 2015 (brak najnowszych danych). 28

Biorąc pod uwagę osoby bezrobotne w gminie Bełchatów według trwania bez pracy (poszukiwania pracy) to najwięcej mieszkańców w 2015 roku było bezrobotnych krótkotrwale (mężczyzn 33%, kobiet 22%), od 1 do 3 miesięcy około 27% ogółu, zaś najmniej od 12 do 24 miesięcy około 15% ogółu. Niestety bezrobocie długotrwałe, a więc powyżej 24 miesięcy, sięgało aż 26% (mężczyzn 21%, kobiet 30%). Wyk. 12. Struktura bezrobocia w gminie Bełchatów według okresu trwania bez pracy/ poszukiwania pracy w miesiącach w 2015 r. (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). 29

26% 27% 15% 16% 3 miesiące i mniej 3-6 miesięcy 6-12 miesięcy 12-24 miesięcy powyżej 24 miesięcy 16% Analizując strukturę ludności gminy Bełchatów według wieku dostrzec można, że największą grupę bezrobotnych stanowią osoby w wieku 25 34 lat, a więc osoby z małym doświadczeniem zawodowym, co nie stanowi wyjątku w skali kraju. Generalizując osoby te na ogół dopiero ukończyły kształcenie (studia), wkraczają w okres związany z założeniem rodziny, w związku, z czym największy odsetek tej grupy stanowią kobiety. Odsetek bezrobotnych w gminie Bełchatów jest ściśle powiązany z poziomem wykształcenia i tak dla wykształcenia wyższego w 2015 roku stanowił 14%, policealnego i średniego zawodowego 22% oraz dla średniego ogólnokształcącego 11%. Biorąc pod uwagę najwyższy poziom bezrobocia w 2015 roku to występował wśród grup osób z wykształceniem gimnazjalnym i podstawowym 28% oraz zasadniczym zawodowym 25%. Wyk. 13. Struktura bezrobocia według poziomu wykształcenia w gminie Bełchatów w 2015 roku (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). 30

Pod względem zatrudnionych według sektorów własności w gminie Bełchatów dominował sektor publiczny, który stanowi około 53% pracujących (dane z 2003 r. według Głównego Urzędu Statystycznego brak najnowszych danych). Natomiast większość podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON należy do sektora prywatnego w 2015 roku większość ta stanowiła aż około 98%. Tab.15. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON na obszarze gminy Bełchatów w 2015 roku (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Wyszczególnienie gmina ogółem Podmioty gospodarki narodowej ogółem 697 Sektor publiczny Sektor prywatny ogółem 14 państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego spółki handlowe 1 pozostałe 1 ogółem 683 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 593 spółki handlowe 21 spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 5 stowarzyszenia i organizacje społeczne 22 pozostałe 42 W sektorze publicznym w gminie Bełchatów w 2015 roku najwięcej było państwowych i samorządowych jednostek prawa budżetowego około 86%. Natomiast w sektorze prywatnym zdecydowana większość to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą około 87%. Wyk. 14. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON na obszarze gminy Bełchatów w 2015 roku według sektorów. 12 31

Głównym zajęciem mieszkańców gminy Bełchatów w 2015 roku był handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle około 31,0% ogółu. Natomiast najmniej podmiotów gospodarczych dotyczyło wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych jedynie około 0,1%. Podmiotów gospodarczych dotyczących górnictwa i wydobycia nie było w ogóle. Na obszarze gminy w 2015 roku funkcjonowało 697 pomiotów gospodarczych (w tym 14 publicznych oraz 683 prywatnych). W ciągu ostatniej dekady obserwuje się ich wzrost, z małymi wahaniami. Tab.16. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON według grup rodzajów działalności PKD 2007 na obszarze gminy Bełchatów w 2015 roku (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Wyszczególnienie 32 gmina ogółem sektor publiczny sektor prywatny Ogółem 697 14 683 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 18 0 18 przetwórstwo przemysłowe 85 0 85 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 1 0 1 7 0 7 budownictwo 84 0 84 handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 216 0 216

Wyszczególnienie gmina ogółem sektor publiczny sektor prywatny transport i gospodarka magazynowa 48 1 47 działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 16 0 16 informacja i komunikacja 16 0 16 działalność finansowa i ubezpieczeniowa 16 0 16 działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 9 0 9 działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 51 0 51 działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 13 0 13 12 0 12 Edukacja 17 11 6 opieka zdrowotna i pomoc społeczna 29 1 28 działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 13 1 12 pozostała działalność usługowa i gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby 46 0 46 Z danych Głównego Urzędu Statystycznego, wynika, iż w gminie Bełchatów w 2015 roku największy odsetek zatrudniających stanowią mikroprzedsiębiorstwa około 95,0%. Firmy zatrudniające od 10 do 49 pracowników stanowiły około 4,9%, zaś te zatrudniające od 50 do 249 pracowników zaledwie około 0,1%. Natomiast firm, które zatrudniały powyżej 250 pracowników, na terenie gminy nie było. Tab.17. Zatrudnienie w przedsiębiorstwach na terenie gminy Bełchatów w 2015 roku (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON według liczby pracujących 0-9 10-49 50-249 powyżej 250 662 34 1 brak Analizując rozkład liczby podmiotów gospodarczych w gminie Bełchatów w poszczególnych miejscowościach, to największa liczba podmiotów gospodarki narodowej była zarejestrowana w Zawadach 8,8% wszystkich w gminie, następnie był Dobrzelów 6,7% wszystkich w gminie. Najmniej zlokalizowanych było w miejscowości Janina zaledwie 1 (0,1% wszystkich w gminie). Tab. 18. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON w poszczególnych miejscowościach gminy Bełchatów w 2015 roku (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Miejscowość Liczba podmiotów gospodarki narodowej w 2015 r. Adamów 9 Augustynów 10 Bukowa 12 Dobiecin 33 Dobrzelów 47 Domiechowice 38 33

Helenów 9 Huta 9 Janina 1 Janów 10 Józefów 12 Kalisko 3 Kałduny 13 Kielchinów 19 Korczew 7 Księży Młyn 11 Kurnos Drugi 44 Kurnos Pierwszy 11 Ludwików 28 Ławy 29 Łękawa 27 Mazury 11 Mokracz 2 Myszaki 14 Niedyszyna 15 Oleśnik 29 Podwody 5 Podwody-Kolonia 9 Poręby 27 Postękalice 24 Rząsawa 12 Wielopole 4 Wola Kruszyńska 3 Wola Mikorska 23 Wólka Łękawska 14 Zawadów 21 Zawady 61 Zdzieszulice Dolne 20 Zdzieszulice Górne 21 razem 697 Głównym sektorem gospodarki gminy Bełchatów są usługi i przemysł. Na obszarze gminy Bełchatów zlokalizowane są zakłady pracy funkcjonujące w różnych obszarach. Do największych należą: Masarnia Rzeźnictwo-Wędliniarstwo Dominik Marczak w Dobrzelowie, przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej, przetwarzanie i konserwowanie mięsa, z wyłączeniem mięsa z drobiu, Termo-Bud Młynarski w Kurnosie Drugim, przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej, usługi budowlane i remontowe, Piekarnia Jazon II Paweł Poryzała w Dobrzelowie, przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej, produkcja pieczywa i świeżych wyrobów ciastkarskich i ciastek, Zakład Handlowo - Usługowo - Produkcyjny Z.H.U.P. MIRS Mirosław Różycki w Porębach, przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej, roboty związane z budową pozostałych obiektów inżynierii lądowej i wodnej, gdzie indziej niesklasyfikowanej, Halmar s.c. Mirosław Różycki w Porębach, spółka cywilna, roboty związane z budową pozostałych obiektów inżynierii lądowej i wodnej, gdzie indziej niesklasyfikowanej. DZW MOTORS S.C. Dioniza Wężyk, Zbigniew Wężyk w Dobrzelowie, spółka cywilna, sprzedaż hurtowa i detaliczna samochodów osobowych i furgonetek, 34

BOMI-SERWIS Sp. z o.o. Sk. w Emilinie, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa, obsługa przenośników taśmowych, Przedsiębiorstwo Handlowo - Usługowe Zbigniew Maziarz w Myszakach, przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej, rozbiórka i burzenie obiektów budowlanych. Przy czym należy podkreślić, że duża część mieszańców gminy wiejskiej Bełchatów zatrudniona jest w elektrowni PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrownia Bełchatów oraz kopalni PGE Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów. W sektorze usług w gminie Bełchatów występują głównie działalności związane z: budownictwem, transportem oraz gastronomią. Biorąc pod uwagę handel to większość podmiotów oferuje sprzedaż detaliczną (artykuły pierwszej potrzeby). Analiza rynku pracy i struktury gospodarczej wskazuje przede wszystkim na konieczność zmniejszenia stopy bezrobocia, zwłaszcza wśród młodych ludzi, a także aktywizacji zawodowej osób o niskiej motywacji do pracy, długotrwale bezrobotnych. Rozwój potencjału gospodarczego gminy Bełchatów byłby możliwy m. in. dzięki stworzeniu na jej terenie strefy aktywności gospodarczej. Strefa ta uratowałaby nie tylko budżet gminy, ale również przyczyniłaby się do zmniejszenia poziomu bezrobocia, a co za tym idzie poprawy życia mieszkańców. Istotny jest również znaczny wzrost m.in. zatrudnienia w wyspecjalizowanych usługach. Do silnych stron gminy wiejskiej Bełchatów należy zaliczyć atrakcyjne położenie komunikacyjne przy Bełchatowie, Piotrkowie Trybunalskim. Dodatkowo przez gminę przebiega droga krajowa nr 74 oraz drogi wojewódzkie nr 484, 485. Dodatkowo gmina zlokalizowana jest w pobliżu: od północnego - wschodu odcinka autostrady A1 oraz od północy odcinka drogi ekspresowej S8. Występuje również szeroka oferta terenów niezabudowanych przeznaczonych dla potencjalnych inwestorów. Szanse rozwoju gminy tworzą: 1) stworzenie strefy aktywności gospodarczej; 2) wykorzystanie położenia gminy; 3) wykorzystanie potencjału kulturalnego do rozwoju turystyki (zintegrowana oferta programowa); 4) promocja lokalnej przedsiębiorczości; 5) dywersyfikacja branż gospodarki; 6) wprowadzenie nowych technologii i rozwój firm innowacyjnych; 7) wzrost zainteresowania przedsiębiorców zewnętrznych. 1.7. Oświata i usługi publiczne Według Głównego Urzędu Statystycznego na obszarze gminy Bełchatów w 2015 roku zlokalizowany był jeden obiekt przedszkolny łącznie z niepublicznymi, z 6 oddziałami, w których znajdowało się ogółem 140 miejsc, a dzieci uczących się było 133 (w tym 67 chłopców i 66 dziewczynek). Dzieci przedszkolne na terenie gminy Bełchatów korzystają z opieki tylko jednego obiektu Gminnego Przedszkola w Domiechowicach. Na terenie gminy dodatkowo zlokalizowanych było sześć oddziałów przedszkolnych: dwa w Niedyszynie, dwa w Kurnosie Drugim, w Domiechowicach i w Łękawie. Tab.19. Przedszkola na terenie gminy Bełchatów w 2015 roku, wszystkie prowadzone przez jednostki samorządu gminnego (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). 35

Miejscowość Placówki Oddziały Liczba miejsc Dzieci Domiechowice 1 6 140 133 Gmina ogółem 1 6 140 133 Pomimo tego, iż w ostatnich latach przybyło miejsc w publicznym przedszkolu w gminie, to i tak zapotrzebowanie na nie jest znacznie większe. W związku z tym w najbliższych latach konieczne jest rozszerzenie oferty oświatowej dla najmłodszych mieszkańców gminy oraz usług świadczonych w już istniejących placówkach. Jest to bardzo istotna kwestia, związana z napływem nowych mieszkańców oraz mająca wpływ na utrzymanie się pozytywnych prognoz demograficznych. Oprócz przedszkoli na terenie gminy funkcjonuje: 6 szkół podstawowych (Dobrzelów, Domiechowice, Janów, Korczew, Kurnos Drugi, Łękawa), 4 gimnazja (Dobrzelów, Domiechowice, Kurnos Drugi, Łękawa), 1 gimnazjum specjalne w Łękawie. Szkoły podstawowe prowadzone przez jednostki samorządu gminnego na terenie gminy Bełchatów to: Szkoła Podstawowa im. Jana Brzechwy w Dobrzelowie, Szkoła Podstawowa im. Marii Kownackiej w Domiechowicach, Szkoła Podstawowa im. Władysława Szafera w Janowie Szkoła Podstawowa im. gen. Janusza Głuchowskiego w Dobiecinie (Korczew), Szkoła Podstawowa im. Alfonsa Brandta w Kurnosie Drugim, Szkoła Podstawowa im. Komisji Edukacji Narodowej w Łękawie. Tab.20. Szkoły podstawowe prowadzone przez jednostki samorządu gminnego na terenie gminy Bełchatów w 2015 roku (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Wyszczególnienie Placówki Oddziały Uczniowie Dobrzelów 1 8 137 Domiechowice 1 8 138 Janów 1 6 88 Korczew 1 6 67 Kurnos Drugi 1 9 137 Łękawa 1 6 79 Gmina ogółem 6 43 646 Gmina Bełchatów jest rozległa i mimo, że sieć szkół jest dobrze rozplanowana prowadzone są przez władze samorządu terytorialnego dowozy szkolne, które umożliwiają dostęp do placówek oświatowych wszystkim dzieciom. Gminne szkoły posiadają pracownie komputerowe, sale gimnastyczne, boiska wielofunkcyjne, place zabaw. Według Głównego Urzędu Statystycznego szkół podstawowych na terenie gminy w 2015 roku było 6, z 43 oddziałami, a uczyło się w nich 646 dzieci. Tab.21. Gimnazja prowadzone przez jednostki samorządu gminnego na terenie gminy Bełchatów w 2015 roku (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). 36

Wyszczególnienie Placówki Oddziały Uczniowie Dobrzelów 1 5 77 Domiechowice 1 3 65 Kurnos Drugi 1 3 38 Łękawa 1 4 76 Gmina ogółem 4 15 256 Szkoły gimnazjalne prowadzone przez jednostki samorządu gminnego na terenie gminy Bełchatów to: Gimnazjum Publiczne im. Arkadego Fiedlera w Dobrzelowie, Gimnazjum Publiczne im. Marii Skłodowskiej Curie w Domiechowicach, Gimnazjum Publiczne im. św. Jana Pawła II w Kurnosie Drugim, Gimnazjum Publiczne w Łękawie. Według Głównego Urzędu Statystycznego na terenie gminy w 2015 były 4 gimnazja z 15 oddziałami, w których uczyło się łącznie 256 uczniów. Ponadto w Łękawie funkcjonuje również jedno gimnazjum specjalne w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym. Na terenie gminy nie występują szkoły dla osób dorosłych. Współczynnik skolaryzacji brutto na terenie gminy Bełchatów, a więc stosunek liczby wszystkich osób uczących się na danym poziomie do całej populacji osób będących w wieku nominalnie przypisanym temu poziomowi kształcenia, wyniósł w 2015 roku dla szkolnictwa podstawowego około 77,8%, a dla szkolnictwa gimnazjalnego około 80,8%. Według Głównego Urzędu Statystycznego w 2015 roku na terenie gminy Bełchatów nie było szkół ponadgimnazjalnych i policealnych. Wymienione placówki pokrywają zapotrzebowanie na edukację dzieci i młodzieży. Na terenie gminy wiejskiej funkcjonuje Gminne Centrum Kultury w Zdzieszulicach Dolnych oraz filie w: Kurnosie Drugim, Augustynowie i Zawadach. Ponadto dwie biblioteki w Kurnosie Drugim i Łękawie. Poza tym funkcjonuje łącznie 7 świetlic wiejskich, które przeznaczone są dla 40 użytkowników (Zawady, Mikorzyce, Kurnos Drugi), 70 użytkowników (Augustynów, Myszaki, Oleśnik) lub 100 użytkowników (Zdzieszulice Dolne). Ich stan określany jest jako dobry. Świetlice wyposażone są w podstawowy sprzęt typu zastawa, krzesła, stoły, kuchnie. Niektóre posiadają wyposażenie dodatkowe, jak komputery czy stoły bilardowe. Biorąc pod uwagę poziom wykształcenia mieszkańców gminy Bełchatów według Narodowego Spisu Powszechnego 2011 (brak najnowszych danych) to kształtuje się on następująco: wyższe około 15,1%, policealne około 6,2%, średnie ogólnokształcące około 11,9%, średnie zawodowe około 16,7%, zasadnicze zawodowe około 22,2%, gimnazjalne około 5,4%, podstawowe ukończone około 20,7%, podstawowe nieukończone - około 1,8%. 37

Tab.22. Poziom wykształcenia mieszkańców gminy Bełchatów według Narodowego Spisu Powszechnego 2011 (brak najnowszych danych). Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Poziom wykształcenia Gmina Bełchatów Ogółem Mężczyźni Kobiety wyższe 1 555 608 947 policealne 634 251 383 średnie razem w tym: średnie ogólnokształcące średnie zawodowe zasadnicze zawodowe 2 943 1 227 1 716 1 415 458 957 1 528 769 759 2 284 1 478 806 gimnazjalne 558 313 245 podstawowe ukończone podstawowe nieukończone 2 132 1 003 1 129 188 69 119 Wyk. 15. Poziom wykształcenia mieszkańców gminy Bełchatów według Narodowego Spisu Powszechnego 2011 (brak najnowszych danych). Przedstawione wyżej dane obrazują fakt, iż poziom wykształcenia mieszkańców gminy Bełchatów jest na niższym poziomie niż średnia krajowa, dla której ludność z wykształceniem wyższym stanowiła 17,9%. Funkcję administracyjną na terenie gminy wiejskiej pełnią m.in.: Urząd Gminy Bełchatów i Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Na terenie gminy funkcjonują również: Ochotnicza Straż Pożarna w Hucie, Przedsiębiorstwo Komunikacji, 38

Transportu i Usług Komunalnych Gminy Bełchatów Sp. z o.o. oraz Zakład Gospodarki Komunalnej Gminy Bełchatów. 1.8. Opieka zdrowotna Opiekę zdrowotną na terenie gminy Bełchatów zapewniają przede wszystkim lekarze prowadzący prywatną praktykę lekarską. Usługi te związane są m.in. z podstawową opieką zdrowotną oraz stomatologią, a także pomocą doraźną. Bliskość Bełchatowa i Piotrkowa Trybunalskiego sprzyja dostępowi do wysokospecjalistycznych usług i poradni medycznych (m.in. Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II w Bełchatowie). Na obszarze gminy Bełchatów w 2015 roku nie funkcjonował żaden żłobek. 1.9. Pomoc społeczna Na terenie gminy funkcjonuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej z siedzibą w Bełchatowie. W 2015 roku na terenie gminy Bełchatów było 435 gospodarstw domowych korzystające z pomocy społecznej, w tym 272 poniżej kryterium dochodowego (około 63%). Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w latach 2013 2015 udzielił wsparcia rodzinom głównie z powodu bezrobocia, niepełnosprawności, ubóstwa oraz długotrwałej lub ciężkiej choroby. Na wszystkie świadczenia rodzinne instytucja ta w 2015 roku wydała 1 914 tys. zł. Kwota zasiłków rodzinnych (wraz z dodatkami) w 2015 roku wyniosła 916 tys. zł, zaś kwota zasiłków pielęgnacyjnych dla rodzin 430 tys. zł. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w latach 2013 2015 udzielił świadczeń głównie na żywność, zasiłki okresowe oraz leki. Na terenie gminy poza Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Bełchatowie nie działają żadne stacjonarne placówki pomocy społecznej, w tym ośrodki pomocy osobom starszym, niepełnosprawnym i przewlekle chorym. 1.10. Analiza ekonomiczna Dla określenia wskaźników efektywności ekonomicznej działalności gminy, jako przedsięwzięcia, przyjąć należy wartości ekonomiczne, które odzwierciedlają wartości, jakie społeczeństwo byłoby gotowe zapłacić za określone dobro lub usługę. Wartości te odzwierciedlają wszystkie czynniki zgodnie z ich wartością użytkową lub kosztem alternatywnym dla społeczeństwa. Analiza ekonomiczna jest szczególnym rodzajem analizy kosztów i korzyści przeprowadzana jest w drodze skorygowania wyników analizy finansowej o wyniki fiskalne, efekty zewnętrzne oraz ceny rozrachunkowe. Szacowanie wszystkich nakładów inwestycyjnych, niezbędnych do poniesienia w związku z funkcjonowaniem organizmu ekonomicznego, jakim jest prawidłowo funkcjonująca i utrzymująca progres jednostka samorządowa zawarte są w budżecie Gminy. Funkcjonowanie Gminy nie opiera się jednak wyłącznie na wymiernych czynnikach ekonomicznych - pozostaje grupa aktywności niepodlegających wymianie na dobra ekonomiczne, niejednokrotnie stanowiąca podstawę funkcjonowania Gminy, do których można zaliczyć np. satysfakcję społeczną, wysoki poziom kształcenia itd. Niemniej w przypadku analizy ekonomicznej meritum stanowią kwestie związane z cyrkulacją środków finansowych. 39

Finanse publiczne obejmują zasoby pieniężne Gminy, zarówno dochody, jak i wydatki określone w budżecie Gminy. Kondycja finansowa gminy Bełchatów, podobnie jak innych jednostek samorządu terytorialnego, zależy m.in. od wysokości dochodów własnych, dotacji celowych (zarówno z budżetu państwa, jak pozyskiwanych ze środków europejskich) i subwencji ogólnych z budżetu państwa. Na całkowitą wartość dochodów własnych ma w dużej mierze wpływ liczba ludności zamieszkującej na danym obszarze oraz liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, a także osób prawnych stanowią podstawowe źródło dochodów własnych gmin. Podstawowym dochodem własnym gmin jest podatek od nieruchomości oraz udział w podatku dochodowym od osób fizycznych. Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 198) dzieli dochody gminy na grupy. Pierwszą z nich są wpływy z ustalonych i pobieranych na podstawie odrębnych ustaw podatków. Zaliczamy do niej następujące podatki: podatek od nieruchomości, podatek rolny, podatek leśny, podatek od środków transportowych, opodatkowanie w formie karty podatkowej, podatek od spadków i darowizn, podatek od czynności cywilnoprawnych. Drugą grupą dochodów własnych gminy stanowią wpływy z opłat. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego szereguje wpływy z opłat, jako: wpływy z opłaty skarbowej, wpływy z opłaty targowej, wpływy z opłaty miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów, wpływy z opłaty reklamowej, wpływy z opłaty eksploatacyjnej - w części określonej w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r. poz. 196 ze zm.), z innych opłat stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów. Wydatki gminy Bełchatów ukierunkowane są na rozwój społeczno ekonomiczny gmin i zaspakajanie potrzeb mieszkającej na ich terenie ludności. Dzielą się na majątkowe, w tym inwestycyjne oraz bieżące, do których zalicza się m.in. świadczenia na rzecz osób fizycznych, wydatki na wynagrodzenia, a także wydatki na obsługę długu. Dochody budżetu Gminy Suma dochodów do budżetu gminy Bełchatów wyniosła w 2015 roku 39,6 mln złotych, co daje około 3,6 tys. złotych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Oznacza to wzrost dochodów o 1,3% w porównaniu do roku 2014. Największą część dochodów wygenerował Dział 756 - Dochody od osób prawnych, fizycznych i od innych jednostek (47,86%). Duża część wpływów pochodzi z Działu 758 - Różne rozliczenia (20,83%) oraz z Dział 852 - Pomoc społeczna (9,03%). Natomiast najmniejszą część dochodów wygenerował Dział 754 - Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa (zaledwie 0,004%). 40

W budżecie gminy Bełchatów wpływy z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych wynosiły 916 złotych na mieszkańca (24,8%), natomiast dochód z tytułu podatków dochodowych od osób prawnych wynosił 31,6 złotych na mieszkańca (0,9%). Tab. 23. Dochody budżetu gminy Bełchatów w 2015 r. w rozbiciu na działy wg klasyfikacji budżetowej. Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS Bank Danych Lokalnych). Dział 756 Nazwa Dochody osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem Dochody [zł] Na mieszkańca [zł] Udział w całości budżetu 18 965 752,86 1746,87 47,86% 758 Różne rozliczenia 8 254 956,21 760,33 20,83% 852 Pomoc społeczna 3 579 694,43 329,71 9,03% 400 900 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 2 017 458,20 185,82 5,09% 1 983 332,23 182,68 5,01% 801 Oświata i wychowanie 1 680 767,59 154,81 4,24% 010 Rolnictwo i łowiectwo 1 006 252,85 92,68 2,54% 720 Informatyka 914 146,33 84,20 2,31% 926 Kultura fizyczna 253 346,32 23,33 0,64% 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 197 518,82 18,19 0,50% 750 Administracja publiczna 195 438,81 18,00 0,49% 600 Transport i łączność 170 789,32 15,73 0,43% 854 Edukacyjna opieka wychowawcza 118 981,00 10,96 0,30% 851 Ochrona zdrowia 104 413,34 9,62 0,26% 700 Gospodarka mieszkaniowa 91 383,08 8,42 0,23% 751 Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa 86 192,11 7,94 0,22% 500 Handel 2 705,01 0,25 0,01% 754 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 1 500,00 0,14 0,004% 41

Wyk. 16. Dochody budżetu gminy Bełchatów w 2015 r. w rozbiciu na działy wg klasyfikacji budżetowej. Poniżej historyczne ujęcie dochodów z lat 2008 2015, z wyróżnieniem największej i najmniejszej wartości w danym dziale na przestrzeni lat, a także określeniem wzrostu lub spadku dochodów w stosunku do poprzedzającego roku: 42

Tab. 24. Dochody budżetu gminy Bełchatów w latach 2008-2015według działów klasyfikacji budżetowej. (źródło: http://www.polskawliczbach.pl/gmina_belchatow#dochody-budżetu) Wydatki budżetu Gminy Suma wydatków z budżetu gminy Bełchatów wyniosła w 2015 roku 40,4 mln złotych, co daje 3,8 tys. złotych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Oznacza to spadek wydatków o 7,6% w porównaniu do roku 2014. Największa część budżetu gminy Bełchatów (40,29%) została przeznaczona na Dział 801 - Oświata i wychowanie. Dużą część wydatków z budżetu przeznaczona została na Dział 852 - Pomoc społeczna (12,59%) oraz na Dział 750 - Administracja publiczna (11,99%). 43

Wydatki inwestycyjne stanowiły 4,9 mln złotych, czyli 12,1% wydatków ogółem. Tab. 25. Wydatki budżetu gminy Bełchatów w 2015 r. w rozbiciu na działy wg klasyfikacji budżetowej. Dział Nazwa Wydatki [zł] Na mieszkańca [zł] Udział w całości budżetu 801 Oświata i wychowanie 16 272 269,79 1498,78 40,29% 852 Pomoc społeczna 5 085 039,97 468,37 12,59% 750 Administracja publiczna 4 842 476,81 446,02 11,99% 010 Rolnictwo i łowiectwo 3 558 736,39 327,78 8,81% 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 2 914 295,80 268,43 7,21% 600 Transport i łączność 1 481 756,07 136,48 3,67% 400 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 1 448 053,03 133,38 3,58% 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 1 388 190,51 127,86 3,44% 720 Informatyka 1 048 168,87 96,54 2,59% 926 Kultura fizyczna i sport 662 631,47 61,03 1,64% 757 Obsługa długu publicznego 400 325,99 36,87 0,99% 700 Gospodarka mieszkaniowa 348 040,39 32,06 0,86% 754 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 339 025,77 31,23 0,84% 854 Edukacyjna opieka wychowawcza 257 947,10 23,76 0,64% 500 Handel 127 418,94 11,74 0,32% 851 Ochrona zdrowia 98 709,07 9,09 0,24% 751 Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa 86 192,11 7,94 0,21% 710 Działalność usługowa 33 469,53 3,08 0,08% 44

Wyk. 17. Wydatki budżetu gminy Bełchatów w 2015 r. w rozbiciu na działy wg klasyfikacji budżetowej. Poniżej historyczne ujęcie wydatków z lat 2008 2015, z wyróżnieniem największej i najmniejszej wartości w danym dziale na przestrzeni lat, a także określeniem wzrostu lub spadku wydatków w stosunku do poprzedzającego roku: 45

Tab. 26. Wydatki budżetu gminy Bełchatów w latach 2008-2015 według działów klasyfikacji budżetowej. (źródło: http://www.polskawliczbach.pl/gmina_belchatow#wydatki-budżetu) 46