Ziemniak Polski 2011 nr 2 1 OCHRONA ZIEMNIAKA PRZED CHWASTAMI PO ZAKOŃCZENIU PRZEGLĄDU SUBSTANCJI AKTYWNYCH dr inż. Janusz Urbanowicz IHAR PIB, Zakład Nasiennictwa I Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: urbanowicz@ziemniak-bonin.pl W związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej w Polsce obowiązują przepisy, które regulują autoryzację i stosowanie środków ochrony roślin. Jest to Dyrektywa 91/414/EEC z dnia 15 lipca 1991 roku dotycząca wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin oraz Dyrektywa 79/117 z dnia 21 grudnia 1978 roku zakazująca wprowadzania do obrotu i stosowania środków ochrony zawierających niektóre substancje aktywne, np. związki rtęci, trwałe związki chloroorganiczne. Podstawowym celem Dyrektywy 91/414 było ujednolicenie autoryzacji środków ochrony roślin w krajach członkowskich w myśl zasady, że celem nadrzędnym nad poprawą produkcji rolniczej jest ochrona zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska naturalnego. Realizacja postanowień Dyrektywy 91/414/EEC wymagała przeglądu wszystkich substancji aktywnych wprowadzonych na rynek zgodnie z nowoczesnymi standardami. Substancje aktywne zweryfikowane pozytywnie są dopuszczone do stosowania w ochronie roślin na terytorium Unii Europejskiej poprzez wpisanie ich na listę pozytywną (tzw. Załącznik 1). Natomiast zweryfikowane negatywnie lub takie, które nie zostały poddane ocenie (producenci, których substancje aktywne nie były powszechnie stosowane, nie byli zainteresowani ponownymi, kosztownymi badaniami), są wycofywane z obrotu i stosowania w państwach członkowskich. Ocena substancji aktywnych została ukończona w 2009 roku. Wspomniana Dyrektywa wprowadza również w państwach członkowskich dwuetapowy system autoryzacji środków ochrony roślin: 1. rejestrację substancji aktywnej na szczeblu wspólnotowym i 2. rejestrację konkretnego preparatu na szczeblu krajowym. W roku 2009 wydano kolejną Dyrektywę 2009/128/WE której zamierzeniem jest ustalenie ram wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów. Sposobem osiągnięcia tego celu powinno być stosowanie integrowanej ochrony upraw, od której najprawdopodobniej będą uzależnione dopłaty powierzchniowe. Termin wprowadzenia jej przepisów na terenie naszego kraju jest wyznaczony na dzień 1.01.2014 r. Pod integrowaną ochroną roślin, w myśl niniejszej Dyrektywy, należy rozumieć stosowanie wszystkich dostępnych metod ochrony roślin w celu uzyskania zdrowych plonów przy minimalnych zakłóceniach ekosystemu, a jednocześnie zachęca ona do niechemicznych metod zwalczania agrofagów. W związku z tym należy przeprowadzić szkolenia specjalistyczne z zakresu ochrony roślin, mające na celu podniesienie świadomości i kwalifikacji producentów rolnych, dystrybutorów, sprzedawców i doradców. Dyrektywa reguluje również przepisy dotyczące kontroli sprzętu do aplikacji pestycydów, a także ochrony środowiska wodnego i wody pitnej. Z wprowadzeniem wszystkich wymogów będzie związana też sprawozdawczość dotycząca zużycia środków ochrony roślin oraz zagrożeń wynikających z ich stosowania.
2 Ziemniak Polski 2011 nr 2 W obrocie handlowym oprócz oryginalnych produktów są dostępne również tzw. generyki, mające w swoim składzie substancje aktywne, które utraciły ochronę patentową. Wzbogacone w zwilżacz bądź inny nośnik, występują pod inną nazwą handlową. Najczęściej są tańsze od swoich pierwowzorów, przy zachowaniu równie wysokiej skuteczności. Wśród dostępnych środków znajdują się również herbicydy dopuszczone do stosowania na drodze importu równoległego (sprowadzane z zagranicy przez inne firmy niż ich producenci środki o tym samym składzie, które są już zarejestrowane w Polsce). Stopień zachwaszczenia jest uzależniony od rodzaju gleby, przedplonu oraz zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych w całym płodozmianie. Po zbiorze przedplonu na glebach silnie zachwaszczonych, zwłaszcza perzem, zwalczanie powinno polegać na zabiegach mechanicznych lub mechaniczno- -chemicznych. Jeśli nie uprawiano poplonów, można wykonać bronowanie, talerzowanie lub płytkie kultywatorowanie, gdy perz jest w fazie liścieni, a w razie ponownego pojawienia się chwastów po ok. 2-3 tygodniach zabieg należy powtórzyć. Natomiast po głębszej podorywce na zaperzonych polach można zastosować brony lub kultywatory o zębach sprężynowych w celu wyciągnięcia rozłogów na powierzchnię. Zabieg należy wykonać kilkakrotnie, a następnie wysuszone rozłogi przyorać głęboką orką przedzimową. Skuteczniejszą metodą i mniej energochłonną jest zastosowanie herbicydu Roundup 360 SL (lub jednego z jego generyków) w dawce 3-5 l/ha, bezpośrednio na ściernisko lub 2-3 tygodnie po podorywce (gdy perz ma wysokość 10-15 cm). Po oprysku przez 3-4 tygodnie nie należy wykonywać żadnych zabiegów mechanicznych. Jesienią można również zastosować herbicyd Fusilade Forte 150 EC w dawce 2,0-2,5 l/ha. Głównym zadaniem wiosennej uprawy roli jest stworzenie optymalnych warunków do wzrostu i wegetacji roślin oraz ograniczenie ubytków wody, przyspieszenie ogrzewania gleby i wymieszanie nawozów mineralnych. W trakcie zabiegów uprawowych zniszczeniu ulegają również wschodzące siewki chwastów. W Polsce najczęściej chwasty zwalcza się metodą mechaniczną i mechaniczno-chemiczną. Metoda mechaniczna polega na wielokrotnym bronowaniu i obsypywaniu redlin w okresie od posadzenia do zwierania rzędów w celu osłabienia lub całkowitego zniszczenia chwastów. Jest stosowana głównie w małych, tzw. rodzinnych gospodarstwach, gdzie ziemniaki uprawia się na własne potrzeby, lub w gospodarstwach ekologicznych. Największą skuteczność zabiegów mechanicznych, wynoszącą nawet 95%, uzyskuje się, gdy chwasty są w fazie siewek; w pełni wschodów chwastów skuteczność spada do 45-60%. Lepsze efekty mechanicznego zwalczania chwastów można uzyskać w latach suchych. Gatunki chwastów o silnym, palowym systemie korzeniowym, jak również rozłogi perzu nie są skutecznie zwalczane. Metoda ta często bywa trudna do zastosowania, gdyż przy zbyt dużej wilgotności gleby uprawki powodują jej zbrylenie, a przy niedoborze wilgotności nadmierne przesuszenie. Ponadto maszyny mogą przyczyniać się do uszkadzania wschodzących roślin ziemniaka, szybszego rozkładu substancji organicznej, ugniatania gleby oraz przenoszenia chorób wirusowych i bakteryjnych (przez elementy robocze). Dodatkowo na większych areałach duża liczba przejazdów wiąże się ze wzrostem kosztów produkcji przy nie w pełni zadowalającym efekcie końcowym. Obsypywanie powinno się przeprowadzać kilkakrotnie. Liczba tych zabiegów od posadzenia do wschodów powinna wynosić od 3 do 6, a po wschodach 2-3 (w zależności od stopnia zachwaszczenia i uwilgotnienia gleby). Pierwszy raz obsypujemy 10-14 dni po sadzeniu. Czas pomiędzy poszczególnymi zabiegami nie powinien przekraczać 6-8 dni. Do ostatniego obsypywania (tuż przed wschodami) należy zastosować obsypniki wyposażone w urządzenia do profilowania redlin. Prawidłowo uformowana redlina wpływa bardzo korzystnie na rozwój roślin i jakość plonu. Zabieg tzw. ostatecznego formowania redlin ma również znaczenie w zwalczaniu chwastów z zastosowaniem herbicydów, gdyż po ich aplikacji nie wykonuje się już zabiegów mechanicznych. Po wscho-
Ziemniak Polski 2011 nr 2 3 dach zabiegi należy przeprowadzać bardzo starannie, a koła ciągnika powinny mieć wąskie ogumienie, by nie powodować zbyt dużego ugniatania międzyrzędzi oraz ograniczyć do minimum uszkadzanie roślin, które mogą stanowić źródło infekcji. Metoda mechaniczno-chemiczna polega na stosowaniu herbicydów po ostatecznym uformowaniu redlin. Najczęściej zabiegi herbicydowe stosuje się w dwóch terminach: przed wschodami i po wschodach ziemniaka. Przed wschodami zabieg powinien być przeprowadzony po ostatecznym uformowaniu redlin. Herbicydy stosowane na glebę (przed wschodami ziemniaków) muszą przemieścić się w głąb profilu glebowego w celu uzyskania pożądanego efektu chwastobójczego; pozostawione na powierzchni przy zbyt niskiej wilgotności są słabo pobierane przez chwasty i w dużej mierze następuje ich odparowanie. Najważniejszym czynnikiem decydującym o skuteczności herbicydów stosowanych przed wschodami ziemniaków jest wilgotność gleby. Na glebach o dużych właściwościach sorpcyjnych i większej zawartości części ilastych i próchnicy następuje zatrzymanie herbicydu, a nawet nieodwracalna jego sorpcja. Z kolei na glebach o dużej zawartości części szkieletowych i gruboziarnistych herbicydy szybko są przenoszone w głąb profilu glebowego i mogą wystąpić uszkodzenia rośliny uprawnej. Na glebach ciężkich i zwięzłych należy zawsze stosować wyższe z zalecanych dawek. Natomiast na glebach o dużej zawartości próchnicy i bardzo lekkich stosowanie herbicydów doglebowych jest ograniczone. Temperatura wpływa na szybkość pobierania substancji aktywnej: niskie zmniejszają absorpcję przez rośliny wody i rozpuszczonych w niej składników (pobieranie i skuteczność herbicydów maleje), w wyższych natomiast herbicyd jest pobierany szybciej i efekt chwastobójczy jest pełniejszy. Po wschodach należy zwrócić szczególną uwagę na fazę rozwojową ziemniaka, gdyż zabieg powinien być wykonany nie później niż do czasu zwierania rzędów, by środek mógł dotrzeć do chwastów, a nie zatrzymywać się na roślinach ziemniaka. Nie bez znaczenia jest również faza rozwojowa chwastów (im wcześniejsza, tym są łatwiejsze do zwalczenia). Na glebach ciężkich i zwięzłych należy zawsze stosować wyższe z zalecanych dawek (zgodnie z zaleceniami). Stosowanie herbicydów po wschodach ziemniaka jest bardzo ważne, gdyż w wyniku zwalczania chwastów w tym terminie nie dopuszczamy do tzw. zachwaszczenia wtórnego (występuje pod koniec wegetacji), które w znaczny sposób przyczynia się do utrudnień podczas zbioru. Etykiety-instrukcje herbicydów dopuszczonych do obrotu i stosowania zawsze znajdują się na opakowaniu środka oraz są opublikowane na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod adresem http://www.minrol.gov.pl i w Zaleceniach Instytutu Ochrony Roślin PIB. W tabeli 1 podano zalecane herbicydy do zwalczania chwastów w ziemniaku (według aktualnego rejestru środków ochrony roślin z dnia 5.01.2011). Stosując herbicydy, należy zawsze kierować się zaleceniami producenta oraz przepisami BHP. Nie wolno używać środków nieznanego pochodzenia oraz bez opisu ich stosowania. Nie należy też w dowolny sposób sporządzać mieszanin kilku herbicydów, gdyż może to doprowadzić do zniszczenia plantacji, a zalecane mieszaniny sporządzać tylko i wyłącznie bezpośrednio przed ich zastosowaniem. Tabela 1
4 Ziemniak Polski 2011 nr 2 Herbicydy zalecane do stosowania na plantacjach ziemniaka Nazwa handlowa Substancja Dawka aktywna (l, kg/ha) PRZED WSCHODAMI Jednoroczne chwasty dwuliścienne i jednoliścienne Afalon Dyspersyjny 450 SC* linuron 1,0 + Command 360 CS lub chlomazon + 0,25 Command 480 EC 0,1-0,2 Command 360 CS Harrier 295 ZC Racer 250 EC Racer 250 EC chlomazon chlomazon + linuron flurochlorydon 0,25 + 0,3-0,4 1,5-2,0 2,0-3,0 1,5-2,0 + 0,5 Jednoroczne chwasty dwuliścienne Afalon Dyspersyjny 450 SC* linuron 2,0 Linurex 500 SC 2,0 Chwastox Extra 300 SL MCPA 4,0 Sencor 70 WG Mistral 70 WG 0,75-1,0 Jednoroczne chwasty dwuliścienne i niektóre jednoliścienne Plateen 41,5 WG flufenacet + 2,0 Stomp 330 EC pendimetalina 3,5-5,0 Stomp 330 EC pendimetalina 3,0 + Command 480 EC lub chlomazon + 0,2 Stomp 400 SC 3,0-3,5 + Afalon Dyspersyjny 450 SC* linuron 2,0 Reactor 360 CS chlomazon 0,2-0,25 Jednoroczne i wieloletnie chwasty dwuliścienne Roundup 360 SL glifosat 1,0-2,0 Roundup 360 SL + zwilżacz ** 1,5 PO WSCHODACH Jednoroczne chwasty dwuliścienne Basagran 480 SL Basagran 480 SL bentazon 3,0 1,25 + 0,25-0,3 Sencor 70 WG, 0,5 Mistral 70 WG Jednoroczne chwasty dwuliścienne i niektóre jednoliścienne Sencor 70 WG 0,5 + Fusilade Forte 150 EC* +0,75-1,0 fluazyfop-pbutylowy Uwagi Stosować na glebę wilgotną, do 3 dni po sadzeniu podkiełkowanych, bardzo wczesnych i wczesnych odmian, a w wypadku pozostałych odmian do 10 dni. Stosować po ostatecznym ukształtowaniu redlin. W przypadku pojawienia się pierwszych wschodów na roślinach ziemniaka mogą wystąpić objawy fitotoksyczności. Na glebach bardzo lekkich stosować niższą z zalecanych dawek. Stosować 7 dni przed wschodami. Stosować najpóźniej 3 dni przed wschodami ziemniaków, gdyż później może uszkadzać rośliny. Odmiany wrażliwe na metrybuzynę tabela 3 Odmiany wrażliwe na metrybuzynę tabela 3 Titus 25 WG + zwilżacz** 0,06 lub W niesprzyjających
Ziemniak Polski 2011 nr 2 5 Nazwa handlowa MAC Rimisulfuron 25 WG + zwilżacz** Titus 25 WG lub MAC Rimisulfuron 25 WG zwilżacz** Substancja Dawka aktywna (l, kg/ha) Uwagi rimisulfuron 2 x po 0,03 warunkach pogodowych Titus 25 WG może wywoływać rimisulfuron 0,04-0,05 fitotoksyczną reak- cję na roślinach ziemniaka. + 0,3 * może znajdować się w obrocie (Ustawa o ochronie roślin) ** nazwa zwilżacza podana w etykiecie-instrukcji stosowania herbicydu źródło: etykiety-instrukcje stosowania środków ochrony roślin Herbicydy do zwalczania chwastów jednoliściennych na plantacjach ziemniaka są przeznaczone do stosowania po wschodach ziemniaka. W celu uzyskania wysokiej ich skuteczności zabieg powinien być wykonany przed zwarciem rzędów, by środek mógł dotrzeć do chwastów, najczęściej wtedy, gdy chwasty mają rozwinięte minimum 2-6 liści (gatunki prosowate), a perz właściwy 3-6. Najpóźniej zabieg powinien być przeprowadzony do początku krzewienia się chwastów jednoliściennych (tab. 2). Stosując herbicyd Leopard 05 EC, należy pamiętać o możliwości zmniejszenia jego dawki nawet o 20- -25%, ale wtedy należy dodać adiuwant, np. Olbras 88 EC w ilości 1,5 l/ha. Jeśli chwasty są zbyt duże lub występuje susza, należy dodać adiuwant przy zachowaniu pełnej dawki herbicydu Leopard 05 EC. Do zwalczania perzu w celu poprawienia skuteczności działania herbicydów również należy zastosować dodatek adiuwantu. Herbicydy zalecane do zwalczania chwastów jednoliściennych na plantacjach ziemniaka Tabela 2 Dawka (l/ha) Nazwa handlowa Substancja aktywna gatunki perz właściwy jednoroczne Agil 100 EC propachizafop 1,25-1,5 0,6-0,8 lub 2 x po 0,6 Aramo 050 EC tepraloksydym 2,0 1,0-1,5 Focus Ultra 100 EC cyklosydym 3,0 1,5 Fusilade Forte 150 EC fluazyfop-p-butylowy 2,0-2,5 0,75-1,0 Leopard 05 EC Leopard Extra 05 EC 2,0-3,0 0,75-1,5 Pilot 10 EC chizalofop-p-etylowy 1,0-1,5 0,4-0,5 Targa 10 EC 1,0-1,5 0,4-0,5 Targa Super 05 EC 2,0-3,0 1,0-1,5 źródło: etykiety-instrukcje stosowania środków ochrony roślin Spośród herbicydów dużą popularnością cieszy się Sencor 70 WG, który zwalcza szerokie spektrum dwuliściennych gatunków chwastów i pozostawia plantację niezachwaszczoną niemal do zbioru. Jego niewątpliwą wadą jest powodowanie objawów fitotoksycznej reakcji na niektórych odmianach. Najczęściej uszkodzenia roślin ziemniaka mają charakter przemijający i nie zawsze wpływają na plon, jednak czasem może dochodzić do bardzo silnych uszkodzeń, które mogą zniszczyć całkowicie rośliny lub w istotny sposób zmniejszać ich plonowanie. W zależności od stopnia wrażliwości odmian spadek plonu może wynosić od 5 do 60%, a u odmian o najwyższej wrażliwości może
6 Ziemniak Polski 2011 nr 2 dojść do całkowitego zniszczenia plantacji. Do roku 2010 w Boninie zbadano 172 odmiany ziemniaka (130 jadalnych i 42 skrobiowe) pod kątem wrażliwości na metrybuzynę stosowaną po wschodach, które podzielono na 5 grup (tab. 3). Tabela 3 Fitotoksyczna reakcja odmian ziemniaka na metrybuzynę stosowaną po wschodach Charakterystyka wrażliwości Niewrażliwe Niska wrażliwość Średnia wrażliwość Podwyższona wrażliwość Bardzo wrażliwe Kierunek użytkowania odmian jadalne skrobiowe Satina* Barycz**, Felsina Tucan, Zuzanna Nimfy, Saturna Altesse, Ametyst, Bellarosa, Bryza, Cecile, Courage, Adam, Ikar, Kuba, Dali, Etola, Ewelina, Folva, Karatop, Karlena, Neptun, Rudawa, Lord, Lady Florina, Nora, Romula, Ruta, Syrena Skawa Accent, Aksamitka, Arkadia, Cykada, Danusia, Fregata Pomorska, Delikat, Drop, Gloria, Mors, Rywal, Salto, Triada, Grot, Łucja, Meduza, Wawrzyn Omulew, Panda Andromeda, Antoinet, Aruba, Asterix, Augusta, Albatros, Danuta, Glada, Bartek, Berber, Bila, Bursztyn, Carrera, Colette, Hinga, Inwestor, Cyprian, Denar, Ditta, Fianna, Gawin, Gracja, Gustaw, Jasia, Kuras, Pasja Ibis, Jelly, Jutrzenka, Lady Claire, Legenda, Pomorska, Rumpel Michalina, Monsun, Owacja, Pirol, Promyk, Roxana, Sagitta, Tajfun, Vitara, Wiarus, Zebra, Żagiel Albina, Ania, Balbina, Bard, Baszta, Beata, Czapla, Dorota, Jantar, Koga, Felka Bona, Fribona, Lena, Marta, Maryna, Mila, Oktan, Olga, Vistula Olza, Rybitwa, Sumak, Tara, Tokaj, Wigry, Vital Anabelle, Cekin, Cycloon, Innovator, Irga, Irys, Gandawa, Pokusa Korona, Miriam, Molli, Rosalind, Santé, Stasia, Tetyda, Vineta, Zenia, Zeus Anielka, Bekas, Clarissa, Fala, Frezja, Jagna, Klepa, Lawina, Opus, Jagoda, Jaśmin, Kolia, Koral, Kos, Lotos, Malwa, Ślęza Mors, Orlik, Orłan, Perkoz, Wiking, Wolfram Fresco, Krasa, Ursus, Viviana Pasat, Sonda, Umiak Aster, Fauna Dunajec, Gabi * odmiany sklasyfikowane w 2010 roku ** kursywą wyróżniono odmiany skreślone z krajowego rejestru źródło: badania własne Na plantacjach nasiennych i w uprawie odmian, u których stwierdzono podwyższoną wrażliwość na metrybuzynę stosowaną po wschodach, zabieg herbicydem Sencor 70 WG należy wykonać przed wschodami, w terminie 8 do 10 dni po posadzeniu. Literatura 1. Jabłoński K. 2008. Nowoczesna technologia uprawy ziemniaków. [W:] Technologia produkcji ziemniaków. Red. Chotkowski J. Wyd. Wieś Jutra Warszawa: 21-47; 2. Matyjaszczyk E. 2010. Ochrona ziemniaka po zakończeniu przeglądu substancji aktywnych. [W:] Nasiennictwo i ochrona ziemniaka. Konf. nauk.-szkol. Darłówko, 20-21.05.2010. IHAR ZNiOZ Bonin: 62-65; 3. Urbanowicz J. 2010. Chwasty w uprawie ziemniaka i ich zwalczanie. IHAR PIB ZNiOZ Bonin: 76 s. 4. Woźnica Z. 2008. Herbologia. Podstawy biologii, ekologii i zwalczania chwastów. PWRiL Poznań: 430 s.