POSEŁ NA SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ JAROSŁAW ZIELIŃSKI BPB/VII/IT/111.13/2014 Szanowny Pan Donald Tusk Prezes Rady Ministrów Interpelacja poselska w sprawie braku przygotowania struktur obrony cywilnej do realizacji zadań w okresie pokoju i wojny W ostatnich latach na terenie naszego kraju występowały liczne powodzie, podtopienia, awarie sieci energetycznych i gazowych, wichury oraz duże i gwałtowne opady śniegu. Podczas prowadzonych działań ratowniczych nie było widać działań ani jakiegokolwiek udziału ze strony formacji obrony cywilnej. System wykrywania i alarmowania oraz wczesnego ostrzegania ludności o zagrożeniach również był nieskuteczny, ale na liczne zapytania otrzymywaliśmy ze strony rządu zapewnienia, że obrona cywilna działa prawidłowo. Również przez ostatnich 6 lat rząd zapewniał, że Polska nie potrzebuje żadnego scenariusza na ostry kryzys bądź agresję ze strony sąsiadów, a w szczególności Rosji, bo kraj ten staje się coraz bardziej cywilizowany, a stosunki polsko-rosyjskie są wyjątkowo dobre i gwarantują nam współpracę i bezpieczeństwo. Słyszeliśmy uspokajające, choć puste twierdzenia, że sami właściwie nic nie musimy robić i nie musimy niczego się obawiać, skoro za nami stoi potęga Unii Europejskiej i NATO, a armię mamy zawodową, profesjonalną, nowoczesną i dobrze wyposażoną. Jednak głębsza analiza pokazuje, że nasza armia nie jest przygotowana do obrony kraju na wypadek militarnej agresji na nasze terytorium. Polskie wojsko ma bardzo nieliczne jednostki o wysokiej wartości bojowej, a system obrony powietrznej, poza samolotami F-
16, opiera się na przestarzałym sprzęcie i zacofanej infrastrukturze. Dyslokacja jednostek niewiele się zmieniła od czasów przynależności do Układu Warszawskiego, a jeżeli zmiany te nastąpiły, to mają niekorzystny wpływ na stan naszej obronności (likwidacja garnizonów we wschodniej części Polski). Brakuje nowoczesnego uzbrojenia i właściwego wyszkolenia. W praktyce nie istnieje obrona terytorialna, a siły rezerwowe to fikcja. Co najważniejsze w ostatnich sześciu latach na skutek popełnionych błędów i fałszywej doktryny polityczno-obronnej nie wykorzystano szansy na zainstalowanie w Polsce elementów amerykańskiej tarczy antyrakietowej, która znacząco poprawiłaby bezpieczeństwo Polski. Bezpieczeństwo to byłoby również dużo większe i Polacy czuliby się bardziej bezpieczni, gdyby funkcjonował sprawny i profesjonalny system obrony cywilnej. Obrona Cywilna ma istotne znaczenie dla obronności kraju zarówno w okresie wojny, jak i pokoju. Zgodnie z art. 137 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, celami obrony cywilnej są: ochrona ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków. Z uwagi na społeczny charakter tych zadań istotne jest, aby formacje obrony cywilnej były właściwie przygotowane do ich realizacji. Jednakże aktualna struktura i organizacja obrony cywilnej kraju nie zapewnia skutecznej realizacji celów ustawowych. Z dokumentu pt. Ocena stanu przygotowania Obrony Cywilnej w Polsce. Raport końcowy. Stan na dzień 31 grudnia 2009 roku wynika, że: 1. Stan zorganizowania i przygotowania organów państwa i innych podmiotów do funkcjonowania obrony cywilnej i ochrony ludności jest nieadekwatny do występujących potrzeb oraz sposobu organizacji współczesnego państwa. 2. Niekompletność regulacji powoduje spory kompetencyjne na płaszczyźnie obrona cywilna ratownictwo zarządzanie kryzysowe. 3. Funkcjonujące w państwie organy i podmioty określone na mocy odrębnych ustaw oraz zadania mogące być uznane za zadania obrony cywilnej i ochrony ludności są przypadkowym zbiorem instytucji z zadaniami w żaden sposób nieskoordynowanymi i niepowiązanymi ze sobą, nie mówiąc już o pojęciu systemowych rozwiązań. 4. Brakuje rozwiązań systemowych w zakresie powszechnego alarmowania i ostrzegania. 5. Brak standardów w zakresie szkoleń. Brak standardów w zakresie organizacji ćwiczeń w obszarze ochrony ludności, obrony cywilnej oraz zarządzania kryzysowego. 2
6. Brak koordynacji działań w sferze szeroko rozumianej ochrony ludności, m.in. tworzenia zasobów i rezerw materiałowych, wykorzystania potencjału organizacji pozarządowych i monitorowania zagrożeń. Sytuacja taka stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli, zarówno w czasie pokoju (z powodu braku systemowych rozwiązań ochrony ludności) oraz w czasie wojny (na który państwo polskie w zakresie obrony cywilnej jest całkowicie nieprzygotowane), ponieważ praktycznie nie istnieją formacje obrony cywilnej określone ustawą o powszechnym obowiązku obrony RP, a funkcjonujące w czasie pokoju podmioty ochrony ludności mogą na czas wojny zaprzestać funkcjonowania z uwagi na brak przygotowanych sił i środków. W kwestii ewakuacji ludności na wypadek masowego zagrożenia dla życia i zdrowia stwierdzono m.in., że w skali całego kraju zapewniono miejsca czasowego pobytu tylko dla 2.106 tys. osób, a w zakresie budownictwa ochronnego brak jest jednoznacznych przepisów prawa odnośnie tworzenia, klasyfikowania i utrzymania budowli ochronnych, co powoduje stałe pogarszanie się stanu technicznego i likwidację istniejących zasobów budowli ochronnych. Istniejące schrony i ukrycia zapewniają ogółem zaledwie 4,37% potrzeb w zakresie miejsc ochronnych w skali kraju, z czego wynika, że w przypadku konfliktu zbrojnego jedynie co dwudziesty piąty Polak będzie mógł liczyć na miejsce w budowli ochronnej. W zakresie zaopatrywania organów i formacji obrony cywilnej wskazano m.in., że z magazynów obrony cywilnej sukcesywnie wycofywany jest sprzęt, który utracił parametry eksploatacyjno techniczne, a ze względu na ograniczone środki finansowe rotacja sprzętu w tych magazynach jest niezadawalająca. Odnosząc się do planów obrony cywilnej stwierdzono, że obecna struktura i treść tych dokumentów nie przystaje do istniejących realiów i nie odpowiada wyzwaniom w zakresie ochrony ludności oraz standardom europejskim. Wielość opracowywanych planów na poszczególnych szczeblach podziału administracyjnego związanych z ochroną ludności nie służy zwiększeniu bezpieczeństwa obywateli, powodując poza tym wzrost nakładów finansowych oraz powielanie procedur. Obecnie funkcjonujący model obrony cywilnej kraju zupełnie nie jest dostosowany do aktualnych potrzeb, w tym wynikających z członkostwa Polski w Unii Europejskiej i obecnej organizacji naszego państwa oraz stanu infrastruktury kraju. Normy prawne regulujące organizację i funkcjonowanie obrony cywilnej nie zapewniają skutecznego koordynowania działań dotyczących szeroko pojętej ochrony ludności, brak też jest mechanizmów zapewniających niezbędną, skuteczną koordynację działań w zakresie samego systemu obrony cywilnej. Przygotowanie jednostek terenowych obrony cywilnej nie zapewnia skutecznej ochrony ludności przed zagrożeniami. Formacje 3
obrony cywilnej nie posiadają adekwatnego do potencjalnych zagrożeń wyposażenia, a przeznaczane na ten cel środki finansowe nie dają realnej możliwości bieżącego uzupełnienia niedoborów oraz rotacji przestarzałego i wyeksploatowanego sprzętu, a nawet gdyby środki finansowe były zwiększone, to nie ma norm określających, co i w jakich ilościach należałoby zakupić. Panie Premierze, o tych nieprawidłowościach został Pan poinformowany już w marcu 2012 roku przez Najwyższą Izbę Kontroli. Z jej raportu wynika, że struktury obrony cywilnej kraju nie są przygotowane do realizacji ustawowych zadań. Najwyższa Izba Kontroli wskazała istotne nieprawidłowości w tym zakresie, m.in.: 1. Aktualna struktura i organizacja obrony cywilnej kraju nie zapewnia skutecznej realizacji celów ustawowych. 2. Minister właściwy do spraw wewnętrznych będący organem kierującym działem sprawy wewnętrzne, obejmującym m.in. sprawy obrony cywilnej oraz sprawujący nadzór nad obroną cywilną kraju, nierzetelnie wywiązywał się ze swoich obowiązków, w szczególności nie podejmował działań w zakresie uzyskania aktualnych i zweryfikowanych danych co do funkcjonowania obrony cywilnej. Minister miał prawny obowiązek uzyskiwania informacji dotyczących realnego funkcjonowania struktur obrony cywilnej kraju i dokonywania analiz, ale tego nie robił. 3. Minister właściwy do spraw wewnętrznych nie wyegzekwował od Szefa Obrony Cywilnej Kraju danych dotyczących aktualnego stanu organizacyjnego oraz funkcjonowania obrony cywilnej, do czego uprawnia 6 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 25 czerwca 2002 roku. 4. Minister właściwy do spraw wewnętrznych nie wyegzekwował w latach 2009-2011 od Szefa OCK przedłożenia mu do akceptacji oceny przygotowań w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej, do czego zobowiązuje Szefa OCK 12 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 roku w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organu samorządu terytorialnego. 5. Minister właściwy do spraw wewnętrznych nie uzupełnił o dane niezbędne do jego kompletności przedłożonego przez Szefa OCK Programu Doskonalenia Obrony Cywilnej. 6. Działalność Szefa Obrony Cywilnej Kraju, centralnego organu administracji rządowej właściwego w sprawach obrony cywilnej, nie zapewniła właściwego 4
dostosowania i przygotowania struktur obrony cywilnej do realizacji zadań ustawowych. 7. Szef Obrony Cywilnej Kraju nie określił założeń do planów obrony cywilnej województw, powiatów, gmin i przedsiębiorców. 8. Szef OCK nie ustalił normatywów w zakresie zaopatrywania organów i formacji obrony cywilnej w sprzęt, środki techniczne i umundurowanie niezbędne do wykonywania zadań obrony cywilnej, do czego zobowiązuje 2 pkt 13 rozporządzenia z dnia 25 czerwca 2002 roku, co może spowodować, że w przypadku wystąpienia zagrożeń posiadany przez formacje obrony cywilnej sprzęt nie pozwoli na prowadzenie skutecznych działań ratowniczych. 9. Szef OCK, pomimo obowiązku wynikającego z 2 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 roku, nie określił założeń do planów obrony cywilnej województw, powiatów, gmin i przedsiębiorców. Brak tych założeń spowodował, że w praktyce stosowano wytyczne Szefa OCK z 1999 roku dotyczące zasad opracowania planów obrony cywilnej, co nie gwarantowało zachowania wymaganej spójności i kompatybilności sporządzanych planów, zwłaszcza przy braku określenia zarówno funkcji planu obrony cywilnej, jak również jego formy i zakresu merytorycznego. 10. Szef OCK nie przedkładał Ministrowi Spraw Wewnętrznych oraz Radzie Ministrów i Ministrowi Obrony Narodowej (a organa te same tego nie żądały) ocen stanu przygotowań w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, do czego zobowiązuje 12 ust. 1 pkt 4 oraz 12 ust. 2 pkt 1 lit. a i pkt 2 lit. b rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 roku w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego. 11. Szef OCK nie przeprowadzał kontroli przygotowania formacji obrony cywilnej i ratowników do prowadzenia działań ratowniczych, do czego zobowiązuje 2 pkt 11 rozporządzenia z dnia 25 czerwca 2002 roku. 12. Sposób i poziom finansowania obrony cywilnej nie zapewnia sprawnego funkcjonowania systemu obrony cywilnej i praktycznie uniemożliwia wyposażenie formacji obrony cywilnej w niezbędny sprzęt, w tym wymianę zdekapitalizowanych i przestarzałych urządzeń. 13. Planowane środki na wydatki bieżące na poziomie powiatów i gmin miały charakter śladowy. W kontrolowanych jednostkach praktycznie nie dokonywano zakupów sprzętu i wyposażenia formacji obrony cywilnej, a gospodarka 5
magazynowa polegała głównie na weryfikacji przydatności sprzętu, w większości przypadków przestarzałego, pochodzącego z zakupów realizowanych nawet w latach 70. ubiegłego wieku. 14. Szef OCK koordynował zadania i przedsięwzięcia obrony cywilnej w formie wydawanych wytycznych do działalności w dziedzinie obrony cywilnej, jednakże sposób realizacji ustalonych w nich zadań i przedsięwzięć nie był przez Szefa OCK kontrolowany, pomimo obowiązku określonego w 4 pk 1 rozporządzenia z 25 czerwca 2002 roku, co skutkowało brakiem zweryfikowanych i pełnych informacji w zakresie terminowości i rzetelności realizacji ustalonych zadań przez szefów obrony cywilnej województw. 15. Plany obrony cywilnej opracowane przez szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin były niekompletne oraz zawierały nieaktualne rozwiązania w odniesieniu do zaistniałych zmian gospodarczych i administracyjnych oraz do zmieniającej się infrastruktury. Część planów była fikcyjna, odnosiła się do nieistniejących firm, nieistniejących podmiotów, nieistniejących struktur. 16. Nie był w pełni realizowany przez szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin obowiązek ustalania wykazu podmiotów przewidzianych do prowadzenia przygotowań i realizacji przedsięwzięć w zakresie obrony cywilnej. 17. Szefowie obrony cywilnej gmin nie realizowali szkolenia ludności w zakresie powszechnej samoobrony. Żaden z 14 skontrolowanych szefów obrony cywilnej gmin nie organizował szkoleń z zakresu powszechnej samoobrony ludności, co oznacza, że mieszkańcy tych gmin nie posiadali podstawowych umiejętności w zakresie zachowania się w sytuacji zagrożenia. 18. Nieskutecznie funkcjonował system kontroli realizacji zadań oraz informowania o stanie obrony cywilnej. 19. Nie był realizowany bądź był wykonywany nierzetelnie obowiązek ustalania przez terenowych szefów obrony cywilnej wykazu instytucji państwowych, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych oraz społecznych organizacji ratowniczych funkcjonujących na ich terenie, przewidzianych do prowadzenia przygotowań i realizacji przedsięwzięć w zakresie obrony cywilnej, do czego zobowiązuje 3 pkt 24 rozporządzenia z dnia 25 czerwca 2002 roku. Ustalono, że 13 kontrolowanych szefów obrony cywilnej (46%) nie ustaliło takich wykazów, tym samym nie zobowiązało funkcjonujących na terenie swojego działania podmiotów do realizacji zadań. 6
20. Szefowie obrony cywilnej województw przedkładali corocznie oceny stanu przygotowań obrony cywilnej w oparciu o oceny przedkładane przez szefów obrony cywilnej powiatów i gmin, jednakże przedstawiony w dokumentach stan przygotowań obrony cywilnej był niezgodny ze stanem faktycznym, co powodowało, że oceny były nierzetelne i nie odzwierciedlały rzeczywistego przygotowania jednostek obrony cywilnej do realizacji zadań. 21. 29% kontrolowanych szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin nie powołało na swoim terenie formacji obrony cywilnej. 22. Nie uregulowano prawnie kwestii określenia jednostki zapewniającej obsługę Szefa Obrony Cywilnej Kraju. 23. Plan Obrony Cywilnej RP, opatrzony klauzulą,,tajne, opracowany w 1995 roku, na skutek zmian gospodarczych oraz administracyjnych, które nastąpiły od czasu jego powstania, nie przystaje do obecnych warunków i stał się nieużyteczny. Polsce jest potrzebny sprawny, przygotowany na wszelkie ewentualności system obrony cywilnej, który byłby istotnym elementem systemu bezpieczeństwa narodowego. Powinien być powiązany z funkcjonowaniem wojska oraz formą realizacji powszechnego obowiązku obrony. Wszystkie elementy systemu, począwszy od służb specjalnych, przez wojsko, a skończywszy na obronie cywilnej, muszą się zazębiać i tworzyć spójny system zarządzania i reakcji w przypadku zagrożeń kryzysowych, w tym również militarnych. Obrona Cywilna w Polsce obecnie praktycznie nie istnieje, choć w każdym rozwiniętym współczesnym państwie są wypracowane odpowiednie mechanizmy działania na wypadek różnego rodzaju zagrożeń dotyczących całego społeczeństwa, zarówno klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska, jak i zagrożeń związanych z konfliktami zbrojnymi. System obrony cywilnej powinien istnieć i być gotowy do aktywności, a gdy go brakuje, państwo i jego obywatele stają się bezbronni. W 2006 roku rząd Prawa i Sprawiedliwości rozpoczął prace nad przygotowaniem projektu ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, która w zamierzeniach miała stanowić regulację uzupełniającą w stosunku do ustawy o zarządzaniu kryzysowym. Regulacje projektowanej ustawy miały na celu integrować w sposób systemowy działania różnych podmiotów zaangażowanych w ochronę ludności w czasie pokoju i wojny, a więc w sposób kompleksowy uregulować kwestie związane z obroną cywilną. Po 7 latach prac cel, jakim było stworzenie aktualnej systemowej regulacji prawnej w tym zakresie nie został zrealizowany i do chwili obecnej ustawa nie została przygotowana. Rząd Prawa i Sprawiedliwości istniał tylko przez 2 lata, ale już w pierwszym roku swojej działalności rozpoczął prace i przygotował założenia w celu systemowego 7
uregulowania kwestii obrony cywilnej oraz jej modernizacji na czas wojny i pokoju, natomiast rządy Platformy Obywatelskiej trwające juz siódmy rok nie zdołały tych bardzo potrzebnych regulacji sfinalizować. Wobec powyższego - działając na podstawie art. 14 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz. U. z 1996 r. Nr 73, poz. 350, z późn. zm.) - proszę Pana Premiera o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: 1. Co Pan jako premier rządu działającego już ponad 6 lat zrobił od marca 2009 roku, aby przygotować struktury obrony cywilnej do realizacji ustawowych zadań? 2. Czy są realizowane zadania przewidziane dla obrony cywilnej w kontekście zaleceń i wniosków instytucji międzynarodowych, właściwych w sprawach bezpieczeństwa i ochrony ludności oraz zagrożeń okresów wojny i pokoju? 3. Czy dostosowano struktury i organizację obrony cywilnej do zadań ustawowych (wynikających z ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej) oraz Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP? 4. Jak wygląda efektywność planowania i wykorzystania środków budżetowych przeznaczonych na finansowanie obrony cywilnej? 5. Czy wobec winnych zaniedbań wykazanych przez NIK zostały wyciągnięte konsekwencje służbowe, prawne lub inne, a w szczególności wobec ministra właściwego do spraw wewnętrznych, jego zastępców oraz Szefa Obrony Cywilnej Kraju? 6. Jak wygląda przygotowanie obrony cywilnej do realizacji zadań przewidzianych w okresie wojny? 8 Warszawa, 12 marca 2014 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Klub Parlamentarny Prawo i Sprawiedliwość ul. Wiejska 4/6/8 00-902 Warszawa Biura Poselskie Posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Jarosława Zielińskiego 16-400 Suwałki, ul. Kościuszki 32, tel. (87) 566 55 48 15-443 Białystok, ul. Zwycięstwa 26 C, tel. (85) 653 77 69 16-300 Augustów, ul. Młyńska 20/6, tel. (87) 644 57 73 16-500 Sejny, ul. J. Piłsudskiego 28, tel. (87) 565 66 04 e-mail: jaroslaw.zielinski@sejm.pl www.jaroslawzielinski.pl