ZNACZENIE DZIER AWY ZIEMI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH I JEJ KOSZT (NA PRZYK ADZIE ROLNICTWA POLSKI I NIEMIEC) Ma³gorzata Ko³odziejczak

6 ROCZNIKI NAUK ROLNICZYCH, M. KO ODZIEJCZAK SERIA G, T. 9, z., 008 ZNACZENIE DZIER AWY ZIEMI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH I JEJ KOSZT (NA PRZYK ADZIE ROLNICTWA POLSKI I NIEMIEC) Ma³gorzata Ko³odziejczak Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Agrobiznesie Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. Walenty Poczta S³owa kluczowe: dzier awa ziemi rolniczej, gospodarstwa, regiony, typy gospodarstw Key words: agriculture land lease, farms, regions, types of farming S y n o p s i s. W artykule podjêto próbê okreœlenia znaczenia w gospodarstwach na przyk³adzie Polski i Niemiec. Wykazano, e wystêpuje zauwa alna ró nica pomiêdzy znaczeniem ziemi rolniczej w gospodarstwach w rolnictwie polskim i niemieckim. Rolnictwo polskie charakteryzuje siê znacznie ni szym udzia³em w kosztach czynników zewnêtrznych oraz ogólnych ni rolnictwo niemieckie. WSTÊP Dzier awa jako forma gospodarowania mieniem pozwala na oddzielenie prawa w³asnoœci od prawa jej u ytkowania. Tym samym umo liwia gospodarowanie na ziemi rolnikom niebêd¹cym jej w³aœcicielami. Wymaga mniejszego zaanga owania œrodków ni zakup gruntów rolnych, a posiadany kapita³ mo e w ca³oœci zostaæ zainwestowany w jej zagospodarowanie [Marks-Bielska i in. 006, Nowak, Poczta 00]. W krajach by³ej UE- dzier awa jest bardzo popularnym sposobem zagospodarowania mienia i pe³ni istotn¹ rolê w wyznaczaniu przemian agrarnych i procesów koncentracji w rolnictwie. Wynika to przede wszystkim z wysokich cen gruntów rolnych, jak równie d¹ enia do maksymalizacji dochodu rolniczego przez dostosowywanie siê do zmieniaj¹cych siê warunków rynkowych, w wyniku których nastêpuje zmniejszanie b¹dÿ rozszerzanie skali upraw [Rynek ziemi 00, Sikorska 006]. Zarówno w Polsce jak i w Niemczech, szczególnie w by³ych krajach zwi¹zkowych wschodniej czêœci Niemiec, dzier awa gruntów rolnych nabra³a wiêkszego znaczenia w latach 90- tych XX wieku. Wp³yw na to mia³y uwarunkowania ekonomiczne, w wyniku których czêœæ rolników zaprzesta³a produkcji na rynek, jednak nie by³a sk³onna do sprzeda y gruntów rolnych i przekazywa³a je w dzier awê, a równoczeœnie nie wszyscy dzier awcy dysponowali dostatecznym kapita³em umo liwiaj¹cym zakup gruntów rolnych. W Polsce dodatkowo istnieje silnie zakorzenione prawo w³asnoœci posiadanych dóbr maj¹tkowych. Do rozpowszechnienia popularnoœci dzier aw w warunkach polskich przyczyni³a siê dzia³alnoœæ Agencji Nieruchomoœci Rolnych (w latach 90-tych instytucja ta funkcjonowa³a pod nazw¹

ZNACZENIE DZIER AWY ZIEMI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH I JEJ KOSZT... Agencja W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa), której celem by³o zagospodarowanie gruntów rolnych przejêtych po PGR-ach. W ten sposób dzier awa sta³a siê instrumentem przekszta³ceñ w³asnoœciowych w rolnictwie. Równie w nowych krajach zwi¹zkowych Niemiec przekszta³cenia w³asnoœciowe przyczyni³y siê do zwiêkszenia znaczenia gruntów rolnych jako formy organizowania i prowadzenia gospodarstw rolnych oraz ulepszania struktury agrarnej, a proces przekszta³ceñ w³asnoœciowych realizowany by³ przy pomocy podobnych rozwi¹zañ prawnych i instytucjonalnych jak w Polsce [Ziêtara 006a]. Pomimo tego, e dzier awa gruntów rolnych w Polsce ma na celu przede wszystkim powiêkszanie area³u w³asnych gospodarstw, to jest te form¹ organizowania samodzielnych gospodarstw rolnych [Marks-Bielska i in. 006, Sikorska 006, Suchoñ 006]. W tym kontekœcie sformu³owano cel pracy, którym jest okreœlenie znaczenia w gospodarstwach na przyk³adzie Polski i Niemiec, przy czym znaczenie rozumiane jest jako udzia³ jej kosztu w kosztach czynników zewnêtrznych i w ogólnych kosztach gospodarstwa. Analizê przeprowadzono na podstawie danych zebranych i przetworzonych w ramach systemu zbierania i wykorzystywania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych w UE Farm Accountancy Data Network (FADN) za rok 00, które s¹ reprezentatywne dla 00 gospodarstw w Polsce i 90 gospodarstw w Niemczech [http://ec.europa.eu/agriculture/rica]. Na u ytek badania dane zestawiono wed³ug regionów, wielkoœci ekonomicznej gospodarstw i typu rolniczego (kierunku produkcji). CHARAKTERYSTYKA REGIONALNA DZIER AWY ZIEMI ROLNICZEJ W pañstwach Unii Europejskiej o rozwiniêtej gospodarce rynkowej g³ównym sposobem zwiêkszania powierzchni gospodarstw jest dzier awa gruntów rolnych. Wp³ywa ona na zmniejszenie liczby gospodarstw rolnych i wzrost ich œredniej powierzchni. W Niemczech w 986 roku udzia³ dzier awionych gruntów wynosi³ % area³u uprawnego, natomiast w 99 roku zwiêkszy³ siê do 6,%, przy czym w krajach zwi¹zkowych by³ej RFN wynosi³ 8,%, a w krajach zwi¹zkowych wschodniej czêœci Niemiec a 9,%. W 00 roku udzia³ ten wynosi³ ju ponad 0%, podczas gdy w Polsce by³ trzykrotnie ni szy,%. Nale y zauwa yæ, e w 986 roku udzia³ w u ytkowaniu gruntów rolnych w Polsce stanowi³,8%, a w roku 99 by³ dwukrotnie wy szy i wynosi³ 6,% [Ziêtara 999, 006b]. W strukturze kosztów czynników zewnêtrznych wystêpuje znaczna ró nica pomiêdzy udzia- ³em w nich kosztu w Polsce, gdzie wynosi on niewiele ponad % (najmniejszy udzia³ spoœród trzech analizowanych grup kosztów) i w Niemczech, gdzie stanowi on 6,% (tab. ). Najwiêkszy udzia³ kosztu w Polsce wystêpuje na Pomorzu i Mazurach (6%), przy czym w tym regionie w polu obserwacji znajduje siê najmniejsza liczba gospodarstw (8 0), a ich udzia³ stanowi %, oraz w Wielkopolsce i na Œl¹sku (niewiele ponad %). Na Mazowszu i Podlasiu, gdzie w polu obserwacji jest najwiêcej gospodarstw (8 0) i stanowi¹ one prawie 8% wszystkich badanych, jest równy œredniej dla ca³ego pañstwa, natomiast najmniejszym udzia³em charakteryzuje siê Ma³opolska i Pogórze (prawie %). W Niemczech zdecydowanie Porównania z rolnictwem niemieckim dokonano ze wzglêdu na po³o enie w zbli onej do Polski szerokoœci geograficznej oraz podobn¹ strukturê asortymentow¹ produkcji. Regiony w Niemczech obejmuj¹ 6 krajów zwi¹zkowych (podzia³ ten jest zgodny z zastosowanym przez FADN), natomiast w Polsce regiony wyodrêbnione przez FADN. W Niemczech analiz¹ nie objêto trzech krajów zwi¹zkowych: Berlin, Brema i Hamburg, ze wzglêdu na ich nierolniczy charakter.

8 M. KO ODZIEJCZAK Tabela. Charakterystyka regionalna ziemi rolniczej w 00 roku w przeliczeniu na gospodarstwo Udzia³ w kosztach [%] Obci¹ enie kosztami ha UR Œredni pow. gosp. [ha UR] czynników zewnêtrznych a p³ac e dzier aw a odsetk i euro e ur o % e ur o % e ur o % Regiony Pol e obserwacji [liczba gospodarstw],, 0, 0, 6,0,8,8 6, 6,,9,8,9 6,, 6,,0 0,, 9, 0,0, 6, 9,8,6 8, 0, 00,0, 9,8 0, 8, 6,9, 99,9 06, 8,9,8,9,08,,89,0 8, 8,8 0,6,0 66,,98 6,,,88,9 8, 9,6 9, 06,0, 8,0 6,,0 6,,9, 0,,0 9, 9,,,9 6,6 9,8,,6 0,6 6,0 08 6 9 0 6 8, 6,0,,0 6, 0, 6,0 8,8 9,9,8,, 6,,,9 9,, 0, 66 0 9 08 0 9 669 0 00 8 06 6 0 6 06 9 9 8 88 06 6 96 8 606 68, 66,0 68,6 6,0,6,6,6,9 8, 0,,,,9, 68, 6,,,,9 80 6 80 8 0 80 6 06 8 66 8 90 0 099 0 00 80 666 99 0 00 0 98 8 9 0 86 0 0 6 9 0 9 69 8 8 6 9 800 6 6 0 99 8 00 9 88 8 6 8 66 6 8 08 9 6 68 900 0 68 900 608 668 0 00 8 0 8 0 8 0 0 80 90 0 60 9 990 80 9 0 90 0 9 600 0 0 90 90 890 90 Pomorze i Mazury Wielkopolska i Œl¹sk Mazowsze i Podlasie Ma³opolska i Pogórze Polska (8) (90) (9) (800) Niemcy 89 0 06 90 80 00 6 0 008 0 06 8 0 0 9 8 0 0 Szlezwik-Holsztyn Dolna Saksonia Nadrenia Pó³nocna-Westfalia Hesja Nadrenia Palatynat Badenia-Wirtembergia Bawaria Kraj Sary Brandenburgia Meklenburgia-Pomorze Przednie Saksonia Saksonia-Anhalt Turyngia (00) (00) (00) (060) (00) (080) (090) (00) () () () () (6) 6 6.0.008. 8.08.008; dostêp: http://ec.europa.eu/agriculture/rica, podstawie: na w³asne opracowanie ród³o: najwiêkszy udzia³ spoœród wszystkich regionów wystêpuje w Kraju Sary (6,%), Bawarii (,%) i w Szlezwiku- Holsztynie (0,%). Regiony, w których udzia³ kosztu jest znaczny, to Nadrenia Pó³nocna-Westfalia (8,8%) i Dolna Saksonia (6%). W granicach œredniej krajowej wystêpuje w Hesji (9,9%), Nadrenii Palatynacie (,8%), Badenii-Wirtembergii (,%) i Saksonii-Anhalt (,%). Najni szy udzia³ kosztu w kosztach czynników zewnêtrznych wystêpuje w Saksonii (9,%) i Turyngii (0,%). W przypadku udzia- ³u w kosztach najwy szy udzia³ w regionach polskich wystêpuje na Pomorzu i Mazurach oraz w Wielkopolsce i na Œl¹sku, gdzie wynosi odpowiednio, oraz,%, natomiast najmniejszy na Mazowszu i Podlasiu oraz w Ma³opolsce i na Pogórzu po 0,%. Najwy szy udzia³ kosztu w kosztach spoœród wszystkich badanych regionów wystêpuje w niemieckim regionie Saksonia-Anhalt (0,%), równie wysoki udzia³ jest w Szlezwiku-Holsztynie i Dolnej Saksonii (po,8%),

ZNACZENIE DZIER AWY ZIEMI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH I JEJ KOSZT... 9 w Nadrenii Pó³nocnej-Westfalii i w Kraju Sary (po 6,%), a tak e w Meklemburgii-Pomorze Przednie (6,%) i w Hesji (6,%). S¹ to wszystko wartoœci powy- ej œredniej, która wynosi 6%. W Niemczech wystêpuj¹ bardzo du e rozpiêtoœci pomiêdzy regionami o najmniejszym i najwiêkszym obci¹ eniu jednego ha UR kosztami i kszta³tuj¹ siê one od 6,9 euro/ha w Kraju Sary do 0, euro/ha w Dolnej Saksonii. Równie wysokie obci¹ enie wystêpuje w Nadrenii Pó³nocnej-Westfalii (00 euro/ha), w Szlezwiku-Holsztynie (8, euro/ha) i w Saksonii-Anhalt (8,9 euro/ha), a w zbli onej wysokoœci w Nadrenii Palatynacie (9,8 euro/ha). W Polsce œrednie obci¹ enie jednego ha UR kosztami wynosi 9, euro/ha. Najwy sze wartoœci wystêpuj¹ w regionie Wielkopolska i Œl¹sk (, euro/ha) oraz Pomorze i Mazury (0 euro/ha), w granicach œredniej w Ma³opolsce i na Pogórzu (9,8 euro/ha), a najni sze na Mazowszu i Podlasiu (6, euro/ha). DZIER AWA ZIEMI ROLNICZEJ WED UG WIELKOŒCI EKONOMICZNEJ GOSPODARSTW Analiza ziemi rolniczej wed³ug wielkoœci ekonomicznej gospodarstw wykazuje, e najwiêkszy udzia³ (tab. ) w kosztach czynników zewnêtrznych wystêpuje w Niemczech w przedziale gospodarstw 0<00 ESU i wynosi 0,%, w gospodarstwach 6<0 ESU 9,8%, natomiast w gospodarstwach powy ej 00 ESU jest mniejszy o 8 punktów procentowych i wynosi,8%. Najwiêkszy udzia³ w kosztach wystê- Tabela. Dzier awa ziemi rolniczej wg wielkoœci ekonomicznej gospodarstw w 00 roku w przeliczeniu na gospodarstwo Udzia³ w kosztach [%] Obci¹ enie kosztami ha UR Œredni pow. gosp. [ha UR] czynników zewnêtrznych a p³ac e dzier aw a odsetk i Pole obserwacji [liczba gospodarstw] ES6 Ekonomiczna wielkoœæ gospodarstwa euro e ur o % e ur o % e ur o % 0, 0, 0,8,, 9,,0,0 8, 9,,,8,9, 0,8 9,,8,6 6,, 6, 0, 0,0,, 9, 08 6 9 9 6, 0,, 6,0 6,,, 66 6 8 9 68,, 6,8 6,0 8, 6,6, 80 6 9 60 9 6 98 0 6 8 0 6 8 800 66 0 90 9 6 0 8 9 69 86 00 9 0 98 00 0 880 80 0 Polska () 0 < ESU () <8 ESU () 8 <6 ESU () 6 <0 ESU () 0 <00 ESU ( 6) ³ 00 ES U 6,, 6,, 6, 90, 8,0 9, 8,,0,60 08,,8 6,,9, 90 89 0 80 89 89 6,8,, 6,0 660 8 60 6, 9,8 0,,8 8 0 6 9 0 66 8 960 8 6 6 6 90 60 0 0 8 Niemcy () 6 <0 ESU () 0 <00 ESU ( 6) ³ 00 ES U 8.0.008. 8.08.008; dostêp: http://ec.europa.eu/agriculture/rica, podstawie: na w³asne opracowanie ród³o: ESU European Size Unit Europejska Jednostka Wielkoœci

0 M. KO ODZIEJCZAK puje w niemieckich gospodarstwach powy ej 00 ESU,%. Niewiele ni szy ni œrednia jest udzia³ dzierzawy w gospodarstwach z przedzia³u 0<00 ESU 6,%, a najmniejszy,% z przedzia³u 6<0 ESU. W Polsce najwiêkszy udzia³ w kosztach czynników zewnêtrznych wystêpuje w gospodarstwach z przedzia³u 6<0 ESU (6,%), a nastêpnie 8<6 ESU (6%) i 0<00 ESU (,%). Znacznie mniejszy udzia³ kosztu jest w gospodarstwach najwiêkszych powy ej 00 ESU i wynosi on,%, przy czym udzia³ kosztu w kosztach jest w tym przypadku najwy szy i kszta³tuje siê na poziomie,%. Mo na przypuszczaæ, e w gospodarstwach wiêkszych, które osi¹gnê³y ju pewien stopieñ rozwoju, szczególnie w tych, które maj¹ du e zasoby techniczne, powiêkszanie zasobów ziemi przez dzier awê prowadzi do obni enia obci¹ enia kosztami sta³ymi w przeliczeniu na jednostkê produktu. Najni szy udzia³ w kosztach czynników zewnêtrznych jest w gospodarstwach z przedzia³u 0< ESU i <8 ESU i wynosi odpowiednio 0, i,%, jednoczeœnie udzia³ w kosztach w tych przedzia³ach jest najni szy i wynosi w obu przypadkach po 0,%. Na poziomie zbli onym do œredniej wystêpuje w gospodarstwach 8<6 ESU (0,8%) i 6<0 ESU (%). W Polsce najmniejszym obci¹ eniem jednego ha UR kosztami charakteryzuj¹ siê gospodarstwa rolne w przedziale 0< i <8 ESU, gdzie wynosi ono euro/ha i jest prawie -krotnie ni sze ni obci¹ enie w gospodarstwach powy ej 00 ESU, w których kszta³tuje siê ono na poziomie prawie euro/ha. Nieco ni sze obci¹ enie wystêpuje w gospodarstwach z przedzia³u 0<00 ESU, euro/ha. W gospodarstwach niemieckich obci¹ enie kosztami jednego ha UR jest znacznie wy sze ni w Polsce i wynosi od 90, euro/ha w przedziale 6<0 ESU i 8 euro/ha w przedziale 0<00 ESU do 9, euro/ha w przedziale powy ej 00 ESU. Oznacza to, e wraz ze wzrostem œredniej powierzchni gospodarstwa wzrasta wysokoœæ kosztu. DZIER AWA ZIEMI ROLNICZEJ WED UG TYPU ROLNICZEGO GOSPODARSTW Najwiêkszym udzia³em w kosztach czynników zewnêtrznych zarówno w Polsce, jak i w Niemczech charakteryzuj¹ siê gospodarstwa specjalizuj¹ce siê w produkcji mleka odpowiednio, oraz,%, a nastêpnie gospodarstwa specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t ywionych w systemie wypasowym, i,%. W Niemczech wysokie wielkoœci badanego wskaÿnika wystêpuj¹ równie w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê w uprawach polowych,% (tab. ). Najmniejsze wielkoœci charakteryzuj¹ gospodarstwa specjalizuj¹ce siê w uprawach ogrodniczych i w uprawach trwa³ych: w Polsce w wysokoœci zaledwie po %, natomiast w Niemczech w wysokoœci odpowiednio, oraz,6%. Gospodarstwa te zarówno w Polsce, jak i w Niemczech charakteryzuje najwiêkszy udzia³ p³ac w kosztach czynników zewnêtrznych (powy ej 80%). Pomimo i w gospodarstwach polskich i niemieckich miêdzy wielkoœci¹ udzia³u w kosztach mo na zauwa yæ du e ró nice, to jednak ich najwiêkszy udzia³ zarówno w Polsce, jak i w Niemczech, wystêpuje w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê w uprawach polowych,9 oraz 8,%, natomiast najmniejszy w wysokoœci 0,% oraz,% w specjalizuj¹cych siê w uprawach ogrodniczych. Œredni udzia³ wystêpuje w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê produkcji mleka, w ró nych uprawach i zwierzêtach ³¹cznie oraz w specjalizuj¹cych siê w chowie zwierz¹t ywionych w systemie wypasowym w Polsce kszta³tuje siê on w granicach 0,8-,%, natomiast w Niemczech,-,8%.

ZNACZENIE DZIER AWY ZIEMI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH I JEJ KOSZT... Tabela. Dzier awa ziemi rolniczej wg typu rolniczego gospodarstw w 00 roku w przeliczeniu na gospodarstwo Typy gospodarstw TF8 Pol e obserwacji [liczba gospodarstw] czynników zewnêtrznych a p³ac e dzier aw a odsetk i Œredni pow. gosp. [ha UR] euro e ur o % e ur o % e ur o % Polska () Specjalizuj¹ce siê w uprawach polowych () Specjalizuj¹ce siê w uprawach ogrodniczych () Specjalizuj¹ce siê w uprawach trwa³ych () Specjalizuj¹ce siê w produkcji mleka (6) Specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t ywionych w systemie wypasowym () Specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t ywionych paszami treœciwymi (8) Ró ne uprawy i zwierzêta, ³¹cznie Niemcy () Specjalizuj¹ce siê w uprawach polowych () Specjalizuj¹ce siê w uprawach ogrodniczych () Specjalizuj¹ce siê w uprawie winoroœli () Specjalizuj¹ce siê w uprawach trwa³ych () Specjalizuj¹ce siê w produkcji mleka (6) Specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t ywionych w systemie wypasowym () Specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t ywionych paszami treœciwymi (8) Ró ne uprawy i zwierzêta, ³¹cznie ród³o: opracowanie w³asne na podstawie: 6 8 00 0 0 980 0 90 0 090 90 6 80 0 6 6 60 60 0 660 0 80 0 8 6 8 0 800 0 9 099 0 0 8 09 8 6 98 00 9 8 6 6 0 99 9 8 0 0 6 6 http://ec.europa.eu/agriculture/rica, 8 0 00 80 60 0 08 6 086 6 9 dostêp: 80 0 6 8 6 8 8 0 9 9 8 69 89 9 60 68, 66,6 8,8 8,,,0 60, 6,,6,8 8,,0 8, 9,,8,6 8.08.008; 66 8 0 8 09 0 0 98 96 6 6 86 6 0 0.0.008., 8,8,0,0,, 8,8 8,9 6,,,,8,6,,,, 08 0 8 9 8 0 8 8 99 08 966 909 6 80 6,,6,,8 9,6 9,6 0,,6,9,8,, 0,,,,,0,9,8,6 8,0 6,,00,9, 8, 8,89,6,,,9, 9,6 0,0 Obci¹ enie kosztami ha UR 9,,0 9, 9,6 6,0 8,6 8,,,6,8 60,6 8,,9 0, 0,,,8 Udzia³ w kosztach [%],9 0, 0, 0,8, 0, 6,0 8,,,,9,,8,,8

M. KO ODZIEJCZAK W gospodarstwach polskich podobnie jak i w niemieckich, pomimo du ych ró nic miêdzy nimi, najwiêksze obci¹ enie jednego ha UR kosztami w wysokoœci odpowiednio: 9, oraz 60,6 euro/ha wystêpuje w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê w uprawach ogrodniczych, natomiast najni sze w przypadku Polski w wysokoœci 6 euro/ha w specjalizuj¹cych siê w produkcji mleka, a w przypadku Niemiec w specjalizuj¹cych siê w chowie zwierz¹t ywionych w systemie wypasowym 0, euro/ha jest to wartoœæ prawie dwukrotnie przekraczaj¹ca najwy sz¹ wartoœæ obci¹ enia w Polsce. PODSUMOWANIE Przeprowadzona analiza wykaza³a, e wystêpuje zauwa alna ró nica pomiêdzy znaczeniem ziemi rolniczej w gospodarstwach w rolnictwie polskim i niemieckim. Rolnictwo polskie charakteryzuje siê znacznie ni szym udzia³em w kosztach czynników zewnêtrznych oraz ogólnych ni rolnictwo niemieckie.. Do regionów niemieckich, gdzie obci¹ enie kosztami jednego ha UR jest istotne mo na zaliczyæ kraje zwi¹zkowe czêœci pó³nocno-zachodniej (Szlezwik-Holsztyn i Dolna Saksonia), zachodniej (Nadrenia Pó³nocna Westfalia) oraz czêœci centralnej (Saksonia-Anhalt); w Polsce jest to Wielkopolska i Œl¹sk oraz Pomorze i Mazury.. Wysokoœæ kosztu wed³ug wielkoœci ekonomicznej gospodarstw, udzia³ dzier- awy w kosztach oraz obci¹ enie kosztami jednego ha UR wzrastaj¹ wraz ze zwiêkszaniem powierzchni gospodarstwa. Ró nica w obci¹ eniu kosztami jednego ha UR pomiêdzy gospodarstwami o najmniejszej i najwiêkszej wielkoœci ekonomicznej w Polsce jest prawie -krotna i wynosi 8,8 euro/ha, a w Niemczech,8 razy i wynosi 69 euro/ha.. Udzia³ kosztów w kosztach czynników zewnêtrznych zwi¹zany jest tak e z typem rolniczym gospodarstwa. Najwiêkszym udzia³em w kosztach czynników zewnêtrznych charakteryzuj¹ siê gospodarstwa specjalizuj¹ce siê w produkcji mleka i gospodarstwa specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t ywionych w systemie wypasowym, natomiast najni szym gospodarstwa ogrodnicze i specjalizuj¹ce siê w uprawach trwa³ych. Mo na zauwa yæ tak e zwi¹zek pomiêdzy typem rolniczym gospodarstwa a udzia³em kosztów w kosztach. Najwiêkszy udzia³ w kosztach wystêpuje w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê w uprawach polowych, a najmniejszy w specjalizuj¹cych siê w uprawach ogrodniczych. LITERATURA http://ec.europa.eu/agriculture/rica Marks-Bielska R., Kisiel R., Danilczuk J. 006: Dzier awa jako podstawowa forma zagospodarowania popegeerowskiego mienia. Oœrodek Badañ Naukowych, Olsztyn. Nowak B. P., Poczta W. 00: Zasady i skutki odtwarzania maj¹tku Zasobu W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa w dzier awie. AR, Poznañ. Rynek ziemi rolniczej stan i perspektywy. 00: Analizy rynkowe. IERiG -PIB, ANR, MRiRW, Warszawa. Sikorska M. A. 006: Dzier awa jako instrument przemian w strukturze agrarnej gospodarstw ch³opskich w Polsce. UKIE, Departament Analiz i Strategii, Warszawa. Suchoñ A. 006: Prawna ochrona trwa³oœci gospodarowania na dzier awionych gruntach rolnych. PWP IURIS, Poznañ.

ZNACZENIE DZIER AWY ZIEMI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH I JEJ KOSZT... Ziêtara W. 999: Dzier awa ziemi i jej rola w krajach Unii Europejskiej i w Polsce. [W:] Dzier awa ziemi jako czynnik przemian struktury agrarnej w Polsce. (red. W. Ziêtara). Wyd. SGGW, Warszawa, -. Ziêtara W. 006a: Przekszta³cenia w³asnoœciowe w nowych krajach zwi¹zkowych Niemiec w latach 990-00. Roczniki Nauk Rolniczych, SERIA G, T. 9, Z., 0-0. Ziêtara W. 006b: Dzier awa jako czynnik przemian w strukturze gospodarstw. Zeszyty Naukowe Ekonomika i Organizacja Gospodarki ywnoœciowej Nr 8, SGGW, Warszawa, -88. Ma³gorzata Ko³odziejczak THE MEANING OF AGRICULTURAL LAND LEASE IN FARMS AND ITS COST (ON THE BASIS OF THE AGRICULTURE IN POLAND AND GERMANY) Summary The paper aims to analyze the meaning of agricultural land lease in farms and its cost. The analysis have been conducted on the basis of the agriculture in Poland and Germany. The results show that the Polish farming system is characterized by the substantially lower participation of the hire in costs of external factors and total inputs than the German system. Adres do korespondencji: dr Ma³gorzata Ko³odziejczak Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Agrobiznesie ul. Wojska Polskiego 8 60-6 Poznañ tel. (0 6) 88 6 e-mail: malgorzata.kolodziejczak@up.poznan.pl