OCENA BEZPIECZEŃSTWA W ZAKRESIE ZDROWIA ZWIERZĄT ORAZ NADZORU NAD POZYSKIWANIEM, PRZETWÓRSTWEM ŚRODKÓW SPOŻYWCZYCH POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO I ŚRODKÓW ŻYWIENIA ZWIERZĄT NA TERENIE POWIATU KAMIENNOGÓRSKIEGO ZA ROK 2015
Powiatowy Lekarz Weterynarii w Kamiennej Górze w 2015 roku realizował zadania w zakresie zgodnym z kompetencjami określonymi w ustawie o Inspekcji Weterynaryjnej. Działania prowadzone w kwestii ochrony bezpieczeństwa obywateli miały charakter głównie profilaktyczny i prowadzone były w obszarach zdrowia zwierząt, bezpieczeństwa produktów pochodzenia zwierzęcego oraz środków żywienia żwierząt. Należy tutaj podkreslić,że poprzez ochronę zdrowia zwierząt i zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt oraz nadzór nad produkcją żywności pochodzenia zwierzęcego, inspekcja weterynaryjna ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo konsumentów czyli zdrowie publiczne. Powiatowy Lekarz Weterynarii w Kamiennej Górze w obszarze bezpieczeństwa żywności nadzoruje podmioty zajmujące się różnym profilem produkcji tj.: przetwórstwo mleka, ryb, mięsa czerwonego, zakłady kalibracji jelit, zakład sortowania i pakowania jaj, skupy dziczyzny. Nadzorowane podmioty charakteryzują się różnym zasięgiem działania,tj.: zakłady zatwierdzone uprawnione do handlu na terenie całej Unii Europejskiej oraz zakłady podlegające rejestracji, w tym prowadzące działalność tzw. marginalną, lokalną i ograniczoną uprawnione do sprzedaży produktów ze sklepów przyzakładowych oraz prowadzące dostawy zewnętrzne do innych sklepów położonych na terenie województwa oraz na terenie powiatów przyległych; podmioty produkujące produkty pochodzenia zwierzęcego przeznaczone do sprzedaży bezpośredniej prowadzące sprzedaż produktów w miejscu produkcji, na targowisku oraz do zakładów detalicznych na terenie województwa i województw sąsiadujących; gospodarstwa zajmujące się produkcją podstawową pierwotną czyli produkcją zwierzęcą i roślinną. Kontrolą weterynaryjną objęte są także liczne gospodarstwa, które nie utrzymują zwierząt, ale pozyskują materiały paszowe i wprowadzają je do obrotu. Łącznie na terenie powiatu nadzorowanych jest 1015 podmiotów tj. gospodarstwa rolne, gospodarstwa prowadzące sprzedaż bezpośrednią, podmioty prowadzące działalność marginalną lokalną i ograniczoną oraz zakłady zatwierdzone mogące wprowadzać żywność do handlu. Ponadto PLW prowadzi nadzór nad podmiotami zgodnie z Ustawą o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt tj.: punktami unasieniania zwierząt, punktami kopulacyjnymi, podmiotami sektora akwakultury, podmiotami zajmującymi się zbieraniem, transportowaniem, przechowywaniem ubocznych produktów oraz nadzór nad zakładami leczniczymi dla zwierząt w zakresie wyznaczenia do wykonywania zadań w imieniu Powiatowego Lekarza Weterynarii zgodnie z art. 16 ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej W zakresie dotyczącym nadzoru nad higieną produktów pochodzenia zwierzęcego w 2015 roku realizowano poniższe zadania : a. Nadzór nad warunkami produkcji i magazynowania żywności zwierzęcego pochodzenia, z uwzględnieniem warunków pozysku mleka do przetwórstwa, miodu, jaj oraz dziczyzny. b. Udział w krajowym monitoringu zawartości substancji niedozwolonych, pozostałości chemicznych, biologicznych, produktów leczniczych i skażeń promieniotwórczych u zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego. - 2 -
c. Nadzór nad pozyskiwaniem, wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem środków żywienia zwierząt w ramach ciągłości łańcucha żywnościowego zgodnie z Rozporządzeniem (WE) Nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającym ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującym Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności. W roku 2015 kontrole prowadzone w nadzorowanych zakładach ukierunkowane były przede wszystkim na sprawdzanie przestrzegania obowiązujących warunków weterynaryjnych, w tym zasad higieny na wszystkich etapach procesu produkcji. Kontrole Inspekcji Weterynaryjnej były prowadzone zgodnie z ujednoliconymi regułami zawartymi w Instrukcjach Głównego Lekarza Weterynarii. Dotyczyły one między innymi stosowania w zakładach obowiązujących systemów służących zapewnieniu bezpieczeństwa żywności opartych na zasadach HACCP. Obligatoryjność stosowania systemu HACCP nie dotyczy działań związanych z prowadzeniem działalności na tzw. poziomie podstawowym (gospodarstwa rolne, punkty skupu dziczyzny, punkty pozysku mleka), gdzie zastosowanie mają zasady dobrej praktyki produkcyjnej i dobrej praktyki higieniczne (GMP,GHP). Podczas kontroli podmiotów wskazywano, że za bezpieczeństwo produktów odpowiada w pełni producent, a zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa możliwe jest poprzez skuteczne wdrożenie procedur właścicielskich. Przy produkcji żywności należy bezwzględnie przestrzegać obowiązków dotyczących śledzenia przepływu surowców i produktów między poszczególnymi uczestnikami łańcucha żywnościowego (tracebility) oraz identyfikować surowiec i produkt na każdym etapie produkcji. Jest to bardzo istotne np. w przypadku konieczności wycofania z obrotu produktów, które nie odpowiadają warunkom bezpieczeństwa żywności. Obowiązek wycofania produktu niebezpiecznego w takich sytuacjach ciąży na producencie. lp Rodzaj prowadzonej działalności 1 Zakłady zatwierdzone 6 24 2 Zakłady rejestrowane (MLO) Ilość zakładów Ilość kontroli Profil działalności 6 21 3 Pośrednicy w handlu żywnością 7 3 4 Punkty skupu dziczyzny 2 2 5 Sprzedaż bezpośrednia 20 9 6 Punkty pozysku mleka 77 29 Przetwórstwo ryb (1) Przetwórstwo mleka (1) Przetwórstwo mięsa (1) Zakład pakowania jaj (1) Zakłady kalibracji jelit (2) Przetwórstwo mleka (2) Rozbiór i przetwórstwo mięsa (3) Rozbiór dziczyzny (1) Pośrednictwo w obrocie mlekiem (3) Pośrednictwo w obrocie mięsem (4) Dotyczy nie przetworzonych produktów pszczelich(20) Łącznie w 2015 roku z powodu naruszenia zasad higieny przy produkcji w nadzorowanych podmiotach nałożono 8 mandatów karnych i 6 grzywien. - 3 -
W roku 2015 Powiatowy Lekarz Weterynarii w Kamiennej Górze zatwierdził jeden nowy zakład produkcyjny w branży mięsnej oraz zarejestrował dwa nowe zakłady w branży przetwórstwa mleka i rozbioru dziczyzny. W roku 2015 Powiatowy Lekarz Weterynarii w Kamiennej Górze w ramach procedur systemu RASFF zobowiązany był w jednym przypadku podjąć działania związane z wycofaniem produktów pochodzenia zwierzęcego z obrotu. W zakresie bezpieczeństwa łańcucha żywnościowego kontrolowano również gospodarstwa rolne pozyskujące i przechowujące materiały paszowe, stosujące w żywieniu zwierząt pasze oraz warunki chowu i hodowli zwierząt. Nadzór nad żywnością pochodzenia zwierzęcego realizowany jest na każdym etapie: począwszy od pola a kończąc na oferowaniu klientowi ostatecznemu (poprzez np. sprzedaż bezpośrednią). W ramach prowadzonego nadzoru, w podmiotach pobierane były próby urzędowe środków spożywczych zwierzęcego pochodzenia, w zakresie kryteriów bezpieczeństwa żywności oraz higieny procesu produkcyjnego. Nieprawidłowości w tym zakresie skutkowały natychmiastowym wycofanie produktów niebezpiecznych z obrotu oraz były przedmiotem prowadzonych postępowań administracyjnych, mających na celu zapewnienie produkcji bezpiecznej żywności( w 2015 roku 1 przypadek). W okresie sprawozdawczym realizowano program monitorowania występowania w tkankach zwierząt i żywności pozostałości substancji niedozwolonych : hormonów, leków, substancji chemicznych, pestycydów i substancji hamujących. Pobierano i przekazywano do badań w Zakładach Higieny Weterynaryjnej próbki mleka i moczu od bydła, próbki jaj kurzych, miodu pszczelego, ryb mrożonych i jelit. Wyniki badań dowodzą, że zarówno żywność, jak i surowce używane do jej produkcji, pochodzące z tutejszego powiatu nie zawierają substancji niepożądanych w ilościach przekraczających dopuszczalne normy. W roku 2015 przebadano 57 próbek mięsa dzików oraz 15 próbek mięsa świń w kierunku włośnicy. Ponadto przekazano do badania w kierunku trzęsawki 26 próbek pnia mózgu pobranych od owiec w uboju domowym. Zauważalna jest wzrastająca ilość zgłaszanych ubojów zwierząt gospodarskich oraz przekazywanych do badania w kierunku włośnicy próbek mięsa dzików. Można wnioskować, iż kampania informacyjna w zakresie konieczności zgłaszania ubojów domowych oraz badania dzików i świń w kierunku włośnicy, odniosła pozytywny skutek. W celu zapewnienia wysokiej jakości badania mięsa w kierunku obecności włośni,powiatowy Lekarz Weterynarii w Kamiennej Górze nawiązał współpracę z terenową stacją wytrawiania przy Powiatowym Inspektoracie Weterynarii w Wałbrzychu. Dostarczane do PIW w Kamiennej Górze próbki mięsa w każdy wtorek przekazywane są do PIW w Wałbrzychu celem zbadania. W roku sprawozdawczym nie stwierdzono na terenie powiatu kamiennogórskiego dodatnich wyników w kierunku włośnicy. Należy podkreślić jednak, że zagrożenie włośnicą istnieje, co potwierdzają stwierdzone dwa przypadki włośnicy w mięsie dzików pochodzących z terenu sąsiedniego powiatu wałbrzyskiego. Kampania informacyjna prowadzona w sposób ciągły spowodowała, że w roku 2015 nie stwierdzono przypadku braku badania mięsa trzody chlewnej pozyskanego w uboju domowym, a w konsekwencji nie podejmowano działań związanych z nakładaniem w tym zakresie kar pieniężnych. - 4 -
W roku 2015 nadzorem Powiatowego Lekarza Weterynarii w Kamiennej Górze objęte były podmioty zajmujące się magazynowaniem i dystrybucją pasz oraz dodatków paszowych. Stan sanitarny pomieszczeń magazynowych oraz pochodzenie i sposób przetrzymywania pasz i dodatków paszowych nie budzi większych zastrzeżeń. Większość wspominanych podmiotów prowadzi działalność związaną z dystrybucją pasz jako działalność dodatkową. Obrót paszami przemysłowymi na terenie powiatu kamiennogórskiego jest znikomy. Zwierzęta żywione są głównie tzw. paszami gospodarskimi, a wynika to z uwarunkowań ekonomicznych. W okresie sprawozdawczym realizowano Plan Urzędowej Kontroli Pasz na rok 2015 ustalony przez Główny Inspektorat Weterynarii. Zwracano uwagę, czy w żywieniu zwierząt stosowane są dopuszczone środki żywienia zwierząt, sprawdzano stan sanitarny i higieniczny pomieszczeń oraz urządzeń służących do zadawania pasz. Zwracano dużą uwagę na prowadzenie dokumentacji w zakresie tzw. produkcji pierwotnej pasz w gospodarstwie (rejestry wymagane przepisami prawa polskiego i UE). W roku 2015 realizowano krajowy program urzędowej kontroli środków żywienia zwierząt w zakresie nadzoru Inspekcji Weterynaryjnej oraz Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. W ramach programu pobierano próbki do badan laboratoryjnych. Łącznie w roku 2015 pobrano do badań 26 próbek środków żywienia zwierząt. Badań w zakresie bezpieczeństwa środków żywienia zwierząt wykonano 19 w następujących kierunkach: wykrywanie pałeczek salmonella (6); wykrywanie przetworzonego białka zwierzęcego (7); oznaczenie zawartości: rtęci (1), pestycydów (1), cezu (1); wykrywanie obecności: niedozwolonych produktów leczniczych (3). Badań w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych wykonano 7. w następujących kierunkach: oznaczenie zawartości cynku (2), lizyny i metioniny (1); podstawowych składników pokarmowych (1); szkodników żywych (1); żelaza i manganu (1) oraz EQ etoksyquinu (1). W ramach badań prowadzonych przez Państwowy Instytut Weterynaryjny w Puławach pobrano próbkę kiszonki w celu oceny jakości mikrobiologicznej (badanie w kierunku Listeria i Clostridium) W zakresie ochrony zdrowia zwierząt i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt prowadzono monitoring chorób zakaźnych zwierząt gospodarskich oraz dzikich. Badania zwierząt gospodarskich realizowane były przez prywatnie praktykujących lekarzy weterynarii, posiadających upoważnienia i umowy zawarte z PLW do wykonywania zadań zleconych w trybie art. 16 ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej. Monitoring chorób zakaźnych zwierząt dzikich możliwy jest dzięki dobrej współpracy z Kołami Łowieckimi i Nadleśnictwem w Kamiennej Górze lp Nazwa choroby Ilość zrealizowanych badań w ciagu roku 1 Enzootyczna białaczka bydła 501 2 Bruceloza bydła 501-5 -
3 Bruceloza owiec i kóz 60 4 Gruźlica bydła 855 5 Zakaźne zapalenie nosa i tchawicy u bydła 14 6 Goraczka Q 14 7 Aujeszki 50 8 Klasyczny pomór świń u świń 15 9 Klasyczny pomór świń u dzików 23 10 Afrykański pomór świń u dzików 1 11 Afrykański pomór świń u świń 1 12 Choroba pęcherzykowa świń 10 13 Pryszczyca bydła 10 14 Choroba niebieskiego języka u bydła 28 15 Choroba niebieskiego języka u bydła 28 16 salmonella 3 17 TSE 26 Na terenie powiatu kamiennogórskiego przebadano 1/5 stad bydła w kierunku gruźlicy bydła, brucelozy bydła i enzootycznej białaczki bydła. Powiat w dalszym ciągu utrzymał status urzędowo wolnego od gruźlicy bydła, brucelozy bydła i enzootycznej białaczki bydła. Prowadzone są kontrole w zakresie przemieszczania zwierząt między poszczególnymi siedzibami stad. Biorąc pod uwagę małą ilość wystawionych świadectw zdrowia dla świń w obrocie krajowym, stwierdzono iż nadal zbyt mały procent rolników stosuje się do obowiązujących w tym zakresie przepisów. W związku z powyższym, podejmowano liczne działania informacyjne w tej sprawie. Informowano rolników o ciążących na nich obowiązkach oraz sankcjach za ich niedopełnienie. Sankcje te mogą dotyczyć zakazu obrotu zwierzętami oraz zmniejszenia płatności bezpośrednich z ARiMR (przy kontrolach krzyżowych cross compliance). Powiatowy Lekarz Weterynarii prowadził szkolenia zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 lutego 2015 roku w sprawie wprowadzenia w 2015 roku na terytorium RP Programu mającego na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym afrykański pomór świń i poszerzenie wiedzy na temat tej choroby oraz jej zwalczania. PLW w 2015 roku przeszkolił hodowców trzody chlewnej myśliwych, oraz lekarzy weterynarii na temat zasad postępowania przy podejrzeniu afrykańskiego pomoru świń, stosowania zasad biasekuracji w gospodarstwie oraz na łowisku (obwodzie łowieckim). Przekazywane były informacje na temat możliwości przeniesienia czynnika zakaźnego na teren naszego powiatu biorąc pod uwagę specyfikę przenoszenia się tej choroby (kontakt bezpośredni i pośredni także przy udziale środków transportu, a zatem istnieje możliwość przenoszenia wirusa na stosunkowo duże odległości nawet do kilkuset kilometrów). Podobne działania informacyjne prowadzone były w zakresie zagrożeń związanych z grypą ptasią. Powiatowy Lekarz Weterynarii, po otrzymaniu informacji od Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w przypadku pogryzienia człowieka przez zwierzę, przeprowadzał dochodzenie celem wykluczenia możliwości zakażenia człowieka wirusem wścieklizny. W roku 2015 przeprowadzano 82 dochodzenia epizootyczne oraz wykonano 26 obserwacji zwierząt celem wykluczenia możliwości zakażenia człowieka wirusem wścieklizny. - 6 -
Powiatowy Lekarz Weterynarii zwraca szczególna uwagę na fakt, że znaczna ilość psów nie jest regularnie szczepiona przeciw wściekliźnie. Takie przypadki odnotowujemy kiedy psy trafiają do Inspekcji Weterynaryjnej na obserwację celem wykluczenia możliwości zakażenia człowieka wirusem wścieklizny. Coraz bardziej dokuczliwy staje się problem psów bezpańskich, które kąsają ludzi. w takich przypadkach zachodzi konieczność szybkiej izolacji zwierząt i przeprowadzenia badań celem wykluczenia możliwości zakażenia człowieka wirusem wścieklizny. Wydaje się, że zasadne byłoby wprowadzenie identyfikacji psów (np.porzez czipy ) i stworzenie nawet lokalnej bazy danych, co umożliwiłoby szybkie i wiarygodne ustalenie właściciela psa lub zakwalifikowanie niniejszego zwierzęcia do kategorii zwierząt bezpańskich. Powiatowy Lekarz Weterynarii posiada i aktualizuje plany gotowości zwalczania chorób zakaźnych zwierząt dotyczące niektórych chorób zakaźnych zwalczanych z urzędu. Plany opracowano między innymi w stosunku do takich chorób jak: pryszczyca, choroba pęcherzykowa świń, klasyczny pomór świń, afrykański pomór świń, grypa ptasia, rzekomy pomór drobiu. Z uwagi na fakt,iż zwalczanie w/w chorób zakaźnych może wymagać współpracy wszystkich służb, inspekcji, straży oraz przedstawicieli samorządu terytorialnego działających w ramach Powiatowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, w 2015 roku odbyło się w tym zakresie szkolenie tematyczne z udziałem przedstawicieli poszczególnych służb, inspekcji i straży. Kontrola identyfikacji i rejestracji zwierząt W roku 2015 Inspekcja Weterynaryjna kontrolowała poprawność oznakowania zwierząt gospodarskich na terenie powiatu. Kontrola polegała na sprawdzeniu prawidłowości oznakowania zwierząt (kolczyki, tatuaże), prawidłowości prowadzenia ksiąg rejestracji stad, posiadania paszportów zwierząt, jeżeli takie są wymagane przepisami prawa oraz terminowości zgłaszania zdarzeń dotyczących zwierząt. W roku 2015 przeprowadzono 35 kontroli identyfikacji i rejestracji zwierząt. Kontrola dobrostanu zwierząt Realizowano kontrole mające na celu sprawdzenie warunków utrzymywania zwierząt na zgodność z przepisami ustawy o ochronie zwierząt i innymi aktami wykonawczym do w/w ustawy. Kontrolę przeprowadzano zgodnie z ustalonym planem kontroli, sprawdzając warunki w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta gospodarskie. Przeprowadzono następujące ilości kontroli dotyczących poszczególnych gatunków zwierząt: - bydło: 23 kontrole - kozy: 2 kontrole, - owce: 3 kontrole, - świnie: 2 kontrole - konie: 8 kontroli - drób: 3 kontrole W ostatnim okresie przeprowadza się coraz więcej kontroli interwencyjnych w związku z informacjami o złym traktowaniu zwierząt, przekazywanymi przez mieszkańców powiatu. - 7 -
Powiatowy Lekarz Weterynarii współpracuje z Towarzystwem Opieki Nad Zwierzętami oraz corocznie opiniuje projekty uchwał gmin w zakresie postępowania ze zwierzętami bezdomnymi. Kontrola wymogów wzajemnej zgodności Realizowane kontrole obejmowały zagadnienia: identyfikacji i rejestracji zwierząt (obszar A 22 kontroli), zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i zdrowia roślin (obszar B 7), dobrostanu zwierząt (obszar C - 8 kontroli) Podczas kontroli szczegółowemu sprawdzeniu podlegał sposób oznakowania zwierząt, posiadanie paszportów dla bydła, prawidłowe prowadzenie księgi rejestracji stada,terminowość zgłaszania informacji o zdarzeniach do bazy danych prowadzonej przez ARiMR. Kontrolowano dokumentację dotyczącą pierwotnej produkcji roślinnej (stosowania środków ochrony roślin, nawożenia i występowania szkodników roślin) i zwierzęcej (dokumentację leczenia zwierząt, higienę pozysku mlaka). Raporty z kontroli przekazywano do Biura Powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Wyniki kontroli prowadzonych w ramach kontroli cross compliance mają bezpośrednie przełożenie na wysokość dopłat obszarowych i dopłat do produkcji zwierzęcej dla rolników. Nadzór nad podmiotami : -punkty unasienniania zwierząt - 5 kontroli, -punkty kopulacyjne 4 kontrole, -zadania wykonywane przez lekarzy weterynarii 8 kontroli, -zwierzęta akwakultury 3 kontrole, -podmioty zajmujące się zbieraniem, transportowaniem i przechowywaniem ubocznych produktów zwierzęcych - 3 kontrole. - 8 -