1163 Głowacz białopłetwy Cottus gobio

1163 Głowacz białopłetwy Cottus gobio fot. K. Kukuła Autor raportu: Jan Kotusz Wykonawcy: Amirowicz Antoni, Andrzejewski Wojciech, Dębowski Piotr, Golski Janusz, Jelonek Marek, Keszka Sławomir, Kotusz Jan, Kukuła Krzysztof, Marszał Lidia, Mazurkiewicz Jan, Sobieszczyk Piotr Gatunek był objęty monitoringiem w 2009 roku. Nie przewiduje się dodatkowych badao w 2011 r. Gatunek występuje zarówno w regionie biogeograficznym alpejskim, jak i kontynentalnym. W roku 2010 prace monitoringowe wykonywano wyłącznie w regionie kontynentalnym. Liczba i lokalizacja stanowisk i obszarów monitoringowych Obecnośd głowacza białopłetwego Cottus gobio stwierdzona została na 32 stanowiskach monitoringowych odłowów ichtiologicznych w roku 2010. Dwadzieścia z nich znajdowało się na obszarach Natura 2000 (Tab. 1). Stanowiska zgrupowane były w dwóch dużych centrach: w Strona 1 z 11

bezpośredniej zlewni Bałtyku: systemy rzek pomorskich: Radunia, Słupia, Rega, Parsęta i Kłodawie uchodzącej do Wisły, oraz w zlewni dolnej Odry (Ina, Tywa, Wełna, Drawa). Ponadto pojedyncze stanowiska odnotowano w zlewni środkowej Wisły w Skrwie Prawej oraz na Dunajcu i Sanie. Biorąc pod uwagę wszystkie stanowiska jakie zostały dotychczas poddane monitoringowi od 2006 roku obecna ich reprezentatywnośd na tle zasięgu występowania tego gatunku na terenie Polski jest dobra. Uzupełnienia wymaga jeszcze północno zachodnia częśd Polski województwa warmiosko-mazurskie i podlaskie oraz południowo-zachodnia (dolnośląskie). Tab. 1. Zestawienie badanych stanowisk i obszarów Natura 2000 L.p. Nazwa stanowiska Lokalizacja stanowiska 1 Drawa_Hutniki PLH320046 Uroczyska Puszczy Drawskiej 2 Drawa_Stare Osieczno PLH320046 Uroczyska Puszczy Drawskiej 3 Dunajec_Olszyny PLH120085 Dolny Dunajec 4 Flinta_Rożnowice PLH300043 Dolina Wełny 5 Kłodawa_Kleszczewo PLH220007 Dolina Kłodawy 6 Kooczak_Stobnica Wielkopolskie, gm. Oborniki 7 Krąpiel_Strachocin PLH320005 Dolina Krąpieli 8 Lubieszowa_Kowalewo PLH320049 Dorzecze Regi 9 Mała Słupina_Żukowo Pomorskie, gm. Żukowo 10 Parsęta_Kolonia Radomyśl PLH320007 Dorzecze Parsęty 11 Parsęta_Osówko PLH320007 Dorzecze Parsęty 12 Piaskowa PLH320049 Dorzecze Regi 13 Radunia_Babi Dół PLH220011 Jar Rzeki Raduni 14 Radunia_Pręgowo Pomorskie, gm. Kolbudy 15 Reczyca (pow. Suchania) PLH320004 Dolina Iny koło Recza 16 Reczyca_(Suchao oczyszczalnia) PLH320004 Dolina Iny koło Recza 17 Reknica_Czapelsko Pomorskie, gm. Kolbudy 18 Reknica_Kolbudy Pomorskie, gm. Kolbudy 19 San_Międzybrodzie PLH180007 Rzeka San 20 San_Sanok PLH180021 Dorzecze Górnego Sanu 21 Skrwa Prawa_Lasotki Mazowieckie, gm. Brudzeo Duży 22 Skrwa Prawa_Parzeo Mazowieckie, gm. Brudzeo Duży 23 Skrwa_Michałkowo Kujawsko-pomorskie, gm. Dobrzyo nad Wisłą 24 Słupia_Bydlino Pomorskie, gm. Słupsk 25 Strzelenka_Lniska Pomorskie, gm. Żukowo 26 Trzebiegusza_Mieszałki PLH320007 Dorzecze Parsęty 27 Trzebiegusza_Sucha PLH320007 Dorzecze Parsęty 28 Trzy Rzeki_Kczewo Pomorskie, gm. Przodkowo 29 Tywa_Żurawki PLH320050 Dolina Tywy 30 Wardynka_Rzecko PLH320004 Dolina Iny koło Recza 31 Wełna_Jaracz PLH300043 Dolina Wełny 32 Wełna_Słonawy Wielkopolskie, gm. Oborniki Strona 2 z 11

Metodyka badań Zastosowano jednolitą metodykę badao dla wszystkich gatunków ryb objętych monitoringiem opisaną w dziale Metodyka monitoringu Monitoring ryb. Została ona opracowana na podstawie Polskiej Normy PN-ER 14011 Jakośd wody - pobieranie próbek ryb z zastosowaniem elektryczności, a także praktyki wypracowanej dla stosowania Nowego Europejskiego Indeksu Rybnego EFI+ (określający aktualny stan ekologiczny wód na podstawie ichtiofauny). Podstawą określania stanu populacji były odłowy ryb na wybranych stanowiskach przy użyciu standaryzowanych metod połowu. Liczba i rodzaj przyjętych wskaźników stanu populacji i stanu siedliska jest identyczna dla poszczególnych gatunków ryb. Różnice dotyczą określenia zakresu wielkościowego osobników w pierwszym roku życia (YOY Young Of the Year) i młodocianych przed osiągnięciem dojrzałości płciowej (JUV) i sposobu waloryzacji wskaźnika zagęszczenie. W przypadku głowacza białopłetwego przyjęto, że za YOY uznaje się osobniki o długości całkowitej <7 cm, a za osobniki juvenilne <35 cm. Sposób waloryzacji wskaźników stanu populacji podano w tabeli 2. Tab. 2. Waloryzacja wskaźników stanu populacji głowacza białopłetwego w regionie biogeograficznym kontynentalnym Parametr Populacja Wskaźnik struktura (%) ADULT JUV YOY Ocena FV U1 U2 1 2 3 4 5 <50 >0 >0 >50 >0 >0 >50 >25 0 >50 <25 0 100 0 0 zagęszczenie (os. m 2 ) >0,01 0,01-0,003 <0,003 Wyniki badań i ocena stanu ochrony Podsumowanie wyników badań wskaźników na stanowiskach Tab. 3. Zestawienie ocen wskaźników na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym kontynentalnym Ocena Parametr Wskaźnik FV U1 U2 XX Region CON Populacja Zagęszczenie 16 6 8 2 Struktura wiekowa 19 6 4 3 Strona 3 z 11

Siedlisko - hydromorfolo gia Siedlisko indeks rybny Ogólna ocena hydromorfologiczna 17 2 0 13 Geometria koryta 28 3 1 0 Rodzaj substratu dennego 31 1 0 0 Charakterystyka przepływu 23 9 0 0 Ciągłośd rzeki 11 12 9 0 Charakter i modyfikacja brzegów 29 3 0 0 Mobilnośd koryta 29 3 0 0 EFI+ 28 4 0 0 Wskaźniki stanu populacji: Zagęszczenie. Zakres tego wskaźnika wahał się od 0,00013 (stanowisko Dunajec_Olszyny) do 0,34 os./m 2 (Trzy Rzeki_Kczewo). Ocena właściwa jest najczęściej nadawana przez ekspertów a jej częstotliwośd równoważy trzy pozostałe. Na szesnastu stanowiskach zagęszczenia oceniane są jako właściwe (FV), na sześciu jako niezadowalające (U1), a na ośmiu jako złe (U2). W jednym przypadku nie zdołano ich oszacowad (XX), ponieważ na historycznym stanowisku tego gatunku nie potwierdzono jego obecności (Tywa_Żurawki). Najwyższe wartości tego wskaźnika były podawane z systemu rzeki Raduni (Pomorze Gdaoskie). Poza wspomnianym stanowiskiem o maksymalnym zagęszczeniu populacji były to: Strzelenka_Lniska (0,106 os./m 2 ), Reknica_Kolbudy (0, 086 os./m 2 ), Radunia_Pręgowo (0,65 os./m 2 ) Struktura wiekowa. Oceny tego wskaźnika są nieco wyższe niż w przypadku zagęszczenia. Właściwy stan wskaźnika uznano w 19 przypadkach, niezadowalający w 7 a zły w 4. Dla 2 stanowisk nie podano tego parametru. Przyczyną braku tej informacji w przypadku stanowiska Tywa_Żurawki było nie stwierdzenie głowacza w tej historycznie udokumentowanej lokalizacji. Na stanowisku Słupia_Bydlino nie zebrano odpowiednich danych, wykorzystując wcześniejsze badania ichtiologiczne tego odcinka rzeki. Populacje o stabilnej strukturze wiekowej były odnotowywane głównie z rzek północno-zachodniej i północnej Polski: dorzecza Raduni, Parsęty, Iny. Udział osobników niedojrzałych przekracza tam połowę wszystkich złowionych ryb. Zaburzone proporcje w strukturze wiekowej odnotowano w dopływach Wisły na południu Polski: w Sanie (San_Międzybrodzie, San_Sanok) i Dunajcu (Dunajec_Olszyny), a także w dopływie Iny - Reczyca_(Suchao oczyszczalnia) w zlewni Odry. Wskaźniki stanu siedliska: geometria koryta Wskaźnik ten był oceniany zazwyczaj jako właściwy (28 ocen FV). W ramach tej oceny tylko w jednym przypadku wartośd wskaźnika nie wynosiła 1 (Strzelenka_Lniska, wartośd 2). Geometria koryta oraz przekrój poprzeczny na tych stanowiskach były bliskie naturalnym. Tylko na jednym stanowisku (Dunajec_Olszyny) ten element hydromorfologii określono jako zły - zarówno przebieg koryta jak i jego przekrój poprzeczny wykazywał wyraźne zmiany antropogeniczne, jednak wartośd tego wskaźnika uznano za 3,36 bliską ocenie U1. materiał budujący dno koryta (substrat) Na niemal wszystkich stanowiskach ten element hydromorfologii wskazywał na stan właściwy (FV), a wartośd wskaźnika wahała się od 1 do 2, co odpowiada naturalnemu i zróżnicowanemu Strona 4 z 11

materiałowi dennemu. Jedynie na stanowisku w Dunajcu (Dunajec_Olszyny), który pozostaje pod bezpośrednim wpływem kaskady zbiorników zaporowych Czorsztyn-Sromowce Wyżne i Rożnów- Czchów obserwuje się znaczny udział materiału sztucznego ocena U1, przy wartości wskaźnika - przepływ Na 23 stanowiskach ten element hydromorfologii wskazywał na stan właściwy (FV), a wartośd wskaźnika wahała się od 1 do 1,7. Wskaźnik określono jako niezadowalający na 9 stanowiskach (wartośd od 3 do 3,25) na co wpływała zmieniona hydraulika przepływu. wpływ zabudowy hydrotechnicznej na ciągłośd rzeki lub potoku Rzeki na których wyznaczono stanowiska monitoringowe w roku 2010 były bardzo zróżnicowane pod względem tego wskaźnika. Na dziewięciu stanowiskach wskaźnik oceniono na FV (wartośd wskaźnika 1 2: stan naturalny lub bliski naturalnemu, co znaczy, że ciągłośd cieku, czyli możliwośd migracji organizmów i transportu rumowiska była tylko nieznacznie ograniczona wskutek ingerencji człowieka, a zmiany te były mało szkodliwe). Na dwunastu stanowiskach stan był niezadowalający (U1; wartośd wskaźnika 3-4), a na dziewięciu zły (wartośd wskaźnika 3 5). Trzy stanowiska na Skrwie Prawej i Skrwie oraz jedno w dorzeczu Raduni (Strzelenka_Lniska) uzyskało najniższą możliwą wartośd wskaźnika, co oznacza, że rzeki te są praktycznie niedrożne dla migracji ryb. Niemniej, na ostatnim z wymienionych stanowisk populacja głowacza białopłetwego należy jeszcze do bardzo stabilnych. charakter i modyfikacja brzegów Na zdecydowanej większości stanowisk (29) ten element hydromorfologii wskazywał na stan właściwy (FV), a wartośd wskaźnika wahała się od 1 do 2. Na trzech stanowiskach (Dunajec_Olszyny, San_Sanok, Strzelenka_Lniska) wskaźnik ten określono jako niezadowalający (U1, wartośd wskaźnika - 3); stanowiska z wyraźnym udziałem elementów sztucznych w zabudowie brzegowej. łącznośd koryta z obszarem zalewowym, mobilnośd koryta Na zdecydowanej większości stanowisk (29) wskaźnik wskazywał na stan właściwy (FV), przy wartościach 1 do 2. Na trzech stanowiskach (Dunajec_Olszyny, San_Sanok, Tywa_Żurawki) określono go jako niezadowalający (U1, wartośd wskaźnika 3 do 3,25). Na żadnym z badanych odcinków przebieg koryta nie jest całkowicie odcięty od swego terenu zalewowego. Wskaźniki stanu siedliska EFI+: Kompleksowa ocena jakości wód pod kątem rybostanu, w odniesieniu do siedlisk głowacza białopłetwego została oceniona stosunkowo wysoko na powierzchni objętej monitoringiem w 2010 roku. Na dwudziestu dziewięciu stanowiskach oceniono ja jako właściwą (FV, wartośd 1-2, a w jednym przypadku 3 Wełna_Słonawy) i na czterech jako niezadowalającą, przy ocenach trzykrotnie 3: Kooczak_Sobnica, Lubieszowa_Kowalewo, Tywa_Żurawki oraz jednokrotnie 2: Krąpiel_Strachocin. Wartośd tego wskaźnika w żadnym przypadku nie osiągnęła wartości większej od 3, a tym samym nie odnotowano oceny U2. Tab. 4. Oceny parametrów stanu ochrony głowacza białopłetwego na badanych stanowiskach. Oceny Stan siedliska - Stanowiska Stan Ocena hydromorfologia Perspektywy populacji ogólna* (EFI+) Region CON Drawa_Hutniki U1 FV(FV) FV U1(U1) Strona 5 z 11

Drawa_Stare Osieczno FV FV(FV) FV FV(FV) Dunajec_Olszyny U2 U1(FV) U1 U2(U2) Flinta_Rożnowice U1 FV(FV) FV FV(FV) Kłodawa_Kleszczewo FV U1(FV) FV U1(FV) Kooczak_Stobnica U1 FV(U1) FV U1(U1) Krąpiel_Strachocin FV FV(U1) FV FV(U1) Lubieszowa_Kowalewo FV FV(U1) FV FV(U1) Mała Słupina_Żukowo FV FV(FV) FV U2(U2) Parsęta_Kolonia Radomyśl FV FV(FV) FV FV(FV) Parsęta_Osówko U1 FV(FV) FV FV(FV) Piaskowa U1 FV(FV) FV FV(U1) Radunia_Babi Dół FV FV(FV) FV FV(FV) Radunia_Pręgowo FV FV(FV) FV FV(FV) Reczyca (pow. Suchania) FV FV(FV) FV FV(FV) Reczyca_(Suchao U1 FV(FV) U1 FV(FV) oczyszczalnia) Reknica_Czapelsko U1 U1(FV) FV U1(U1) Reknica_Kolbudy U1 U1(FV) FV U1(U1) San_Międzybrodzie U1 FV(FV) FV U1(U1) San_Sanok U1 U1(FV) U1 U1(U1) Skrwa Prawa_Lasotki FV FV(FV) FV FV(U2) Skrwa Prawa_Parzeo U1 FV(FV) FV U1(FV) Skrwa_Michałkowo U2 FV(FV) FV U1(FV) Słupia_Bydlino XX FV(FV) FV XX((FV) Strzelenka_Lniska FV U2(FV) U1 U1(U1) Trzebiegusza_Mieszałki FV FV(FV) FV FV(FV) Trzebiegusza_Sucha U2 FV(FV) FV FV(U2) Trzy Rzeki_Kczewo FV FV(FV) FV FV(FV) Tywa_Żurawki XX FV(U1) XX XX (U1) Wardynka_Rzecko FV FV(FV) U1 FV(FV) Wełna_Jaracz U2 FV(FV) FV U1(U1) Wełna_Słonawy U2 FV(FV) FV U1(U2) * z uwzględnieniem oceny siedlisk wg hydromorfologii i wg EFI+ (w nawiasie) Stan populacji: Właściwy stan populacji jest najczęściej odnotowywaną oceną w roku 2010 (14 stanowisk - 40,6%). Na 11 stanowiskach stan populacji oceniono na niezadowalający (31,2%). Siedmiokrotnie ocena ta określona została jako zła (21,9%), a dwukrotnie nieokreślona (6,25%). Oceny U1 i U2 najczęściej wynikały ze względu na niskie liczebności względne na stanowiskach. Stan siedliska: Na zdecydowanej większości badanych stanowisk (26) stan siedliska (wg oceny hydromorfologicznej) oceniono jako właściwy (81,2%). W pięciu przypadkach stan ten oceniono na niezadowalający (15,6%) i w jednym jako zły (3,1%) na stanowisku Strzelenka_Lniska. Wysokie oceny wartości wskaźników dotyczyły geometrii koryta, substratu budującego dno, łączności koryta z obszarem zalewowym i modyfikacji brzegów. Najbardziej zróżnicowanym Strona 6 z 11

wskaźnikiem była zabudowa hydrotechniczna rzek i jej wpływ na możliwości migracyjne gatunku. Zwraca uwagę niska ocena stanu siedliska (U1, U2) dla dwóch stanowisk (Kłodawa_Kleszczewo, Strzelenka_Lniska) przy właściwej ocenie stanu populacji. Stan siedliska wg indeksu EFI+ w całym badanym obszarze był oszacowany jako właściwy w dwudziestu dziewięciu przypadkach, jednak daje się zaobserwowad nieznaczna rozbieżnośd tych wyników z oceną hydromorfologiczną. W dziesięciu przypadkach (31,25%) oceny te są rozbieżne w tym dla jednego stanowiska (Strzelenka_Lniska) w ocenie hydromorfologicznej zanotowano oceną U2, przy FV dla podejścia metodycznego wynikającego z zastosowania EFI+. Perspektywy zachowania z uwzględnieniem oddziaływao i zagrożeo: W opinii ekspertów na większości stanowisk monitoringowych (26) perspektywy należy określid jako dobre (81,25%). W pięciu przypadkach odnotowano niepokojące symptomy mogące w przewidywalnej przyszłości doprowadzid do niekorzystnych tendencji w stanie populacji głowacza białopłetwego. Na uwagę zasługują też wszystkie stanowiska o niewłaściwym stanie siedliska, ponieważ trudno założyd, że przyszłe przekształcenia siedliska pójdą w kierunku polepszenia jego jakości z punktu widzenia monitorowanego gatunku. Wśród dwudziestu jeden rodzajów działalności człowieka postrzeganej jako zagrożenia, które wymieniono dla tego gatunku najliczniejsze związane są z zanieczyszczeniami wód i gleby (12 razy na różnych stanowiskach), pracami regulacyjnymi na ciekach (9 razy) oraz z gospodarką rybacko-wędkarską (5 razy). Szczególnie zagrażanymi stanowiskami są Dunajec_Olszyny i San_Sanok będące pod wpływem kaskady zbiorników zaporowych zlokalizowanych powyżej (odpowiednio: Czorsztyn-Sromowce Wyżne i Rożnów-Czchów oraz Solina-Myczkowce). Realne zagrożenie stwarza też bliska obecnośd oczyszczalni ścieków dla stanowiska Reczyca_Suchao oczyszczalnia. Populacja tamtejsza jest zagrożona w sytuacji nieprawidłowej (nawet krótkotrwałej) pracy urządzeo oczyszczalni. Cały kompleks zagrożeo wskazany został dla populacji monitorowanej na stanowisku Wardynka_Rzecko. Głowacz białopłetwy jest zagrożony oddziaływaniem pobliskich komercyjnych ośrodków hodowlanych ryb poprzez interakcje z rybami z hodowli, które przenikają do wód otwartych (zazwyczaj są to gatunki obce) oraz poprzez silne zanieczyszczenie wód powodowe przez farmy ryb. Dodatkowo jest to obszar zagrożony zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego oraz intensywną działalnością wędkarską. Ta ostatnia sfera oddziaływania polega na zarybieniach wymienionego cieku pstrągiem potokowym konkurentem a jednocześnie drapieżnikiem w stosunku do głowacza białopłetwego. Kolejnym stanowiskiem, które powinno zostad objęte szczególną uwagą jest znane z niedawnego występowania głowacza - Tywa_Żurawki, ponieważ w obecnym monitoringu nie potwierdzono występowania tego gatunku. Wskazuje się na intensywne oddziaływanie działalności pobliskich farm rybich (m. in. odnotowano tu dwa obce gatunki hodowlane, pobór wody poniżej granicy tzw. stanów minimalnych dla życia biologicznego, zanieczyszczenia), bezpośrednie niszczenie siedlisk przez pojazdy mechaniczne, tzw. rekreacyjne (quady, motocykle, samochody terenowe) i gospodarkę wędkarską zarybienia i tzw. normalna eksploatację wędkarską związaną z presją wędkujących na środowisko. Nie można wykluczyd, że kompleks tych czynników (lub któryś z nich) jest odpowiedzialny za wycofanie się głowacza białopłetwego z tego stanowiska. Ocena ogólna: Zestawienie ocen badanych wskaźników, ze składową siedliskową wg oceny hydromorfologicznej, wskazuje na silnie zróżnicowany stan ochrony gatunku na stanowiskach. Stan właściwy gatunku (FV) został określony na szesnastu (50%) stanowiskach, stan niezadowalający (U1) na dwunastu (37,5%) i i zły U2 na dwóch (6,25%). W jednym przypadku o najniższej kwalifikacji zdecydowały Strona 7 z 11

niskie parametry siedliskowe (Dunajec_Olszyny), a w drugim (Mała Słupina_Żukowo) wynika ona z ograniczeo migracji w korycie, jak również z ryzyka zaburzeo przepływu wód w badanym odcinku. Ocena ogólna na poziomie U2 została tutaj przyznana niezależnie od wysokiej oceny stanu populacji, siedliska i perspektyw zachowania (FV). Na dwóch stanowiskach stan gatunku określono jako nieznany (XX). Oceny ogólne opracowane ze składową siedliskową wg EFI+ dają tylko nieznacznie zmieniony obraz poszczególnych stanowisk jak i całego obszaru monitoringowego roku 2010. Czternaście stanowisk ocenionych zostało na FV (37,5%), jedenaście (34,4%) na U1 i pięd (15,6%) na U2. Zgodnośd obu podejśd metodycznych jest stosunkowo duża i wynosi 78,1%. W jednym przypadku zanotowano skrajnie różne oceny: na stanowisku Trzebiegusza_Sucha ocenę ogólną uznano za właściwą, przy podejściu hydomorfologicznym, natomiast za złą z zastosowaniem EFI+. Na dużą zbieżnośd ocen przy obu prezentowanych podejściach niewątpliwy wpływ miało zastosowanie zachowawczej metodyki przy szacowaniu oceny z użyciem indeksu EFI+. Ocena ogólna zmieniano w stosunku do otrzymanej na podstawie wskaźnika hydromorfologicznego tylko w sytuacji gdy ocena wskaźnika EFI+ różniła się od niej w sposób decydujący o obniżeniu oceny koocowej. Takie podejście miało na celu zachowanie decyzji ekspertów, które było niezależne od jakiegokolwiek mechanicznego klucza formułowania oceny. Gatunki obce Najczęściej odnotowywanym obcym gatunkiem ryb w ichtiofaunie badanych cieków był karaś srebrzysty (Carassius auratus gibelio) odłowiony na siedmiu stanowiskach, w niewielkiej liczbie osobników. Stosunkowo wysoka częstotliwośd jego występowania na stanowiskach monitoringowych jest pochodną nasilającej się presji tego silnie inwazyjnego gatunku w wodach Polski. Na mniejszej liczbie stanowisk stwierdzono też występowanie gatunków hodowlanych pstrąg tęczowy (Oncorhynchus mykiss) na trzech stanowiskach i pstrąg źródlany (Salvelinus fontinalis) na jednym. W obu przypadkach ich obecnośd związana jest z bliską lokalizacją ośrodków hodowlanych, z których ryby te przedostają się do wód otwartych. Obecnośd trzech wymienionych gatunków obcych nie jest interpretowana przez ekspertów jako zagrożenie dla populacji głowacza białopłetwego nie wymienione na liście zagrożeo. Innym gatunkiem obcym współwystępującym z głowaczem białopłetwym była też trawianka (Percottus glenii) (jedno stanowisko) silnie inwazyjny w ostatnim dwudziestoleciu gatunek ryby o północnym i zachodnim kierunku dyspersji. Podobnie jak oba gatunki pstrągów odłowiono go w niskich liczebnościach, jednak w jego przypadku eksperci sporządzający raport zwracają uwagę na zagrożenie, jakie niesie jego obecnośd dla populacji głowacza białopłetwego zagrożenie (kod 966) Antagonizm ze zwierzętami introdukowanymi. Stan ochrony gatunku w obszarach Natura 2000 Tab. 5. Podsumowanie ocen stanu ochrony głowacza białopłetwego na badanych obszarach Natura 2000 Oceny Liczba Stan siedliska Obszary stanowisk hydromorfologia Perspektywy PLH320046 Uroczyska Puszczy Stan Ocena populacji (EFI+) ogólna* 2 U1 FV(FV) FV U1(U1) Strona 8 z 11

Drawskiej PLH120085 Dolny 1 U2 U1(FV) U1 U2(U2) Dunajec PLH300043 Dolina 2 U2 FV(FV) FV U1(U1) Wełny PLH220007 Dolina 1 FV U1(FV) FV U1(FV) Kłodawy PLH320005 Dolina 1 FV FV(U1) FV FV(U1) Krąpieli PLH320049 Dorzecze 2 FV FV(U1) U1 FV(U1) Regi PLH320007 Dorzecze 4 U2 FV(FV) FV FV(FV) Parsęty PLH220011 Jar Rzeki 1 FV FV(FV) FV FV(FV) Raduni PLH320004 Dolina 3 U1 FV(FV) U1 FV(FV) Iny koło Recza PLH180007 Rzeka 1 U1 FV(FV) FV U1(U1) San PLH180021 Dorzecze 1 U1 U1(FV) U1 U1(U1) Górnego Sanu * z uwzględnieniem oceny siedlisk wg hydromorfologii i wg EFI+ (w nawiasie) Stanowiska monitoringowe znajdowały się w jedenastu obszarach PLH. Przeprowadzono w nich odłowy na jednym do czterech odłowów (Tab. 5). Zaledwie w czterech obszarach odnotowano właściwy stan populacji. Wyżej oceniane są wskaźniki siedliskowe (w ujęciu hydromorfologicznym) i perspektywy zachowania, ponieważ odpowiednio osiem i siedem z nich otrzymało ocenę FV. Wysoka ocena ogólna (w tym samym ujęciu metodycznym) została przyznana w pięciu przypadkach. Biorąc pod uwagę wskaźnik EFI+ w ocenie stanu siedliska wyniki różnią się znacznie. Tylko sześd ocen (54,5%) pozostaje zgodnych, przy czym w trzech przypadkach ocena z zastosowaniem EFI+ jest wyższa, a w dwóch niższa niż przy ocenie hydromorfologicznej. Ocena ogólna (zastosowano ten sam klucz co w ocenach zestawionych w Tab. 4) przy tak zachowawczym sposobie ewaluacji wykazuje zgodnośd na poziomie 72,7%. Niskie oceny notowane były w obszarach PLH120085 Dolny Dunajec, PLH300043 Dolina Wełny, PLH180007 Rzeka San, PLH180021 Dorzecze Górnego Sanu. Stan ochrony gatunku w regionie kontynentalnym Na podstawie wyników monitoringu tylko z r. 2010 nie można ocenid stanu ochrony gatunku w całym regionie kontynentalnym. Na podstawie ocen z badanych 32 stanowisk można by go wstępnie określid jako niezadowalający (U1). Ostateczna ocena stanu ochrony gatunku na poziomie regionu biogeograficznego będzie możliwa po opracowaniu łącznych wyników monitoringu z lat 2009 i 2010. Strona 9 z 11

Propozycje działań ochronnych Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 Działania ochronne powinny zostad precyzyjnie dobrane w stosunku do poszczególnych powierzchni monitoringowych. Formułowanie konkretnych i szczegółowych propozycji jest niemożliwe na podstawie ogólnych informacji zebranych przez ekspertów. W stosunku do zidentyfikowanych zagrożeo na stanowiskach powinny zostad opracowane specyficzne programy ochronne uwzględniające lokalne warunki przyrodnicze i gospodarcze. Zalecenia ogólne dotyczące propozycji ochronnych opisane zostały w Raporcie z zadania zrealizowanego w ramach umowy nr 48/2006/F z dnia 15 grudnia 2006 r. Msc. GIOŚ, Warszawa, wrzesieo 2008: Kotusz J. 2008. Głowacz białopłetwy. W: Opracowanie tekstów przewodników metodologicznych dla gatunków i siedlisk przyrodniczych. Propozycje i uwagi odnośnie dalszych badań monitoringowych 1. Kolejny etap badao monitoringowych powinien zostad oparty o szczegółową instrukcję dotyczącą gatunku. W monitoringu prowadzonym w br. dane terenowe zapisywane były do protokołu hydromorfologicznego, a następnie interpretowane pod kątem poszczególnych wskaźników dotyczących tego gatunku. Jest to podejście w którym pewne informacje zostają utracone już na etapie obserwacji terenowej. Na przykład: ocena substratu budującego dno w kontekście protokołu (ogólnie dla ryb) jest inna niż jego ocena w kontekście głowacza białopłetwego. 2. Uwagi dotyczące wypełnienia protokołu hydromorfologicznego. Protokół wymaga zebrania informacji, które są trudno dostępne, odpłatne i zwykle są niekompletne. Dane na temat III.b.1-9 - ZAKŁÓCENIA PRZEPŁYWU i VI.a.1-8 WPŁYW ZABUDOWY POPRZECZNEJ posiadają odpowiednie RZGW, DZMiUW, częściowo również okręgi PZW. Instytucje te zwykle nie są jednak w posiadaniu kompletnych inwentaryzacji wszystkich urządzeo zakłócających przepływ oraz wszystkich progów i innych budowli hydrotechnicznych. Oznacza to, że na wielu ciekach należałoby oprzed się o dane nieaktualne, albo wykonad adekwatną inwentaryzację z natury. Protokół wymaga znajomości precyzyjnego umiejscowienia wszystkich przeszkód w ramach badanych odcinków, a także innych, zlokalizowanych poza odcinkiem obiektów (m. in. w dopływach rzeki, na której wyznaczono odcinek do monitoringu) patrz Rys. 3 oraz Tabela 1 i 2 i punkty VI.a.1-8, VI.b.1-6 - INSTRUKCJA DO PROTOKOŁU TERENOWEGO HYDROMORFOLOGIA Ponadto wymaga on znajomości konstrukcyjnej wysokości przeszkód poprzecznych, co w wielu przypadkach może byd trudne do określenia nawet podczas bezpośredniej inwentaryzacji. V.b.1-9 MODYFIKACJE BRZEGÓW - rzetelna ocena umocnienieo brzegowych jest w praktyce często niemożliwa do ustalenia z natury. Technologiczna strona umacniania brzegów, zwłaszcza typu lekkiego, jest niemożliwa do stwierdzenia dla osoby bez specjalistycznego przygotowania w zakresie budownictwa wodnego. Ponadto zabudowa taka po kilku sezonach od zakooczenia inwestycji budowlanej jest całkowicie ukryta pod warstwą humusu i porastającą roślinnością. Dla Strona 10 z 11

należytego wypełnienia protokołu należałoby więc zasięgnąd informacji o szczegółach inwestycyjnych u odpowiednich organów władzy terytorialnej. V.a.1-6 ŁĄCZNOŚD Z OBSZAREM ZALEWOWYM w instrukcji nie podano jakiego typu wezbrao dotyczy ta częśd protokołu. Nie wskazano też skąd należy zaczerpnąd dane o zakresach wylewów o odpowiedniej procentowości tj. zasięgu wylewu i prawdopodobieostwie wystąpienia w określonym czasie. I.a.1-4 - GEOMETRIA KORYTA RZEKI / POTOKU Podanie archiwalnego typu przepływu rzeki odsyła do ogólnodostępnych w Internecie ortofotomap. Niestety zdjęcia o wysokiej rozdzielczości umożliwiającej tego typu ocenę pokrywają zaledwie małe wyspy w ramach obszaru Polski, przedstawiając zwykle wielkie miasta. Faktycznie instrukcja odwołuje się więc do wiarygodnych w tym wypadku Archiwalnych Map Topograficznych dostępnych za opłatą. Wszystkie wyszczególnione w p. 2. uwagi obarczone są dodatkowym mankamentem związanym z odpłatnością za wymagane w protokole informacje oraz z długotrwałym oczekiwaniem na ich przygotowanie w różnych instytucjach. Przy założeniu, że protokół hydromorfologiczny nie zostanie zmieniony w następnych etapach monitoringu, należy zapewnid środki na pozyskanie tych informacji i przygotowad odpowiednio długi okres sprawozdawczy. Brak środków na ten cel spowoduje, że bardzo precyzyjnie sformułowane wymagania protokołu hydromorfologicznego będą wypełniane na podstawie bardzo nieprecyzyjnych danych. Strona 11 z 11