Objawy depresyjne u chorych na cukrzycę

Ilona Kozub-Doros 1, Krystyna Pierzchała 1, Beata Łabuz-Roszak 1, Krzysztof Strojek 2 PRACA ORYGINALNA 1 Katedra i Klinika Neurologii w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach; 2 Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Objawy depresyjne u chorych na cukrzycę Depressive symptoms in patients with diabetes mellitus Abstract Background. Psychiatric disorders, especially anxiety and depression, often accompany chronic somatic diseases. The purpose of the paper was to evaluate the frequency of depressive symptoms in patients with diabetes mellitus with reference to clinical features, social conditions, and accompanying diseases. Material and methods. We examined 60 diabetics (30 female, 30 male) in the average age 55.6 ± 13.7. The control group consisted of 43 healthy volunteers. Montgomery- -Asberg Depression Rating Scale (MADRS) was used in the study. Results. The depression was diagnosed in 18 diabetics (12 female, 6 male) and in 3 controls (2 female, 1 male). The mean MADRS score in diabetics (7.7 ± 6.8) was significantly higher than in controls (3.4 ± 4.6; P = 0.0001). Depressive symptoms occurred in women with diabetes much more frequently than in healthy women. The results of the test were significantly worse in patients treated with insulin (P = 0.02) and in patients with uncontrolled diabetes (P = 0.01). The diagnosis of depression was not associated with the age and level of education. Social conditions, known duration of the disease and accompanying diseases (passed myocardial infarction and/or stroke) influence, but not significantly, results of the test. Also neuropathy was associated with lower MADRS score, but it was either not significant. Conclusions. In diabetics, especially women, depressive symptoms occur significantly more frequent. The manner of therapy and degree of metabolic control of diabetes influence significantly the frequency of diagnosis of depression. The diabetic patients require complex care with appliance of neuropsychological evaluation and often with necessity of introduction of suitable psycho- and/or pharmacotherapy. Diabet Dośw Klin 2009; 9, 3 4: 98 103 key words: diabetes mellitus, depression, Montgomery-Asberg Depression Rating Scale Wstęp Zaburzenia psychiczne, głównie lękowo-depresyjne, często towarzyszą chorobom somatycznym, zwłaszcza o przewlekłym przebiegu. Nie zawsze spełniają one kryteria dużej depresji, ale często mają podłoże psychogenne (reaktywne) lub somatogenne (w przebiegu chorób organicznych). Objawy występujące u chorych to: obniżenie nastroju, napędu psychoruchowego, zaburzenia rytmu okołodobowego, zaburzenia myślenia i zaburzenia aktywności złożonej, lęk oraz objawy somatyczne. Stres związany z przewlekłą chorobą może być Adres do korespondencji: dr n. med. Beata Łabuz-Roszak Klinika Neurologii, Śląski Uniwersytet Medyczny ul. 3 Maja 13/15, 41 800 Zabrze tel. (032) 370 45 84, 605 097 110 e-mail: beatamaria.pl@hoga.pl Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2009, 9, 3 4, 98 103 Copyright 2009 Via Medica, ISSN 1643 3165 jedną z przyczyn depresji u chorych na cukrzycę, oprócz uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i zaburzeń poziomu neurotransmiterów [1, 2]. Depresja, działając zwrotnie, destabilizuje przebieg cukrzycy, ponieważ powoduje pogorszenie samokontroli choroby. Wielu badaczy uważa, że depresja jest czynnikiem wpływającym na rozwój hiperglikemii i zwiększa ryzyko rozwoju powikłań. Nie wyjaśniono do końca mechanizmów powodujących wzrost ryzyka rozwoju cukrzycy i pogorszenie jej przebiegu przez depresję. Prawdopodobnie depresja wywołuje nieprawidłowe zachowania, takie jak: nieprzestrzeganie diety, zaleceń lekarskich, palenie tytoniu oraz brak aktywności fizycznej. Dotychczasowe badania nie dostarczyły jednoznacznych dowodów zarówno na temat etiologii obu współistniejących jednostek chorobowych, jak i związku depresji z czynnikami chorobowymi towarzyszącymi cukrzycy. Ze względu na znaczenie chorób psychicznych i cukrzycy oraz związek między tymi schorzeniami koniecz- 98 www.ddk.viamedica.pl

Ilona Kozub-Doros i wsp., Depresja i cukrzyca ne jest przeprowadzenie kolejnych badań identyfikujących czynniki rozwoju obydwu stanów chorobowych, a także opracowanie optymalnej profilaktyki i standardów leczenia. W związku z tym, celem niniejszej pracy była ocena częstości występowania objawów depresyjnych u chorych na cukrzycę w odniesieniu do cech klinicznych choroby, warunków socjoekonomicznych oraz schorzeń towarzyszących. Materiał i metody Badaniami objęto 60 chorych na cukrzycę (30 kobiet, 30 mężczyzn) w wieku 22 79 lat (średni wiek 55,6 ± ± 13,7 roku) leczonych w Wojewódzkiej Poradni dla Chorych na Cukrzycę w Zabrzu. Kryteria włączenia do badania stanowiły: obecność cukrzycy, rozpoznanej i leczonej co najmniej od roku; słuch umożliwiający porozumienie się z badanym; wzrok umożliwiający wykonanie testów neuropsychologicznych; pisemna zgoda pacjenta na uczestnictwo w programie. Kryteria wyłączenia były następujące: znana choroba ośrodkowego układu nerwowego, choroba psychiczna w wywiadzie, stężenie glukozy na czczo w dniu badania poniżej 70 mg/dl, brak zgody na przeprowadzenie badania. Większość (41,7%) chorych miała wykształcenie średnie, 28,3% podstawowe, a 25% zawodowe. Jedynie 5% chorych na cukrzycę w badanej grupie uzyskało wyższe wykształcenie. Grupę kontrolną stanowiło 43 zdrowych ochotników (26 kobiet, 17 mężczyzn) w wieku 18 76 lat (średni wiek 49,4 ± 18,2 roku). W tej grupie również dominowały (37,2%) osoby z wykształceniem średnim; 27,9% pacjentów ukończyło szkołę zawodową, natomiast wyższą i podstawową odpowiednio 18,6% i 16,3% badanych. Badanie uzyskało akceptację Komisji Bioetycznej przy Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach. U każdego chorego przeprowadzono badanie ogólnolekarskie i neurologiczne. Ponadto zastosowano kwestionariusz osobowy, a do oceny stanu emocjonalnego użyto Skali Depresji Montgomery-Asberg (MADRS, Montgomery-Asberg Depression Rating Scale). Kwestionariusz osobowy zawierał pytania o dane osobowe pacjenta i skargi związane ze zdrowiem, ze szczególnym uwzględnieniem cukrzycy, oraz wynik badania neurologicznego. Dla celów tego badania cukrzycę uznano za dostatecznie wyrównaną metabolicznie, gdy wartość hemoglobiny glikowanej (HbA 1c ) była mniejsza niż 7,5. Test MADRS jest 6-stopniową skalą oceny depresji, mierzącą nasilenie 10 objawów u osoby badanej (smutek obserwowany przez badającego, skargi na smutek, poczucie napięcia wewnętrznego, skrócenie snu, zmniejszenie apetytu, trudności w koncentracji uwagi, znużenie i męczliwość, niemożność przeżywania uczuć, pesymistyczne myśli, myśli samobójcze). Zastosowano ogólnie przyjętą punktową ocenę stwierdzanych zmian: 0 11 norma; 12 19 depresja łagodna; 20 28 depresja umiarkowana; 29 43 depresja ciężka; 44 60 depresja bardzo ciężka [3]. Analiza statystyczna Uzyskane rezultaty poddano analizie statystycznej za pomocą programu komputerowego STATISTICA v. 5.5. Wynik badania uznano za istotny statystycznie, jeżeli poziom istotności (p) był mniejszy lub równy 0,05. W opisie wielkości liczbowych podano standardowe parametry statystyczne: liczebność, średnią arytmetyczną, odchylenie standardowe, medianę (50. percentyl) oraz zakres zmian (wartości minimalne i maksymalne w analizowanej grupie wyników). Zastosowano następujące testy: test Shapiro-Wilka normalności rozkładu, test U Manna-Whitneya, test Kruskala-Wallisa, test c 2 z poprawką Yatesa, test MANOVA, test Spearmana korelacji rangowej, regresję logistyczną, analizę ROC. Wyniki W badanej grupie chorzy na cukrzycę typu 2 stanowili 72% (43 osoby), chorzy na cukrzycę typu 1 28% (17 osób). Czas trwania choroby wynosił: 1 5 lat u 18 (30%) pacjentów, 6 10 lat u 10 (17%), powyżej 10 lat u 32 (53%) chorych; 38 (63,3%) osób leczono insuliną, 22 (37%) doustnymi lekami hipoglikemizującymi. Stopień wyrównania metabolicznego był dostateczny u 39 (65%) pacjentów, a niedostateczny u 21 (35%) chorych. Średnia wartość HbA 1c wynosiła 7,5 ± 1,44%. W badanej grupie stwierdzono współwystępowanie następujących schorzeń: choroba wieńcowa (32%), przebyty zawał serca (15%), nadciśnienie tętnicze (58%), przebyty udar mózgu (12%), hipercholesterolemia (38%). Swoiste powikłania cukrzycy występowały u 35 (58,3%) pacjentów. Dominowała retinopatia (30%) i neuropatia (25%), rozpoznane w specjalistycznym badaniu klinicznym. Uzyskane wyniki przedstawiono w tabeli 1. Na podstawie testu MADRS depresję rozpoznano u 18 chorych na cukrzycę (12 kobiet, 6 mężczyzn) oraz u 3 osób z grupy kontrolnej (2 kobiet, 1 mężczyzny). W grupie chorych na cukrzycę średnia liczba punków uzyskanych w teście MADRS wynosiła 7,7 ± 6,8 i była znamiennie wyższa od wartości stwierdzonej w grupie kontrolnej (3,4 ± 4,6; p = 0,0001). Na podstawie analizy wieloczynnikowej wykazano, że cukrzyca jest niezależnym czynnikiem ryzyka depresji. Częstość nieprawidłowego wyniku jest prawie 6-krotnie większa niż w grupie kontrolnej (tab. 2). www.ddk.viamedica.pl 99

Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2009, Vol. 9, No. 3 4 Tabela 1. Wyniki testu MADRS (x ± SD) u chorych na cukrzycę i w grupie kontrolnej Table 1. MADRS scores (x ± SD) in diabetic patients and in control group Grupa N x ± SD Mediana Min.; Maks. p Wszyscy badani Chorzy 60 7,7 ± 6,8 6,0 0,0; 25,0 0,0001 Zdrowi 43 3,4 ± 4,6 2,0 0,0; 21,0 Kobiety Chore 30 9,3 ± 6,5 7,0 1,0; 24,0 0,00003 Zdrowe 26 2,9 ± 3,6 2,0 0,0; 15,0 Mężczyźni Chorzy 30 6,1 ± 6,7 3,0 0,0; 25,0 0,17 Zdrowi 17 4,1 ± 5,8 2,0 0,0; 21,0 Tabela 2. Analiza wieloczynnikowa wpływu cukrzycy, wieku, płci i wykształcenia na występowanie nieprawidłowych wyników w testach neuropsychologicznych Table 2. Multivariate analysis of the impact of diabetes, age, gender and education on abnormal results in neuropsychological tests Czynnik Wynik p Chorzy (n = 60) 5,9 (1,6; 21,8) 0,008 Zdrowi (n = 43) Wiek (n = 103): narastająco o 10 lat 0,8 (0,6; 1,2) 0,34 Płeć (n = 103): kobiety/mężczyźni 2,0 (0,7; 5,9) 0,20 Wykształcenie (n = 103): wyższe/średnie/zawodowe/podstawowe 0,8 (0,4; 1,4) 0,38 Dla istotnych czynników podano wartości ilorazów szans uzyskane w końcowej fazie analizy, a dla nieistotnych wartości w momencie ich eliminacji z analizy. Tabela 3. Wyniki testu MADRS (x ± SD) w podgrupach chorych na cukrzycę z uwzględnieniem cech klinicznych cukrzycy Table 3. MADRS scores (x ± SD) in subgroups of diabetic patients according to clinical features of diabetes Czynnik x ± SD p Typ cukrzycy 1 10,2 ± 7,5 2 6,8 ± 6,3 Stosowane leczenie Tabletki 5,1 ± 4,0 Insulina 9,3 ± 7,6 Cukrzyca wyrównana Niedostatecznie 10,9 ± 8,7 Dostatecznie 6,1 ± 5,0 0,09 0,02 0,01 Czas leczenia < 5 lat 5,4 ± 5,4 5 10 lat 7,6 ± 6,3 0,19 > 10 lat 9,1 ± 7,4 Aanalizując rezultaty uzyskane przez kobiety chore na cukrzycę w porównaniu z pacjentkami zdrowymi, wykazano znamiennie częstsze występowanie depresji u kobiet, a poziom znamienności był wyższy (p = = 0,00003) niż w całej badanej grupie. Mężczyźni chorzy na cukrzycę również uzyskiwali gorsze wyniki w porównaniu ze zdrowymi, jednak różnica ta nie była istotna statystycznie. Nie stwierdzono wpływu wieku ani wykształcenia na częstość występowania depresji. Natomiast zaobserwowano, że gorsze warunki bytowe wiązały się z częstszym, choć nieznamiennie, rozpoznaniem depresji. Wyniki testu MADRS były istotnie gorsze w podgrupie chorych leczonych insuliną (p = 0,02) oraz o niedostatecznym wyrównaniu cukrzycy (p = 0,01). W miarę trwania choroby pacjenci również uzyskiwali gorsze rezultaty, chociaż różnice te nie były znamienne statystycznie (tab. 3). Wszystkie analizowane współistniejące z cukrzycą stany chorobowe powodowały pogorszenie wyników 100 www.ddk.viamedica.pl

Ilona Kozub-Doros i wsp., Depresja i cukrzyca Tabela 4. Wyniki testu MADRS (x ± SD) w podgrupach chorych na cukrzycę z uwzględnieniem chorób towarzyszących Table 4. MADRS score (x ± SD) in subgroups of diabetic patients according to accompanying diseases Choroba x ± SD p Choroba wieńcowa Brak 6,9 ± 6,7 Obecna 9,7 ± 6,8 Nadciśnienie tętnicze Brak 7,3 ± 6,9 Obecne 8,1 ± 6,8 Przebyty zawał serca Nie 7,1 ± 6,4 Tak 11,1 ± 8,1 Przebyty udar mózgu Nie 7,3 ± 6,7 Tak 10,6 ± 7,5 Hipercholes terolemia Brak 7,1 ± 6,9 Obecna 8,8 ± 6,6 0,15 0,67 0,10 0,24 0,35 Tabela 5. Wyniki testu MADRS (x ± SD) w podgrupach chorych na cukrzycę z uwzględnieniem swoistych powikłań cukrzycy Table 5. MADRS scores (x ± SD) in subgroups of diabetic patients according to the presence or absence of specific complications Powikłanie x ± SD p Retinopatia Brak 7,3 ± 6,7 0,49 Obecna 8,7 ± 7,0 Neuropatia Brak 6,8 ± 5,9 0,08 Obecna 10,4 ± 8,6 testu MADRS, co było najbardziej widoczne u chorych, którzy przebyli zawał serca i udar mózgu. Wartości te jednak nie osiągnęły znamienności statystycznej (tab. 4). Cukrzyca powikłana nefropatią występowała jedynie u 2 chorych, dlatego też wyeliminowano ją z analizy statystycznej. Neuropatia wiązała się z gorszymi wynikami testu MADRS, chociaż różnica ta nie była istotna statystycznie (tab. 5). Dyskusja W badaniu własnym wykazano, że ryzyko wystąpienia depresji w grupie chorych na cukrzycę jest 6-krotnie większe niż w grupie kontrolnej. Podobne wyniki uzyskali Lustman i wsp. [4] oraz Thomas i wsp. [5], natomiast Weyerer i wsp. [6] po zbadaniu grup chorych na różne przewlekłe choroby somatyczne nie wykazali, że depresja częściej towarzyszy cukrzycy niż pozostałym schorzeniom. Najprawdopodobniej obserwowane różnice wynikają z faktu, że w dwóch pierwszych spośród cytowanych prac badanych porównywano do grupy osób zdrowych. Oceniając częstość występowania depresji w grupie kobiet i mężczyzn chorych na cukrzycę, autorzy niniejszej pracy wykazali, że kobiety chore na cukrzycę częściej uzyskują nieprawidłowe wyniki w teście MADRS. Podobne rezultaty zanotowało wielu autorów. Thomas i wsp. [5] udokumentowali 2-krotnie częstsze występowanie stanów lękowo-depresyjnych u kobiet niż u mężczyzn chorych na cukrzycę. Podobnie Egede i Zheng [7] uznali, że płeć żeńska w przypadku cukrzycy jest jednym z ważnych czynników ryzyka depresji [7]. W badaniu Nicholsa i Browna [8] depresja była około 2-krotnie częstsza u kobiet niż u mężczyzn chorych na cukrzycę. Biorąc pod uwagę wyniki badań własnych oraz wcześniejsze doniesienia, można stwierdzić, że depresja dotyczy szczególnie kobiet chorych na cukrzycę. Należy pamiętać, że również w populacji ogólnej depresja częściej występuje wśród kobiet. Kolejnym zagadnieniem analizowanym przez autorów niniejszej pracy był związek depresji z poziomem wykształcenia. W badaniu własnym, podobnie jak Egede i Zheng [7], zaś w przeciwieństwie do Peyrot i Rubin [9] autorzy nie wykazali związku między depresją a stopniem edukacji chorych na cukrzycę. W niniejszym badaniu zaobserwowano gorsze wyniki testu MADRS w grupie chorych, którzy charakteryzowali się złymi warunkami ekonomicznymi, ale różnice te nie były znamienne statystycznie w przeciwieństwie do www.ddk.viamedica.pl 101

Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2009, Vol. 9, No. 3 4 Roya i Roya [10], Peyrota i Rubina [9] oraz Karlsona i Agardha [11], którzy wykazali wyraźny związek depresji z niskim poziomem socjoekonomicznym. Również Thomas i wsp. [5] stwierdzili nasilenie stanów lękowodepresyjnych u kobiet chorych na cukrzycę cechujących się niskim statusem socjoekonomicznym [5]. Na taką tendencję wskazują badania prowadzone u chorych na depresję bez innych schorzeń somatycznych, wykazując jej powiązanie z niskimi dochodami [12]. Badania własne oraz dane pochodzące z piśmiennictwa wskazują więc, że depresja u chorych na cukrzycę, podobnie jak u osób zdrowych, wiąże się z niskim poziomem socjoekonomicznym. W niniejszym badaniu gorsze wyniki testu MADRS uzyskali chorzy na cukrzycę niewyrównaną. Współwystępowanie depresji i cukrzycy jest ważnym problemem klinicznym, ponieważ wiele badań wskazuje na wzajemne oddziaływanie tych dwóch schorzeń [4, 13 16]. Ciechanowski i wsp. [17] wykazali, że depresja u chorych na cukrzycę wiąże się z nieprzestrzeganiem zaleceń dietetycznych. Lustman i wsp. [4] wykazali natomiast, że wyrównanie cukrzycy poprawia się wraz z leczeniem depresji, a zmniejszenie nasilenia depresji wiąże się z lepszą kontrolą glikemii. Świadomość tych powiązań jest ważna w codziennej opiece nad chorym. Interwencje terapeutyczne zarówno w zakresie hiperglikemii, jak i zaburzeń emocji zmniejszają objawy chorobowe i poprawiają jakość życia. Insulinoterapia w porównaniu z leczeniem doustnym w badaniu własnym spowodowała 4-krotny wzrost częstości występowania depresji. Z kolei Peyrot i Rubin [9], Roy i Roy [10] oraz Karlson i Agardh [11] w etiologii depresji u chorych na cukrzycę podkreślali rolę terapii doustnej. W niniejszym badaniu większość stanowili chorzy na cukrzycę typu 2, których w trakcie trwania badań leczono insuliną, lecz czas insulinoterapii u większości był krótszy niż terapii lekami doustnymi. Roy i Roy [10] oraz de Groot i wsp. [18] podkreślili wpływ zaburzeń nastroju lub jawnej depresji na występowanie powikłań cukrzycy. Robinson i wsp. [19] oraz Bailey [20] zaobserwowali natomiast, że obecność wielu powikłań cukrzycy odgrywa ważną rolę w ujawnianiu się depresji. W badaniu własnym wykazano, że chorzy, u których rozpoznano neuropatię i retinopatię, stanowili jedynie 20% grupy badanej; częściej też uzyskiwali nieprawidłowe wyniki w teście MADRS, chociaż obserwowana różnica nie była znamienna statystycznie. Jeżeli przyjąć, że związek powikłań cukrzycy z depresją jest pewny, to podobnie jak w przypadku zależności między wyrównaniem choroby a depresją, niepewna jest sekwencja zdarzeń czy zaburzenia nastroju są pierwotne, czy wtórne do powikłań cukrzycy? Wyniki badania własnego, chociaż obejmującego znacząco mniejszą grupę chorych w porównaniu z obserwacją Egede i wsp. [21], nie wykazały związku między występowaniem depresji a czasem leczenia cukrzycy. Podobnie Talbot i wsp. [16] nie stwierdzili depresji u chorych leczonych z powodu cukrzycy. Nichols i Brown [8] uważają, że obecność chorób układu sercowo-naczyniowego jest najsilniej wyrażonym czynnikiem ryzyka depresji u mężczyzn chorych na cukrzycę. Egede i wsp. [21] podkreślili znaczenie nikotynizmu u chorych na cukrzycę jako czynnika ryzyka wystąpienia dużej depresji i jednocześnie wskazują, że nałóg ten stanowi również niezależny czynnik ryzyka chorób sercowo- -naczyniowych. Współistnienie tych dwóch obciążeń może wpływać niekorzystnie na zachorowalność i zwiększenie śmiertelności w tej grupie chorych. W badaniu własnym nie wykazano zależności między obecnością chorób towarzyszących, w tym układu sercowo-naczyniowego, a nasileniem depresji, co może jednak wynikać ze stosunkowo rzadkiego występowania tych stanów chorobowych w badanej grupie. Na znaczenie młodszego wieku w rozwoju depresji u chorych na cukrzycę wskazywali Egede i Zheng [7] oraz Nichols i Brown [8]. Związek depresji z młodszym wiekiem u osób bez cukrzycy stwierdzili Breslau i wsp. [12]. Wyniki badania własnego nie wykazały zależności między wiekiem a występowaniem depresji u chorych na cukrzycę. W badanej grupie średnia wieku wynosiła 55,6 ± 13,7 roku, a osoby do 45. roku życia stanowiły jedynie 16,7% grupy. Wnioski 1. U chorych na cukrzycę, zwłaszcza u kobiet, znamiennie częściej występują objawy depresyjne niż wśród osób bez cukrzycy. 2. Sposób leczenia oraz stopień wyrównania cukrzycy istotnie wpływają na częstość rozpoznania depresji. 3. Chorzy na cukrzycę wymagają kompleksowej opieki z uwzględnieniem oceny neuropsychologicznej i często z koniecznością wdrożenia odpowiedniej psychoi/lub farmakoterapii. Streszczenie Wstęp. Zaburzenia psychiczne, głównie lękowo-depresyjne, często towarzyszą chorobom somatycznym, zwłaszcza o przewlekłym przebiegu. Celem niniejszej pracy była ocena częstości występowania objawów depresyjnych u chorych na cukrzycę w odniesieniu do cech klinicznych choroby, warunków socjoekonomicznych oraz schorzeń towarzyszących. Materiał i metody. Badaniami objęto 60 chorych na cukrzycę (30 kobiet, 30 mężczyzn) w średnim wieku 55,6 ± 13,7 roku. Grupę kontrolną stanowiło 43 zdrowych ochotników (26 kobiet, 17 mężczyzn) w średnim wieku 49,4 ± 18,2 roku. W badaniu zastosowano Skalę Depresji Montgomery- -Asberg (MADRS). 102 www.ddk.viamedica.pl

Ilona Kozub-Doros i wsp., Depresja i cukrzyca Wyniki. Na podstawie przeprowadzonego testu depresję rozpoznano u 18 chorych na cukrzycę (12 kobiet, 6 mężczyzn) oraz u 3 osób z grupy kontrolnej (2 kobiet, 1 mężczyzny). W grupie chorych na cukrzycę średnia liczba punków uzyskanych w MADRS wynosiła 7,7 ± 6,8 i była znamiennie wyższa od wartości uzyskanej w grupie kontrolnej (3,4 ± 4,6; p = 0,0001). U kobiet chorych na cukrzycę objawy depresyjne występowały znacznie częściej niż u zdrowych pacjentek. Wyniki uzyskane w MADRS były znamiennie gorsze w podgrupie chorych leczonych insuliną (p = 0,02), u których uzyskano niedostateczne wyrównanie cukrzycy (p = 0,01). Rozpoznanie depresji nie wiązało się z wiekiem ani wykształceniem. Warunki bytowe, czas trwania leczenia, choroby towarzyszące (przebyty zawał serca i/lub udar mózgu) wpływały, choć nieznamiennie, na wyniki MADRS. Również neuropatia wiązała się z gorszymi rezultatami uzyskanymi w MADRS, chociaż różnica ta nie była istotna statystycznie. Wnioski. U chorych na cukrzycę, zwłaszcza kobiet, znamiennie częściej stwierdza się depresję, na występowanie której istotnie wpływają sposób leczenia oraz stopień wyrównania cukrzycy. Chorzy na cukrzycę wymagają kompleksowej opieki z uwzględnieniem oceny neuropsychologicznej i często z koniecznością wdrożenia odpowiedniej psycho- i/lub farmakoterapii. Diabet. Dośw. Klin. 2009; 9, 3 4: 98 103 słowa kluczowe: cukrzyca, depresja, Skala Depresji Montgomery-Asberg Piśmiennictwo 1. Cox D.J., Gonder-Frederick L. Major developments in behavioral diabetes research. J. Consult. Clin. Psychol. 1992; 60: 628 638. 2. Lustman P.J., Griffith L.S., Gavard J.A., Clouse R.E. Depression in adults with diabetes. Diabetes Care 1992; 15: 1631 1663. 3. Montgomery S.A., Asberg M. A new depression scale designed to be sensitive to change. Br. J. Psychiatry 1979; 134: 382 389. 4. Lustman P.J., Anderson R.J., Freedland K.E., de Groot M., Carney R.M., Clouse R.E. Depression and poor glycemic control. Diabetes Care 2000; 23: 934 942. 5. Thomas J., Jones G., Scarinci I., Brantley P. A descriptive and comparative study of the prevalence of depressive and anxiety disorders in low-income adults with type 2 diabetes and other chronic illnesses. Diabetes Care 2003; 26: 2311 2317. 6. Weyerer S., Hweer W., Pfeifer-Kurda M., Dilling H. Psychiatric disorders and diabetes: results from a community study. J. Psychosom. Res. 1989; 33: 633 640. 7. Egede L.E., Zheng D. Independent factors associated with major depressive disorder in a national sample of individuals with diabetes. Diabetes Care 2003; 26: 104 111. 8. Nichols G.A., Brown J.B. Unadjusted and adjusted prevalence of diagnosed depression in type 2 diabetes. Diabetes Care 2003; 26: 744 749. 9. Peyrot M., Rubin R.R. Levels and risks of depression and anxiety symptomatology among diabetic adults. Diabetes Care 1997; 20: 585 590. 10. Roy A., Roy M. Depressive symptoms in African-American type 1 diabetics. Depress. Anxiety 2001; 13: 28 31. 11. Karlson B., Agardh C.D. Burden of illness, metabolic control, and complications in relation to depressive symptoms in IDDM patients. Diabet. Med. 1997; 14: 1066 1072. 12. Breslau N., Peterson E.L., Schultz L.R., Chilcoat H.D., Andreski P. Major depression and stages of smoking: a longitudinal investigation. Arch. Gen. Psychiatry 1998; 55: 161 166. 13. Gary T.L., Crum R.M., Cooper-Patrick L., Ford D., Brancati F.L. Depressive symptoms and metabolic control in African-Americans with type 2 diabetes. Diabetes Care 2000; 23: 23 29. 14. Hanninen J.A., Takala J.K., Keinanen-Kiukaanniemi S.M. Depression in subjects with type 2 diabetes: predictive factors and relation to quality of life. Diabetes Care 1999; 22: 997 998. 15. Macrodimitris S.D., Endler N.S. Coping, control, and adjustment in type 2 diabetes. Health Psychol. 2001; 20: 208 216. 16. Talbot F., Nouwen A., Gingras J., Belanger A., Audet J. Relations of diabetes intrusiveness and personal control to symptoms of depression among adults with diabetes. Health Psychol. 1999; 18: 537 542. 17. Ciechanowski P.S., Katon W.J., Russo J.E. Depression and diabetes: impact of depressive symptoms on adherence, function, and costs. Arch. Intern. Med. 2000; 160: 3278 3285. 18. de Groot M., Anderson R., Freedland K.E., Clouse R.E., Lustman P.J. Association of depression and diabetes complications: a meta-analysis. Psychosom. Med. 2001; 63: 619 630. 19. Robinson N., Fuller J.H., Edmeades S.P. Depression and diabetes. Diabet. Med. 1988; 5: 268 274. 20. Bailey B.J. Mediators of depression in adults with diabetes. Clin. Nurs. Res. 1996; 5: 28 42. 21. Egede L.E., Zheng D., Simpson K. Comorbid depression is associated with increased health care use and expenditures in individuals with diabetes. Diabetes Care 2002; 25: 464 470. www.ddk.viamedica.pl 103