RACHUNEK SATELITARNY TURYSTYKI DLA POLSKI

MINISTERSTWO SPORTU I TURYSTYKI DEPARTAMENT TURYSTYKI RACHUNEK SATELITARNY TURYSTYKI DLA POLSKI 2006 wersja uproszczona INSTYTUT TURYSTYKI WARSZAWA 2009

Redaktor naukowy: prof. dr hab. Ewa Dziedzic Autorzy tekstu: prof. dr hab. Ewa Dziedzic dr Magdalena Kachniewska dr Krzysztof Łopaciński dr Teresa Skalska Praca wykonana na zlecenie Ministerstwa Sportu i Turystyki Instytut Turystyki sp. z o.o. ul. Merliniego 9a 02-511 Warszawa tel. +48 22 8446347 e-mail: it@intur.com.pl www.intur.com.pl

Spis treści Wstęp... 6 1. UWAGI METODOLOGICZNE... 7 1.1. Cele i zawartość opracowania... 7 1.2. Zasady dokonywania oszacowań i źródła informacji... 8 1.2.1. Spożycie turystyczne, produkcja globalna i wartość dodana... 9 1.2.2. Pracujący... 10 1.2.3. Akumulacja... 11 2. SPOŻYCIE TURYSTYCZNE... 12 2.1. Charakterystyka spożycia turystycznego w 2006 roku... 12 3. TURYSTYCZNA PRODUKCJA GLOBALNA, WARTOŚĆ DODANA I UDZIAŁ TURYSTYKI W PKB... 17 3.1. Charakterystyka produkcji globalnej, podaży i wartości dodanej w 2006 roku... 17 3.2. Wkład turystyki w tworzenie PKB w 2006 roku... 19 4. PRACUJĄCY W TURYSTYCE... 21 5. NAKŁADY INWESTYCYJNE W CHARAKTERYSTYCZNYCH RODZAJACH DZIAŁALNOŚCI TURYSTYCZNEJ W 2006 ROKU... 26 5.1. Nakłady inwestycyjne... 26 5.2. Wartość brutto środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2006 roku... 29 6. UWAGI KOŃCOWE... 30 TABLICE... 31 ZAŁĄCZNIK... 35 3

Spis wykresów i tablic Wykres 2.1. Struktura spożycia turystycznego w 2006 roku według grup konsumentów... 12 Wykres 2.2. Spożycie turystyczne nierezydentów w 2006 roku według produktów... 13 Wykres 2.3. Spożycie turystyczne rezydentów w 2006 roku według produktów... 15 Wykres 2.4. Spożycie produktów turystycznych w 2006 roku według rodzajów podróży... 16 Wykres 3.1. Wartość dodana wytworzona w CRDT w 2006 roku według rodzajów działalności... 17 Wykres 3.2 Wartość dodana wytworzona w CRDT w 2006 roku według rodzajów działalności... 18 Wykres 3.3. Turystyczna wartość dodana w 2006 roku według rodzajów działalności... 19 Wykres 3.4. Struktura turystycznego PKB w 2006 roku... 20 Wykres 4.1. Pracujący w turystyce w 2006 roku (wszystkie jednostki)... 22 Wykres 4.2. Samozatrudnieni w turystyce w 2006 roku (wszystkie jednostki)... 23 Wykres 4.3. Pracujący w turystyce w 2006 roku według płci (wszystkie jednostki)... 24 Wykres 4.4. Samozatrudnieni w turystyce w 2006 roku według płci (wszystkie jednostki)... 25 Wykres 5.1. Udział wybranych grup działalności w nakładach inwestycyjnych charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej w 2005 roku... 27 Wykres 5.2. Domy letniskowe i domki wakacyjne oraz rezydencje wiejskie*... 28 Wykres 5.3. Udział wybranych grup działalności w wartości brutto środków trwałych charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej w 2006 roku... 29 Tablica 5.1. Hotele i budynki zakwaterowania turystycznego oddane do użytku w latach 2005-2006... 27 Tablica 5.2. Oszacowania wybranych wielkości dla domów letniskowych i domków wakacyjnych oraz rezydencji wiejskich w latach 2003-2005... 28 4

Wykaz skrótów CPT CRDT ESA 1995 FTE MF MFW NACE Rev. 1 OECD PKD PKWiU RDZT RMF RST SNA TWD UNWTO (OMT) WTTC charakterystyczne produkty turystyczne charakterystyczne rodzaje działalności turystycznej Europejski System Rachunków Narodowych ekwiwalent pełnego czasu pracy Ministerstwo Finansów Międzynarodowy Fundusz Walutowy Europejska Klasyfikacja Działalności Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej Polska Klasyfikacja Działalności Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług rodzaje działalności związane z turystyką Recommended Methodological Framework (Zalecana Metodologia RST) rachunek satelitarny turystyki system rachunków narodowych (SNA 93 wersja metodologii rachunków narodowych z 1993 r.) turystyczna wartość dodana Światowa Organizacja Turystyki Światowa Rada Podróży i Turystyki Objaśnienia znaków umownych (-) zjawisko nie wystąpiło (0) zjawisko istniało w wielkości mniejszej niż 0,5 (.) zupełny brak informacji lub brak informacji wiarygodnych (x) wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe 5

Wstęp Ze względu na złożony charakter gospodarki turystycznej, ocena efektów ekonomicznych turystyki wymaga wykorzystania różnorodnych źródeł informacji statystycznej i zastosowania odpowiednich narzędzi. Podstawy metodologiczne sporządzania tego typu zestawień zawiera Recommended Methodological Framework (RMF) 1, której polska adaptacja została wykorzystana do sporządzenia Rachunku Satelitarnego Turystyki dla Polski za lata 2000-2002 i 2005. Metodologia ta jest bardzo rozbudowana, jeśli chodzi o zakres analiz, i w konsekwencji wymaga korzystania ze szczegółowych danych opracowanych w ramach rachunków narodowych. Ponieważ potrzebne dane dostępne są dopiero po około trzech latach od roku referencyjnego wyniki RST uzyskuje się ze znacznym opóźnieniem. W celu uzyskania bardziej aktualnych oszacowań opracowano metodologię uproszczonego RST, która opiera się częściowo na projekcji wyników uzyskanych w ramach pełnego RST, a częściowo na badaniach spożycia turystycznego w roku referencyjnym. Metodologia ta została wykorzystana do oszacowania wyników ekonomicznych turystyki w latach 2003-2005 i zastosowano ją również w niniejszym opracowaniu. Opracowanie składa się z sześciu rozdziałów: pierwszy i ostatni zawierają uwagi metodologiczne, pozostałe zaś prezentację i opis uzyskanych oszacowań. W końcowej części opracowania zamieszczono zestaw tablic i załączniki. Uproszczona wersja RST została przygotowana przez zespół pracowników Instytutu Turystyki i SGH w składzie: prof. dr hab. Ewa Dziedzic kierownictwo naukowe i koordynacja całości prac, wartość dodana i turystyczny PKB, dr Magdalena Kachniewska pracujący w turystyce, łącznie z modułem zatrudnienia, dr Krzysztof Łopaciński zagadnienia nakładów inwestycyjnych i środków trwałych, dr Teresa Skalska spożycie turystyczne. Podjęcie prac nad rachunkiem było możliwe dzięki środkom finansowym i zaangażowaniu Departamentu Turystyki w Ministerstwie Sportu i Turystyki. 1 Tourism Satellite Account: Recommended Methodological Framework. [Rachunek Satelitarny Turystyki: Zalecana Metodologia]. WTO, UE, OECD, UN 2001 oraz TSA:RMF 2008. 6

1. UWAGI METODOLOGICZNE 1.1. Cele i zawartość opracowania Podstawowym celem opracowania jest przeprowadzenie obliczeń umożliwiających oszacowanie wkładu turystyki w gospodarkę narodową w sposób bardziej zaktualizowany i mniej kosztowny niż pełna wersja RST. Zgodnie z powyższym założeniem, opracowanie zawiera opis metodologii oraz oszacowania następujących wielkości: spożycia turystycznego według produktów w podziale na rezydentów i nierezydentów oraz spożycia pośredniego w cenach bieżących nabywcy; zmodyfikowanych współczynników turystycznej wartości dodanej; turystycznej wartości dodanej i tzw. turystycznego PKB w cenach bieżących; zatrudnienia i jego struktury w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej (CRDT); nakładów na środki trwałe w CRDT w cenach bieżących nabywcy. Zgodnie z podstawowymi założeniami metodologii RST przedstawionej w RMF, przy ocenie efektów ekonomicznych turystyki uwzględniono tylko efekty bezpośrednie, tj. wynikające z wydatków konsumpcyjnych poniesionych przez odwiedzających lub na ich rzecz w związku z podróżą turystyczną. Zakres podmiotowy i przedmiotowy opracowania jest zasadniczo zgodny z zakresem RST. Oznacza to, że uwzględniono w nim wszystkie grupy podmiotów uczestniczących w spożyciu turystycznym, tj. odwiedzających zagranicznych i krajowych, spośród których wyodrębniono uczestników podróży służbowych oraz spożycie organizacji wspierających gospodarstwa domowe. Podobnie jak RST za 2002 i 2005 rok, oszacowanie obejmuje wszystkie rodzaje podróży turystycznych, czyli podróże jednodniowe oraz połączone z noclegiem. W odniesieniu do rodzajów działalności gospodarczej i produktów, w uproszczonej wersji rachunku uwzględniono wszystkie rodzaje działalności wyszczególnione jako turystyczne (charakterystyczne lub związane z turystyką), które znalazły się w RST za 2005 rok 2. Usunięto z opracowania jedynie te pozycje, dla których w 2005 roku nie stwierdzono spożycia turystycznego lub oszacowano je na bardzo niskim poziomie. Dotyczy to: wynajmu samochodów osobowych oraz obsługi nieruchomości i ich wynajmu w zakresie tzw. drugich domów, a także produktów stanowiących pierwszorzędną produkcję tych rodzajów 2 Spis turystycznych rodzajów działalności i produktów dla RST za 2006 r. zamieszczono w załączniku. 7

działalności. W rezultacie w oszacowaniach uwzględniono rodzaje działalności należące do czterech sekcji: H, I, O i G. 1.2. Zasady dokonywania oszacowań i źródła informacji Podstawą dokonania oszacowań efektów ekonomicznych turystyki w 2006 roku były założenia metodologiczne zamieszczone w końcowej części raportu z wyników RST za 2002 rok 3 oraz wyniki pełnego RST za 2005 r. W wersji uproszczonej RST podstawę szacowania ekonomicznych efektów turystyki stanowią następujące parametry: 1) udział poszczególnych turystycznych rodzajów działalności w produkcji globalnej sekcji, do których zostały zaklasyfikowane, 2) udział poszczególnych turystycznych rodzajów działalności w tworzeniu wartości dodanej w sekcjach, do których zostały zaklasyfikowane, 3) udział produkcji pierwszorzędnej i podatków od produktów netto w całkowitej podaży produktów turystycznych, 4) struktura wydatków na poszczególne produkty turystyczne w ramach wydatków turystycznych mieszkańców Polski. Niestabilność wartości tych parametrów w poszczególnych latach, dla których opracowano pełny RST oraz brak wyraźnych tendencji w połączeniu z krótką serią danych (tylko cztery lata) sprawiają, że trudno zastosować procedury statystyczne umożliwiające projekcję ich poziomu w kolejnych latach. W związku z tym postanowiono przyjąć, że w 2006 wymienione wyżej parametry nie uległy zasadniczej zmianie w stosunku do 2005 roku. Podobne założenie przyjęto także przy opracowywaniu uproszczonych RST dla lat 2003-2005, dla których rokiem bazowym był 2002. Wielkość i struktura spożycia turystycznego została skorygowana na podstawie zaobserwowanych w 2006 roku zmian w spożyciu turystycznym. Oznacza to, że spośród dwóch współczynników, które mają podstawowe znaczenie dla oceny wyników ekonomicznych turystyki: współczynnika specjalizacji produkcji i współczynnika spożycia turystycznego, ten pierwszy pozostał bez zmian w porównaniu z 2005 rokiem, a drugi został odpowiednio skorygowany w górę lub w dół. W rezultacie będący ich iloczynem współczynnik turystycznej wartości dodanej (TWD), który różni się od obliczonego dla 2005 roku. 3 Rachunek satelitarny turystyki dla Polski 2002, Warszawa 2006, s. 71-76. 8

1.2.1. Spożycie turystyczne, produkcja globalna i wartość dodana Oszacowanie wielkości spożycia rezydentów (mieszkańców) terytorium ekonomicznego Polski oparto na następujących źródłach informacji: badaniu modułowym uczestnictwa w turystyce mieszkańców Polski w 2005 roku, przeprowadzonym przez GUS; badaniu budżetów gospodarstw domowych w latach 2005 i 2006 w ujęciu kwartalnym w zakresie wydatków związanych z uprawianiem turystyki, przeprowadzonym przez GUS; badaniu Instytutu Turystyki z 2006 roku dotyczącym uczestnictwa w turystyce i wydatków na turystykę wyjazdową mieszkańców Polski; danych dotyczących wydatków na podróże służbowe oszacowanych przez GUS na potrzeby rachunków narodowych; Podobnie jak w poprzednich latach, popyt turystyczny nierezydentów oszacowano wykorzystując dwa źródła informacji: badania ankietowe odnoszące się do przyjazdów i wydatków nierezydentów (turystów i odwiedzających jednodniowych), przeprowadzone w 2006 roku przez Instytut Turystyki na granicach; do oszacowania wielkości wydatków posłużono się również danymi straży granicznej, publikowanymi przez GUS; dane Narodowego Banku Polskiego, zestawione w bilansie płatniczym na bazie transakcji w pozycji podróże i transport, chociaż publikowany bilans płatniczy na bazie transakcji nie pozwala na dokładne obliczenie wartości usług transportu międzynarodowego w zakresie przewozów pasażerskich. 4 Przy szacowaniu popytu rezydentów wykorzystano charakterystykę podróży z badania modułowego, wielkość zaś wydatków na poszczególne produkty skorygowano na podstawie zmian zaobserwowanych w wydatkach gospodarstw domowych i wydatkach przedsiębiorstw na podróże służbowe. Jeśli chodzi o gospodarstwa domowe, w odniesieniu do wydatków na imprezy turystyczne i pasażerskie przewozy lotnicze wykorzystano dynamikę zmian zaobserwowaną w ciągu całego roku, w odniesieniu zaś do pozostałych produktów dynamikę zmian zaobserwowaną w III kwartale, okresie największego nasilenia ruchu turystycznego w Polsce. Podobnie jak w poprzednich edycjach RST i zgodnie z przyjętą metodologią, dane dotyczące strony popytowej RST opracowano w wersji netto, tzn. dokonano rozszacowania wartości usług cząstkowych zakupionych przez turystów w formie imprez. W zakresie produkcji globalnej, wartości dodanej oraz podaży produktów turystycznych podstawą oszacowań były wielkości tych zmiennych w 2005 roku dla sekcji H, I, O i G, opublikowane przez GUS jako wyniki rachunków narodowych według sektorów instytucjonal- 4 Szczegółowe informacje na temat metodologii szacowania popytu turystycznego nierezydentów zawarte zostały w edycji RST za 2002 rok. 9

nych 5. Oszacowania dotyczące kwoty podatków pośrednich netto oparto na danych z rachunku podaży i wykorzystania wyrobów i usług w 2005 r. 6 W odniesieniu do niektórych danych dokonano utajnienia informacji dla transportu kolejowego i lotniczego. 1.2.2. Pracujący Podobnie jak we wcześniejszych wersjach RST, uwzględnione w rachunku informacje dotyczące pracujących odnoszą się tylko do charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej. Dane za 2006 rok dotyczące pracujących, zatrudnionych oraz właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin (samozatrudnionych) 7, opracowane zostały na podstawie danych pochodzących z formularza Z-06 według stanu z 31 grudnia 2006 roku. Prezentowane dane obejmują podmioty gospodarki bez względu na charakter własności (sektor publiczny i prywatny), ale ograniczają się do podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób (badanie pełne). Ze względu na brak pełnych danych z przedsiębiorstw liczących do 9 osób (tzw. mikroprzedsiębiorstw), w uproszonym RST wykorzystano dane pochodzące z danych pochodzących z badania reprezentatywnego na formularzu SP-3. We wszystkich tablicach utajnione zostały dane o transporcie lotniczym ze względu na konieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej. Ze względu na rozwiązania stosowane w polskiej statystyce zatrudnienia, niemożliwe jest wyrażenie wielkości zatrudnienia liczbą miejsc pracy, tzn. faktyczną liczbą zatrudnionych. Metodologia statystyczna przyjęta w Polsce umożliwia jedynie określenie przeciętnej liczby pracujących, przy czym dane dotyczące przeciętnej liczby właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin stanowią przeciętną stanu z końca z 2006 r., a dane dotyczące liczby zatrudnionych stanowią ekwiwalent pełnego wymiaru czasu pracy (ang. Full-time Equivalent FTE). Oznacza to, że w Polsce przeciętny poziom zatrudnienia w osobach fizycznych podawany jest zawsze w przeliczeniu na pełne etaty (bierze się pod uwagę osoby pełnozatrudnione oraz niepełnozatrudnione w przeliczeniu na pełnozatrudnionych). Dane dotyczące pracujących podano przyjmując zasadę jednorazowego ujmowania osób w głównym miejscu pracy, co pozwala uniknąć sytuacji, w której jedna osoba byłaby liczona kilkakrotnie. Przy szacowaniu liczby pracujących w turystyce uwzględniono informację na temat wielkości współczynnika turystycznej wartości dodanej, który pozwala określić, jaka wielkość zatrudnienia w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej jest faktycznie wynikiem rozwoju ruchu turystycznego w Polsce, bez uwzględniania obsługi innych grup nabywców wykorzystujących ten sam rodzaj produktów (np. usługi gastronomiczne). 5 Rachunki narodowe według sektorów i podsektorów instytucjonalnych 2000-2007, www.stat.gov.pl, data publikacji 21.07.2009, skorygowany w przypadku wyników sekcji H w oparciu o dane zamieszczone w rachunku podaży i wykorzystania wyrobów i usług za 2005 rok: Rachunek podaży i wykorzystania wyrobów i usług w 2005 r., Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa 2009. 6 Rachunek podaży..., op. cit. 7 Dokładny opis pojęć stosowanych w polskiej statystyce pracujących zawiera Rachunek satelitarny turystyki dla Polski 2002, op. cit., s. 44-47. 10

1.2.3. Akumulacja Zgodnie z metodologią RST, wartość akumulacji brutto i zasobów kapitałowych brutto obliczana jest dla charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej, co wyklucza włączenie do niej nakładów związanych z turystyką, ale stanowiących drugorzędną produkcję pozaturystycznych rodzajów działalności. Podobnie jak w pełnej wersji RST, w wersji uproszczonej nie zostały również uwzględnione wartości niematerialne i prawne, a w zakresie aktywów nieprodukowanych niefinansowych grunty i pozostały kapitał tego typu. Oszacowanie wyników gospodarki turystycznej w praktyce oznacza konieczność dysponowania zakresem informacji wykorzystywanym do sporządzania pełnej wersji RST. W niniejszej wersji uproszczonej wykorzystany został pełen zakres informacji na temat nakładów inwestycyjnych na środki trwałe (oszacowanie wartości nakładów w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej) oraz wartość środków trwałych (oszacowanie wartości środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej). W odniesieniu do danych dotyczących nakładów i środków trwałych brutto, nie zastosowano korekty tych wartości za pomocą współczynnika turystycznej wartości dodanej, ponieważ nie miałoby to logicznego uzasadnienia (inwestycje są z zasady niepodzielne i trudno stwierdzić, że np. inwestycją turystyczną było 75% samolotu). Jeśli chodzi o dane na temat nakładów inwestycyjnych na środki trwałe w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej oraz wartości środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej w 2006 roku w cenach bieżących, to podstawowym źródłem były dane z rachunków narodowych dotyczące rachunku produkcji i tworzenia dochodów według sekcji. Do obliczeń wykorzystano wyniki zrewidowanych rachunków oraz dane dotyczące wyników działalności inwestycyjnej opublikowane w wydawnictwach GUS 8. Do oszacowania współczynników strukturalnych niezbędnych do obliczenia nakładów inwestycyjnych i wartości środków trwałych w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej wykorzystano oszacowania tych współczynników wykonane przez GUS. 8 Rachunki narodowe według sektorów i podsektorów instytucjonalnych 2000-2005. GUS Warszawa, czerwiec 2007. Budownictwo. Wyniki działalności w 2003 r. (oraz w latach 2004-2006) GUS. 11

2. SPOŻYCIE TURYSTYCZNE 2.1. Charakterystyka spożycia turystycznego w 2006 roku Spożycie turystyczne na terytorium ekonomicznym Polski oszacowano w 2006 roku na poziomie 38 002 009 tys. PLN (tab. I), z czego 17 091 317 tys., tj. 45%, przypadło na wydatki rezydentów (gospodarstw domowych i poniesione w ramach podróży służbowych). Strukturę spożycia turystycznego według grup nabywców przedstawia wykres 2.1. Wykres 2.1. Struktura spożycia turystycznego w 2006 roku według grup konsumentów Inne składowe spożycia turystycznego 0,1% Podróże służbowe 16,1% Krajowe spożycie rezydentów 28,9% Spożycie nierezydentów 54,9% Badając strukturę rodzajową spożycia dostrzega się podobnie jak w poprzednich latach przewagę wydatków na charakterystyczne produkty turystyczne (54,4%); produkty związane z turystyką i pozostałe stanowiły pozostałe 45,4% spożycia. Najważniejszą pozycję w grupie charakterystycznych produktów turystycznych nabywanych przez odwiedzających (rezydentów i nierezydentów łącznie) stanowiły wydatki na usługi noclegowe (zarówno hoteli, jak i pozostałych obiektów zakwaterowania 34,9%), transportowe ogółem (25,0%), oraz gastronomiczne (23,1%). Struktura ta odbiegała nieco od oszacowanej dla 2005 roku; na uwagę zasługuje zdecydowanie większy udział wydatków na usługi noclegowe, mniejszy zaś na transport. Podobnie jak poprzednio zanotowano nieco większy udział usług biur podróży netto (marże, prowizje, usługi przewodnickie itp.): przeznaczono na nie 7,8% wydatków na produkty charakterystyczne (w 2005 r. 6,4%). W grupie wydatków na produkty związane z turystyką od szeregu lat szczególnie dużą i coraz bardziej znaczącą pozycję stanowią wydatki na paliwo, na które w 2006 roku przez- 12

naczono 7 587 494 tys. PLN, tj. blisko 20% spożycia turystycznego ogółem. Nieco mniej istotne znaczenie miały z kolei wydatki na zakupy żywności, napojów i wyrobów tytoniowych: przeznaczono na nie 3 297 072. PLN (8,7% spożycia ogółem). Warto zauważyć, że tak zakupy paliw, jak i artykułów spożywczych są w pewnym stopniu substytucyjne wobec usług transportowych i gastronomicznych, a ich skala od wielu lat sugeruje, że znaczna część ruchu turystycznego na terenie Polski bazuje na samodzielnym zaspokajaniu potrzeb związanych z transportem i wyżywieniem w trakcie podróży turystycznych. Biorąc to pod uwagę interesujące jest porównanie struktury spożycia głównych grup nabywców usług turystycznych, tzn. nierezydentów oraz rezydentów. Łączne wydatki nierezydentów, poniesione w 2006 roku na rzecz polskich podmiotów gospodarczych (na terenie Polski i za granicą), oszacowano na poziomie 20 878 899 tys. PLN. Wartość zakupionych charakterystycznych produktów turystycznych to łącznie 10 753 106 tys. PLN (tj. 51,5%), a związanych z turystyką i pozostałych produktów i usług 10 125 793 tys. (48,5%). Od wielu lat udział tej drugiej kategorii jest stosunkowo duży, co wynika ze znaczących wydatków nierezydentów w związku z zakupami na własne potrzeby, wliczanych zgodnie z metodologią RST do wydatku turystycznego. Wykres 2.2. Spożycie turystyczne nierezydentów w 2006 roku według produktów Produkty pozostałe 20,1% Usługi noclegowe 16,5% Usługi gastronomiczne 15,3% Produkty rafinacji ropy naftowej 14,7% Dzianiny, trykotaże, odzież, futra, obuwie 5,5% Produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe 8,2% Usługi kulturalnorekreacyjne 6,7% Usługi agencji turystycznych 2,5% Międzymiastowe kolejowe przewozy pasażerskie 0,7% Pasażerski transport lądowy 1,4% Pasażerski transport wodny 0,2% Przewozy lotnicze pasażerskie 8,2% Najważniejszą pozycję spożycia turystycznego nierezydentów stanowiły w 2006 roku usługi noclegowe (łącznie 16,5%) i gastronomiczne (15,3%). Większy niż rok wcześniej był udział wydatków na usługi transportu pasażerskiego świadczone przez polskich przewoźników (wszystkie rodzaje transportu łącznie: 10,5%). Udział ten jest ciągle jednak nieduży, a wpływa na to struktura przyjazdów cudzoziemców do Polski według środków transportu: mimo wzrastającego pasażerskiego ruchu lotniczego zdecydowana większość nierezydentów 13

korzysta z własnych samochodów osobowych, co powoduje, że wydatki na zakup paliw, które stanowiły 14,7% łącznego spożycia nierezydentów odwiedzających Polskę, znacznie przewyższają przychody polskich przewoźników z tytułu przewozu turystów. Według oszacowań za 2006 rok w usługach transportowych największy udział miał pasażerski transport lotniczy (77,7%, wobec 62,7% w poprzednim roku), a następnie usługi pasażerskiego transportu lądowego (13,3%). Warto zauważyć, że w 2006 roku udział transportu lotniczego znacząco wzrósł, przede wszystkim w związku z dużym znaczeniem podróży polskich emigrantów zarobkowych oraz uruchomieniem w badanym okresie polskiej linii niskokosztowej Centralwings, a pasażerskiego transportu lądowego po kilku latach nieprzerwanego wzrostu zmalał. Udział wydatków nierezydentów na usługi rekreacyjne, rozrywkowe, związane ze sportem oraz usługi muzeów pozostaje w badanym roku na niewielkim poziomie (łącznie około 6,7%) i jest nawet niższy niż w poprzednim okresie. Z kolei usługi agencji turystycznych, rozumiane jako marża biur podróży organizujących turystykę przyjazdową do Polski, oszacowano na nieco wyższym niż poprzednio poziomie; stanowią one jednak zaledwie 2,5% ogółu wydatków. W strukturze wydatków nierezydentów zwraca uwagę większy niż w poprzednim roku udział pozycji pozostałe produkty i usługi nabywane przez odwiedzających (20,1% wobec 14,9% w 2005 i 20,5% w 2004 r.). Znaczenie zakupów dokonywanych zarówno przez turystów, jak i odwiedzających jednodniowych (poza wyodrębnionymi w RST produktami spożywczymi, odzieżą i obuwiem) jest wciąż istotne; ich atrakcyjność i skala waha się w zależności od sytuacji gospodarczej i poziomu cen rynkowych w Polsce i krajach ościennych. W 2006 roku, podobnie jak w latach poprzednich, w spożyciu turystycznym rezydentów podstawowe znaczenie miały wydatki gospodarstw domowych: przypadało na nie 64,3% spożycia turystycznego mieszkańców Polski. Pozostała część (35,7%) związana była z podróżami służbowymi (szczegółową strukturę spożycia turystycznego rezydentów w podziale na rodzaje produktów ilustruje wykres 2.3). W wydatkach rezydentów w badanym roku dominowały charakterystyczne produkty turystyczne (57,9%), wśród których szczególnie istotną pozycję stanowiły wydatki na usługi noclegowe (38%) i transportowe (blisko 30% łącznych wydatków na charakterystyczne produkty turystyczne, poniesionych przez rezydentów, znacznie mniej niż w roku poprzednim). W transporcie największe znaczenie miały w 2006 roku przewozy lotnicze (12,5%), których udział jest z roku na rok coraz większy (w 2005 r. 10,1%). oraz pasażerski transport lądowy (ok. 11,4%). Spadło natomiast znaczenie przewozów kolejowych. Ważną pozycję w strukturze konsumpcji stanowiły również wydatki na usługi gastronomiczne (blisko 16% charakterystycznych produktów turystycznych). Strukturę całego spożycia turystycznego rezydentów (tj. łącznie z pozostałymi produktami związanymi z turystyką) ilustruje wykres 2.3. 14

Wykres 2.3. Spożycie turystyczne rezydentów w 2006 roku według produktów Produkty rafinacji ropy naftowej 27% Produkty pozostałe 2% Usługi noclegowe 22% Dzianiny, trykotaże, odzież, futra, obuwie 5% Usługi gastronomiczne 9% Międzymiastowe kolejowe przewozy pasażerskie 3% Produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe 9% Usługi kulturalnorekreacyjne 3% Przewozy lotnicze Usługi agencji pasażerskie turystycznych 7% 6% Pasażerski transport lądowy 7% Pasażerski transport wodny 0% Należy sądzić, że dla podmiotów działających na rynku turystycznym interesujące jest prześledzenie, które rodzaje podróży wywołują popyt na określone typy produktów. Zestawienie takie w odniesieniu do podróży nierezydentów, gospodarstw domowych rezydentów i podróży służbowych rezydentów zawiera wykres 2.4. Oszacowania dokonane dla 2006 roku pokazują, że spożycie usług noclegowych niemal po równo rozkłada się między rezydentów i nierezydentów, z niewielką przewagą tych pierwszych (ich udział w spożyciu ogółem wyniósł 52,2%, z czego na gospodarstwa domowe przypadało 31,8%, a na uczestników podróży służbowych 20,4% ). Usługi gastronomiczne nabywane są w przeważającej mierze przez nierezydentów (66,9%), a w jednej trzeciej przez gospodarstwa domowe rezydentów. Z kolei podstawową grupę klientów jednostek transportowych, zwłaszcza międzymiastowych przewozów kolejowych i transportu lądowego stanowią gospodarstwa domowe (odpowiednio ok. 61% i 45,6%). W 2006 roku zwraca ponadto uwagę wysoki i rosnący udział podróżujących służbowo rezydentów w nabywaniu usług transportu lotniczego (około 30,6%) oraz zakupie paliw (około 37,6%). 15

Wykres 2.4. Spożycie produktów turystycznych w 2006 roku według rodzajów podróży 0% 20% 40% 60% 80% 100% Usługi noclegowe Usługi gastronomiczne Międzymiastowe kolejowe przewozy pasażerskie Pasażerski transport lądowy Pasażerski transport wodny Przewozy lotnicze pasażerskie Usługi agencji turystycznych Usługi kulturalno-rekreacyjne Produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe Dzianiny, trykotaże, odzież, futra, obuwie Produkty rafinacji ropy naftowej Razem produkty turystyczne Produkty pozostałe Spożycie rezydentów Zużycie pośrednie Nierezydenci Z oszacowań wynika, że zmiany, które zaszły w wielkości całego spożycia turystycznego w badanym okresie w stosunku do 2005 roku, są nieznaczne. Ogólny poziom spożycia wzrósł o prawie 2,2% (z 37,2 mld do 38 mld PLN). Zmiany te są rezultatem wzrostu spożycia nierezydentów (o 8,3%), przy równoczesnym spadku krajowego spożycia rezydentów w ramach budżetów gospodarstw domowych (o 0,6%). Spożycie turystyczne w ramach krajowych podróży służbowych natomiast wzrosło (o 5%). Omawiając wyniki RST za 2006 rok warto również zwrócić uwagę na pewne, dość niekorzystne dla sektora turystyki zmiany strukturalne. Ogólny wzrost spożycia turystycznego w stosunku do poprzedniego roku wynika przede wszystkim ze wzrostu wydatków na pozostałe produkty związane z turystyką, przy jednoczesnym spadku udziałów produktów charakterystycznych. W grupie charakterystycznych produktów turystycznych należy jednak podkreślić korzystny wzrost poziomu wydatków na usługi hotelarskie (o ok. 17,2%), marży z tytułu świadczenia usług przez biura podróży (o 12,1%) oraz wydatków na usługi transportu lotniczego (o blisko 2%). Niepokoi natomiast znaczący spadek wydatków na usługi międzymiastowego transportu kolejowego. 16

3. TURYSTYCZNA PRODUKCJA GLOBALNA, WARTOŚĆ DODANA I UDZIAŁ TURYSTYKI W PKB 3.1. Charakterystyka produkcji globalnej, podaży i wartości dodanej w 2006 roku Na podstawie przeprowadzonych szacunków ustalono, że w 2006 roku wartość pierwszorzędnej produkcji globalnej w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej (skupiona w sekcjach H, I, O) wyniosła 123 256 026 tys. PLN i stanowiła 5,7% produkcji globalnej w całej gospodarce. Jeśli chodzi o podaż charakterystycznych produktów turystycznych, to została ona oszacowana na 69 060 943 tys. PLN. Fakt, że mimo zastosowania cen nabywcy jest ona znacząco niższa niż produkcja globalna wynika stąd, że zgodnie z zasadami klasyfikacji gospodarczej produkcja globalna transportu obejmuje łącznie transport pasażerski i towarowy, nie ujmowany w podaży charakterystycznych produktów turystycznych. Strukturę podaży produktów turystycznych w 2006 roku ilustruje wykres 3.1. Wykres 3.1. Wartość dodana wytworzona w CRDT w 2006 roku według rodzajów działalności usługi kulturalno-rekreacyjne 23% usługi noclegowe 11% usługi biur podróży 4% usługi transportu wodnego i lotniczego 6% usługi pozostałego transportu lądowego 23% usługi gastronomiczne 28% usługi transportu kolejowego 5% 17

Wykres 3.1 pokazuje, że największy udział w podaży charakterystycznych produktów turystycznych miały usługi gastronomiczne (28%), a następnie usługi kulturalno-rekreacyjne i transportu lądowego pozostałego (po 23%). Obok charakterystycznych produktów turystycznych przedmiotem zainteresowania odwiedzających są także produkty związane z turystyką, którymi w przypadku Polski są usługi handlowe sklasyfikowane w sekcji G. Produkcja globalna tej sekcji w 2006 r. wyniosła 308 121 mln PLN i była o 4,7% wyższa niż w roku poprzednim. Wartość dodana wytworzona w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej została oszacowana na poziomie 53 074 743 tys. PLN. Oznacza to udział w wartości dodanej wytworzonej w całej gospodarce na poziomie 5,7%, a więc identycznym, jak udział w produkcji globalnej. Zgodnie z zastosowaną metodologią szacunku struktura wartości dodanej w CRDT według rodzajów działalności taka sama, jak w 2005 r. wykres 3.2 Wykres 3.2 Wartość dodana wytworzona w CRDT w 2006 roku według rodzajów działalności działalność kulturalno-rekreacyjna 13% biura podróży 6% transport wodny, lotniczy z działalnością wspomagającą 6% baza noclegowa 7% gastronomia 14% transport kolejowy 10% transport lądowy pozostały 44% Z danych przedstawionych na wykresie 3.2 wynika, że największy udział w tworzeniu wartości dodanej w CRDT miał transport lądowy pozostały (44%), znaczący był też udział obiektów noclegowych i gastronomii (21%) oraz działalności kulturalno-rekreacyjnej (13%). Najsilniej kojarzone z turystyką rodzaje działalności hotelarstwo i biura podróży miały w niej łączny udział na poziomie 13%. Jak kilkakrotnie wspomniano, wartości dodanej wytworzonej w CRDT nie można utożsamiać z wartością dodaną wytworzoną w związku z produkcją na rzecz spożycia turystycznego, nazywaną turystyczną wartością dodaną. Jej oszacowanie wymaga skorygowania przedstawionych wielkości o wskaźnik spożycia turystycznego i specjalizacji produkcji 9 (tabl. III). Obliczona w ten sposób turystyczna wartość dodana wytworzona w CRDT i działalności związanej z turystyką (handel) wyniosła w 2006 roku 15 390 171 tys. PLN 10, co stanowiło 9 W tablicy III podano iloczyn współczynnika specjalizacji produkcji i spożycia turystycznego, który nosi nazwę współczynnika turystycznej wartości dodanej (TWD). 10 Z uwzględnieniem czynszu oszacowanego dla tzw. drugich domów za 2005 r. 18

1,7% wartości dodanej wytworzonej w tym roku w całej gospodarce. Jeśli uwzględnić także turystyczną wartość dodaną wypracowaną w handlu oraz jako efekt wytwarzania produktów turystycznych w innych rodzajach działalności, to wyniosła ona 19 675 471 tys. PLN, co stanowiło 2,1% wartości dodanej brutto wytworzonej w 2006 r, w całej gospodarce. Udział poszczególnych rodzajów działalności w turystycznej wartości dodanej ilustruje wykres 3.3. Wykres 3.3. Turystyczna wartość dodana w 2006 roku według rodzajów działalności drugorędna i pozostała 22% baza noclegowa 14% gastronomia 9% drugie domy 3% handel 27% działalność kulturalno-rekreacyjna 4% transport kolejowy 1% pozostały transport lądowy 2% transport wodny, lotniczy z działalnością wspomagającą 10% biura podróży 8% Z analizy danych przedstawionych na wykresie 3.3. wynika, że nieco ponad połowa turystycznej wartości dodanej (51%) została wypracowana w charakterystycznych turystycznych rodzajach działalności, 27% w handlu, a więc w działalności związanej z turystyką, a pozostałe 22% jako efekt drugorzędnej produkcji produktów turystycznych w innych niż podstawowe rodzajach działalności. Wśród CRDT największy udział w tworzeniu turystycznej wartości dodanej miały obiekty noclegowe i gastronomia, na które przypadało 23% jej wielkości. Na działalność transportową ogółem przypadało łącznie 13% turystycznej wartości dodanej, a na działalność biur podróży 8%. W porównaniu z 2005 r. nastąpiły dość istotne zmiany, które są efektem tendencji zaobserwowanych w spożyciu turystycznym. Wzrósł udział wartości wypracowanej jako efekt produkcji drugorzędnej i pozostałej (z 19% do 22%) oraz udział handlu (z 21% do 27%). Jeśli chodzi o CRDT, to zwiększył się udział transportu lotniczego i wodnego (z 6% do 10%), natomiast o o 1 p.p. zmniejszył się udział bazy noclegowej i gastronomii oraz biur podróży. 3.2. Wkład turystyki w tworzenie PKB w 2006 roku Wartość dodana ma podstawowe znaczenie jako składnik PKB, jednak to ta druga wielkość stosowana jest powszechnie jako miara wielkości gospodarki. Jego obliczenie wymaga uwzględnienia podatków pośrednich netto (podatków nakładanych na produkty pomniejszonych o dotacje do produktów). Nawet przy sporządzaniu pełnej wersji RST określenie kwoty podatków pośrednich netto zapłaconych w związku ze spożyciem turystycznym jest skompli- 19

kowane. W uproszczonej wersji RST postanowiono dokonać oszacowania tej kwoty na podstawie przeciętnej kwoty obciążeń produktów turystycznych nabytych przez odwiedzających w 2005 roku. Wszystkie informacje dotyczące szacunku turystycznego PKB zamieszczono w tablicy III, należy jednak zaznaczyć, że oszacowania podatków pośrednich są obciążone wyjątkowo dużym marginesem niepewności ze względu na częste zmiany przepisów podatkowych w Polsce, a co za tym idzie, obciążeń podatkowych. Oszacowany w ten sposób turystyczny PKB wyniósł 24 757 771 tys. PLN, co stanowiło 2,33% PKB w całej gospodarce narodowej w 2006 roku. Wykres 3.4. Struktura turystycznego PKB w 2006 roku podatki pośrednie netto 21% CRDT 42% drugorzędna i pozostała 17% handel 20% Wykres 3.4, który przedstawia strukturę turystycznego PKB, pokazuje, że największy udział w jego tworzeniu miały charakterystyczne rodzaje działalności turystycznej (42%), a następnie podatki netto (21%). Wysoki udział tych ostatnich wynika z faktu, że odwiedzający nabywają stosunkowo znaczną ilość towarów, które są wysoko opodatkowane, dotyczy to przede wszystkim paliw silnikowych i w mniejszym stopniu alkoholu, wyrobów tytoniowych i towarów przemysłowych. W porównaniu z 2005 r. udział turystyki w tworzeniu PKB nie uległ zmianie, co oznacza, że efekty gospodarcze turystyki wzrosły proporcjonalnie do wzrostu całej gospodarki. Zaobserwować można natomiast pewne zmiany udziału poszczególnych składników turystycznego PKB wzrósł udział CRDT (z 40% do 42%), a spadł udział handlu (z 23% do 20%). 20

4. PRACUJĄCY W TURYSTYCE Ogółem w 2006 roku liczba pracujących w charakterystycznych rodzajach działalności turystycznej wyniosła 627,5 tys. osób, co stanowiło (podobnie jak rok wcześniej) około 5% siły roboczej w całej gospodarce, chociaż bezwzględna wielkość zatrudnienia nieznacznie wzrosła (z nieco ponad 605 tys. osób). Wzrost dotyczył głównie pracowników najemnych, choć zwiększeniu uległa też liczba właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin ( samozatrudnionych ). Liczba zatrudnionych wzrosła w stosunku do 2005 roku o ponad 28 tys. osób, wpływając na wzrost udziału pracy najemnej w całości zatrudnienia w CRDT o 2 p.p. (do 88%). Liczba samozatrudnionych w 2006 roku stanowiła 12% całości zatrudnienia w CRDT. Przedstawione relacje ulegają zmianie po zastosowaniu współczynnika turystycznej wartości dodanej (TWD). Rzeczywista liczba pracujących bezpośrednio przy obsłudze ruchu turystycznego, oszacowana przy zastosowaniu tego współczynnika, była znacznie niższa: wyniosła nieco ponad 128 tys. osób, a 15% tej liczby stanowili samozatrudnieni. Na jednostki zatrudniające powyżej 9 osób przypadło 64% pracujących, co oznacza, że w 2006 roku tworzyły one prawie 2 razy więcej miejsc pracy aniżeli jednostki mikro (36%). Relacje te uległy nieznacznej tylko zmianie w stosunku do roku 2005, kiedy to na jednostki mikro przypadało 33% pracujących. Niemniej udział jednostek mikro w całości zatrudnienia w CRDT uległ nieznacznemu wzrostowi, pomimo że w tym samym roku liczba przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób nieznacznie wzrosła (o ponad 150 jednostek), a liczba mikroprzedsiębiorstw, spadła o ponad 2300 jednostek. Oznacza to, że wzrasta przeciętna liczba zatrudnionych przypadająca na mikroprzedsiębiorstwo branży turystycznej, co należy postrzegać jako zjawisko pozytywne, ponieważ świadczy o rozwoju tych firm i ich zdolności do generowania nowych miejsc pracy. Udział poszczególnych charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej w generowanym zatrudnieniu w 2006 roku był bardzo różny (por. wykres 4.1). Największym pracodawcą spośród wszystkich CRDT (przy uwzględnieniu wskaźnika TWD) okazała się baza noclegowa (ponad 53 tys. pracujących, co stanowiło 41 % wszystkich pracujących w CRDT). Tuż za nią plasowała się baza gastronomiczna z liczbą 39 tys. pracujących. Kolejne miejsce należy się traktowanej łącznie grupie podmiotów zaangażowanych w działalność artystyczną, rozrywkową, rekreacyjną i sportową (łącznie prawie 16 tys. pracujących). Działalność pośrednictwa i organizacji (co w uproszczeniu można utożsamić z działalnością biur podróży) to 21

zaledwie 6% wszystkich pracujących w CRDT (7,6 tys. osób). Warto jednak zaznaczyć, że wielkość ta uległa istotnej poprawie w stosunku do 2005 roku (z 5,6 tys. pracujących). Wykres 4.1. Pracujący w turystyce w 2006 roku (wszystkie jednostki) transport lądowy (w tym kolejowy) 6% pozostałe 12% biura podróży 6% transport lotniczy i wodny 4% baza noclegowa 42% baza gastronomiczna 30% Jeśli chodzi o samozatrudnienie w turystyce w 2006 roku, to na tę kategorię przypadało ponad 19 tys. osób. Oznacza to istotny spadek w stosunku do 2005 roku (o prawie 6 tys. osób), choć w wyrażeniu procentowym udział ten obniżył się zaledwie o 2 p. p.. Wykres 4.2 pokazuje, jaka część samozatrudnionych pracujących we wszystkich CRDT przypadała w 2006 roku na poszczególne rodzaje działalności (w zasadzie powtarzają się tendencje z 2005 roku). Największy odsetek samozatrudnionych, podobnie jak we wcześniejszych latach przypadł na bazę gastronomiczną (49%), nieco niższy na obiekty noclegowe (30%). Biura podróży, czyli podmioty jednoznacznie kojarzone z branżą turystyczną, osiągnęły w 2006 roku udział 10% w ogólnej liczbie właścicieli, współwłaścicieli i pomagających członków rodzin, pracujących w CRDT. Podane wskaźniki należy jednak analizować łącznie z informacją o liczbie przedsiębiorstw w poszczególnych rodzajach działalności turystycznej. Na przykład w przypadku restauracji i barów liczba przedsiębiorstw wyniosła prawie 47 tys. jednostek a w przypadku bazy noclegowej prawie 12 tys. podmiotów. Na tym tle biura podróży z liczbą niespełna 6 tys. jednostek należy uznać za grupę szczególnie ważną z punktu widzenia samodzielnego tworzenia miejsc pracy, co zresztą świadczy o utrzymującej się od kilku lat tendencji. 22

Wykres 4.2. Samozatrudnieni w turystyce w 2006 roku (wszystkie jednostki) transport lądowy w tym kolejowy 1% pozostałe 9% biura podróży 10% baza noclegowa 30% baza gastronomiczna 50% Strukturę pracujących w CRDT według płci przedstawia wykres 4.3. Łącznie w CRDT pracowało w 2006 roku prawie 300 tys. kobiet (w 2005 roku 290 tys.), jednak po uwzględnieniu współczynnika TWD liczba kobiet zatrudnionych faktycznie przy obsłudze ruchu turystycznego spada do około 90 tys. (w 2005 roku 84 tys.). Stanowi to około 62% wszystkich pracujących w CRDT w 2006 roku, co oznacza wzrost aż o 5 p.p. w stosunku do 2005 roku. Jest to wartość wskaźnika wyraźnie większa niż dla całej gospodarki, gdzie kobiety stanowią 47% wszystkich pracujących (tu również potwierdzają się tendencje obserwowane we wcześniejszych latach). Struktura pracujących w 2006 roku według płci (wykres 4.3) wskazuje, że kobiety dominowały we wszystkich rodzajach działalności, które jednoznacznie kojarzone są z turystyką. W hotelarstwie i działalności noclegowej stanowiły 66% wszystkich, a w działalności gastronomicznej 67%. Znaczący był także udział kobiet w pozostałej działalności turystycznej, której zasadniczy trzon stanowi działalność biur podróży (56%), choć tu odnotowano spadek o 4 p.p w stosunku do 2005 roku. Wśród CRDT największymi pracodawcami dla kobiet (mierząc wielkością bezwzględną) okazała się baza gastronomiczna (ponad 37,5 tys. kobiet) i noclegowa (prawie 35 tys.). Łącznie w sekcji Hotele i restauracje w 2006 roku pracowało prawie 110 tys. kobiet, co oznacza znaczący przyrost w stosunku do 2005 roku w wartościach bezwzględnych (z 65 tys.), a zarazem stanowi 75% liczby kobiet zatrudnionych w CRDT ogółem (spadek w stosunku do 2005 roku o 3 p.p.) i ponad 1% kobiet pracujących w całej gospodarce (ten wskaźnik utrzymuje się na zbliżonym poziomie od kilku lat). 23

Wykres 4.3. Pracujący w turystyce w 2006 roku według płci (wszystkie jednostki) transport lotniczy i wodny transport lądowy (w tym kolejowy) pozostałe biura podróży baza gastronomiczna Kobiety Mężczyźni baza noclegowa 0 10000 20000 30000 40000 Jeśli chodzi o stosunek liczby kobiet pracujących na własny rachunek w poszczególnych działach CRDT do całkowitej liczby kobiet samozatrudnionych w CRDT, najkorzystniej prezentuje się gastronomia (53% kobiet pracujących na własny rachunek w CRDT). Skromniejszy był udział kobiet prowadzących samodzielną działalność gospodarczą w obiektach noclegowych (31%). Gastronomia, gdzie w największej skali występuje zjawisko samozatrudnienia, także dla mężczyzn stanowiła najważniejsze miejsce pracy (44% mężczyzn samozatrudnionych w CRDT działało w gastronomii). Tuż za nią należy wskazać hotele i inne obiekty noclegowe (29% mężczyzn samozatrudnionych w CRDT). Liczby te świadczą, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni podejmujący samodzielną działalność gospodarczą w turystyce, najliczniej reprezentowani byli w 2006 roku w gastronomii i usługach noclegowych, choć przewagę liczebną miały kobiety. Podobnie jak rok wcześniej bardzo wyrównane są relacje w działalności samodzielnie zakładanych biur podróży (mniej więcej po 50%). Mężczyźni mają natomiast znaczącą przewagę liczebną, jeśli chodzi o samodzielnie tworzone miejsca pracy we wszystkich pozostałych rodzajach działalności. Dotyczy to zwłaszcza w transportu, gdzie jednak całkowita liczba samodzielnie tworzonych miejsc pracy jest znikoma. 150 osób było samozatrudnionych w transporcie lądowym i zaledwie 65 osób w pozostałych rodzajach transportu, toteż pozycje te zostały pominięte na wykresie 4.4. 24

Wykres 4.4. Samozatrudnieni w turystyce w 2006 roku według płci (wszystkie jednostki) pozostałe biura podróży baza gastronomiczna Mężczyźni Kobiety baza noclegowa 0 2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 Należy zauważyć, że struktura zatrudnienia według płci w turystyce odbiega od danych dla całej gospodarki. Udział kobiet w grupie pracujących, zatrudnionych i samozatrudnionych w całej gospodarce wyniósł w 2006 roku odpowiednio: 46%, 49% i 47%. W przypadku CRDT (po uwzględnieniu współczynnika TWD) analogiczne dane to: 63%, 64% i 56%. Oznacza to, że turystyka sprzyja zatrudnieniu kobiet w większym stopniu niż inne rodzaje działalności gospodarczej. Jednak nie zmienia obserwowanej w minionych latach większej aktywności mężczyzn w zakresie samodzielnego tworzenia miejsc pracy: 19% spośród wszystkich mężczyzn pracujących w CRDT to samozatrudnieni. W przypadku kobiet wskaźnik ten wynosi 14%. Oczywiście stosunek liczby kobiet pracujących na własny rachunek w poszczególnych rodzajach działalności do całkowitej liczby kobiet pracujących w tych CRDT bywa większy niż 14% ale rośnie też rozpiętość między wskaźnikami dla kobiet i mężczyzn. Najlepszym przykładem jest działalność noclegowa: spośród wszystkich kobiet pracujących w bazie noclegowej 10% to samozatrudnione (w przypadku mężczyzn wskaźnik wyniósł 34%). W gastronomii udział samozatrudnionych kobiet w ogólnej liczbie kobiet pracujących w tej działalności wyniósł 15%, a dla mężczyzn 33%, w biurach podróży odpowiednio 20% i 44%. 25

5. NAKŁADY INWESTYCYJNE W CHARAKTERYSTYCZNYCH RODZAJACH DZIAŁALNOŚCI TURYSTYCZNEJ W 2006 ROKU 5.1. Nakłady inwestycyjne Zgodnie z metodologią sporządzania RST przyjmuje się, że działalność turystyczna występuje jako działalność podstawowa w czterech sekcjach: G, H, I i O 11 ; informacje na temat nakładów inwestycyjnych w tych sekcjach zawiera tablica V. W 2006 roku nakłady inwestycyjne na budynki i budowle, środki transportu oraz pozostałe środki trwałe, łącznie z nakładami na ulepszenia gruntu, wyniosły w CRDT 8,5 mld PLN, co stanowiło 5,5% nakładów inwestycyjnych ogółem. Strukturę nakładów przedstawia wykres 5.1. W nakładach inwestycyjnych dominują trzy grupy działalności: pasażerski transport lądowy, hotele i pozostała baza noclegowa oraz transport lotniczy. W 2006 roku oddano do użytku (nowe inwestycje lub generalne remonty) 807 obiektów o kubaturze 1 476 tys. m 3, w tym 316 hoteli. Produkcja budowlano-montażowa w 2006 roku w grupie hoteli i budynków zakwaterowania turystycznego zrealizowana systemem zleceniowym przez podmioty budowlane, w których liczba pracujących przekracza 9 osób, wyniosła 438,9 mln PLN (o 3,2% więcej niż w roku poprzednim). Jednocześnie w 2006 roku w Polsce wydano pozwolenia na budowę 1686 hoteli i budynków zakwaterowania turystycznego o kubaturze 581,7 tys. m 3. 11 Polska klasyfikacja działalności. Warszawa GUS 2001. Od 2007 roku obowiązuje nowa klasyfikacja działalności jednak dane za rok 2006 zostały sporządzone jeszcze wg dotychczasowej klasyfikacji 26

Wykres 5.1. Udział wybranych grup działalności w nakładach inwestycyjnych charakterystycznych rodzajów działalności turystycznej w 2005 roku Pozostałe działalności (kultura, transport wodny itp.) 14,9% Drugie domy 1,3% Hotele i pozostała baza noclegowa 10,4% Wynajem samochodów 8,4% Restauracje i pozostała działalność gastronomiczna 6,2% Sport, rekreacja, poprawa kondycji fizycznej 16,3% Działalność związana z turystyką, działalność biur podróży itp. 1,2% Transport lotniczy 4,4% Pasażerski transport lądowy (bez taksówek) 37,0% Tablica 5.1. Hotele i budynki zakwaterowania turystycznego oddane do użytku w latach 2005-2006 2005 2006 Województwo Liczba Liczba Liczba hoteli obiektów* obiektów* Liczba hoteli Dolnośląskie 22 21 11 11 Kujawsko-pomorskie 59 12 75 13 Lubelskie 10 8 14 14 Lubuskie 28 5 8 7 Łódzkie 29 17 14 14 Małopolskie 37 28 42 35 Mazowieckie 48 24 34 23 Opolskie 7 7 5 5 Podkarpackie 53 16 42 13 Podlaskie 23 4 24 9 Pomorskie 58 37 37 36 Śląskie 51 41 66 62 Świętokrzyskie 4 2 9 8 Warmińsko-mazurskie 124 9 25 10 Wielkopolskie 116 31 86 15 Zachodniopomorskie 343 35 315 41 POLSKA 1020 297 807 316 * Hoteli i budynków zakwaterowania turystycznego. Źródło: Budownictwo wyniki działalności w 2006 r. Warszawa GUS 2007. 27

Przedstawione informacje dotyczyły bazy zakwaterowania zbiorowego. Jeśli chodzi o bazę zakwaterowania indywidualnego, w zakres RST wchodzą tylko tzw. drugie domy. Ta grupa obiektów od 2001 roku obejmuje kategorię Domy letnie i domki wypoczynkowe oraz rezydencje wiejskie na terenach wiejskich. W 2006 roku oddano do użytku 1 282 obiekty o kubaturze 425,2 tys. m 3 i wartości 113,5 mln PLN 12. Zmiany w tym zakresie obrazuje wykres 5.2. Wykres 5.2. Domy letniskowe i domki wakacyjne oraz rezydencje wiejskie* 3000 2500 2730 2000 1500 1000 1572 1341 1234 1267 1039 954 869 983 1740 1516 1282 500 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 * Nie przeznaczone do stałego zamieszkania na obszarach wiejskich. Dane za lata 1995-1999 dotyczą tzw. domków kempingowych, za lata 2001-2006 domów letniskowych i domków wakacyjnych oraz rezydencji wiejskich. Za rok 2000 oszacowanie Instytutu Turystyki. Źródło: Budownictwo, wyniki działalności. Warszawa GUS. 1995-2006. Tablica 5.2. Oszacowania wybranych wielkości dla domów letniskowych i domków wakacyjnych oraz rezydencji wiejskich w latach 2003-2005 Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 Wartość produkcji oddanych domów w mln PLN 224,2 147,2 132,1 113,5 Liczba domów oddanych do użytku 2 730 1740 1516 1282 Kubatura w tys. m 3 804,5 527,3 474,8 425,2 Źródło: Budownictwo, wyniki działalności. Warszawa GUS 2003-2006. W 2006 roku na zakup środków transportu w sektorze transportu lotniczego poniesiono nakłady w wysokości około 363,2 mln PLN (w 2005 r. 405,7 mln). Łączne nakłady na transport lotniczy w 2006 roku wyniosły 376,2 mln PLN, w 2005 roku zaś 455,9 mln. 12 Według oszacowań Instytutu Turystyki na podstawie danych z 2002 roku, z uwzględnieniem inflacji. 28