Wyniki oceny wartości użytkowej krów mlecznych

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Wyniki oceny wartości użytkowej krów mlecznych część analityczna Analitycy rynku mleka podają, że poprawa koniunktury na światowym rynku mleka i wzrost cen skupu tego surowca spowodowały, że po wieloletnim okresie spadku pod koniec 2016 roku zahamowany został proces redukcji pogłowia krów. Według wstępnych danych GUS, w grudniu 2016 roku pogłowie krów w Polsce ukształtowało się na poziomie 2 334 127 sztuk, co w stosunku do analogicznego okresu 2015 roku daje 1,4% wzrostu. Blisko 93% pogłowia krów w Polsce stanowią krowy użytkowane mlecznie, których populacja w grudniu 2016 roku liczyła 2 160 524 sztuki. W stosunku do grudnia 2015 roku pogłowie krów mlecznych wzrosło o 26,4 tys. sztuk (1,2%). Pogłowie krów objętych oceną wartości użytkowej ras mlecznych i mięsno-mlecznych stale rośnie, osiągając na koniec miesiąca grudnia 2016 roku stan 771 192 zwierząt. W porównaniu z analogicznym okresem 2015 roku odnotowano wzrost liczebności ocenianych krów mlecznych o 11 541 sztuk (1,5%). Wyraźnie widać, że w określonych rejonach kraju wzrost pogłowia pod oceną to wynik specjalizacji gospodarstw mlecznych oraz koncentracji produkcji mleka na terenie gdzie warunki przyrodnicze i kondycja finansowa podmiotów skupujących mleko sprzyjają produkcji mleka (np. woj. podlaskie +8 139 krów, gdzie średnia cena skupu mleka w 2016 roku kształtowała się na poziomie 143,78 zł/hl, wg Rynek Mleka PFHBiPM nr 1/2017). Wykres nr 1 przedstawia procentowy udział poszczególnych województw w pogłowiu krów mlecznych objętych oceną wartości użytkowej oraz ogółem w kraju, wg stanu w grudniu 2016 roku. Wykres 1. Rozkład procentowy pogłowia krów mlecznych z populacji aktywnej i masowej wg województw populacja aktywna populacja masowa Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2,2% 1,2% 8,0% 6,9% 4,4% 5,9% 0,9% 0,6% 5,7% 8,4% 1,5% 3,9% 17,6% 21,9% 2,8% 1,8% 0,9% 2,1% 19,8% 19,7% 4,3% 2,6% 2,1% 2,0% 0,8% 2,4% 8,5% 7,6% 18,7% 12,0% 1,9% 1,1% 23

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Według stanu na dzień 31 grudnia 2016 roku, udział krów ocenianych w krajowym pogłowiu krów mlecznych ogółem wyniósł 35,69%, co w stosunku do analogicznego okresu w roku 2015 stanowi wzrost o 0,09. Warto zauważyć, że na koniec czerwca 2006 roku populacja oceniana stanowiła zaledwie 19,00% krajowego pogłowia krów mlecznych. Rysunek nr 1 przedstawia stopień objęcia oceną wartości użytkowej krajowego pogłowia krów mlecznych. Szczegółowe dane, w układzie regionalnym i wojewódzkim, dotyczące udziału populacji ocenianej w całkowitym pogłowiu krów mlecznych wg stanu na koniec 2016 roku przedstawia tabela nr 12 (część tabelaryczna opracowania). Rysunek 1. Procentowy udział populacji ocenianej w pogłowiu krów mlecznych ogółem, stan na koniec grudnia wg województw 10,0-19,9% 20,0-29,9% 30,0-39,9% 40,0-49,9% 50,0-60,0% powyżej 60,0% W 2016 roku, w 20 893 oborach pod kontrolą użytkowości przeciętnie ocenianych było 768 749 krów mlecznych, co w porównaniu do danych za rok 2015 daje wzrost populacji aktywnej o 15 136 sztuk (+2%). Rysunek nr 2 przedstawia stan pogłowia krów ocenianych na przestrzeni 2016 roku wg województw. Szczegółowe dane dotyczące, zarejestrowanej w 2016 roku, liczby stad oraz pogłowia krów mlecznych pod kontrolą użytkowości w poszczególnych województwach, przedstawia tabela nr 2 (część tabelaryczna opracowania). Rysunek 2. Przeciętny stan ocenianych krów mlecznych w Polsce wg województw 24 poniżej 10 tys. 20-30 tys 30-40 tys. 40-50 tys. 50-100 tys. powyżej 100 tys.

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Wielkość stad ocenianych w Polsce stale rośnie. W 2016 roku przeciętne stado pod oceną wartości użytkowej liczyło 36,8 sztuk krów mlecznych (+0,9%). Najliczniejsze obory zlokalizowane są w pasie województw zachodniej Polski tj.: dolnośląskiego (78,7), lubuskiego (76,6) i opolskiego (69,9), a najmniej liczne to rejon małopolski (16,2), podkarpacia (22,0) i świętokrzyskiego (22,8). Rysunek nr 3 przedstawia porównanie, wielkości stad pod oceną wartości użytkowej. Szczegółowe dane dotyczące wielkości stad bydła mlecznego pod kontrolą użytkowości w poszczególnych województwach przedstawia tabela nr 2 (część tabelaryczna opracowania). Rysunek 3. Przeciętna wielkość ocenianego stada krów mlecznych wg województw poniżej 20 sztuk 20-29,9 szt. 30-49,9 szt. powyżej 50 szt. 25

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Porównanie graficzne dotyczące wielkości stad ocenianych w wybranych europejskich krajach organizacji członkowskich ICAR przedstawia rysunek nr 4. Rysunek 4. Przeciętna wielkość stada ocenianego krów mlecznych wg ICAR (szt.) Źródło: Yearly survey on the situation of MILK RECORDING SYSTEMS (Years 2014 and 2015) in ICAR member countries for cow, sheep and goats. poniżej 20 szt. 20,1-49,9 szt. 50,0-99,9 szt. 100-199,9 szt. powyżej 200 szt. W sektorze prywatnym w 2016 roku, oceną wartości użytkowej objęte było przeciętnie 734 834 krów mlecznych stanowiąc 96% całej populacji aktywnej. W stosunku do 2015 roku, w sektorze odnotowano wzrost pogłowia o 14 888 sztuk (+2,1%). W 2016 roku aż 82% całej populacji ocenianej tj. 631 953 krów utrzymywane było w gospodarstwach rolników indywidualnych. Liczba zwierząt w sektorze gospodarstw indywidualnych, w porównaniu do 2015 roku wzrosła o 19 788 sztuk (+3,2%). W sektorze publicznym pogłowie ocenianych krów mlecznych wynosiło 33 915 sztuk, co daje 4% całego pogłowia ocenianego. Według danych na dzień 31 grudnia 2016 roku, struktura stad ocenianych z uwzględnieniem liczebności utrzymywanych w nich zwierząt, przedstawiała się następująco: obsada krów w oborze < 10 10-19 20-49 50-149 150-299 300-499 > 500 Polska 861 4 564 10 935 3 035 284 93 52 udział w strukturze 4,3% 23,0% 55,2% 15,3% 1,4% 0,5% 0,3% +/- w stosunku do 2015 r. -77-353 10 179 2 1 0-8,2% -7,2% 0,1% 6,3% 0,7% 1,1% 0,0% 26

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Strukturę pogłowia krów mlecznych w gospodarstwach ocenianych obrazują poniższe dane: obsada krów w oborze < 10 10-19 20-49 50-149 150-299 300-499 > 500 Polska 6 039 68 837 340 401 226 623 57 952 34 826 36 514 udział w strukturze 0,8% 8,9% 44,1% 29,4% 7,5% 4,5% 4,7% +/- w stosunku do 2015 r. -616-4 926 3 517 13 470-6 429-327 -9,3% -6,7% 1,0% 6,3% 0,0% 1,2% -0,9% Wykres nr 2 przedstawia porównanie struktury stad i pogłowia populacji aktywnej uwzględniając skalę chowu bydła, szczegółowe dane wg stanu na dzień 31 grudnia 2016 roku zawierają tabele nr 14 i 15 (część tabelaryczna opracowania). Wykres 2. Struktura obór i krów ocenianych stan na dzień 31 grudnia 0,8% 4,3% 8,9% 23,0% 29,4% 15,3% 7,5% 1,4% 4,5% 0,5% 4,7% 0,3% 44,1% 55,2% < 10 10-20 20,01-50 50,01-150 150,01-300 300,01-500 > 500 krowy obory 27

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA W dniu 31 grudnia 2016 roku udział procentowy poszczególnych metod oceny krów mlecznych w kraju przedstawiał się następująco: +/- w stosunku do grudnia 2015 roku A4 184 292 sztuk tj. 23,9% krów ocenianych - 6 955-3,6% AT4 564 070 sztuk tj. 73,1% krów ocenianych + 21 135 + 3,9% A8 22 830 sztuk tj. 3,0% krów ocenianych - 2 639-10,4% Wykres nr 3 przedstawia tendencję zmian w udziale metod oceny w strukturze pogłowia ocenianych krów mlecznych. Szczegółowe dane dotyczące oceny wartości użytkowej bydła mlecznego w podziale na metody oceny zawiera tabela nr 11 i 13 (część tabelaryczna opracowania). Wykres 3. Porównanie udziału procentowego metod oceny w latach 2006, 2010 i 2016 stan na dzień 31 grudnia 34,44% 48,33% 28,38% 64,85% 17,23% 6,77% 23,90% 2,96% 73,14% A8 AT4 A4 A8 AT4 A4 A8 AT4 A4 2006 2010 2016 Głównym celem oceny wartości użytkowej jest gromadzenie informacji pozwalających zoptymalizować działania odpowiadające za sprawne zarządzanie hodowlą i produkcją mleka. Wyniki oceny to precyzyjne i użyteczne narzędzie, umożliwiające prowadzenie właściwej pracy hodowlanej w stadzie, a co za tym idzie zwiększenie opłacalności produkcji poprzez genetyczną poprawę cech użytkowych posiadanych zwierząt. Porównanie możliwości produkcyjnych populacji krów mlecznych objętych kontrolą użytkowości przedstawia się następująco: Lata przeciętna mleko tłuszcz białko tłuszcz + liczba krów kg kg % kg % białko 2006 520 666 6 664 279 4,18 221 3,32 500 2015 753 612,8 7 771 318 4,09 261 3,36 579 2016 768 748,9 7 865 323 4,11 265 3,37 588 + / - 2015 15 136 94 5 0,02 4 0,01 9 + / - 2006 248 083 1 201 44-0,07 44 0,05 88 28

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Od lat w czołówce województw, gdzie hodowcy osiągają wyniki przewyższające średnią krajową dla wydajności kg mleka i jego składników, plasują się: kujawsko-pomorskie, zachodniopomorskie, wielkopolskie, opolskie, śląskie, dolnośląskie i lubuskie. Jednak w 2016 roku nastąpiła zmiana na pozycji lidera, utrzymujące ten tytuł przez dwa poprzednie lata województwo dolnośląskie ustąpiło lubuskiemu. Warto podkreślić, że w porównaniu z innymi województwami lubuskie to prawdziwy rekordzista pod względem pokazowych wyników wydajności mlecznej. Poniżej porównanie: przeciętna liczba krów mleko kg tłuszcz białko tłuszcz + kg % kg % białko województwo Lubuskie 7 043,1 8 818 347 3,93 295 3,35 642 +/- w stosunku do danych krajowych 2016r. 953 24-0,18 30-0,02 54 +/- w stosunku do 2006r. dla woj. lubuskiego 655 25-0,02 21 0,00 46 Duży wzrost potencjału mleczności krów populacji aktywnej pokazują wyniki wydajności osobniczej. W 2016 roku bezkonkurencyjną, pod względem wydajności mleka i jego składników, krową w kraju okazała się KALINA o numerze identyfikacyjnym PL-005250733883 (rasa HO IV laktacja) córka buhaja JOST FR-3556861947. KALINA, podobnie jak liderka z 2015 roku krowa KICIA (20 911 kg mleka w laktacji 305 dniowej), należy do hodowcy z województwa łódzkiego - Jacka Skonecznego prowadzącego gospodarstwo rolne w miejscowości Strzebieszew. Proces doskonalenia populacji ocenianej, poprzez wspólną pracę specjalistów naszej organizacji z hodowcami oraz dążenie obu stron do uzyskania postępu genetycznego w cechach produkcji mleka, pokazuje poniższe zestawienie wyników rekordzistek w latach 2016 i 2006: nr laktacji mleko kg tłuszcz białko tłuszcz + kg % kg % białko 2016 rok KALINA IV 22 449 801 3,57 744 3,31 1 545 2006 rok BEMA IV 14 727 649 4,41 460 3,12 1 109 29

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Rysunki nr 5 i 6 przedstawiają graficzne porównanie zmian przeciętnej dla wydajności kg mleka i jego składników, uzyskane od krów pod kontrolą użytkowości w latach 2015 i 2016. Rysunek 5. Przeciętna wydajność kg mleka krów ocenianych wg województw 2015 2016 poniżej 6 tys. 6,0-6,4 tys. 6,5-6,9 tys. 7,0-7,4 tys. 7,5-7,9 tys. powyzej 8 tys. Rysunek 6. Przeciętna wydajność sumy kg tłuszczu i białka krów ocenianych wg województw 2015 2016 400-499 kg 500-549 kg 550-599 kg powyżej 600 kg Szczegółowe dane dotyczące wyników oceny wartości użytkowej bydła mlecznego w 2016 roku w Polsce zawarto w tabelach nr 2 i 6 (część tabelaryczna opracowania). 30

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Na efektywność produkcji mleka wpływa szereg czynników - wydajność mleczna krów, cechy funkcjonalne w tym płodność i zdrowotność, a w szczególności długowieczność użytkowanych zwierząt i ich zdolność do produkowania mleka przez wiele laktacji. Oceniając rentowność produkcji, polscy hodowcy zaczęli zwracać większą uwagę na aspekt związany z długością użytkowania krów w stadzie oraz ich wydajnością życiową. Z tego też powodu liczba krów, które osiągnęły i przekroczyły 100 tysięcy kg mleka produkcji życiowej z roku na rok wzrasta. Podsumowując wszystkie również historyczne wydajności krów, które będąc w stadach ocenianych przekroczyły wydajność 100 tys. kg mleka, ich lista stale rośnie i na koniec 2016 roku osiągnęła 743 pozycje. Nie jesteśmy w stanie zaprezentować danych wszystkich krów i ich właścicieli, stąd podajemy ich łączną liczbę z określeniem liczby krów, które ostatecznie zakończyły produkcję mleka przed 2016 rokiem. Wśród ww. rekordzistek 386 krów ubyło przed 2016, w tym 133 krowy, które były w zestawieniu za 2015, a zabrakło ich w 2016. W tabeli 32, w tabelarycznej części publikacji, prezentujemy wydajności krów rekordzistek, które żyły i produkowały w roku 2016. Takich krów z wydajnością powyżej 100 tysięcy kg mleka było 357, w tym 176 krów rekordzistek, które poprawiły swoją wydajność w stosunku do roku 2015 oraz 181 krów, które w 2016 po raz pierwszy przekroczyły wydajność 100 tys. kg mleka. Na szczególne wyróżnienie zasługuje urodzona w 2003 roku Krowa REDUTA 10, o numerze rejestracyjnym PL-005038761657, należąca do Ośrodka Hodowli Zarodowej Dębołęka Sp. z o.o., która przez blisko 12 lat oceny wyprodukowała 155 457 kilogramów mleka. W stosunku do 2015 roku REDUTA poprawiła swoją produkcję o 8 276 kilogramów mleka. Uwzględniając formę własności, przeciętna wydajność kg mleka oraz jego składników uzyskana od krów ocenianych w 2016 roku kształtowała się na poziomie: przeciętna liczba krów mleko kg tłuszcz białko tł +bi kg kg % kg % sektor prywatny 734 834 7 762 320 4,12 262 3,37 582 +/- w stosunku do 2015 roku 14 888 102 6 0,02 5 0,01 9 rolnicy indywidualni 631 953 7 592 315 4,15 256 3,37 571 +/- w stosunku do 2015 roku 19 788 132 6 0,01 5 0,01 11 sektor publiczny 631 953 7 592 315 4,15 256 3,37 739 +/- w stosunku do 2015 roku 248-47 8 0,10 1 0,03 11 31

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Szczegółowe dane nt. przeciętnych wydajności ocenianych krów mlecznych w poszczególnych instytucjach i sektorach przedstawia tabela nr 5 (część tabelaryczna opracowania). Analizując wyniki pod względem wyboru metody prowadzenia oceny, przeciętna wydajność kg mleka oraz jego składników uzyskana od krów populacji aktywnej przedstawia się następująco: Metoda oceny przeciętna liczba krów mleko kg tłuszcz białko tł +bi kg kg % kg % A4 186 039 9 109 364 4,00 308 3,38 672 +/- w stosunku do 2015 roku -3 202 34 6 0,06 3 0,02 9 AT4 559 030 7 484 311 4,15 252 3,37 563 +/- w stosunku do 2015 roku 21 053 136 6 0,00 5 0,01 11 A8 23 680 7 089 296 4,18 238 3,35 534 +/- w stosunku do 2015 roku -2 715 41 3 0,02 3 0,01 6 Szczegółowe dane nt. przeciętnych wydajności ocenianych krów mlecznych wg metod oceny przedstawia tabela nr 11 (część tabelaryczna opracowania). Szacunki Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej wskazują, że w 2016 roku przeciętna wydajność krów mlecznych w Polsce prawdopodobnie osiągnęła stan 6 054 litrów mleka, co w przeliczeniu daje 6 231 kg od sztuki (Rynek Mleka Wrzesień 2016). Odnosząc się do ww. wartości można przyjąć, że przewaga wydajności osiąganej przez krowy objęte oceną wartości użytkowej sięga 21%. Dane Instytutu dotyczą jednak wydajności całej krajowej populacji krów mlecznych, zatem zawierają również wydajność krów ocenianych. Według szacunków specjalistów PFHBiPM, mleczność zwierząt poza oceną to poziom 5 338 kg mleka od krowy. W takim układzie przewaga potencjału produkcyjnego krów populacji aktywnej wzrasta do 47%. 32

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Porównanie poziomu wydajności mlecznej krów za lata 2006-2016 przedstawia zestawienie poniżej. Lata Ogółem Krowy mleczne (w kg/szt.) Pod oceną 2006 4 399 6 664 2007 4 503 6 688 2008 4 621 6 817 2009 4 714 6 935 2010 4 841 6 980 2011 4 980 7 135 2012 5 194 7 396 2013 5 350 7 441 2014 5 682 7 582 2015 5 841 7 771 2016 6 231 7 865 IERiGŻ podaje, że ulega zatarciu różnica między wydajnością mleczną krów w Polsce, a wysoko rozwiniętymi krajami UE-15 (7 385 kg) gdzie występuje znacznie większa koncentracja produkcji. Zestawienie wyników wydajności mlecznej krów według danych organizacji członkowskich ICAR przedstawia rysunek nr 7. Rysunek 7. Przeciętna wydajność kg mleka wg organizacji członkowskich ICAR Źródło: Yearly survey on the situation of MILK RECORDING SYSTEMS (Years 2014 and 2015) in ICAR member countries for cow, sheep and goats. 5000-7000 7000-8000 8000-9000 > 9000 33

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA W 2016 roku krajowa produkcja mleka od krów objętych kontrolą użytkowości osiągnęła wynik ponad 6 046 mln kg (5 874 mln l), co daje wzrost na poziomie 3% (+189 mln kg) w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Na podstawie wyników pierwszych trzech kwartałów 2016 roku, IERiGR-PIB szacuje 0,3% wzrost produkcji mleka krowiego w Polsce, która w 2016 roku wyniosła około 13 144 mln kg. Zatem można przyjąć, że udział populacji aktywnej krów mlecznych w krajowej produkcji mleka to poziom 47%. Jednocześnie, na podstawie szacunkowych danych GUS (Biletyn Statystyczny nr 12, Styczeń 2017) można przyjąć, że około 56% całości skupowanego w kraju surowca mlecznego (10 799,8 mln l) pochodzi z obór objętych oceną wartości użytkowej bydła. Strukturę rasową pogłowia krów ocenianych przedstawia wykres nr 4. Szczegółowe dane na temat struktury rasowej populacji aktywnej w Polsce w 2016 roku prezentuje tabela nr 16, a w układzie wojewódzkim tabela nr 3 (część tabelaryczna opracowania). Wykres 4. Struktura rasowa krów ocenianych w Polsce w 2016 roku 1,96% pozostałych ras stanowią: HO 85,56% MM 7,63% RW 3,50% POZOSTAŁE 1,96% SM 1,35% MO 0,38% RP 0,39% ZR 0,49% ZB 0,26% JE 0,13% BG 0,12% INNE 0,08% BS 0,04% SR 0,03% NR 0,03% 34

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Podsumowanie danych nt. przeciętnej wydajności kg mleka i jego składników uzyskanych w 2016 roku, w stosunku do analogicznego okresu 2015 roku, wskazuje na następujące tendencje w rasach: Rasa CZARNO-BIAŁA * CZERWONO-BIAŁA * SIMENTALSKA POLSKA-CZERWONA JERSEY MONTBELIARDE BIAŁOGRZBIETA POLSKA CZERWONO-BIAŁA POLSKA CZARNO-BIAŁA BROWN SWISS SZWEDZKA CZERWONA NORWESKA CZERWONA przeciętna liczba krów szt. mleko tłuszcz białko kg kg % kg % 657 729,9 8 055 329 4,09 271 3,36 8 323,3 105 5 0,02 5 0,01 26 903,0 7 332 307 4,19 249 3,40 1 316,6 149 7 0,02 6 0,02 10 376,8 6 146 258 4,20 213 3,46-193,8 71 6 0,05 4 0,02 2 975,7 3 523 151 4,29 119 3,39 120,0-18 0 0,04 0 0,04 981,1 6 432 324 5,03 247 3,84-39,9 220 11-0,01 8-0,01 2 959,1 7 438 300 4,03 261 3,51 119,9-91 3 0,08-3 0,00 586,0 4 080 166 4,06 134 3,29 51,0-90 -3 0,01-4 -0,02 3 803,4 4 535 188 4,15 148 3,26 135,6 64 5 0,06 4 0,03 1 995,7 4 711 196 4,15 155 3,29-19,2 58 2-0,01 2 0,00 285,9 6 986 305 4,37 249 3,56 10,5-281 -13 0,00-8 0,02 275,9 7 315 329 4,50 263 3,60 54,5-128 -1 0,07-3 0,03 205,9 7 095 308 4,34 247 3,48 7,0-282 -14-0,03-11 -0,01 * dotyczy rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej Szczegółowe dane nt. wyników oceny wartości użytkowej bydła mlecznego za 2016 rok w układzie rasowym zawarto w tabelach nr 3, 4, 7 i 8 (część tabelaryczna opracowań). 35

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Uwzględniając podział administracyjny kraju, potencjał produkcyjny dominującej w Polsce rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej przedstawia rysunek nr 8. Rysunek 8. Przeciętna wydajność dla kg mleka i sumy kg tłuszczu i białka krów rasy HO kg mleka kg tł + bi 7,0-7,5 tys. 7,5-8,0 tys. 8,0-8,5 tys. 8,5-9,0 tys. powyżej 9 tys. 500-549 kg 550-599 kg 600-650 kg powyżej 650 kg Różnice w potencjale produkcyjnym krów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej, na przykładzie danych rejestrowanych przez organizacje członkowskie ICAR, przedstawia rysunek nr 9. Rysunek 9. Przeciętna wydajność kg mleka krów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej wg ICAR Źródło: Yearly survey on the situation of MILK RECORDING SYSTEMS (Years 2014 and 2015) in ICAR member countries for cow, sheep and goats. 6000-7000 7000-8000 8000-9000 9000-10000 >10000 36

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Porównanie przeciętnej długości okresu międzywycieleniowego, poniżej zestawienie parametru dla ocenianych w Polsce ras bydła mlecznego, a także wykres nr 5 z porównaniem wg województw. HO RW SM RP JE MO BG ZR ZB BS SR NR 2016 434 424 409 417 418 419 409 410 415 417 419 402 +/- w stosunku do 2015 r. -1 1 0 1 6-1 10 2-1 -9-12 12 Wykres 5. Przeciętny okres międzywycieleniowy wg województw (w dniach) 2015 2016 Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie POLSKA 427 430 430 430 436 438 426 430 433 430 420 422 436 435 422 418 421 425 438 437 429 425 427 425 434 432 425 425 432 431 429 426 432 431 37

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Przykładowe wartości dla długości okresu międzywycieleniowego krów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej populacji ocenianej wg wybranych organizacji członkowskich ICAR, przedstawia rysunek nr 10. Rysunek 10. Przeciętny okres międzywycieleniowy krów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej wg ICAR Źródło: Yearly survey on the situation of MILK RECORDING SYSTEMS (Years 2014 and 2015) in ICAR member countries for cow, sheep and goats. < 400 400-410 410-420 420-430 > 430 Porównanie przeciętnej dla wieku I-go wycielenia krowy pierwiastki, poniżej zestawienie parametru dla ocenianych w Polsce ras bydła mlecznego, a także wykres nr 5 z porównaniem wg województw. HO RW SM RP JE MO BG ZR ZB BS SR NR 2016 815 819 868 844 800 867 848 836 894 840 810 794 +/- w stosunku do 2015r. -7-6 1-7 -7-21 -27-4 -14-43 -12 14 38

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Wykres 6. Średni wiek I-go wycielenia wg województw (w dniach) 2015 2016 Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie POLSKA 811 806 804 800 827 819 833 823 804 801 837 832 829 821 797 794 858 856 846 838 825 821 822 805 817 817 853 844 804 799 833 820 824 817 Pozostałe, wybrane cechy płodnościowe krów mlecznych ocenianych w 2016 roku przedstawiają zestawienia poniżej. Wiek 1 wycielenia Okres międzywycieleniowy Okres międzyciążowy Okres ciąży Okres zasuszenia sektor prywatny 820 432 149 280 61 +/- w stosunku do 2015r. -6 0-1 0-2 rolnicy indywidualni 825 433 150 280 60 +/- w stosunku do 2015r. -7 0 0 0-2 sektor publiczny 773 422 141 278 64 +/- w stosunku do 2015r. -10-5 -5-1 -1 POLSKA 817 431 149 280 61 +/- w stosunku do 2015r. -7-1 0 0-2 Okres: HO RW SM RP JE MO BG ZR ZB BS SR NR międzyciążowy 152 142 121 123 137 133 115 121 136 124 134 118 +/- w stosunku do 2015r. -1 1 1 2 6 2 0 3 7-7 -7 7 ciąży 281 282 286 285 282 285 281 282 281 286 279 286 +/- w stosunku do 2015r. 0 0 0 1 0 1-2 -1-1 -7-3 7 zasuszenia 61 64 67 90 66 69 88 70 71 60 65 55 +/- w stosunku do 2015r. -2-1 -2 0 3 1 10 1-2 -4-3 -2 Szczegółowe dane na temat użytkowania rozpłodowego ocenianych krów mlecznych przedstawiają tabele nr 18-23 (część tabelaryczna opracowania). 39

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka, mając na uwadze jakość oraz rzetelność świadczonych usług zootechnicznych, a co za tym idzie autentyczność wyników prowadzonej oceny wartości użytkowej, prowadzi stały nadzór pracy zootechników oceny i inspektorów nadzoru. Na przestrzeni 2016 roku przeprowadzono w terenie kontrole wewnętrzne z zakresu nadzoru oceny wartości użytkowej bydła mlecznego wg następującej ilości i kategorii: superkontrole... 572; kontrole przeprowadzenia próbnego doju...2 686; inne kontrole pracy zootechnika, w tym dokumentacji hodowlanej...2 355. 40

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH POSZERZAMY HORYZONTY Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka od lipca 2006 roku realizuje zadania z zakresu oceny wartości użytkowej bydła typu mlecznego i mięsno-mlecznego w zakresie cech produkcji mleka. Charakteryzując bliżej powyższe pojęcie można powiedzieć, że nasze usługi kierowane są głównie do hodowców bydła i producentów mleka, nie mniej jednak ocenę prowadzimy również u klientów, którzy postawili w swoich gospodarstwach na produkcję dwukierunkową. Właśnie dla tych rolników, wychodząc naprzeciw ich potrzebom, do katalogu usług wprowadziliśmy ocenę wartości użytkowej w zakresie cech produkcji mięsa. Obecnie, wspomniana usługa skierowana jest do hodowców bydła typu użytkowego mięsno-mlecznego ras: simentalskiej (aktywacja - październik 2015 roku) i polskiej czerwonej (aktywacja - styczeń 2017 roku). W KILKU KROKACH. Ten typ oceny dotyczy wszystkich zwierząt w stadzie, które muszą być użytkowane wyłącznie w kierunku mięsnym, przy zaprzestaniu produkcji mleka. Krowy w swoim genotypie winny mieć co najmniej 50% udziału rasy simentalskiej lub co najmniej 50% udziału rasy polskiej czerwonej (w tym dopuszcza się nieograniczony udział europejskich ras czerwonych z wykluczeniem rasy Norweskiej Czerwonej i Szwedzkiej Czerwonej). Ocena wartości użytkowej prowadzona jest metodą C, gdzie czynności szczegółowo określone w metodyce wykonują wspólnie hodowca i uprawniony przedstawiciel naszej organizacji. Korzystając z tego typu usługi, hodowca otrzymuje kompleksowe dane dotyczące użytkowości rozpłodowej, oceny stopnia umięśnienia oraz tempa przyrostu masy ciała. Wyniki oceny wartości użytkowej w zakresie cech produkcji mięsa docelowo rejestrowane są w systemie teleinformatycznym SYMLEK, udostępniane Hodowcy w postaci dokumentacji hodowlanej, a także publikowane w wydawnictwach krajowych i regionalnych PFHBiPM oraz umieszczane na stronie internetowej. OCENA Faktyczną realizację zadań (założenie - minimum dwie wizyty roku) rozpoczęliśmy w 2016. Obecnie, oceną w kierunku cech produkcji mięsnym objęte są 3 obory w rasie simentalskiej z terenu województwa podkarpackiego, a należą do nich: RSP Puławy gospodarstwo Jasionów, gospodarstwo Władysława Szturca oraz stado ZD IZ PiB Odrzechowa Sp. z o.o. Jesteśmy dumni, że nasza organizacja uzyskała możliwość świadczenia kompleksowej usługi z zakresu oceny, również dla cech produkcji mięsa u dwóch ras o kombinowanym użytkowaniu. Cieszymy się, że hodowcy bydła ras: simentalskiej i polskiej czerwonej w typie użytkowym mięsno-mlecznym widzą profesjonalizm i potencjał PFHBiPM, a także ufają doświadczeniu naszych specjalistów. Zdajemy sobie sprawę ze stałej ewolucji rynku hodowlanego, a co za tym idzie wciąż poszerzających się horyzontów rozwoju hodowli bydła. Jako usługodawca, pragniemy nieprzerwalnie kierować się dobrem i potrzebami naszych klientów, stawiamy na dialog i wzajemny rozwój. 41

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA DEKADA ZA NAMI, PRZED NAMI PRZYSZŁOŚĆ W stosunku do stanu na koniec miesiąca czerwca 2006 roku populacja ocenianych w Polsce krów mlecznych wzrosła o 46%, osiągając w grudniu 2016 roku poziom 771 192 sztuki. Tym samym, wynoszący wówczas zaledwie 19%, udział ocenianych zwierząt w krajowym pogłowiu wzrósł blisko dwukrotnie wynosząc obecnie 36%. Przeciętna wydajność populacji aktywnej, w stosunku do analogicznego okresu w 2006 roku, wzrosła o 1 201 kg do wartości 7 865 kg mleka o średniej zawartości tłuszczu na poziomie 4,11% i 3,37% białka (588 kg tł+bi). 1 lipca 2006 roku, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przekazał Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka zadania z zakresu oceny wartości użytkowej bydła. Od tamtego momentu minęło już okrągłe 10 lat, i trzeba przyznać, że dla nas pracowników Działu Oceny była to bardzo owocna, intensywna i pracowita dekada. Mamy pewność, że nie zmarnowaliśmy danego nam czasu, a tym bardziej nie staliśmy przez ten okres w miejscu. Przyjęliśmy, że najlepszym kluczem do sukcesu będzie wyznaczanie sobie celów rozwojowych do realizacji i systematyczne poszukiwanie nowych, innowacyjnych rozwiązań pozwalających wzbogacić i uatrakcyjnić naszą ofertę. Poczynając od standaryzacji procedur prowadzenia oceny, poprzez edukację i doskonalenie kadry pracowniczej, zaostrzenie wymagań w kwestii jakości naszej pracy i odpowiedzialności za oferowaną usługę, na optymalizacji i wzroście znaczenia wyników oceny kończąc. Staramy się nie ograniczać w ramach działalności podstawowej, czego najlepszym dowodem jest uruchomienie dodatkowych usług dla naszych klientów. Z dobrym skutkiem prowadzimy specjalistyczne doradztwo żywieniowe i ekonomiczne, analizę pasz czy ocenę wartości użytkowej w zakresie cech produkcji mięsa. Dostrzegając potrzeby współpracujących z nami hodowców, stworzyliśmy wyjątkowo użyteczne narzędzia i programy komputerowe Hodowca on-line, DoKo, wspierające hodowlę i zarządzanie produkcją w ocenianym stadzie. Poszukując nowych kierunków rozwoju, jako nieliczni na świecie, prowadzimy bezpłatnie ocenę zagrożenia subkliniczną ketozą oraz monitoring zawartości kazeiny w mleku. W niedalekiej przyszłości, po kilkuletnim okresie badań nad projektem SARAinMilk, planujemy podjęcia się diagnozowania występowania zaburzeń w procesów fermentacji w żwaczu,, wprowadzenie badania na cielność oraz podejdziemy do problemu opracowania dokładnego modelu szacowania wydajności mlecznych na bazie krzywych laktacji. Staramy się wykorzystać naszą wiedzę i możliwości w sposób efektywny i funkcjonalny, tak by nasze usługi przynosiły hodowcom jak największą korzyść i pomoc w codziennej pracy w stadzie. Wierzymy, że dotychczasowe decyzje, w dużej mierze inicjowane przez Zarząd PFHBiPM, to inwestycja w budowanie naszego autorytetu i partnerskich relacji z hodowcą, co w perspektywie długoterminowej pozwoli naszej organizacji umocnić czołową pozycję na rynku. Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka nie spoczęła na laurach, po upływie wspomnianej dekady wiemy, że przed nami jeszcze wiele pracy. Mamy jednak świadomość, że nasz wysiłek nie idzie na marne, a to co możemy zaoferować hodowcom, jest dla nich użyteczne, a często wręcz niezbędne. Zapraszam do zapoznania się z danymi liczbowymi podsumowującymi okres minionych 10 lat, zawartymi w insercie do niniejszej publikacji. Ewa Kłębukowska Dyrektor ds. oceny Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka 42

R&D PROJEKTY ROZWOJOWE REALIZOWANE W 2016 ROKU SOL przed debiutem W ubiegłym roku informowaliśmy o podjęciu prac nad programem Stado OnLine (SOL), który PFHBiPM chce zaoferować hodowcom, jako narzędzie wspierające zarządzanie stadem bydła mlecznego. Obiecaliśmy wówczas, że pierwsza wersja programu zostanie udostępniona jeszcze w tym roku. Pisaliśmy te słowa na początku 2016 roku. Hodowca, czytający niniejsze podsumowanie prac wykonanych w tamtym roku, ma prawo zapytać: gdzie jest SOL!?. Miło nam poinformować, że SOL już działa. Póki co, jest to wersja testowa programu, z której korzysta kilkanaście gospodarstw, rozrzuconych po całym kraju. Wzięły ona na siebie żmudne zadanie testowania programu, który intensywnie rozwijaliśmy przez cały ubiegły rok. To tym pionierskim użytkownikom w znacznej części zawdzięczamy fakt, że SOL osiągnęło stan, w którym możemy rozpocząć jego wdrażanie. Przejście od kilkunastu użytkowników pionierów do setek, a z czasem (taką mamy nadzieję) tysięcy hodowców pracujących z programem SOL, wymaga starannych przygotowań. Wdrożenie programu podzielono zatem na dwa etapy. Wdrożenie pilotowe odbędzie się w drugim kwartale 2017 roku. Zwrócimy się w tym okresie do hodowców z propozycją wypróbowania programu. Odpowiednie ogłoszenie ukaże się na stronie internetowej PFHBiPM oraz na łamach czasopisma Hodowla i Chów Bydła. Hodowcy, których gospodarstwa są objęte oceną wartości użytkowej, otrzymają także ulotkę z odpowiednią informacją. Chcielibyśmy, aby w tym pilotowym wdrożeniu wzięło udział między 100 a 150 gospodarstw. Otrzymają one całkowicie bezpłatny dostęp do aktualnej wersji programu oraz pełne wsparcie techniczne, obejmujące nie tylko dostęp do elektronicznej instrukcji obsługi, ale także wersję demonstracyjną programu, filmiki instruktażowe oraz możliwość uzyskania konsultacji przez e-mail, telefon lub komunikator internetowy ( czat ). Okres wdrożenia pilotowego chcemy wykorzystać w celu uzyskania od hodowców uwag i opinii, które umożliwią doszlifowanie programu. W trzecim kwartale bieżącego roku planujemy wdrożenie ogólnokrajowe. Program SOL stanie się wówczas dostępny dla wszystkich chętnych, na ogólnych zasadach. Także na tym etapie każdemu użytkownikowi będziemy oferowali wsparcie techniczne w opisanym wcześniej zakresie. 51

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Pulpit programu miejsce startu do dalszych działań blisko tego miejsca SOL- jak to działa? SOL jest aplikacją internetową. Oznacza to, że hodowca ma dostęp do programu z każdego urządzenia, na którym da się uruchomić przeglądarkę internetową. Może to być komputer nabiurkowy czy laptop, ale także tablet lub smartfon. Na urządzeniu, z którego korzystamy nie trzeba niczego dodatkowo instalować. Wystarczy znać adres internetowy aplikacji oraz swój login i hasło. Dzięki temu użytkownik SOL będzie miał dostęp do potrzebnych mu informacji z każdego miejsca na świecie, o każdej porze dnia i nocy. Jest tylko jedno ograniczenie żeby program SOL działał, dane urządzenie musi mieć dostęp do Internetu. Zgodnie z założeniami, przyjętymi na początku prac nad SOL, program będzie się składał z tak zwanej części bazowej oraz dodatkowych modułów. Solidna baza Część bazowa programu zapewnia możliwość zarejestrowania tych czynności, które się najczęściej spotyka w codziennej pracy ze stadem bydła mlecznego. Dotyczy to takich czynności jak: przybycie zwierzęcia do gospodarstwa, ubycie zwierzęcia oraz przemieszczanie zwierząt między budynkami czy kojcami; rejestracja wycieleń i urodzonych cieląt; rejestracja rui, pokryć i inseminacji, krycia haremowego, wyników badania na cielność i poronień. rejestracja zasuszeń. Ta część programu SOL umożliwia także zapisywanie wyników oceny kondycji (BCS) krów i jałówek. W części bazowej programu znajdują się też liczne funkcje, umożliwiające przeglądanie zgromadzonych informacji. Dotyczy to zarówno danych pochodzących z kontroli użytkowości (takich jak wydajność i 52

R&D skład mleka), jak i wprowadzanych przez samego hodowcę (np. informacje o stwierdzeniu cielności). Hodowca może analizować szczegółowo informacje dotyczące wybranego zwierzęcia (prezentowane w postaci Karty zwierzęcia). Może także uzyskać zestawienie potrzebnych mu informacji w postaci odpowiedniego wykazu (listy). Nie musi się przy tym ograniczać do wykazów dostępnych standardowo w programie (których jest kilkanaście). Program oferuje użytkownikowi możliwość samodzielnego projektowania własnych list, skrojonych według jego potrzeb. Użytkownik programu SOL ma też możliwość szybkiej oceny sytuacji w całym stadzie lub wybranej jego części. Może w tym celu uruchomić jedną z oferowanych mu analiz. Kilka kliknięć pozwala uzyskać obraz sytuacji ujęty w formie przejrzystej tabeli lub przemawiającego do wyobraźni wykresu. Ważną zaletą wspomnianych analiz jest ich interaktywność, czyli możliwość aktywnego wpływania na ich postać. To sam użytkownik decyduje o stopniu szczegółowości danej analizy oraz zakresie zwierząt, których ona dotyczy. Co więcej, jeśli wypatrzy ciekawy punkt na wykresie, program może go przenieść bezpośrednio do Karty zwierzęcia, którego ten punkt dotyczy! Wydajność krów i ich rozród na jednym wykresie blisko tego miejsca Wersja bazowa programu zawiera ponadto Kalendarz, który umożliwia planowanie pracy, przypomina o terminach zaplanowanych prac oraz zbliżaniu się ważnych zdarzeń (np. termin zasuszenia lub porodu). Na życzenie użytkownika Kalendarz może nawet przypominać o konieczności wykonania terminowej pracy (np. podania leku) przy pomocy SMS-a wysyłanego na jego komórkę! Program SOL oferuje również możliwość prowadzenia w nim Księgi Rejestracji Bydła oraz generowania odpowiednich dokumentów, wymaganych przez ARiMR. Dla Hodowców, których stada są objęte oceną wartości użytkowej, istotna jest inna funkcja programu, umożliwiająca wygenerowanie Wykazu zdarzeń dokumentu wymaganego podczas próbnego doju. Wersja bazowa programu SOL jest z założenia przeznaczona dla wszystkich jego użytkowników. Nie można mieć SOL-a bez wersji bazowej! Stosownie do własnych potrzeb i preferencji, hodowca będzie 53

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA mógł obudowywać tę wersję bazową dodatkowymi modułami, umożliwiającymi wykonywanie czynności i rejestrowanie danych, które on sam uważa za potrzebne. Moduły umożliwią użytkownikom SOL optymalne dostosowanie programu do warunków panujących w stadzie i potrzeb pracujących w nim ludzi. Pierwszym takim modułem, który będzie udostępniony użytkownikom programu SOL, jest moduł Zdrowie. Moduł Zdrowie Funkcje zebrane w tym module służą do rejestrowania danych, związanych ze zdrowiem zwierząt, oraz analizowania tak zebranych informacji. Użytkownik, który zdecyduje się na użytkowanie modułu Zdrowie, będzie mógł wygodnie rejestrować objawy chorobowe, jakie zaobserwował, odnotowywać diagnozy (rozpoznania chorób lub zaburzeń zdrowotnych) postawione przez lekarza weterynarii, oraz zapisywać zabiegi lecznicze, które wykonywano na zwierzętach. Moduł ten umożliwia ponadto planowanie zabiegów leczniczych, które mają być wykonane w przyszłości, a nawet całych terapii, czyli zestawów różnych zabiegów leczniczych, z uwzględnieniem czasu, jaki powinien upłynąć pomiędzy nimi. Wszystkie funkcje modułu zostały tak zaprojektowane, aby odpowiednie dane mogły być zapisywane bezpośrednio przy zwierzęciu, którego dotyczy dana obserwacja lub zdarzenie. Rejestracja odbywa się głównie poprzez wybieranie opcji przy pomocy przycisków, a nie przez mozolne wpisywanie tekstu. Ułatwia to wykonywanie tej czynności na urządzeniach mobilnych, pozbawionych klasycznej klawiatury i wskaźnika sterowanego myszką lub panelem dotykowym ( touchpad ). Ważną zaletą modułu jest fakt, że wbudowano w niego dużo informacji, które ułatwiają pracę. Do dyspozycji użytkownika jest pełen zestaw informacji o lekach, dopuszczonych w Polsce do stosowania na bydle, oraz wykaz jednostek chorobowych i zaburzeń zdrowotnych, jakie się spotyka u tej grupy zwierząt. Bardzo istotny jest też fakt, że moduł Zdrowie współpracuje ściśle z wcześniej wspomnianą wersją bazową programu. Dla przykładu, zaplanowane zabiegi lecznicze pojawiają się automatycznie w Kalendarzu, a zarejestrowanie podania leku, który ma okres karencji, powoduje pojawienie się odpowiedniej informacji w Karcie zwierzęcia. 54 Jedno kliknięcie - i diagnoza zapisana blisko tego miejsca

R&D SOL co dalej? Wdrożenie wersji bazowej programu oraz modułu Zdrowie nie zamknie oczywiście prac nad programem SOL. Już pracujemy i będziemy nadal pracowali zarówno nad rozbudową i ulepszeniem części bazowej programu, jak i nad doskonaleniem modułu Zdrowie. Chcemy też możliwie szybko zaoferować hodowcom następne moduły programu. Chodzi zwłaszcza o takie, które umożliwią wymianę danych między SOL a systemami komputerowymi działającymi w stadzie (np. z komputerem nadzorującym dojarnie lub system do wykrywania rui). Możliwości i pomysłów dotyczących doskonalenienia i rozwoju SOLa nie brakuje! Które z nich doczekają się realizacji i w jakiej kolejności będą udostępniane? Decydująca będzie tu opinia użytkowników programu. Dlatego zachęcamy hodowców do sięgnięcia po SOL. Program na pewno nie jest doskonały, ale z Waszą pomocą będzie się stawał coraz lepszy. 55

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Doradztwo żywieniowe Hodowla bydła mlecznego oraz prawidłowe żywienie tej grupy zwierząt to dziedzina wymagająca wykwalifikowanej wiedzy i ciągłego doskonalenia swoich umiejętności. Świat nauki, a także praktycy z całego świata nieustannie pracują nad udoskonalaniem metod pozwalających na coraz to bardziej efektywne wykorzystanie potencjału zwierząt, przy jednoczesnym dbaniu o ich dobrostan i zdrowie. Aby spełnić wysokie oczekiwania polskich hodowców, a także aby móc przekazywać najnowsze osiągnięcia dotyczące żywienia i hodowli bydła mlecznego oraz produkcji mleka nasi doradcy uczestniczą w różnego rodzaju szkoleniach i konferencjach, na których poszerzają i udoskonalają dotychczas posiadaną wiedzę i umiejętności. Doradztwo żywieniowe świadczone przez specjalistów PFHBiPM jest usługą odpłatną, charakteryzującą się indywidualnym podejściem do każdego stada. Warto zaznaczyć, że doradztwo żywieniowe oferowane przez Federację jest jedyną w kraju usługą doradztwa żywieniowego w całości niezależną od firm paszowych. Dzięki temu, doradcy PFHBiPM ustalają dawkę na podstawie pasz stosowanych w gospodarstwie, bez wskazywania na konkretnego producenta i bez konieczności wypracowywania planów sprzedażowych. Głównym celem usługi doradczej świadczonej przez doradców PFHBiPM jest poprawa potencjału produkcyjnego gospodarstw mlecznych poprzez zastosowanie właściwego żywienia bydła mlecznego, kompleksowe podejście do stada, uwzględnienie analizy pasz oraz określenie wymagań związanych z dobrostanem zwierząt. Z roku na rok rośnie liczba hodowców dostrzegających korzyści płynące ze współpracy z doradcami żywieniowymi PFHBiPM. W porównaniu do roku 2015 (1 403), w roku 2016 wykonano łącznie o 167 doradztw więcej (1 570). 1 403 1 570 + 167 usług 2015 2016 Wraz ze wzrostem liczby wykonywanych usług doradczych rośnie liczba krów objętych doradztwem żywieniowym. W roku 2015 było to 48 214 krowy, natomiast w roku 2016 liczba ta wzrosła do 56 794 sztuk (wzrost o 8 580). 60

DORADZTWO ŻYWIENIOWE 48 214 56 794 + 8 580 krów 2015 2016 Powyższe dane świadczą o wzroście świadomości wśród hodowców oraz o tym jak ważnym elementem w opłacalnym prowadzeniu hodowli bydła jest racjonalne żywienie zwierząt. Coraz większe grono zadowolonych hodowców, chcących na stałe współpracować z doradcami PFHBiPM było impulsem do opracowania dwóch systemów, w których oferujemy nasze usługi. Od ponad dwóch lat hodowcy bydła mlecznego mogą wybierać pomiędzy doradztwem w systemie jednorazowym a doradztwem abonamentowym. PFHBiPM jest pionierem na rynku polskim, który wprowadził niezależne doradztwo żywieniowe w pakiecie abonamentowym (D4). Ten typ doradztwa został stworzony z myślą o tych hodowcach, którzy oczekują stałej współpracy oraz ciągłej opieki i kontroli nad wynikami swojego stada. System ten jest również często polecany dużym gospodarstwom. W roku 2016 usługa doradcza D4 cieszyła się dużym zainteresowaniem. Od stycznia do końca grudnia 2016 r. podpisanych zostało 305 umów abonamentowych. 61

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Doradztwo w ramach abonamentu D4 to przede wszystkim: gwarantowane 4 wizyty w przeciągu 12 miesięcy; bezpłatne badanie 2 próbek paszy w ramach 12 m-cy trwania umowy (dotyczy kiszonki z kukurydzy + kiszonki z trawy/ lucerny lub kiszonki z roślin motylkowych z trawami); bezpłatne korekty dawek pokarmowych; comiesięczna kontrola wyników żywieniowych; stały kontakt doradcy żywieniowego z hodowcom; możliwość wglądu i analizy raportów wynikowych bezpośrednio po próbie; szybsze wykrywanie potencjalnych problemów z żywieniem i zdrowotnością stada; możliwość natychmiastowej reakcji dla krów szczególnie zagrożonych np. ketozą; możliwość natychmiastowej korekty dawki lub ułożenie nowej po uprzedniej konsultacji z hodowcą; bieżąca weryfikacja zmian w żywieniu i organizacji hodowli; całoroczny przegląd dobrostanu gospodarstwa. Drugi system, z którego mogą korzystać hodowcy to tzw. doradztwo jednorazowe polecane szczególnie tym hodowcom, którzy oczekują szybkiej i doraźnej pomocy w rozwiązaniu problemów żywieniowych. Hodowca decydujący się na współpracę w tej formie otrzymuje: wizytę po każdorazowym zgłoszeniu; jednorazowe rozwiązanie konkretnego problemu w stadzie; doraźne i kompleksowe ułożenie dawki pod aktualnie stosowane pasze w gospodarstwie; możliwość powtórnej wizyty bez konieczności podpisywania umowy; nielimitowaną ilość wizyt doradcy w ciągu roku. W 2016 roku na terenie całej Polski w ramach doradztwa jednorazowego wykonano 461 wizyt. WSPÓŁPRACA Z PODMIOTAMI ZEWNĘTRZNYMI Właściwe prowadzenie produkcji mlecznej, jej efektywność, a przede wszystkim jakość mleka jest niezwykle ważna zarówno dla hodowców jak i przetwórców mleka. Dlatego też doradcy żywieniowi PFHBiPM ściśle współpracują z podmiotami zewnętrznymi. W roku 2016 na podstawie podpisanych umów określających warunki współpracy doradcy żywieniowi współpracowali z 4 podmiotami zewnętrznymi (OSM Bieruń, Obory Sp. z o.o., ZM Winnica Sp. z o.o., OSM Włoszczowa). W ramach opisanej wyżej współpracy wykonano 204 doradztwa. WIZYTA DORADCY Czynności związane z prowadzeniem usług doradczych w zakresie żywienia bydła mlecznego wymagają indywidualnego podejścia do każdego stada. Podczas pierwszej wizyty w gospodarstwie doradca zapoznaje się z gospodarstwem, jego specyfiką, a w szczególności z bazą paszową i stosowanym systemem żywienia. Doradca przeprowadza wywiad z hodowcą, w trakcie którego omawiane są problemy występujące w stadzie. W następnej kolejności określa się cele do zrealizowania (np. wzrost wydajności, poprawa wskaźników rozrodu, redukcja kosztów jednostkowych). 62

DORADZTWO ŻYWIENIOWE Aby ułatwić hodowcy zarządzanie stadem doradca dokonuje analizy raportów wynikowych, a przy układaniu dawki pokarmowej korzysta z wyników analizy pasz. Podczas wizyty wyliczane są indywidualne koszty ponoszone na produkcje pasz. Warto zauważyć, że największy udział w strukturze kosztów bezpośrednich produkcji mleka stanowi efektywne żywienie. AUTORSKI PROGRAM DO KALKULACJI KOSZTÓW ŻYWIENIA COLUMB Żywienie zaliczane jest do grupy głównych czynników decydujących o rentowności gospodarstw specjalizujących się w hodowli bydła mlecznego. Produkcja pasz objętościowych w gospodarstwie i odpowiedni bilans dawki pokarmowej w głównej mierze odpowiadają za jego zysk lub stratę. Z tego powodu monitoring wskaźników charakteryzujących koszty żywienia powinien być stałym elementem w zarządzaniu stadem. Dostrzegając i rozumiejąc wagę tego zagadnienia nasi specjaliści z zakresu doradztwa żywieniowego opracowali specjalistyczny program komputerowy do szacowania kosztów żywienia w stadach bydła mlecznego. Począwszy od listopada 2016 roku, w ramach usługi doradztwa żywieniowego uruchomiliśmy dodatkową, bezpłatną opcję doradztwa ekonomicznego, z której mogą korzystać wszyscy hodowcy, którzy zdecydują się na współpracę z doradcami żywieniowymi PFHBiPM. PODSUMOWANIE Doradztwo żywieniowe PFHBiPM określa standardy rozwoju produkcji mleka łącząc cele ekonomiczne i jakościowe z wymogami środowiskowymi oraz dbałością o odpowiedzialną i estetyczną stronę prowadzenia gospodarstwa. Standardy oferowane przez Federację mają ułatwić producentom mleka dostosowanie się do zmieniającego się otoczenia i zagwarantować opłacalność produkcji oraz długoterminowy rozwój ich gospodarstw. 63

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Columb nowa jakość w doradztwie Od listopada 2016 r. hodowcy będący pod oceną wartości użytkowej w ramach usługi doradztwa żywieniowego mogą korzystać z dodatkowej opcji jaką jest doradztwo ekonomiczne. Zdajemy sobie sprawę, że żywienie zwierząt i produkcja pasz objętościowych w hodowli bydła mlecznego mają kluczowy wpływ na rentowność gospodarstwa. Z tego powodu nasi eksperci ds. żywienia opracowali autorski program do kalkulacji kosztów żywienia krów mlecznych - COLUMB. Jest to unikatowy produkt na polskim rynku, skierowany do hodowców, którzy chcą: prawidłowo zbilansować dawkę pokarmową; poznać koszty produkcji pasz objętościowych; na bieżąco analizować koszty żywienia w stadzie; określić siłę mleczną stosowanej w gospodarstwie dawki; oszacować bazę paszową w gospodarstwie; oszacować zyski i straty swojego gospodarstwa. JEDEN PROGRAM- WIELE MOŻLIWOŚCI Nasz nowy produkt przeznaczony jest do bilansowania i obliczania wskaźników ekonomicznych dawek pokarmowych w gospodarstwach ukierunkowanych na hodowlę bydła mlecznego. Kilka miesięcy pracy z Columbem pozwala stwierdzić, że decyzja o opracowaniu programu, który w prosty, szybki i czytelny sposób pozwala dokładnie poznać koszty żywienia była słuszna. Z jednej strony mamy narzędzie pozwalające zaproponować dawkę żywieniową najbardziej korzystną ekonomicznie, z drugiej zaś jasno i przejrzyście pokazuje Hodowcy jak duży wpływ na sytuację ekonomiczną jego gospodarstwa ma przede wszystkim to co leży w pryzmach. DORADZTWO EKONOMICZNE W PRAKTYCE Z dotychczasowych analiz ekonomicznych przeprowadzonych w gospodarstwach na terenie całej Polski wyłania się obraz dużego zróżnicowania. Wskaźnik ekonomiczny koszt żywienia w kg mleka oscyluje w przedziale od 0,42 do 0,70 zł! W perspektywie setek tysięcy kilogramów mleka wyprodukowanych w skali roku już jeden grosz robi różnicę! Na tak duże zróżnicowanie ma wpływ oczywiście wiele czynników, ale z przeprowadzonych symulacji jasno wynika, że dwa czynniki mają decydujące znaczenie: jakość i wartość pasz objętościowych prawidłowe zbilansowanie dawki pokarmowej W przypadku pasz objętościowych decydujące znaczenie ma odpowiedni termin koszenia wynikający ze stadium rozwojowego roślin. Opóźnienie terminu zbioru nawet o kilka dni w przypadku zielonek przeznaczonych na kiszonki ma znaczący wpływ na wartość uzyskanego materiału (tab. 1). Poniższe oznaczenia odnoszą się do wszystkich wykresów i tabel zamieszczonych w tym rozdziale GR I stado żywione kiszonką skoszoną w optymalnym terminie (początek kłoszenia) GR II stado żywione kiszonką z 4 dniowym opóźnieniem (kłoszenie) GR III Stado żywione kiszonką z 8 dniowym opóźnieniem (początek kwitnienia) GR III Stado żywione kiszonką z 16 dniowym opóźnieniem (po kwitnieniu) 64

DORADZTWO ŻYWIENIOWE Tabela 1. Termin koszenia Opóźnienie terminu koszenia (w dniach) JPM BO BTJE BTJN JWK Kiszonka z traw początek kłoszenia GR I optymalny 0 0,85 181 78 103 1,09 Kiszonka z traw kłoszenie GR II 4 0,8 168 69 96 1,14 Kiszonka z traw początek kwitnienia GR III 8 0,75 147 68 75 1,2 Kiszonka z traw po kwitnieniu GR IV 16 0,6 110 55 69 1,25 Używając symulacji kiszonki z traw o różnej fazie wegetacji podczas koszenia nie zmieniając przy tym innych komponentów dawki, możemy się przekonać jak tylko ten jeden element wpływa na ekonomiczność dawki żywieniowej (Tab. 2, Wykres 1) Wykres 1. % zapotrzebowania 110% 100% 100% 106% 97% 96% 102% 94% 94% 94% 89% 90% 91% 90% 70% GR I GR II GR III GR IV JPM 100% 97% 94% 89% BTJE 100% 96% 94% 90% BTJN 106% 102% 94% 91% koszt żywienia w kg mleka 0,45 0,47 GR I GR II GR III GR IV 65

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela 2. symulacja z taką samą ilością pasz treściwych Cena kg mleka przyjęta do obliczeń: 1,38 zł GR I GR II GR III GR IV Wydajność dzienna 35,15 33,35 32,45 29,82 Koszt żywienia w kg mleka 0,45 0,47 0,48 0,52 % udział paszy treściwej w suchej masie dawki 31% 32% 32% 33% Siła mleczna dawki 1,51 1,45 1,43 1,34 Dzienny koszt żywienia 15,88 15,74 15,60 15,46 Dzienny przychód (wydajność * cena mleka) 48,51 46,02 44,78 41,16 Dzienny zysk brutto (przychód - koszt żywienia) 32,63 30,29 29,19 25,70 Dzienny koszt żywienia - pasze objętościowe 5,99 5,85 5,71 5,57 Dzienny koszt żywienia - pasze treściwe 9,89 9,89 9,89 9,89 Suma pasz treściwych w dawce 8,25 8,25 8,25 8,25 Dzienny zysk brutto (przychód - koszt żywienia) 50 szt 1632 1514 1459 1285 Roczny zysk brutto (przychód - koszt żywienia) 50 szt 587 360 545 187 525 333 462 648 Różnica w rocznym dochodzie brutto 50 szt 0 42 173 62 027 124 712 Roczny zysk brutto w przypadku grupy żywieniowej liczącej 50 krów karmionych kiszonką z traw o optymalnym terminie koszenia (GR I) z dodatkiem paszy treściwej (8,25 kg) bilansującej produkcję 35 kg mleka wyniósł 587 360,00 zł. Zamieniając w menu tylko kiszonkę z traw z opóźnionym terminem koszenia ( opóźnienie 16- dniowe) i zachowując wszystkie pozostałe składniki racji żywieniowej (GR IV) otrzymaliśmy wartość dla 50 krów w skali roku 462 648,00 zł. Różnica to aż 124 712,00 zł straty! W przypadku niewielkiego opóźnienia (4 dni) różnica wynosi 42 173,00 zł. Możemy oczywiście ratować sytuację dostosowując ilość pasz treściwych do wartości użytej kiszonki z traw. Odpowiedni bilans znacznie poprawia sytuację ekonomiczną zmniejszając straty, niestety nigdy nie zniweluje ich całkowicie (Tab. 3, Wykres 2) 66

DORADZTWO ŻYWIENIOWE Tabela 3. symulacja z taką samą ilością pasz treściwych Cena kg mleka przyjęta do obliczeń: 1,38 zł GR I GR II GR III GR IV Wydajność dzienna 35,15 35,28 35,10 35,88 Koszt żywienia w kg mleka 0,45 0,47 0,50 0,55 % udział paszy treściwej w suchej masie dawki 0,31 0,35 0,38 0,43 Siła mleczna dawki 1,51 1,50 1,48 1,43 Dzienny koszt żywienia 15,88 16,75 17,62 19,78 Dzienny przychód (wydajność * cena mleka) 48,51 48,68 48,44 49,51 Dzienny zysk brutto (przychód - koszt żywienia) 32,63 31,94 30,82 29,73 Dzienny koszt żywienia - pasze objętościowe 5,99 5,71 5,43 5,29 Dzienny koszt żywienia - pasze treściwe 9,89 11,04 12,19 14,49 Suma pasz treściwych w dawce 8,25 9,25 10,25 12,25 Dzienny zysk brutto (przychód - koszt żywienia) 50 szt 1632 1597 1541 1487 Roczny zysk brutto (przychód - koszt żywienia) 50 szt 587 360 574 850 554 809 535 191 Różnica w rocznym dochodzie brutto 50 szt 0 12 510 32 551 521 169 Wykres 1. % zapotrzebowania 130% 100% 100% 106% 100% 100% 107% 100% 103% 104% 101% 110% 114% 110% 90% 70% GR I GR II GR III GR IV JPM 100% 100% 100% 101% BTJE 100% 100% 103% 110% BTJN 100% 107% 104% 114% 67

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA koszt żywienia w kg mleka 0,55 0,45 0,47 0,50 68

DORADZTWO ŻYWIENIOWE Hodowcy o Columbie TOMASZ i MONIKA CIEŚLIK Pokaniewo, Podlaskie TOMASZ CIEŚLIK Gdy przed laty pojechałem do Holandii ogromne wrażenie na mnie zrobiły nie nowoczesne obory piękne zwierzęta, ale to że każdy hodowca zapytany przez nas wiedział za ile produkuje litr mleka, ile kosztuje odchów młodzieży. O kosztach opowiadali bez zająknięcia. To by wskazywało na to że każdy z nich całymi dniami liczy koszty oraz śledzi kursy walut i tendencji na giełdach rolnych. Polscy hodowcy w tamtych czasach także liczyli swoje koszty produkcji tyle że wyniki tego liczenia polegały na stwierdzeniu jeszcze się opłaca, albo już się nie opłaca. Po wizycie swojego doradcy żywieniowego z PFHBiPM i zapoznaniu się z programem Columb wreszcie jestem świadomy kosztów żywienia swojego stada. Co mnie najbardziej cieszy? To że można bez żadnych ograniczeń wprowadzać, zmieniać i poprawiać rożne warianty kosztów żywienia. Coś co wcześniej zajmowało dużo czasu i nie było pewności że jest dobrze policzone, teraz można zrobić w kilka minut. Obliczyć koszt produkcji 1 litra mleka, żywienia a przede wszystkim gdzie mamy jeszcze rezerwy. Dowiedzieć się czy jeszcze zarabiam, czy już tracę i muszę coś zmienić. Mam nadzieje, że w przyszłości Columb będzie dostępny w aplikacji Hodowca Online żeby każdy mógł bez ograniczeń liczyć, analizować i wyciągać wnioski. Gratuluje pomysłodawcy programu Columb. Tym programem wkraczamy w nową erę gdzie każdy rolnik staje się ekonomistą. MONIKA CIEŚLIK Rolnictwo jest bardzo wymagającą dziedziną działalności gospodarczej. Tak naprawdę dobry rolnik powinien znać się na wszystkim. Być mechanikiem, weterynarzem, żywieniowcem urzędnikiem( bo jakoś te papiery trzeba wypełnić dla UE), ekonomistą, itp. Szczyty swoich umiejętności każdy gospodarz osiąga jak przychodzi kryzys. Większość gospodarstw lawiruje wtedy na granicy istnienia. Zaradny człowiek siada w takiej sytuacji bierze kalkulator i liczy koszty. No ale jak to zrobić poprawnie? Problem tkwił w tym że zajmowało to bardzo dużo czasu i można było się łatwo pomylić. Najgorszy w tym wszystkim był fakt że następnego dnia całe obliczenia mogły być nie aktualne bo jeden z komponentów paszy podrożał. W takiej sytuacji człowiekowi opadają ręce. Program Columb rozwiązał nasze wszystkie problemy. Robi wszystkie obliczenia za nas. Na bieżąco możemy zmieniać tak naprawdę wszytko co chcemy, komponenty paszy, ich jakość, ceny czy udział procentowy składnika w paszy. Osobiście dla mnie szczególnie atrakcyjna okazała się prezentacja wyników formie wskaźników. Jedno spojrzenie dla laika wystarczy do analizy ekonomicznej całego gospodarstwa. Unikalne jest połączenie w programie Columb funkcji ekonomicznych i żywieniowych. Program pokazuje nam równocześnie koszt dawki ale również jej wykorzystanie ( czyli ile z niej będziemy mieli mleka). Uczy nas że obcinać koszty trzeba z głową. Moim zdaniem każdy powinien mieć dostęp do tego programu. Jest on nieoceniona pomocą w gospodarstwie. WYDAJNOŚĆ 9 855 kg PRZECIĘTNA LICZBA KRÓW 103,9 69

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA WSKAŹNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTWA: 60 55 65 50 70 45 75 40 80 35 85 30 90 koszt żywienia w kg ml 30% 25% 35% 20% 40% 15% 45% 10% 50% 5% 55% 0% 60% % udział paszy treściwej w kg sm 1,1 1 1,2 0,9 1,3 0,8 1,4 0,7 1,5 0,6 1,6 0,5 1,7 siła mleczna dawki: ilość mleka z 1kg sm 70

DORADZTWO ŻYWIENIOWE KAROL FASZCZEWSKI Wnory Wiechy, Podlaskie Program Columb uświadomił mi jakie realnie ponoszę koszty żywienia i ile kosztuje moja dawka. Mimo, iż mój TMR składa się z wielu komponentów i dodatków paszowych koszt dawki okazał się dość niski, co było dla mnie miłym zaskoczeniem. To utwierdziło mnie o słuszności wcześniej podjętych decyzji dotyczących sposobu prowadzonych upraw, jak i terminów zbiorów, a także planowania bazy paszowej. WYDAJNOŚĆ 10 901 kg PRZECIĘTNA LICZBA KRÓW 49,5 71

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA WSKAŹNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTWA: 60 55 65 50 70 45 75 40 80 35 85 30 90 koszt żywienia w kg ml 30% 25% 35% 20% 40% 15% 45% 10% 50% 5% 55% 0% 60% % udział paszy treściwej w kg sm 1,1 1 1,2 0,9 1,3 0,8 1,4 0,7 1,5 0,6 1,6 0,5 1,7 siła mleczna dawki: ilość mleka z 1kg sm 72