El bieta HA AJ AGH Akademia Górniczo-Hutnicza Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska Katedra Surowców Energetycznych al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków e-mail: elzbieta.halaj@gmail.com Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 2/2012 K PIELISKA I OŒRODKI WYPOCZYNKOWE NA PODHALU I NI U POLSKIM JAKO PRZYK ADY BEZPOŒREDNIEGO WYKORZYSTANIA WÓD GEOTERMALNYCH W POLSCE STRESZCZENIE W Polsce wody geotermalne stosowane s¹ g³ównie w ciep³ownictwie oraz w balneorekreacji i balneoterapii. Wykorzystanie wód geotermalnych w uzdrowiskach i oœrodkach rekreacyjnych stanowi ³¹cznie oko³o 7% bezpoœredniego wykorzystania, z czego na obiekty balneorekreacyjne przypada oko³o 2,5%. Geotermalne oœrodki balneorekreacyjne, baseny i aquaparki zyskuj¹ coraz wiêksz¹ popularnoœæ. W latach 2006 2011 zosta³o oddanych do u ytku osiem nowych takich oœrodków. Spoœród nich a piêæ znajduje siê na Podhalu. S¹ to Aqua Park Zakopane, Termy Szaflary, K¹pielisko Geotermalne na Polanie Szymoszkowej, Terma Bukovina w Bukowinie Tatrzañskiej oraz Terma Bania w Bia³ce Tatrzañskiej. Pozosta³e trzy oœrodki znajduj¹ siê na obszarze Ni u Polskiego. Nale ¹ do nich Termy Mszczonów, Termy Uniejów, Geotermia Grudzi¹dz. Kolejne oœrodki s¹ w fazie budowy lub planowania, a ju istniej¹ce oœrodki s¹ rozbudowywane. W artykule przedstawiono podstawowe parametry wód geotermalnych wykorzystywanych w basenach oraz informacje na temat infrastruktury wymienionych oœrodków. Podano tak e lokalizacje oœrodków, które s¹ planowane. S OWA KLUCZOWE Balneorekreacja, wody geotermalne, Podhale, Ni Polski, wykorzystanie bezpoœrednie * * * WPROWADZENIE W Polsce wykorzystanie bezpoœrednie wód geotermalnych ma miejsce w ciep³ownictwie do ogrzewania pomieszczeñ (ponad 90% mocy zainstalowanej), na niewielk¹ skalê w hodowli ryb, uprawach roœlin i suszeniu drewna, do podgrzewania murawy boiska sportowego (Kêpiñska 2011), a tak e w balneorekreacji i balneoterapii, gdzie korzysta siê z leczniczych i relaksacyjnych w³aœciwoœci wód geotermalnych. Wykorzystanie wód geoter- 3
malnych w uzdrowiskach i oœrodkach rekreacyjnych stanowi ³¹cznie oko³o 7% bezpoœrednich zastosowañ w Polsce, z czego na obiekty balneorekreacyjne przypada oko³o 2,5% (1,59 MW t mocy zainstalowanej). Pozosta³e 1,5% stanowi¹ ³¹cznie hodowla ryb, ogrzewanie szklarni oraz suszenie drewna, mniej ni 0,5% przypada na podgrzewanie murawy boiska sportowego w Uniejowie (rys. 1). Sumaryczna wartoœæ mocy zainstalowanej we wszystkich bezpoœrednich zastosowaniach wynosi oko³o 67 MW t (Kêpiñska 2011). Na rysunku 2 przedstawiono liczbê polskich obiektów, które wykorzystuj¹ wody geotermalne w sposób bezpoœredni. Rys. 1. Bezpoœrednie wykorzystanie wód geotermalnych w Polsce (moce zainstalowane w MW t ; na podst. Kêpiñska 2011) Fig. 1. Direct uses of geothermal water in Poland (installed capacities in MW t ; based on Kêpiñska 2011) Balneorekreacyjne oœrodki geotermalne, baseny czy te aquaparki zyskuj¹ coraz wiêksz¹ popularnoœæ. Zainteresowanie konsumentów i przedsiêbiorców w tym sektorze wzrasta w wielu krajach, ostatnio równie w Polsce, gdzie w latach 2006 2011 oddano do u ytku osiem nowych oœrodków wykorzystuj¹cych dobroczynne w³aœciwoœci wód geotermalnych. Spoœród nich a piêæ pracuje na Podhalu. Pozosta³e znajduj¹ siê na obszarze Ni u Polskiego, gdzie równie ciesz¹ siê du ym zainteresowaniem (rys. 3). Oœrodki takie zdecydowanie przed³u aj¹ sezon turystyczny oraz stanowi¹ doskona³e urozmaicenie oferty turystycznych atrakcji regionu. Niektóre istniej¹ce ju oœrodki s¹ rozbudowywane, planowane s¹ tak e nastêpne. W tabeli 1 przedstawiono g³ówne parametry wiêkszoœci nowo powsta³ych geotermalnych oœrodków balneorekreacyjnych w kraju. O wzrastaj¹cym zainteresowaniu pozyskaniem wód geotermalnych mo e œwiadczyæ iloœæ udzielonych koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie ich zasobów w Polsce. Wed³ug stanu na 1 czerwca 2012 r. udzielono ³¹cznie 23 takie koncesje, natomiast 11 koncesji na wydobywanie wód geotermalnych. Wody pochodz¹ce z wiêkszoœci odwiertów, na które zosta³y udzielone koncesje znajduj¹ zastosowanie w oœrodkach balneorekreacyjnych bezpo- 4
Rys. 2. Liczba obiektów bezpoœrednio wykorzystuj¹cych wody geotermalne w Polsce [szt] C ciep³ownie, BR baseny rekreacyjne, U uzdrowiska, OMB ogrzewanie murawy boiska, HR/SZ/SD hodowla ryb/szklarnie/suszenie drewna Fig. 2. Number of geothermal direct use objects in Poland C district heating, BR recreational swimming pools, U resorts, OMB heating football playground, HR/SZ/SD aquaculture/green houses/wood drying Rys. 3. Lokalizacja geotermalnych oœrodków balneorekreacyjnych w Polsce pracuj¹cych, w trakcie realizacji i planowanych (2012) Fig. 3. Location of geothermal balneorecreational centers in Poland operating, under realization and planned (2012) 5
Tabela 1 G³ówne parametry instalacji geotermalnych w Polsce w latach 2010 2011 (na podstawie Kêpiñska 2011) Table 1 Main parameters of geothermal balneorecreational installations in Poland, 2010 2011 (based on Kêpiñska 2011) Instalacja Sposób wykorzystania Max. wydajnoœæ wody geotermalnej [m 3 /h] Max. temperatura wody geotermalnej na wyp³ywie [ C] Polana Szymoszkowa Zakopane 1 Rekreacja/Ciep³ownictwo 80 27 Terma Bukowina Tatrzañska 1 Rekreacja/Balneoterapia/Ciep³ownictwo 40 64,5 Termy Uniejów Rekreacja/Balneoterapia/Ciep³ownictwo 30 42 Aqua Park Zakopane Rekreacja 130 36 28 Termy Podhalañskie Rekreacja 25 38 Termy Mszczonów Rekreacja 15 32 Geotermia Grudzi¹dz Balneoterapia 20 20 1 Bez pompy ciep³a ogrzewaj¹cej obiekty. œrednio lub po wczeœniejszym wykorzystaniu energii wody geotermalnej w ciep³ownictwie. Podobny kierunek wykorzystania bezpoœredniego jest rozpatrywany w przypadku nowych inwestycji, gdzie przeprowadzone badania potwierdzi³y odpowiedni¹ temperaturê, co zdecydowanie polepsza efektywnoœæ wykorzystania takich wód. PRACUJ CE GEOTERMALNE OŒRODKI BALNEOREKREACYJNE PRZEGL D Niecka Podhalañska W porównaniu z innymi rejonami Polski, niecka podhalañska dysponuje najlepszymi warunkami uzyskania wód geotermalnych ze wzglêdu m.in. na korzystn¹ budowê geologiczn¹, wysok¹ temperaturê wody, jej nisk¹ mineralizacjê, wysok¹ wydajnoœæ, odnawialnoœæ z³o a. St¹d te nieprzypadkowo w³aœnie w tym regionie dzia³a wiêkszoœæ geotermalnych oœrodków balneorekreacyjnych w Polsce (Chowaniec 2007). Historycznie pierwszym by³o k¹pielisko geotermalne na Jaszczurówce, czynne ju w po- ³owie XIX w., gdzie stosowane by³y wody ciep³ego Ÿród³a. Po raz pierwszy wody geotermalne by³y eksploatowane na Podhalu z odwiertu Zakopane IG-1 od 1963 r. Do 2001 roku woda z otworów Zakopane IG-1 oraz Zakopane 2 zasila³a odkryty basen k¹pielowy. Na- 6
tomiast pierwszym nowym k¹pieliskiem z bogat¹ infrastruktur¹ wykorzystuj¹cym wodê geotermaln¹ do celów rekreacyjnych na Podhalu by³ Aqua Park Zakopane. Oœrodek dzia³a od 2006 r. Woda o temperaturze oko³o 30 C wype³niaj¹ca zewnêtrzny basen rekreacyjno- -p³ywacki o powierzchni niemal 400 m 2 pochodzi ze wspomnianych odwiertów i posiada mineralizacjê oko³o 300 mg/dm 3. Obiekt jest równie ogrzewany energi¹ geotermaln¹ (www.aquapark.zakopane.pl). Drugim oœrodkiem, gdzie wykorzystuje siê wody geotermalne do celów rekreacyjnych jest k¹pielisko geotermalne na Polanie Szymoszkowej. Woda geotermalna z otworu Szymoszkowa GT1 wype³nia to otwarte k¹pielisko od sezonu letniego 2009 roku. Wczeœniej woda w basenie by³a jedynie podgrzewana ciep³em geotermalnym. Temperatura wody w basenie wynosi oko³o 30 C. Jest to woda wodorowêglanowo-chlorkowo-magnezowo- -sodowa. Oprócz infrastruktury k¹pieliska niezwykle istotne jest po³o enie na po³udniowych stokach pasma Guba³ówki i piêkny widok na Tatry (http://szymoszkowa.pl). Oko³o 17 km od Zakopanego znajduje siê kolejny oœrodek balneorekreacyjny Termy Szaflary (wczeœniej znane jako Termy Podhalañskie). Wykorzystywane s¹ tam wody s¹siaduj¹cego Zak³adu Górniczego PEC Geotermia Podhalañska SA. Pochodz¹ one z odwiertów Bañska IG-1 oraz Bañska PGP-1, s¹ typu siarczanowo-chlorkowo-sodowo-wapniowego. Termy dzia³aj¹ od 2008 roku. W oœrodku znajduj¹ siê ca³oroczne baseny, zarówno wewnêtrzne jak i zewnêtrzne, oraz inne atrakcje (rys. 4). Temperatura wody w basenach wynosi od 30 do 38 C. Dostêpne s¹ tak e restauracja oraz hotel (www.termyszaflary.com). W roku 2008 zosta³ otwarty kompleks rekreacyjno-uzdrowiskowy Terma Bukovina w Bukowinie Tatrzañskiej. Posiada 12 basenów wewnêtrznych i zewnêtrznych, sauny, gabinety spa&wellness oraz czêœæ gastronomiczn¹. Niedawno oddany do u ytku zosta³ tak e nowy hotel. Temperatura wody w basenach wynosi 28 36 C. Oœrodek korzysta z odwiertu Bukowina Tatrzañska PIG/PNiG-1. Pochodz¹ca z odwiertu woda jest typu siarczanowo- -chlorkowo-wapniowo-sodowego o mineralizacji 1,5 g/dm 3 (www.termabukowina.pl). Po³o ona u podnó a stoku narciarskiego Terma Bania w Bia³ce Tatrzañskiej jest najm³odszym geotermalnym obiektem balneorekreacyjnym na Podhalu. Cech¹ charakterystyczn¹ otwartego w czerwcu 2011 r. oœrodka s¹ zielone dachy pokryte roœlinnoœci¹ dachy w formie pagórków nawi¹zuj¹ce do kszta³tu okolicznych wzniesieñ. Dziêki odpowiedniemu usytuowaniu z poszczególnych wnêtrz obiektu widoczne s¹ Tatry Wysokie. Przewidziano dalsz¹ rozbudowê oœrodka o hotel z funkcj¹ spa&wellness, który bêdzie dysponowa³ 200 miejscami oraz czêœci¹ basenow¹. Wykorzystywana w Termie Bania woda geotermalna, sodowo-wapniowo-siarczanowo-chlorkowa pochodzi z odwiertu Bia³ka GT-1 z g³êbokoœci oko³o 2500 2700 m. Woda posiada mineralizacjê 1,786 g/dm 3, natomiast jej temperatura na wyp³ywie wynosi 73 C. W zale noœci od potrzeb klientów oœrodek o powierzchni ponad 8,5 tys. m 2 podzielono na strefy, gdzie mo na siê relaksowaæ w Strefie G³oœnej, Strefie Cichej, Saunarium oraz Instytucie Spa&Wellness. W Strefie G³oœnej oprócz basenów wype³nionych wod¹ o temperaturze oko³o 34 C znajduj¹ siê wodne atrakcje dla najm³odszych, w tym m.in. zje - d alnie, karuzele wodne, armatki i kaskady oraz sztuczna fala. W Strefie Cichej relaks 7
zapewnia wype³niaj¹ca baseny oraz jacuzzi woda geotermalna o temperaturze 36 lub 40 C. Skorzystaæ mo na równie z 6 saun znajduj¹cych siê w Saunarium (sauny: parowa, sucha, sucha z piecem do naparów, zewnêtrzna sauna Bania oraz saunarium), a tak e z kabin relaksacyjnych z promieniami UVB i UVC oraz basenów z wod¹ o temperaturze 36 C oraz z przeznaczon¹ do ch³odzenia wod¹ o temperaturze 24 C. Us³ugi pielêgnacyjne, rehabilitacyjne oraz rewitalizacyjne s¹ wykonywane w czêœci spa&wellness (www.termabania.pl). Ni Polski Na Ni u Polskim dzia³aj¹ obecnie trzy oœrodki wykorzystuj¹ce wodê geotermaln¹ do celów rekreacyjnych. Jako pierwsze zosta³y oddane do u ytku baseny geotermalne w Grudzi¹dzu w 2007 roku. Rok wczeœniej rozpoczê³a dzia³anie piramida z tê ni¹ solankow¹ oraz grota solankowa. Geotermia Grudzi¹dz oferuje baseny z solank¹ geotermaln¹, piramidê z tê ni¹, gabinety balneoterapii, krioterapii i masa u oraz saunê. Cztery baseny wype³nione s¹ solank¹ o ró nym stê eniu, której temperatura waha siê od 32 do 36 C. Wykorzystywana jest 7,9%. solanka chlorkowo-sodowa, jodkowo, elazista, która wydobywana jest otworem Grudzi¹dz IG-1 w miejscowoœci Marusza (Krawiec 2009). W planach jest m. in. rozbudowa basenów i budowa placu dla samochodów typu kamper (www.geotermiagrudziadz.pl). Geotermalny kompleks basenowy Termy Mszczonów zosta³ oddany do u ytku w 2008 r. Udostêpniona otworem Mszczonów IG-1 woda ma temperaturê 42,5 C. Jest to woda s³odka, której mineralizacja wynosi zaledwie oko³o 430 mg/dm 3. Wydajnoœæ wody z otworu wynosi 55 m 3 /h. Woda z tego otworu jest tak e wykorzystywana w ciep³ownictwie; oko³o 35% ciep³a dostarczanego mieszkañcom Mszczonowa w sezonie grzewczym pochodzi z wody geotermalnej. Termy oferuj¹ m. in. zewnêtrzny ca³oroczny basen po³¹czony kana³em z basenem wewnêtrznym równie wype³nionym surow¹ wod¹ geotermaln¹ o temperaturze 32 34 C; basen rekreacyjny z uzdatnion¹ wod¹ geotermaln¹ o temperaturze 30 32 C, gdzie znajduje siê kompleks zje d alni i inne atrakcje wodne; basen sportowy oraz brodzik dla dzieci. W sezonie letnim mo na korzystaæ z pla y trawiastej z boiskami do siatkówki, natomiast w zimowym ze sztucznego lodowiska. Obecnie trwaj¹ prace zwi¹zane z II. etapem rozbudowy Mszczonów. Ich zakoñczenie i uruchomienie planowane jest na 2012/2013 r. Na powierzchni oko³o 2 ha powstanie kompleks hotelowo-gastronomiczny z czêœci¹ konferencyjno-szkoleniow¹, sportow¹ i odnowy biologicznej, z dwoma restauracjami, wewnêtrznymi basenami k¹pielowymi itp. Instalacje bezpoœredniego wykorzystania wód i energii geotermalnej w Mszczonowie s¹ nadal rozbudowywane realizowana jest budowa drugiego stopnia sch³adzania wody w ciep³owni geotermalnej, planuje siê te m.in. podgrzewanie murawy boiska sportowego. Planowane jest tak e udostêpnienie wody geotermalnej nowym inwestorom w celu jej zastosowania w produkcji rolno-spo ywczej (Kurek 2011). Termy Uniejów zosta³y otwarte równie w 2008 r. (rys. 5). Wykorzystywana w tym oœrodku woda geotermalna chlorkowo-sodowa wydobywana jest otworem PIG/AGH-2. Jej temperatura w trzech nieckach basenowych waha siê od 25 do 36 C w zale noœci od pory 8
roku. Dodatkowo dostêpny jest tak e zespó³ saun. W Uniejowie prowadzona jest rozbudowa instalacji geotermalnych istniej¹cy ju obiekt termalno-basenowy zosta³ ostatnio powiêkszony o nowe baseny kryte i otwarte oraz zespó³ odnowy biologicznej (m.in. kabiny saunowe, baseny zimne i gor¹ce), zewnêtrzny taras do opalania, pomieszczenia gastronomii, klubu sportowego i krêgielni. Po³¹czenie geotermalnych basenów krytych z otwartymi umo liwia funkcjonowanie oœrodka przez ca³y rok. Planowana jest tak e budowa hotelu spa&wellness oraz nowoczesnego kompleksu rehabilitacyjno-rekreacyjnego. Ciep³o odzyskiwane z wody geotermalnej wykorzystywane od 2001 r. ogrzewa niemal 70% budynków w mieœcie. Na ciep³owniê Geotermii Uniejów Sp. z o.o. sk³adaj¹ siê bloki: geotermalny, kot³y na biomasê (dzia³aj¹ce g³ównie jako szczytowe Ÿród³o ciep³a) oraz blok awaryjny (olejowy). Woda geotermalna ogrzewa tak e murawê boiska sportowego. Planowana jest ponadto budowa elektrociep³owni hybrydowej wykorzystuj¹cej ciep³o wody geotermalnej oraz energiê uzyskan¹ ze spalania biomasy do produkcji pr¹du w obiegu organicznym Rankine a, ORC (Sapiñska-Œliwa, Kurpik 2011). OŒRODKI BALNEOREKREACYJNE W TRAKCIE REALIZACJI Obok ju pracuj¹cych, w trakcie realizacji jest kilka nastêpnych geotermalnych oœrodków balneorekreacyjnych szeœæ na Ni u Polskim, a jeden w Karpatach Zewnêtrznych. W sk³ad otwartych w paÿdzierniku 2011 r. Term Maltañskich (rys. 6) wchodz¹ dwa baseny sportowe, jedenaœcie basenów rekreacyjnych, szeœæ zje d alni oraz sauny, ³aŸnie, tê nia i grota solna. Obecnie trzy baseny wype³nione s¹ wod¹ nie-geotermaln¹ o odpowiednio dostosowanym sk³adzie chemicznym. Docelowo do koñca 2012 roku baseny ma wype³niaæ woda geotermalna z odwiertu Swarzêdz IGH-1 bêd¹ca oko³o 2%. solank¹, której temperatura na wyp³ywie wynosi oko³o 42 C (Biernat i in. 2011). Budowa kompleksu rekreacyjno-sportowego Termy Maltañskie wraz z zespo³em hotelowym by³a wymieniana jako istotna z punktu widzenia organizacji Euro 2012 w Za³¹czniku Rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 2009 r. w sprawie wykazu przedsiêwziêæ Euro 2012 (Dz.U.10.8.52). Kolejny oœrodek powstaje w Poddêbicach (rys. 7). Woda uzyskana z odwiertu Poddêbice GT-2 jest typu wodorowêglanowo-sodowo-wapniowego i posiada temperaturê 72 C. Jej niska mineralizacja rzêdu 450 mg/dm 3 sprawia, e nadaje siê do spo ycia. Wydajnoœæ otworu wynosi 115 m 3 /h wody, której wydobywanie odbywa siê w systemie jednootworowym (Biernat i in. 2011). Zagospodarowanie wody geotermalnej w sposób bezpoœredni bêdzie obejmowa³o ciep³ownictwo oraz balneoterapiê i rekreacjê, jej ciep³em ogrzane bêd¹ tak e niektóre budynki u ytecznoœci publicznej oraz murawa boiska sportowego. Planuje siê utworzenie Centrum Rehabilitacji i Rekreacji Balneologicznej, w sk³ad którego wejdzie zespó³ rehabilitacyjno-leczniczy oraz zaplecze hotelowo-gastronomiczne i studio fitness. W Centrum powstan¹ baseny geotermalne z biczami wodnymi oraz miejscami do indywidualnych zabiegów hydroterapeutycznych, kinezyterapii i fizjoterapii. Co wiêcej Szpital 9
Powiatowy posiada oddzia³ przystosowany do balneoterapii z zastosowaniem wód geotermalnych, a w pobli u miasta wystêpuj¹ z³o a borowiny o leczniczych w³aœciwoœciach, które zamierza siê stosowaæ wraz z wod¹ geotermaln¹ do zabiegów leczniczych. W lipcu 2011 r. gmina Poddêbice przeprowadzi³a pilota owy program wykorzystania wód geotermalnych w rekreacji otwarte zosta³o k¹pielisko zewnêtrzne, w którym temperatura wody w basenach wynosi oko³o 29 32 C (www.gmina.poddebice.pl). Geotermalne inwestycje w Kleszczowie bêd¹ obejmowa³y cele ciep³ownicze i rekreacyjne. W ostatnich latach wykonano w tej miejscowoœci dwa otwory geotermalne. Ujêta nimi woda posiada mineralizacjê rzêdu 6 g/dm 3, jej temperatura wynosi 52 C (Biernat i in. 2011). Z geotermalnego ogrzewania korzystaæ bêdzie szko³a, internat, hala gimnastyczna, czêœæ sportowa kompleksu sportowo-dydaktycznego SOLPARK oraz hotel. W pobli u kompleksu SOL- PARK usytuowane bêd¹ natomiast k¹pieliska geotermalne. Dla dzieci wybudowana zostanie dodatkowa atrakcja w postaci sztucznej góry z wyci¹giem orczykowym i mini-golfem. Wœród samorz¹dów z pó³nocnej czêœci Polski jednym z zainteresowanych wykorzystaniem wód geotermalnych do celów balneorekreacyjnych jest powiat lidzbarski. Projektowane Termy Warmiñskie, których ukoñczenie planuje siê na grudzieñ 2013 r., bêd¹ czerpaæ wodê o temperaturze oko³o 20 C i mineralizacji oko³o 20 g/dm 3 z nowego odwiertu Lidzbark Warmiñski GT-1. Woda pochodziæ bêdzie z utworów dolnej jury (Biernat i in. 2011). Przewiduje siê wykorzystanie jej ciep³a przy zastosowaniu pomp ciep³a. W sk³ad Term wchodziæ bêd¹ m.in. baseny z wod¹ o temperaturze 27 36 C, sauny, kompleks hotelowo-gastronomiczny, zaplecze odnowy biologicznej i rekreacji (www.powiatlidzbarski.pl). W pó³nocno-zachodniej czêœci miasta Gostynin zostan¹ usytuowane Termy Gostyniñskie. Na powierzchni oko³o 17 ha powstanie hotel z czêœci¹ komercyjn¹ oraz czêœci¹ obejmuj¹c¹ rekreacjê wodn¹, balneoterapiê oraz rehabilitacjê i kosmetologiê. W sk³ad Term bêdzie wchodziæ hotel, lokale gastronomiczne, klub nocny z bowlingiem, sale wystawowo- -imprezowe, balneoterapia, fitness w ramach czêœci SPA, minigolf, lodowisko sezonowe, tê nie solankowe i inne obiekty. Oprócz Term planowane jest uruchomienie Ponadregionalnego Centrum Turystyki, Balneologii, Wypoczynku, Rozrywki oraz Rekreacji. Energia wód geotermalnych wydobywanych z otworu Gostynin GT-1 zostanie najpierw wykorzystana do ogrzania obiektów (temperatura wody na wyp³ywie wynosi 82 C (Biernat i in. 2011), a nastêpnie przeznaczona do celów balneoterapeutycznych i rekreacyjnych tym bardziej, e posiada w³aœciwoœci lecznicze (jest to 11,4% woda geotermalna typu chlorkowo-sodowego) (www.gostynin.pl). W Piasecznie woda wydobywana z wykonanego w 2011 r. otworu Piaseczno GT-1 bêdzie stosowana w obiektach Geotermii Warszawskiej Sp. z o.o. Pos³u y do celów balneoterapeutycznych i rekreacyjnych oraz do ogrzania samego oœrodka i pobliskich obiektów (Biernat i in. 2011). Dotychczas w pobli u Warszawy nie by³o du ego oœrodka rekreacyjnego o takim typie i rozmachu, jaki zaoferuj¹ geotermalne obiekty w Piasecznie na po³udniowym obrze eniu stolicy, bêd¹ atrakcyjnym miejscem wypoczynku dla mieszkañców tej najwiêkszej w kraju aglomeracji miejskiej. 10
Wœród oœrodków w trakcie realizacji przewa aj¹ obecnie te, które usytuowane s¹ na obszarze Ni u Polskiego. Trwaj¹ tak e prace nad potwierdzeniem zasobów i parametrów wody geotermalnej, któr¹ planuje siê zagospodarowaæ w oœrodku rekreacyjnym w Porêbie Wielkiej w pobli u Rabki (Karpaty zewnêtrzne). Badania w latach siedemdziesi¹tych wykaza³y, e temperatura wody na wyp³ywie wynosi³a 42 C przy wydajnoœci oko³o 12 m 3 /h. Woda reprezentowa³a typ chlorkowo-wodorowêglanowo-sodowy z zawartoœci¹ bromu, jodu i boru (Poprawa i in. 1975). PLANOWANE GEOTERMALNE OŒRODKI REKREACYJNE W POLSCE Oprócz projektów, które s¹ ju realizowane, planowane s¹ kolejne geotermalne oœrodki balneorekreacyjne w ró nych miejscowoœciach w kraju (rys. 3), a stan przygotowania i realizacji projektów jest ró norodny. Oœrodki takie planuje siê m.in. w Bañskiej Ni nej mo e tam powstaæ drugi ju oœrodek rekreacyjny korzystaj¹cy z wody geotermalnej sch³odzonej w wymiennikach ciep³owni PEC Geotermia Podhalañska SA. W Tarnowie Podgórnym planuje siê wykorzystanie wód geotermalnych ujêtych odwiertem Tarnowo Podgórne GT-1 do celów rekreacyjnych, a mo e tak e leczniczych w kompleksie basenowym (prawdopodobnie równie ogrzewanym ciep³em geotermalnym). Z kolei woda geotermalna z odwiertu Trzêsacz GT-1 (w znanej miejscowoœci o tej samej nazwie nad brzegiem Ba³tyku) o przewidywanej temperaturze 32 C bêdzie wykorzystywana w celach balneorekreacyjnych, natomiast do ogrzewania kompleksu rekreacyjno-wypoczynkowego przewiduje siê zastosowanie pomp ciep³a (Biernat i in. 2011). Na uwagê zas³uguj¹ tak e plany wykorzystania wód leczniczych o wysokiej temperaturze dochodz¹cej do 90 C na wyp³ywie w Termach Cieplice, gdzie wykorzystane zostan¹ ju istniej¹ce otwory. Projekt zak³ada powstanie Term Cieplickich Dolnoœl¹skiego Centrum Rekreacji Wodnej jako ca³orocznego kompleksu basenowo-rekreacyjnego (www.cieplice.pl). W gminie Jaworze przewiduje siê budowê kompleksu, który po³¹czy funkcje oœrodka leczniczego, rehabilitacyjnego i rekreacyjnego. Bêdzie on korzysta³ z uznanych za lecznicze wód geotermalnych stwierdzonych w otworach Jaworze IG-1 i Jaworze IG-2 (Bylok 2011). Kolejnym podmiotem zainteresowanym rekreacyjnym wykorzystaniem wód geotermalnych jest Gmina Olsztyn ko³o Czêstochowy, gdzie na gminnych terenach inwestycyjnych ma powstaæ Aquapark Jurajski (Kucharski 2011). W Celejowie w województwie lubelskim planowane jest centrum rekreacyjno-lecznicze pod nazw¹ Termy Lubelskie. Nastêpne inwestycje s¹ mo liwe do realizacji m.in. w Poroninie oraz Chocho³owie wydano ju koncesje na eksploatacjê wód geotermalnych, które maj¹ charakter wód leczniczych (www.mos.gov.pl). Zainteresowanie termami wydaje siê nie s³abn¹æ. Po pierwszych sukcesach k¹pielisk geotermalnych rozwa ane s¹ kolejne inwestycje. 11
PODSUMOWANIE Wykorzystanie wód geotermalnych w balneorekreacji nale y, obok ciep³ownictwa, do bardzo atrakcyjnych i noœnych kierunków ich zastosowania w naszym kraju. Œwiadczy o tym fakt, e w ci¹gu ostatnich kilku lat oddawane by³y do u ytku nowe geotermalne oœrodki balneorekreacyjne znajduj¹ce siê na obszarze Podhala i Ni u Polskiego. Powsta³o osiem kompleksów geotermalnych, które w wiêkszoœci ju myœl¹ o rozbudowie swojej infrastruktury. Siedem obiektów jest w trakcie realizacji, kolejnych co najmniej dziewiêæ obiektów jest w fazie planowania. Baseny geotermalne odgrywaj¹ i mog¹ odgrywaæ wa n¹ rolê w tzw. kaskadowym zastosowaniu wód geotermalnych, gdzie najwy sze temperatury s¹ przeznaczane najczêœciej dla ciep³ownictwa, a nastêpnie kierowane do wykorzystania w innych celach (w tym m. in. balneorekreacji, ogrzewania murawy boisk, itd.) wymagaj¹cych ni szych temperatur stosowanych wód. Rys. 4. Basen zewnêtrzny Termy Szaflary (fot. B. Czopek) Fig. 4. Outdoor swimming pool Termy Szaflary (photo B. Czopek) 12
Rys. 5. Basen zewnêtrzny Termy Uniejów (fot. www.termyuniejów.pl) Fig. 5. Outdoor swimming pool Termy Uniejów (photo www.termyuniejów.pl) Rys. 6. Termy Maltañskie w Poznaniu (fot. P. Wagner dla Term Maltañskich) Fig. 6. Termy Maltañskie in Poznañ (photo P. Wagner for Termy Maltañskie) 13
Rys. 7. Wizualizacja planowanego centrum balneorekreacyjnego w Poddêbicach (arch. Geotermia Poddêbice) Fig. 7. Visualization of balneorecreation center in Poddêbice (arch. Geotermia Poddêbice) LITERATURA BIERNAT H., KAPUŒCIÑSKI J., NOGA B., MARTYKA P., 2011 Przegl¹d realizowanych i planowanych projektów wykorzystania wód i energii geotermalnej na Ni u Polskim. Materia³y III. Ogólnopolskiego Kongresu Geotermalnego, L¹dek Zdrój (CD). BYLOK Z., 2011 Geotermia i balneologia realn¹ szans¹ rozwoju gmin. Odnawialne Ÿród³a energii czynnikiem rozwoju miasta. Gmina Jaworze. Prezentacja z II Europejskiego Kongresu Gospodarczego, Katowice 16 18.05.2011 r. CHOWANIEC J., 2007 Niecka Podhalañska najbardziej perspektywiczny zbiornik wód termalnych w Polskich Karpatach. Wspó³czesne Problemy Hydrogeologii, 931 938 KÊPIÑSKA B., 2010 Geothermal Energy Country Update Report from Poland, 2005 2009. Proceedings World Geothermal Congress 2010, Bali, Indonesia, 25 29 April 2010. KÊPIÑSKA B., 2011 Energia geotermalna w Polsce stan wykorzystania, perspektywy rozwoju. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa ony Rozwój. 1 2, 7 18. 14
KRAWIEC A., 2009 Wody termalne w rejonie Grudzi¹dza. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa ony Rozwój, 2, 81 88. KUCHARSKI T., 2011 Geotermia i balneologia realn¹ szans¹ rozwoju gmin. Odnawialne Ÿród³a energii czynnikiem rozwoju miasta. Geotermia w Gminie Olsztyn. Prezentacja z II Europejskiego Kongresu Gospodarczego, Katowice 16 18.05.2011 r. KUREK J., 2011 Geotermia i balneologia realn¹ szans¹ rozwoju gmin. Odnawialne Ÿród³a energii czynnikiem rozwoju miasta. Gmina Mszczonów. Prezentacja z II Europejskiego Kongresu Gospodarczego, Katowice 16 18.05.2011 r. POPRAWA D., BURTAN J., JASIONOWICZ J., 1975 Dokumentacja hydrogeologiczna podziemnych wód mineralnych z utworów paleogenu otwór Rabka IG-1 i utworów kredy-paleocenu otwór Porêba Wielka IG-1. Arch. OK, PIG, Kraków. SAPIÑSKA-ŒLIWA A., KURPIK J., 2011 Aktualne zagospodarowania wody i ciep³a geotermalnego w Uniejowie. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa ony Rozwój. 1 2, 225 235. SWIMMING POOLS AND AQUA PARKS IN PODHALE REGION AND IN THE POLISH LOWLANDS AS EXAMPLES OF DIRECT USE OF GEOTHERMAL WATERS IN POLAND ABSTRACT Direct use of geothermal waters in Poland consist of district heating, balneotheraphy and balneorecreation, heating up a lawn of a football playground. Applications in resorts and balneorecreational centers give 7% of direct uses of geothermal waters overall and balneorecreation itself representing 2,5%. Balneorecreational centers using geothermal waters, swimming pools and aqua parks are more and more popular recently. In 2006 2011 there were 8 new centers built in Poland. Five of them are located in the Podhale region: Aqua Park Zakopane, Termy Szaflary, K¹pielisko Geotermalne Polana Szymoszkowa, Terma Bukovina in Bukowina Tatrzañska and Terma Bania in Bia³ka Tatrzañska. Another 3 centers are located in the Polish Lowlands: Termy Mszczonów, Termy Uniejów and Geotermia Grudzi¹dz. Some next balneorecreational centers are planned or are underway, some existing centers are being developed. In the paper there are given basic parameters of geothermal waters which are used in swimming pools as well as information on the infrastructure. Moreover, the locations of the planned centers are indicated. KEYWORDS Balneorecreation, geothermal water, Podhale, Polish Lowlands, direct use