KODEKS CYWILNY. KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO. KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY, wyd. 14

Polecamy: Z. Radwański, A. Olejniczak ZOBOWIĄZANIA CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 6 Podręczniki Prawnicze K. Sosiński, J. Toczkowski PRAWO CYWILNE ZOBOWIĄZANIA. TEKSTY. KAZUSY. TABLICE Repetytoria J. Rajski (red.) PRAWO ZOBOWIĄZAŃ CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA. Tom 7, wyd. 2 System Prawa Prywatnego J. Panowicz-Lipska (red.) PRAWO ZOBOWIĄZAŃ CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA. Tom 8 System Prawa Prywatnego KODEKS CYWILNY. KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO. KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY. KOSZTY SĄDOWE, wyd. 6 Edycja Sądowa KODEKS CYWILNY. KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO. KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY, wyd. 14 Teksty Ustaw Becka KODEKS CYWILNY, wyd. 24 Teksty Ustaw Becka KODEKS CYWILNY, wyd. 22 Twoje Prawo www.sklep.beck.pl

EWA ŁĘTOWSKA PRZEMYSŁAW DRAPAŁA MAŁGORZATA BEDNAREK

Redakcja: Agnieszka Mikos Wydawnictwo C. H. Beck 2006 Wydawnictwo C. H. Beck, Sp. z o.o. ul. Gen. Zajączka 9, 01 518 Warszawa Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: P.W.P. INTER-DRUK, Warszawa ISBN 83-7483-009-3

Spis treœci Spis treœci Przedmowa... Wykaz skrótów... Literatura podstawowa... IX XI XVII 1. Wprowadzenie do problematyki umów z art. 391 393 KC.. 1 I. Umowy z art. 391 393 KC a wzglêdny charakter zobowi¹zania 1 II. Systematyczne umiejscowienie regulacji umów z art. 391 393 wkc... 3 III. Funkcje umów z art. 391 393 KC... 4 IV. Przepisy art. 391 393 KC jako wzorzec regulacyjny... 5 2. Umowa o œwiadczenie przez osobê trzeci¹ (art. 391 KC)... 9 I. Ogólna charakterystyka instytucji... 9 1. Wyjaœnienie zjawiska: umowa o œwiadczenie przez osobê trzeci¹(przyrzeczenie œwiadczenia przez trzeciego) jako umowa zobowi¹zuj¹ca przyrzekaj¹cego i nierodz¹ca powinnoœci osoby trzeciej... 9 2. Geneza historyczna... 12 3. Uk³ad stosunków i interesów miêdzy przyrzekaj¹cym œwiadczenie odbiorc¹przyrzeczenia osob¹trzeci¹... 13 4. Kszta³towanie siê teoretycznej problematyki umowy o œwiadczenie przez osobê trzeci¹... 24 5. Funkcje umowy (przyrzeczenia) œwiadczenia przez osobê trzeci¹... 29 6. Odró nienie przyrzeczenia œwiadczenia przez osobê trzeci¹od instytucji pokrewnych... 31 II. Umowa o œwiadczenie przez osobê trzeci¹w Kodeksie cywilnym (art. 391 KC)... 37 1. Legislacyjne ujêcie umowy o œwiadczenie przez osobê trzeci¹w art. 391 KC... 37 2. Przedmiotowy zakres umowy: dwie postaci przyrzeczonego zachowania siê osoby trzeciej... 38 3. Przyrzeczenie d³u nika... 40 V

4. Sytuacja osoby trzeciej... 41 5. Skutki zawarcia umowy z art. 391 KC (treœæ zobowi¹zania przyrzekaj¹cego)... 42 6. Odszkodowawczy obowi¹zek d³u nika... 43 7. Upowa nienie przemienne... 44 8. Ekonomiczny sens zobowi¹zania gwarancyjnego zart.391kc... 45 9. Charakterystyka zobowi¹zania wynikaj¹cego z umowy o œwiadczenie przez osobê trzeci¹ze wzglêdu na funkcjê... 46 10. Charakterystyka zobowi¹zania wynikaj¹cego z umowy o œwiadczenie przez osobê trzeci¹jako czynnoœci prawnej.. 47 11. Kauzalnoœæ przysporzenia odbiorcy przyrzeczenia (kauzalnoœæ umowy z art. 391 KC)... 47 12. Funkcjonowanie zobowi¹zania wynikaj¹cego z umowy o œwiadczenie przez osobê trzeci¹... 50 13. Wygaœniêcie zobowi¹zania z art. 391 KC i jego skutki... 51 14. Niewykonanie (nienale yte wykonanie) zobowi¹zania wynikaj¹cego z umowy z art. 391 KC... 52 III. Praktyczne zastosowania umowy o œwiadczenie przez osobê trzeci¹... 52 1. Gwarancja bankowa... 52 2. Gwarancja ze strony instytucji ubezpieczeniowej, dotycz¹ca zap³aty nale noœci w ramach umowy sprzeda y... 53 3. Gwarancje i porêczenia Skarbu Pañstwa... 54 4. Umowy serwisu gwarancyjnego... 54 5. Umowy offsetowe... 56 6. Pakiety socjalne... 58 7. Umowy del credere... 59 8. Zobowi¹zania dodatkowe kontraktuj¹cego... 60 9. Umowy o zap³atê wk³adu mieszkaniowego za cz³onka spó³dzielni... 60 IV. Podsumowanie... 61 3. Umowa o zwolnienie d³u nika przez osobê trzeci¹ z obowi¹zku œwiadczenia (art. 392 KC)... 65 I. Uwagi wstêpne... 65 II. Istota i przedmiot umowy o zwolnienie d³u nika przez osobê trzeci¹z obowi¹zku œwiadczenia... 67 III. Charakter prawny umowy o zwolnienie d³u nika przez osobê trzeci¹z obowi¹zku œwiadczenia... 70 IV. Skutki prawne zawarcia umowy o zwolnienie d³u nika przez osobê trzeci¹z obowi¹zku œwiadczenia... 73 VI Spis treœci

Spis treœci 1. Sytuacja prawna wierzyciela... 73 2. Sytuacja prawna osoby trzeciej (gwaranta)... 75 3. Sytuacja prawna d³u nika... 79 V. Odró nienie umowy o zwolnienie d³u nika przez osobê trzeci¹z obowi¹zku œwiadczenia od innych instytucji prawnych... 80 VI. Zastosowanie w praktyce umowy o zwolnienie d³u nika przez osobê trzeci¹z obowi¹zku œwiadczenia... 83 VII. Powstanie zobowi¹zania z art. 392 KC w zwi¹zku z niedojœciem do skutku umowy o zwalniaj¹ce przejêcie d³ugu (art. 519 KC) 87 4. Umowa o œwiadczenie na rzecz osoby trzeciej (art. 393 KC) 91 I. Ogólna charakterystyka instytucji... 91 1. Pojêcie... 91 2. Rozwój historyczny... 94 3. Zastosowanie i funkcje w obrocie... 98 II. Odró nienie od instytucji podobnych... 106 III. Regulacja umowy na rzecz osoby trzeciej w Kodeksie cywilnym... 112 1. Uwagi wstêpne... 112 2. Dwie postaci umowy na rzecz osoby trzeciej... 112 3. Zastrze enie œwiadczenia na rzecz osoby trzeciej... 115 4. Odwo³anie lub zmiana zastrze enia... 120 5. Gospodarcze i prawne przyczyny przysporzenia na rzecz osoby trzeciej... 124 6. Rodzaje œwiadczeñ... 126 7. Osoba trzecia... 128 8. Skutek zastrze enia i przes³anki jego nast¹pienia... 131 9. Sytuacja prawna osoby trzeciej... 134 10. Skutki przyjêcia zastrze enia przez osobê trzeci¹w uk³adzie trójstronnym... 139 Indeks rzeczowy... 145 VII

Przedmowa Przedmowa Opracowanie problematyki art. 391 393 KC przez autorów niniejszej ksi¹ ki wi¹ e siê z ich wspó³prac¹ z Systemem Prawa Prywatnego. Aby z³o one ju fragmenty Systemu nie by³y nara one na dezaktualizacjê, Wydawnictwo C.H. Beck zaproponowa³o wydanie niniejszej monografii. Autorzy s¹za to wdziêczni. Wczeœniejsza publikacja umo liwia po pierwsze, wejœcie na rynek czytelniczy, w krótkim czasie po napisaniu tekstu, a po drugie zebranie doœwiadczeñ i materia³ów do ewentualnych udoskonaleñ tekstu przed pojawieniem siê go w Systemie. Umowy odnosz¹ce siê do osób trzecich (art. 391 393 KC) dotycz¹porozumieñ, które co oczywiste nie nak³adaj¹ adnych zobowi¹zañ na osoby trzecie, ale które nale ¹ do kategorii umów o umowach. Ich zadaniem jest wykreowanie wiêzi prawnej spinaj¹cej kilka zobowi¹zañ. Kodeks cywilny w art. 391 393 reguluje trzy umowy odnosz¹ce siê (w zró nicowany konstrukcyjnie sposób) do prawnych konsekwencji uczestnictwa przy realizacji zobowi¹zañ, tak e osób niebêd¹cych podmiotami umów, z których te stosunki powstaj¹. Ustawodawca wskazuje tu jurydyczne mo liwoœci (i skutki prawne skorzystania z nich) spiêcia ze sob¹ kilku stosunków prawnych. To powi¹zanie nastêpuje, aby zwiêkszyæ szanse realizacji œwiadczeñ z innych umów (funkcja zabezpieczaj¹ca i kompensacyjna umów z art. 391 i 392 KC) albo uproœciæ przebiegi takich œwiadczeñ (art. 393 KC, zbli aj¹cy siê w tym wzglêdzie do przekazu). Szczegó³owa analiza dogmatyczna umów odnosz¹cych siê do osób trzecich, ich odgraniczenie od innych, pokrewnych czy zbli onych instytucji, wskazanie na potencjalne mo liwoœci wykorzystania w obrocie s¹przedmiotem niniejszej ksi¹ ki. Autorzy dziêkuj¹pani Katarzynie Ornoch za pomoc w przygotowaniu pracy do druku. Warszawa, paÿdziernik 2005 r. Autorzy IX

Wykaz skrótów 1. ród³a prawa Wykaz skrótów KC... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KC austr.... Kodeks cywilny austriacki z 1811 r. KC franc.... Kodeks cywilny francuski z 1804 r. KC niem.... Kodeks cywilny niemiecki z 1896 r. KC szwajc.... Kodeks cywilny szwajcarski z 1912 r. KC w³os.... Kodeks cywilny w³oski z 1942 r. KH... rozporz¹dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) Konstytucja RP... ustawa z 2.4.1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483) KP... ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KSH... ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spó³ek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) KZ... rozporz¹dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. Kodeks zobowi¹zañ (Dz.U. Nr 82, poz. 599) PrBank... ustawa z 29.8.1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) Pr.Obl.Szwajc.... prawo obligacyjne szwajcarskie z 1911 r. ze zm. 2. Organy orzekaj¹ce ETS... Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci NSA... Naczelny S¹d Administracyjny SA... S¹d Apelacyjny SN... S¹d Najwy szy SN (IC)... S¹d Najwy szy Izba Cywilna SN (7)... S¹d Najwy szy w sk³adzie siedmiu sêdziów XI

3. Czasopisma Wykaz skrótów GS... Gazeta S¹dowa KPP... Kwartalnik Prawa Prywatnego MoP... Monitor Prawniczy M.P.... Monitor Polski NP... Nowe Prawo OSN... Zbiór Orzeczeñ S¹du Najwy szego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach 1933 1981), Orzecznictwo S¹du Najwy szego (w latach 1953 1961: Izby Cywilnej i Izby Karnej, w 1962 r.: Izby Cywilnej, w latach 1963 1981: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych, w latach 1982 1989: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych, w latach 1990 1994: Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych, w 1995 r.: Izby Cywilnej) Pal.... Palestra PB... Prawo Bankowe PiP... Pañstwo i Prawo PPH... Przegl¹d Prawa Handlowego PPHZ... Problemy Prawne Handlu Zagranicznego Pr. Sp.... Prawo Spó³ek PS... Przegl¹d S¹dowy PUG... Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego Rej.... Rejent R. Pr.... Radca Prawny RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC... Studia Cywilistyczne SP... Studia Prawnicze ZNUJ... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloñskiego 4. Piœmiennictwo Czachórski 1994 (1995, 1996, 1999, 2002)...W. Czachórski, Zobowi¹zania. Zarys wyk³adu (opracowanie: A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowroñska-Bocian), Warszawa 1994, 1995, 1996, 1999, 2002 Czachórski 1968 (1970) W. Czachórski, Prawo zobowi¹zañ w zarysie, Warszawa 1968, 1970 XII

Wykaz skrótów KC z Komentarzem, t. [ ] Kodeks cywilny z Komentarzem (pod red. J. Winiarza), t. I i II: wyd. I, Warszawa 1980, wyd. II, Warszawa 1989 Komentarz KC (pod red. E. Gniewka)... Kodeks cywilny, t. I komentarz do artyku³ów 1 534 (pod red. E. Gniewka), Warszawa 2004 Komentarz KC, t. [ ]... Kodeks cywilny. Komentarz (pod red. K. Pietrzykowskiego), t. I, wyd. I, Warszawa 1997, wyd. II, Warszawa 1999, wyd. III, Warszawa 2002, wyd. IV, Warszawa 2005; t. II, wyd. I, Warszawa 1998, wyd. II, Warszawa 2000, wyd. III, Warszawa 2003, wyd. IV, Warszawa 2005 Komentarz KC 1972, t. [ ] Kodeks cywilny. Komentarz, praca zbiorowa (pod red. Z. Resicha, J. Ignatowicza, J. Pietrzykowskiego i I. Bielskiego), t. I III, Warszawa 1972 Komentarz do KC, Ks. [ ], t. [ ]... Komentarz do Kodeksu cywilnego. Ksiêga pierwsza, Czêœæ ogólna, wyd. I, Warszawa 1998, wyd. II, Warszawa 1999, wyd. III, Warszawa 2001, wyd. IV, Warszawa 2002, wyd. V, Warszawa 2003, wyd. VI, Warszawa 2005; Ksiêga druga, W³asnoœæ i inne prawa rzeczowe, wyd. I, Warszawa 1996, wyd. II, Warszawa 1999, wyd. III, Warszawa 2001, wyd. IV, Warszawa 2002, wyd. V, Warszawa 2003, wyd. VI, Warszawa 2004; Ksiêga trzecia, Zobowi¹zania, t. IiII, wyd. I, Warszawa 1996/1997, wyd. II, Warszawa 1999, wyd. III, Warszawa 2001, wyd. IV, Warszawa 2002, wyd. V, Warszawa 2003, wyd. VI, Warszawa 2005; Ksiêga czwarta, Spadki, wyd. I, Warszawa 1995, wyd. II, Warszawa 1999, wyd. III, Warszawa 2001, wyd. IV, Warszawa 2002, wyd. V, Warszawa 2003, wyd. VI, Warszawa 2004 Longchamps de Berier, Zobowi¹zania... R. Longchamps de Berier, Zobowi¹zania, Poznañ 1948 Ohanowicz, Górski, Zarys... A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys prawa zobowi¹zañ, Warszawa 1970 XIII

Radwañski, Panowicz-Lipska 1996 (1998, 2001, 2003, 2004) Z. Radwañski, J. Panowicz-Lipska, Zobowi¹zania czêœæ szczegó³owa, Warszawa 1996, 1998, 2001, 2003, 2004 Radwañski, Zobowi¹zania 1994 (1996, 1998, 2001, 2003) Z. Radwañski, Zobowi¹zania czêœæ ogólna, Warszawa 1994, 1996, 1998, 2001, 2003 System t. [ ]... System prawa cywilnego, praca zbiorowa, t. I, wyd. 1, Ossolineum 1974, t. I, wyd. II, Ossolineum 1985, t. II, Ossolineum 1977, t. III, cz. 1, Ossolineum 1981, t. III, cz. 2, Ossolineum 1976, t. IV, Ossolineum 1986 System PrPryw, t. [ ]... System Prawa Prywatnego, t. 2, Warszawa 2002; t. 3, Warszawa 2003; t. 7, wyd. I, Warszawa 2001, wyd. II, Warszawa 2004; t. 8, Warszawa 2004 Wolter, Ignatowicz, Stefaniuk, Prawo cywilne Wykaz skrótów 1998 (1999, 2001)... A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys czêœci ogólnej. Warszawa 1998, 1999, 2001 5. Inne skróty art.... artyku³ cz.... czêœæ itd.... i tak dalej itp.... i tym podobne Ks.... Ksiêga m.in.... miêdzy innymi n.... nastêpna niepubl.... niepublikowany np.... na przyk³ad Nr... numer orz.... orzeczenie pkt... punkt por.... porównaj post.... postanowienie r.... rok XIV

Wykaz skrótów red.... redakcja rozdz.... rozdzia³ rozp.... rozporz¹dzenie s.... strona sp. z o.o....spó³ka z ograniczon¹odpowiedzialnoœci¹ t.... tom tekst jedn.... tekst jednolity tj.... to jest tzn.... to znaczy tzw.... tak zwane uchw.... uchwa³a ust.... ustêp wyd.... wydanie wyr.... wyrok w zw.... w zwi¹zku zd.... zdanie ze zm.... ze zmianami zob.... zobacz... paragraf XV

Literatura podstawowa Drapa³a P., Zwalniaj¹ce przejêcie Literatura d³ugu, podstawowa Warszawa 2002; Drapa³a P., Umowa o zwolnienie d³u nika przez osobê trzeci¹z obowi¹zku œwiadczenia, PS 2003, Nr 2; Goik H., Umowa przewozu przesy³ek w transporcie l¹dowym jako rodzaj umowy o œwiadczenie na rzecz osoby trzeciej, Katowice 1975, Prace Naukowe Uniwersytetu Œl¹skiego w Katowicach, Nr 79; Koch A., Umowa gwarancji bankowej jako postaæ umowy o œwiadczenie przez osobê trzeci¹(art. 391 KC), w: Ksiêga pami¹tkowa ku czci Profesora Leopolda Steckiego, Toruñ 1997; Kubas A., Umowa na rzecz osoby trzeciej, ZNUJ 1976, Prace Prawnicze Nr 78; Kunicki A., Umowa o œwiadczenie na rzecz osoby trzeciej, Wydawnictwa Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu, Toruñ 1960; êtowska E., Umowa o œwiadczenie przez osobê trzeci¹, Warszawa 1970; Tracz G., Umowa gwarancji ze szczególnym uwzglêdnieniem gwarancji bankowej, Kraków 1998. XVII

1. Wprowadzenie do problematyki umów z art. 391 393 KC I. Umowy 1. 1. Wprowadzenie z art. 391 393 do do êtowska problematyki KC a wzglêdny umów umów z art. charakter 391 393 z art. zobowi¹zania 391 393 KC KC W zobowi¹zaniach co jest ich cech¹charakterystyczn¹ stosunek prawny dzia³a tylko miêdzy stronami, tworz¹c wiêÿ prawn¹ tylko dla nich. Wyklucza to mo liwoœæ wyprowadzania z takiego stosunku jakichkolwiek obowi¹zków dla osób trzecich. Regu³a, i nie mo na siê skutecznie zobowi¹zywaæ za kogo innego, u pocz¹tków historycznego rozwoju prawa przes¹dza³a o tym, e zobowi¹zanie mo e istnieæ tylko miêdzy jego podmiotami, które zobowi¹za³y siê, osobiœcie zawieraj¹c umowê. Personalny charakter dzia³ania przy zawarciu umowy i wy³¹cznoœæ tej ostatniej jako Ÿród³a zobowi¹zania tylko dla jej stron uznawano wówczas za konsekwencjê ulpianowskiej zasady: alteri stipulari nemo potest (nikt nie mo e siê zobowi¹zywaæ ze skutkiem dla kogo innego) 1. Pierwotnie zasadê tê rozumiano bowiem tak rygorystycznie, e widziano w niej przeszkodê do wykszta³cenia siê instytucji pe³nomocnictwa czy umowy na rzecz osoby trzeciej (umowy, z której dla osoby trzeciej wynikaj¹ uprawnienia i roszczenia) 2. Pe³nomocnictwo bowiem wymaga³o rezygnacji z przekonania o wy³¹cznie osobistym dzia³aniu przy zaci¹ganiu zobowi¹zania. Natomiast umowa na rzecz osoby trzeciej ma wprawdzie u genezy wynikaj¹cej z niej wierzytelnoœci w³aœnie umowê, tyle e nie jest to umowa w³asna stron zwi¹zanych obligacj¹. W istnieniu zasady alteri stipulari nemo potest widziano zatem przeszkodê do akceptacji idei pe³nomocnictwa i pactum in favorem tertii (umowy na rzecz trzeciego). Historyczna ewolucja prawa (i prawniczej doktryny) wiod³a do stopniowego ³agodzenia pogl¹du na taki rygoryzm zasady œciœle personalnego charakteru zobowi¹zania. Rozwój 1 Dig. 45, 1, 38 17. 2 U. Müller, Die Entwicklung der direkten Stellvertretung und des Vertrages zugunsten Dritter, Stuttgart 1969. êtowska 1