Życie ptaków w różnych środowiskach naszego regionu Michał Zarzycki Rzeszów Podkarpacie
Wstęp Od zawsze ptaki towarzyszyły ludziom i zawsze ich fascynowały. Zastanawiało ich, dlaczego w ciągu roku ptaki gdzieś znikają, by pojawid się znowu na wiosnę. Człowiek przyglądał im się przez wieki i tłumaczył sobie ich życie zgodnie z wiedzą, jaką miał o świecie. Ptasia umiejętnośd wznoszenia się w przestworza od tysięcy lat budziła zazdrośd. Na temat ptaków powstało wiele mitów. Jednym z nich jest znany Mit o Dedalu i Ikarze. Obserwując ptaki człowiek starał się też wyjaśniad inne zjawiska. Powstało więc na temat ptaków wiele przysłów ludowych np. Kiedy się jaskółka zniża - deszcz się zbliża. Jaskółki tak faktycznie nie przewidują pogody. Obniżając loty dostosowując się do owadów, na które polują. Natomiast w wilgotne, chłodniejsze dni owady są ospałe, słabiej latają i trzymają się bliżej ziemi. Ptaki to jedna z najlepiej poznanych grup zwierząt. Wiemy, że na świecie jest ich ponad 9000 gatunków. W Polsce stwierdzono ich ponad 440. O z tych, które odwiedzają moją okolice, pragnę opowiedzied w tym albumie.
GAWRON Gawron jest towarzyskim ptakiem. Jest cały czarny. Jego pióra w słoocu lśnią mocno granatem, a nawet ciemnym fioletem. Dziób ma mocny. Łatwo go po tym dziobie rozpoznad. Gawron lubi żyd w grupie. W grupie też zakłada gniazda. Na wiosnę w kwietniu w ich gnieździe pojawia się średnio 3-5 jaj. Gniazdo zbudowane jest z patyków, gałązek i wyścielone suchą trawą. Duże kolonie lęgowe gawronów zobaczyd można często w zgrupowaniach drzew, w alejach, wśród pól czy na miejskich skwerach. Często można je spotkad w parkach lub na starych cmentarzach w Rzeszowie. Stada gawronów wieczorami lecą nocowad wspólnie na tak zwane noclegowiska, a rano powracają na pola, miejskie trawniki, w pobliże wysypisk, gdzie spędzają dzieo i znajdują coś do jedzenia. Właściwie prze przez okrągły rok możemy oglądad w Polsce gawrony i słyszed ich charakterystyczne krakanie. O gawronach śpiewał też żartobliwie Wojciech Młynarski: Los im dolę zgotował nielekką, cienką gałąź i marne poletko. Czarne toto i w ziemi się dłubie. A ja je lubię.
MEWA POSPOLITA Mewa siwa zwana też mewą pospolitą (Larus canus) to gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny mewowatych (Laridae). W Polsce gnieździ się nielicznie około 3000-3500 par. Mewy pospolite zimują w Polsce najczęściej na północy i na wschodzie. Największe ich skupisko można spotkad na wybrzeżu Bałtyku oraz w środkowym odcinku Wisły, na stojących zbiornikach wodnych, a także na bagnach i mokradłach. Czasem widywad je możemy obrębie miast. W Rzeszowie z łatwością możemy je zobaczyd nad zalewem Wisłoka w okolicy zapory. Preferują suche miejsca z dobrą widocznością i unikają wysokiej i gęstej roślinności. Widok białej mewy na tle błękitnego nieba robi duże wrażenie. Może kojarzyd się nam często z powiedzeniem wolny jak ptak.
ŁABĘDŹ NIEMY Łabędzie nieme (łac. Cygnus olor) są najpopularniejszym gatunkiem łabędzia żyjącym na wolności. Możemy spotkad je pływające po zbiornikach wodnych w parkach, na bagniskach i na wodach osłoniętych zatok. Zimą natomiast bardziej prawdopodobnym jest, że spotkamy je blisko portów morskich oraz na zbiornikach wodnych. W Rzeszowie bez problemu łabędzie zobaczymy nad zalewem w okolicy zapory. Łabędź niemy jest dużym ptakiem wodnym, mierzącym od 144cm do 158cm. Jego skrzydła po rozłożeniu osiągają długośd od 2m nawet do 2,5m. Łabędzie nieme mimo, że mają bardzo dobry słuch i wzrok pozostają w większości czasu nieme jak wskazuje na to ich nazwa. Nie znaczy to jednak, że nie mogą wydawad z siebie głosów. Możemy się o tym przekonad na własnej skórze jadąc nad rzeszowski zalew. Tamtejsze łabędzie potrafią czasami syczed, prychad lub szczekad jak szczenięta a nawet gwizdad. Do komunikacji między sobą osobniki tego gatunku używają także mowy ciała, np.: aby zamanifestowad swoją gotowośd bojową samce wystawiają łukowato nad grzbietem pióra drugorzędowe skrzydeł. Średnia długośd ich życia to 321 miesięcy czyli około 27 lat.
GOŁĄB MIEJSKI Gołąb miejski (Columba livia f. urbana) występuje w miastach całej Polski - również w Rzeszowie. Preferuje starą zabudowę w większych miastach, stąd w małych miasteczkach występuje mniej licznie lub go zupełnie brak. Gołąb miejski jest ptakiem, który żywi się nasionami i innymi elementami pochodzącymi z roślin. Fakt dokarmiania gołębi przez ludzi powoduje, że często wybierają one produkty wyprodukowane przez człowieka, chętnie zjadając chleb czy bułki. Gołąb miejski pochodzi od dzikiego gołębia skalnego występującego w Europie Południowej. Większośd osobników ma bardzo zmienny wygląd z powodu mieszania się z różnymi rasami gołębi domowych. Mimo to gołębia miejskiego najczęściej charakteryzują dwa czarne paski na skrzydłach oraz biała plamka na dole grzbietu.
Jak przystało na mieszkaoca miasta, gołąb miejski nie wybiera drzew na miejsce zbudowania gniazda lecz buduje je przy różnego typu budynkach. Jego gniazdo jest misterną konstrukcją splecioną z gałązek, sznurków, suchych traw, słomy i wielu innych rzeczy. Składa 2 białe jaja i wysiaduje je 17 dni. Jego młode uzyskują lotnośd już po 4-5 tygodniach. Miękkie, niskie gruchanie tego ptaka, znane jest chyba każdemu, z wyraźnie słyszalnej głoski r. Znanych jest wiele wierszy i piosenek ludowych o gruchaniu gołębi. Oto jeden z nich pt. Gołąb gruchał. Gołąb gruchał na dachu gru, gru, brak mi snu. Gołąbeczka udała, że gołębia nie znała. Ale siedzą na krawędzi razem. Chociaż tamten zrzędzi gru, gru chcę tak znów, chcę byd z tobą zamiast snów
DZIKA KACZKA KRZYŻÓWKA Kaczka krzyżówka (Anas platyrhynchos) to gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Od niej pochodzą kaczki domowe. Obie płcie kaczki krzyżówki mają pomaraoczowe nogi. Wspólną ich cechą są też białe z szaro-czarnym środkiem sterówki. W szacie spoczynkowej samiec wyróżnia się żółtym dziobem i nieco rudą piersią, ma zielono opalizującą głowę, odgraniczoną od reszty ciała białą obrożą. Pierś samca jest cała brązowa, opalizująca, a grzbiet matowy. U samicy pióra przypominają nałożone na siebie łuski, pomaraoczowo-brązowe. Samiec i samica mają inne głosy. Kaczor odzywa się miękkim, nosowym, nieco chrapliwym kłek-kłek-kłek, podczas toków wydaje dźwięczne gwizdy. Kaczka kwacze dośd głośno tak jak kaczka domowa.
Kaczki są ptakami przelotnymi. Przylatują do nas wczesną wiosną w początkach marca i odlatują w październiku. Jeżeli znajdą odpowiednie warunki bytu - niezamarzające oparzeliska, niektóre spośród krzyżówek pozostają u nas przez całą zimę. Kaczka jest gatunkiem łownym w okresie od 15 sierpnia do 21 grudnia. Kaczki właściwie zjada wszystko, co może przełknąd. Żywią się wodorostami, trawą, drobnymi rybami, owadami, ziarnem zbóż oraz ikrą rybią. Przed zapadnięciem na żerowisko kaczki kilkakrotnie okrążają je. Jeżeli nie widzą dla siebie żadnego niebezpieczeostwa, zapadają. Lubią równie często odwiedzad nasz wodny staw w domowym ogrodzie. Jako domownicy, zawsze cieszymy się z takich skrzydlatych gości. Jeśli wystraszy ich człowiek lub pies, odlatują daleko i potem wracają znowu na rozpoznanie i ewentualny zapad. Po zachodzie słooca przelatują na obfitsze żerowiska wodne lub polne tzw. zloty i tam przebywają przez noc, a rano wracają do swego siedliska tzw. sady.
BOCIAN BIAŁY Bocian biały (Ciconia ciconia) to gatunek dużego ptaka brodzącego z rodziny bocianów. Jego upierzenie jest głównie białe, z czarnymi piórami na skrzydłach. Dorosłe ptaki mają długie czerwone nogi oraz długie spiczasto zakooczone czerwone dzioby. Bocian biały jest dużym ptakiem. Mierzą średnio 100 115 cm od czubka dzioba do kooca ogona, ze skrzydłami o rozpiętości 155 215 cm. Obie płcie są identyczne w wyglądzie, z wyjątkiem wielkości samce są przeciętnie większe od samic. Długie i szerokie skrzydła umożliwiają im szybowanie. Ptak leci z szyją wyciągniętą do przodu, a jego długie nogi wystają daleko poza koniec jego krótkiego ogona. Na lądzie porusza się w wolnym i stałym tempie z wyciągniętą do góry szyją. Będąc mięsożercą, bocian biały zjada szereg zwierząt, w tym owady, ryby, płazy, gady, małe ssaki i małe ptaki. Większośd ze swojego pożywienia znajduje na podłożu, wśród niskiej roślinności oraz w płytkich wodach. Bocian biały rozmnaża się przy otwartych gruntach rolnych, z dostępem do terenów podmokłych, budując duże gniazdo, zwykle z gałęzi, na drzewach, budynkach lub specjalnie przygotowanych przez człowieka platformach. Oboje rodziców wysiaduje jaja i karmi młode.
Głównym dźwiękiem wydawanym przez dorosłego bociana jest głośne klekotanie dziobem. Wiedza o tym już przedszkolaki śpiewające piosnkę Kle, kle bodku kle, kle Ten charakterystyczny ptak dał początek wielu legendom, z których najbardziej znana jest historia o dzieciach przynoszonych przez bociany.
Zakooczenie / Podsumowanie Ptaki znalazły swoje miejsce i uznanie z poezji, gdzie często przypisywano im ludzkie cechy. Do dziś mówi się: wesoły jak szczygieł, sowa - mądra głowa, czy też każda pliszka swój ogonek chwali. Podobnie ptaki znalazły swoje miejsce w malarstwie w akwarelach Andrzeja Tryzno oraz w znanych obrazach Józefa Chełmooskiego Żurawie o świcie, Świt - królestwo ptaków oraz Wilga i kraska, a także w obrazach wielu innych malarzy polskich np. Kazimierz Alchimowicz - Pejzaż z bocianem oraz zagranicznych np. Vincent van Gogh Zimorodek. W muzyce, ptaki również znalazły swoje miejsce w utworach np. Kukułka Louisa Daquin, czy Słowik Clementa Janequin. Ptasi śpiew stał się również źródłem inspiracji w pierwszej części koncertu Wiosna Antonio Vivaldiego. Wszystkich ludzi interesujących się zawodowo i kochających naturę artystów czyli ptasiarzy, łączy niezwykła fascynacja urodą ptaków, ich życiem, różnorodnością gatunków, kolorów i głosów. Ten interesujący świat ptaków, wciąż czeka na kolejne odkrycia ornitologów oraz na kolejne artystyczne działa!
Bibliografia: Zwierzęta Polski - spotkania - Stanisław Wąsik Internet źródła wiedzy: http://www.otopjunior.org.pl/pl http://www.ptakiozdobne.pl/ http://anad.republika.pl/ http://ptaki.info/ http://ptaki.ovh.org/