SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA INNOWACYJNOŚCI dr Jagoda Mrzygłocka- Chojnacka
DANE KONTAKTOWE Jagoda Mrzygłocka-Chojnacka e-mail: jagoda.mrzyglocka-chojnacka@pwr.wroc.pl www: http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/mrzyglocka/ Konsultacje: wtorek: 11-13 czwartek: 15-17 pokój 407 w B1
TEMATYKA ZAJĘĆ zagadnienia definicyjne: społeczne uwarunkowania, społeczeństwo, innowacje, innowacje społeczne źródła innowacyjności bariery innowacyjności kapitał społeczny jako podstawa innowacyjności innowacyjność, kreatywność i klasa kreatywna nowe wymiary innowacyjności edukacja dla innowacyjności innowacje społeczne / innowacje zorientowane społecznie
WARUNKI ZALICZENIA Egzamin zaliczeniowy: pytania otwarte i zamknięte- wielokrotnego wyboru; koniec semestru czyli raz i po bólu Krótki test zaliczeniowy: pytania zamknięte; prawda/fałsz; ostatni wykład + mini projekt grupowy
WARUNKI ZALICZENIA Krótki test zaliczeniowy (ok. 20 pytań) + mini projekt grupowy Prezentacje na 5 ostatnich wykładach, po 4 prezentacje na wykładzie (na ostatnim wykładzie 3 prezentacje i test) (18 grup 3-osobowych i jedna grupa 2 Przykładowe tematy mini-projektów: osobowa) 1. Analiza działalności B&R w regionie dolnośląskim 2. Analiza sektorów wiedzy w regionie dolnośląskim 3. Innowacje w sektorze publicznym 4. Banki czasu jako przykład innowacji 5. Warszawska Kooperatywa Spożywcza jako przykład 6. Smart cities jako idea wspomagania innowacyjności 7. Crowdsourcing jako przykład innowacyjności 8. Mikropożyczki jako przykład innowacyjności 9. Innowacje w obszarze edukacji
INNOWACJE A SPOŁECZEŃSTWO Społeczeństwo: Hamulcowy innowacji Bierny odbiorca Laboratorium naukowe Indywidualny geniusz Nowoczesna technologia
INNOWACJE A SPOŁECZEŃSTWO Społeczeństwo: Hamulcowy innowacji Bierny odbiorca procesy tworzenia i upowszechniania innowacji zależą od: społecznego kapitału, to znaczy mobilności ludzi i idei, elastyczności tworzenia wokół nowych idei zespołów, mobilizacji zasobów, kultury współdziałania, gotowości eksperymentowania, zaufania itp. FUNDAMENTALNE CZYNNIKI INNOWACYJNOŚCI
INNOWACJE A SPOŁECZEŃSTWO Społeczeństwo: Hamulcowy innowacji Bierny odbiorca innowacje społeczeństwo Innowacje społeczne? matematyka szympansy Matematyka szympansów?
INNOWACJE A SPOŁECZEŃSTWO przedmioty i technologie, które materializują się w postaci innowacji, są wytworami procesu społecznego. Innowacja i innowacyjność społeczny proces wytwarzania korzystnych zmian w funkcjonowaniu jednostek, grup i całych społeczeństw. Innowacyjność oznaczała w tym ujęciu zdolność do wzrostu, samorozwoju, tworzenia nowych rozwiązań, autorefleksji i uczenia się z doświadczenia. Innowacje rozumiane przedmiotowo oznaczają nowe organy (artefakty), ale też i nowe sposoby działania, nowe wzory zachowań i nowe konfiguracje działań zbiorowych Zarówno pojęcie innowacyjności, jak innowacji odnosi się do społeczeństwa rozumianego jako pewna funkcjonalna całość, w obrębie której zachodzą procesy powstawania, przyjmowania się oraz dyfuzji nowości, sprzyjające jej przekształceniom.
INNOWACJE A SPOŁECZEŃSTWO Takie ujęcie innowacyjności jako społecznego procesu wytwarzania zmian we własnym funkcjonowaniu wymaga objaśnienia dwóch podstawowych pojęć: społeczeństwo społeczne
,,SPOŁECZNY? Określenie społeczny odnosi się do rodzaju więzi tworzących układ z pewnej liczby elementów, a nie do elementów, z których ów układ jest złożony To rodzaj więzi łączącej różne elementy decyduje o charakterze całości, która w ten sposób powstaje. Termin społeczny wskazuje więc, że elementy zostały tu związane w pewien szczególny sposób
,,SPOŁECZNY? Układ społeczny nie jest więc zbiorem elementów, ale zdolną do skoordynowanego działania całością, która funkcjonuje jak jedno ciało, osiągając nieredukowalne do sumy działań jednostkowych efekty. Społeczeństwo jest więc układem dynamicznym, całością materializującą się w działaniu, w postaci regularności. Układ społeczny składa się z elementów różnej natury, zarówno ludzi, jak i nie-ludzi (artefaktów, bytów ożywionych i nieożywionych, takich jak narzędzia, niewidzialne siły itp.). Co istotne, ci wszyscy nie-ludzcy aktorzy są integralnymi elementami układu społecznego: są nośnikami informacji oraz stwarzają ludzkim aktorom możliwości działania.
,,SPOŁECZNY? Jednym z warunków funkcjonowania układu społecznego są instytucje. Instytucje i organizacje tworzą rodzaj infrastruktury społecznej w postaci norm, organizacji przestrzeni i środowiska. Ich podstawową funkcją jest koordynowanie działań społecznych w powtarzalne wiązki. Jeśli technologię rozumiemy jako sposób wytwarzania, to sposób tworzenia/organizowania układu społecznego możemy nazwać technologią społeczną. Instytucje są właśnie takimi skrystalizowanymi i zobiektywizowanymi w postaci reguł i ekosystemów (środowisk działania) technologiami społecznymi. Na przykład biurokracja jest technologią społeczną, bo odnosi się do specyficznego sposobu zorganizowania współdziałania, obejmującego nie tylko ludzi, ale przedmioty materialne (narzędzia pracy, środowisko materialne itp.) i niematerialne (przepisy, struktury organizacyjne itp.).
SPOŁECZEŃSTWO? Jakie jednak znaczenie ma przyjęta tu definicja społeczeństwa i tego, co społeczne, dla rozumienia innowacyjności i innowacji? Pozwala je rozumieć w kontekście zarówno technologicznym, jak i społecznym. Jest skoordynowaną wiązką działań, splatających w funkcjonalne układy składające się z ludzi, przedmiotów i symboli Jest wiązką działań, które są odtwarzane według regularnych wzorów (przebiegów), przejawiających się pod postacią instytucji SPOŁECZEŃSTWO
PRZYKŁAD urządzenie montowane w samochodach, które w momencie, gdy ktoś nie zapnie pasów, wydaje dokuczliwy dźwięk, sprawiający że pas zostaje czym prędzej zapięty. Gdzie jest,,społeczne? W kierowcy, który poddany władzy bezmyślnego artefaktu? Czy w artefakcie, który zmusza kierowcę, bezmyślnego człowieka, do przestrzegania reguły, na którą świadomie i dobrowolnie zgodził się, odbierając prawo jazdy?
PRZYKŁAD Oczywiście człowiek może dobrowolnie zapiąć pas przed włączeniem silnika, a zatem zanim aktywizowałby się dźwięk alarmujący o niezapiętych pasach. Oznaczałoby to inkorporowanie do wnętrza tożsamości reguły postępowania, której przestrzegania oczekują prawo, policja itd. Można by sobie też wyobrazić, że jakiś złowieszczy inżynier wynalazłby urządzenie np. czujniki w siedzeniu kierowcy, które sprawiałyby, że nie dałoby się w ogóle włączyć silnika, gdyby kierowca nie zapiął pasów. Gdzie jednak, w tych skrajnych przypadkach kiedy człowiek sam zapina pasy oraz kiedy nie może uruchomić samochodu, o ile ich nie zapnie ulokować to co,,społeczne? W obu przypadkach, z punktu widzenia postronnego obserwatora, efekt jest taki sam: układ złożony z kierowcy i samochodu nie porusza się, i ile kierowca ma niezapięte pasy.
PRZYKŁAD Urządzenie blokujące jazdę w przypadku niezapiętych pasów jest niewątpliwie innowacją JEST INNOWACJĄ TECHNOLOGICZNĄ I SPOŁECZNĄ Innowacja ma społeczny wymiar, bo zmienia technologię społeczną, czyli sposób funkcjonowania układu złożonego z przedmiotów, ludzi, i symboli. podnosi bezpieczeństwo jazdy i oddziałuje na układ społeczny, a nie na samochód rozumiany jako czysto techniczne urządzenie
INNOWACJE A SPOŁECZEŃSTWO Takie ujęcie społeczeństwa i tego, co społeczne, ma ważne konsekwencje dla myślenia o innowacjach i innowacyjności. Po pierwsze, nakazuje ono traktować technikę i ludzi łącznie, jako elementy układu społecznego, wiążącego aktorów ludzkich i nie-ludzkich w ramach jednej całości. Jest to istotne dla zrozumienia, dlaczego wynalazek techniczny o nawet o znacznym potencjale gospodarczym może napotykać bariery implementacji, gdyż zanadto zmienia relacje w obrębie układu społecznego. Jak zamrażarka zmieniła stosunki społeczne?
PRZYKŁAD Oryginalnie innowacja wypracowana z myślą o farmerachmiała umożliwić im przechowywanie ziaren i sadzonek. Z czasem zauważona przez poszukujących nowych rynkowych możliwości przedsiębiorców i marketing, została zminiaturyzowana tak, żeby dało się ją wstawić do domu. Miniaturyzacja powołała do życia wiele branż i przemysłów: przemysł mrożonek, samochodów-chłodni, lad chłodniczych, trzymających niską temperaturę toreb na zakupy, małych lodówek samochodowych itp. Wprowadzenie zamrażarek oraz mrożonek wymagało zmobilizowania uczonych i dietetyków, lekarzy i innych autorytetów, w roli rzeczników mrożonek i mrożenia jako technologii zdrowszej i doskonalszej od peklowania, suszenia czy konserwowania żywności w puszkach. Najbardziej fascynujące zmiany zaszły w układzie społecznym zwanym rodziną czy gospodarstwem domowym. Wyposażone w zamrażarkę zaczęły one zmieniać swoje zachowania: kulinarne (np. w środku zimy je się rozmrożone, co prawda, ale świeże owoce i warzywa), kuchenne (używając coraz częściej do gotowania gotowych produktów i półproduktów), zakupowe itp.
PRZYKŁAD Co więcej zamrażarka stała się w połączeniu z inną innowacją, kuchenką mikrofalową, współpowodem zmniejszania się umiejętności i nawyku gotowania. Współpowodem, bowiem sama w sobie zamrażarka czy kuchenka mikrofalowa nie determinują zachowań ludzi. Tak jak w przypadku każdej innowacji technicznej tworzone przez nią możliwości muszą się spotkać z potrzebami czy pragnieniami ludzi. Na tym polega istota i potęga marketingu na umiejętności wpisywania nowych przedmiotów w istniejące, choćby szczątkowo, motywacje. Oznacza to, że każda innowacja techniczna wymaga swoistego rzecznictwa: wskazania korzyści, jakie płyną z włączenia danego przedmiotu w układ społecznych działań. innowacja o ile ma się przyjąć musi przynosić jakąś korzyść
INNOWACJA-KORZYŚĆ Innowacja musi przynosić jakąś korzyść, choćby była ona iluzoryczna, i to korzyść, która przewyższa koszty zmiany. Każda innowacja wymaga poniesienia różnego rodzaju kosztów: psychologicznych, społecznych i ekonomicznych; bezpośrednich, jak i tzw. kosztów utraconych możliwości. Wdrożenie innowacji może wymagać przełamania dawnych nawyków i nabycia nowych umiejętności. Warunkiem udanego wdrożenia innowacji jest przekonanie do niej tych, którzy muszą ponieść związane z tym koszty
INNOWACJA-KORZYŚĆ Przyjęcie się innowacji jest równoznaczne z jakąś zmianą w dotychczasowych praktykach przykład: zmieniła złożony układ działań związanych z jedzeniem (kupowaniem, przechowywaniem i przyrządzaniem). Czyli jeśli nowość nie zmienia nic w praktykach danej grupy, nie jest innowacją, a jedynie jej substytutem. Przymusowe wdrażanie lub narzucanie innowacji jest trudne i wiąże się z wysokimi kosztami można wręcz twierdzić, że innowacji nie da się narzucić. Jeśli ludzie nie chcą lub nie potrafią włączyć innowacji w swoje praktyki, nie widzą korzyści lub czują lęk przed nieznanym przedmiotem, innowacja taka nie zmieni nic w systemie ich praktyk a zatem nie będzie innowacją. Będzie albo użytkowana niezgodnie z jej właściwymi możliwościami, albo nie będzie użytkowana w ogóle. przykład: nieudane programy walki z wykluczeniem cyfrowym polegające na zakupie komputerów i podłączeniu ich do internetu- przez samo to nikt nie stanie się członkiem społeczeństwa wiedzy
INNOWACJE SĄ SPRZĘGNIĘTE nie da się myśleć osobno o innowacjach technologicznych i ludziach - są one sprzęgnięte innowacja nie ma w sobie żadnej obiektywnej mocy zmieniania zbiorowych działań i ich efektów, o ile nie zostanie w przekonujący sposób: opowiedziana, objaśniona, wprowadzona do użytku poprzez odniesienie do potrzeb i korzyści o ile nie zostaną wytworzone niezbędne do efektywnego wdrożenia innowacji kompetencje i nawyki. innowacja potrzebuje rzeczników, grup zainteresowanych wdrożeniem, inteligentnego zakorzenienia w istniejących potrzebach i nawykach, zapewnienia niezbędnego treningu.
INNOWACJE SĄ SPRZĘGNIĘTE innowacje zrodzone z poszukiwań technologicznych i naukowych innowacje zrodzone ze zrozumienia ludzkich potrzeb Na ogół się nie przyjmują mogą przynieść ogromny sukces, jeśli faktycznie odpowiadają na autentyczną potrzebę Nie odpowiadają na potrzeby samoprzylepne karteczki, rozwiązujące m.in. problem zaznaczania i komentowania tekstów bez niszczenia książki, czy kuchenka mikrofalowa pozwalająca podgrzać potrawę szybko i bez użycia tłuszczu, a do tego bez zmywania patelni czy garnka.
INNOWACJA JAKO ZMIANA Innowacja jest momentem zmiany w procesie współfunkcjonowania ludzi i przedmiotów. Zmiana ta obejmuje nie tylko samo pojawienie się nowego przedmiotu lub nowej technologii, lecz także zmianę praktyk, postaw i kompetencji po ludzkiej stronie społecznego układu. Obie te zmiany są zaś ściśle związane z dyskursem wokół innowacji: interpretacjami, wiedzą uzasadnieniami dla nowego sposobu funkcjonowania z technologią społeczną, czyli wzorem koordynacji współdziałania elementów systemu. Innowacja stanowi połączenie wszystkich tych elementów. np. na innowację w postaci telefonii komórkowej składają się zarówno nowe przedmioty i technologie, jak i nowe kompetencje, postawy i zachowania indywidualne, nowy dyskurs o społeczeństwie sieci, społeczeństwie dostępności itp., a także nowe instytucje zarówno na poziomie formalnym (np. regulatorzy, regulacje prawne, dostawcy itp.), jak i nieformalnym (nowe wzory zachowań, relacji, komunikowania się) Każda z wymienionych sfer może też stać się źródłem innowacji.
ŹRÓDŁA INNOWACJI zdolność innowacyjna przedsiębiorstw Źródła innowacji nauka: laboratoria naukowo- badawcze funkcjonujące na styku czystej nauki (badań podstawowych) i przemysłu. podniesienie innowacyjności przedsiębiorstw za pomocą wzmocnienia znaczenia innowacji w ich działalności oraz stymulowanie wzrostu nakładów inwestycyjnych. inwestycje w sferę B+R kadrę i infrastrukturę Zapewnienie kapitału na inwestycje innowacyjne zwiększenie transferu nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych i organizacyjnych
ŹRÓDŁA INNOWACJI Pomija się elementy związane z procesem wdrażania innowacji Innowacyjność w wąskim kontekście gospodarczym zdolność innowacyjna przedsiębiorstw Źródła innowacji nauka: laboratoria naukowo- badawcze funkcjonujące na styku czystej nauki (badań podstawowych) i przemysłu. podniesienie innowacyjności przedsiębiorstw za pomocą wzmocnienia znaczenia innowacji w ich działalności oraz stymulowanie wzrostu nakładów inwestycyjnych. Źródła innowacji umieszczone w stymulowaniu produktywności przedsiębiorstw Innowacyjność umieszczona w kontekście relacji naukaprzedsiębiorstwa zwiększenie transferu nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych i organizacyjnych