Jakie emerytury dla nauczycieli

Jakie emerytury dla nauczycieli

Spis treści Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym... 3 Emerytura z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze... 4 Emerytura nauczycielska na podstawie Karty Nauczyciela... 4 Jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać emeryturę nauczycielską... 5 Jakie są wyjątki od zasady rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela.... 5 Jakie są wyjątki dla nauczycieli wygaszanych gimnazjów... 6 Kto jeszcze może dostać emeryturę nauczycielską (art. 21 ustawy obniżającej wiek emerytalny [1])... 6 Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne... 8 Emerytura pomostowa.... 9 Podstawa prawna... 11 2

Jesteś nauczycielem i urodziłeś się po 1948 r.? Dowiedz się, kiedy możesz przejść na emeryturę lub podobne świadczenie z ZUS. Masz kilka możliwości, żeby przejść na emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Możesz też oczywiście przejść na emeryturę później. W tej broszurze uwzględniliśmy obecny stan prawny. Informujemy też o zmianach, które wprowadzi ustawa obniżająca wiek emerytalny [1]. Oto świadczenia emerytalne, o które możesz zwrócić się do nas: t emerytura w powszechnym wieku emerytalnym [2], t emerytura z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze [2], t emerytura nauczycielska [3], t nauczycielskie świadczenie kompensacyjne [4], t emerytura pomostowa [5]. Poniżej wyjaśniamy, na jakich zasadach możesz otrzymać takie świadczenia. Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym Jak każdy pracownik możesz przejść na emeryturę, gdy osiągniesz powszechny wiek emerytalny. Do końca września 2017 r. obowiązuje wiek, który zależy od roku i kwartału urodzenia szczegóły znajdziesz w art. 24 ustawy emerytalnej [2] (to tzw. podwyższony wiek emerytalny). Od 1 października 2017 r. będzie obowiązywał niższy wiek emerytalny, czyli 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Powszechną emeryturę obliczamy według tzw. nowych zasad, czyli zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej [2]. Wysokość takiej emerytury zależy m.in.: t od sumy zwaloryzowanych składek emerytalnych zapisanych na Twoim koncie w ZUS, t od kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego, t od średniego dalszego trwania życia właściwego dla wieku, w którym przejdziesz na emeryturę. WAŻNE! Waloryzacja zwiększamy wartość Twoich składek i kapitału początkowego w zależności od poziomu inflacji i wynagrodzeń w Polsce. Kapitał początkowy kwota, jaką zgromadziłeś, jeśli pracowałeś przed 1999 r. (czyli przed utworzeniem indywidualnych kont w ZUS). 3

Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym przysługuje Ci niezależnie od długości Twojego stażu, czyli czasu zatrudnienia i innych okresów składkowych oraz okresów nieskładkowych. Masz prawo do powszechnej emerytury od dnia, w którym osiągniesz wiek emerytalny. Ale świadczenie możemy Ci przyznać najwcześniej od miesiąca, w którym złożysz do nas wniosek o emeryturę. Emerytura z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze Twoją pracę jako nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego wykonującego pracę nauczycielską, którą wymienia art. 1 Karty Nauczyciela [3], uznajemy za pracę w szczególnym charakterze zgodnie z art. 32 ustawy emerytalnej [2]. Oznacza to, że możesz zwrócić się do nas, abyśmy przyznali Ci emeryturę w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny. Taką emeryturę możemy Ci przyznać na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej [2], jeżeli: t skończyłaś 55 lat i na 1 stycznia 1999 r. miałaś co najmniej: 20 lat stażu (okresów składkowych i nieskładkowych), 15 lat pracy nauczycielskiej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, t skończyłeś 60 lat i na 1 stycznia 1999 r. miałeś co najmniej: 25 lat stażu (okresów składkowych i nieskładkowych), 15 lat pracy nauczycielskiej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, t nie jesteś członkiem otwartego funduszu emerytalnego (OFE) albo za naszym pośrednictwem złożysz wniosek o przekazanie środków na Twoim rachunku w OFE na dochody budżetu państwa. Taką emeryturę obliczamy według tzw. nowych zasad, o których pisaliśmy w pierwszej części tej ulotki. Emerytura nauczycielska na podstawie Karty Nauczyciela Jeżeli jesteś nauczycielem, wychowawcą lub innym pracownikiem pedagogicznym placówki wymienionej w Karcie Nauczyciela, możesz przejść na emeryturę na podstawie art. 88 ust. 2a Karty [3]. Wysokość 4

Jeśli jesteś nauczycielem i urodziłeś się po 1948 r., masz kilka możliwości, żeby przejść na emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. takiej emerytury ustalamy zgodnie z art. 53 ustawy emerytalnej, czyli na tzw. starych zasadach [2]. Jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać emeryturę nauczycielską Możesz przejść na emeryturę nauczycielską, jeśli spełnisz następujące warunki: t na 31 grudnia 2008 r. miałeś co najmniej 30 lat zatrudnienia, w tym co najmniej 20 lat pracy nauczycielskiej wykonywanej co najmniej w połowie obowiązkowego wymiaru zajęć, WAŻNE! Jeżeli jesteś nauczycielem szkoły, placówki, zakładu specjalnego lub zakładu poprawczego czy schroniska dla nieletnich, to wystarczy przynajmniej 25-letnie zatrudnienie, w tym co najmniej 20 lat pracy nauczycielskiej w szkolnictwie specjalnym wykonywanej co najmniej w połowie obowiązkowego wymiaru zajęć. t t jeżeli jesteś członkiem OFE za naszym pośrednictwem złożysz wniosek o przekazanie środków na Twoim rachunku w OFE na dochody budżetu państwa, rozwiążesz na swój wniosek stosunek pracy. Jakie są wyjątki od zasady rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela Możesz również otrzymać emeryturę nauczycielską, gdy Twój stosunek pracy zostanie rozwiązany z inicjatywy dyrektora szkoły lub wygaśnie, jeżeli: t Twoja szkoła zostanie zlikwidowana całkowicie lub częściowo albo nastąpią: 5

t zmiany organizacyjne, które spowodują, że w szkole będzie mniej oddziałów, zmiany planu nauczania, które uniemożliwią dalsze zatrudnianie Cię w pełnym wymiarze zajęć, Twój stosunek pracy wygaśnie, gdy pozostajesz w stanie nieczynnym: po sześciu miesiącach, dlatego, że odmówisz podjęcia pracy, kiedy będzie można Cię do niej przywrócić. Jakie są wyjątki dla nauczycieli wygaszanych gimnazjów Jeśli jesteś nauczycielem gimnazjum, to od 26 stycznia 2017 r. pojawiła się możliwość przejścia na emeryturę nauczycielską w przypadku, gdy odchodzisz z pracy w związku z wygaszaniem kształcenia w gimnazjach (art. 4 pkt 12 ustawy wprowadzającej Prawo oświatowe [6]). Jeśli masz odpowiedni staż (por. staż w punkcie Jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać emeryturę nauczycielską ), możesz przejść na emeryturę również wtedy, gdy: t Twój stosunek pracy wygasł albo został rozwiązany w roku szkolnym 2017/2018 lub 2018/2019, t przyczyną likwidacji Twojego stanowiska są zmiany organizacyjne, które powodują wygaszanie kształcenia w gimnazjach (por. art. 225 ust. 1, 6, 7 i 10 oraz art. 226 ust. 1 ustawy wprowadzającej Prawo oświatowe [6]). WAŻNE! Aby mieć prawo do emerytury nauczycielskiej, musisz zrezygnować z pracy nauczyciela we wszystkich szkołach. Kto jeszcze może dostać emeryturę nauczycielską (art. 21 ustawy obniżającej wiek emerytalny [1]) Zgodnie z nowymi przepisami [1] możesz uzyskać emeryturę nauczycielską, jeżeli: t masz odpowiedni staż (por. staż w punkcie Jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać emeryturę nauczycielską ), t masz odpowiedni wiek, czyli: skończysz 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna) przed 1 października 2017 r., ale nie osiągniesz przed tym dniem podwyższonego wieku emerytalnego, albo skończysz 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna) po 30 września 2017 r. a najpóźniej 31 sierpnia 2018 r., 6

t nie jesteś członkiem OFE lub za naszym pośrednictwem złożysz wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na Twoim rachunku w OFE na dochody budżetu państwa, t rozwiążesz na swój wniosek stosunek pracy do 31 sierpnia 2018 r., t złożysz do nas wniosek o emeryturę do 31 sierpnia 2018 r. Możesz dostać emeryturę nauczycielską również wtedy, gdy to dyrektor szkoły rozwiąże z Tobą stosunek pracy lub wygaśnie on do 31 sierpnia 2018 r. z przyczyn niezależnych od Ciebie, ponieważ: t Twoja szkoła zostanie całkowicie lub częściowo zlikwidowana albo nastąpią: zmiany organizacyjne, które spowodują, że w szkole będzie mniej oddziałów, lub zmiany planu nauczania, które uniemożliwiają zatrudnianie Cię w pełnym wymiarze zajęć, t Twój stosunek pracy wygaśnie, gdy pozostajesz w stanie nieczynnym: po sześciu miesiącach, dlatego, że odmówisz podjęcia pracy, kiedy będzie można Cię do niej przywrócić. Te zasady dotyczą Cię również, gdy będąc nauczycielem wygaszanego gimnazjum, odejdziesz z pracy do 31 sierpnia 2018 r. na warunkach, które opisujemy w punkcie Jakie są wyjątki dla nauczycieli wygaszanych gimnazjów. Przykład Pani Anna pracuje w szkole na pełny etat. Na 31 grudnia 2008 r. miała 31 lat stażu (okresów składkowych i nieskładkowych), w tym 22 lata pracy pedagogicznej. Pani Anna 15 sierpnia 2017 r. skończy 60 lat, czyli przed 1 października tego roku nie osiągnie podwyższonego wieku emerytalnego (dla niej jest to 61 lat i 7 miesięcy). Jeżeli chce otrzymać emeryturę nauczycielską, powinna rozwiązać stosunek pracy najpóźniej 31 sierpnia 2018 r. i wtedy też złożyć do nas wniosek o emeryturę. Jeżeli pani Anna złoży wniosek o emeryturę po tym terminie, będzie jej przysługiwała emerytura powszechna. Nie będzie już wtedy mogła przejść na emeryturę nauczycielską. WAŻNE! t Art. 21 ustawy obniżającej wiek emerytalny [1] dotyczy wyłącznie tych nauczycieli, którzy do 31 sierpnia 2018 r. skończą 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni). 7

t t Nauczyciele, którzy skończą 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni) po 31 sierpnia 2018 r., będą mogli otrzymać emeryturę nauczycielską pod warunkiem, że rozwiążą stosunek pracy (lub wygaśnie on) i złożą wniosek o taką emeryturę przed ukończeniem swojego wieku emerytalnego. Emerytura nauczycielska może być przyznana wyłącznie takim nauczycielom, którzy nie mają powszechnej emerytury (przyznanej na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej [2]). Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne Takie świadczenie możesz otrzymać na podstawie ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych [4]. Nauczycielami zgodnie z tą ustawą są nauczyciele, wychowawcy lub inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w następujących placówkach: t publicznych i niepublicznych przedszkolach, t szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, t publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego, t młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, t młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, t specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, t specjalnych ośrodkach wychowawczych dla dzieci i młodzieży, które wymagają stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, t ośrodkach, które umożliwiają: dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim udział w zajęciach rewalidacyjno- -wychowawczych organizowanych zgodnie z odrębnymi przepisami, dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną jest niepełnosprawność intelektualna, realizację obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego (w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej), obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, t placówkach, które zapewniają uczniom opiekę i wychowanie, gdy uczą się poza miejscem stałego zamieszkania. Możesz otrzymać świadczenie kompensacyjne, jeśli spełnisz trzy poniższe warunki: 1) skończysz określony wiek: a) gdy jesteś kobietą: 55 lat w latach 2009 2024, 56 lat w latach 2025 2026, 8

57 lat w latach 2027 2028, 58 lat w latach 2029 2030, 59 lat w latach 2031 2032, b) gdy jesteś mężczyzną: 55 lat w latach 2009 2014, 56 lat w latach 2015 2016, 57 lat w latach 2017 2018, 58 lat w latach 2019 2020, 59 lat w latach 2021 2022, 60 lat w latach 2023 2024, 61 lat w latach 2025 2026, 62 lata w latach 2027 2028, 63 lata w latach 2029 2030, 64 lata w latach 2031 2032; 2) masz co najmniej 30 lat stażu (czyli okresów składkowych i nieskładkowych), w tym minimum 20 lat pracy nauczycielskiej w jednej z wymienionych placówek) w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, 3) rozwiążesz stosunek pracy. Masz również prawo do świadczenia, jeśli Twój stosunek pracy zostanie rozwiązany lub wygaśnie w warunkach, które opisujemy w części trzeciej, w punktach: Jakie są wyjątki od zasady rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela oraz Jakie są wyjątki dla nauczycieli wygaszanych gimnazjów. Emerytura pomostowa Emerytura pomostowa przysługuje nielicznej grupie nauczycieli, wymienionej w wykazie prac o szczególnym charakterze, w załączniku nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych (poz. 21) [5]. Możesz się starać o emeryturę pomostową, jeżeli jesteś nauczycielem, wychowawcą lub innym pracownikiem pedagogicznym i pracujesz w jednej z tych placówek: t młodzieżowy ośrodek wychowawczy, t młodzieżowy ośrodek socjoterapii, t ośrodek szkolno-wychowawczy, t schronisko dla nieletnich, t zakład poprawczy. Aby otrzymać taką emeryturę, musisz spełnić następujące warunki: t skończyć 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni), 9

t mieć co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni) stażu (czyli okresów składkowych i nieskładkowych), t mieć co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wykonywanej w pełnym wymiarze czasu pracy, t wykonywać przed 1 stycznia 1999 r. co najmniej przez jeden dzień pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienioną w starych wykazach prac (art. 32 i 33 ustawy emerytalnej [2] i rozporządzenie [7]) lub w nowych wykazach prac (załącznik 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych [5]), t wykonywać po 31 grudnia 2008 r. co najmniej przez jeden dzień pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienioną w nowych wykazach prac, t rozwiązać stosunek pracy. Jeżeli nie wykonywałeś pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r., możesz ubiegać się o emeryturę pomostową, gdy spełniasz poniższe warunki: t skończysz co najmniej 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni), t masz minimum 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni) stażu (okresów składkowych i nieskładkowych), t na 1 stycznia 2009 r. masz 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (wykonywanej w pełnym wymiarze czasu pracy), t rozwiążesz stosunek pracy. WAŻNE! Jeśli masz prawo do emerytury pomostowej lub do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego albo spełniasz warunki, aby otrzymać te świadczenia, nowe przepisy [1] zapewniają Ci ochronę praw nabytych. Co to oznacza? Jeśli 1 października 2017 r. będziesz mieć ustalone prawo do jednego z tych świadczeń, zachowasz je do dnia, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny (obowiązujący teraz), chyba że to prawo ustanie z innych przyczyn. Będziesz też mógł wcześniej złożyć wniosek o emeryturę powszechną, gdy skończysz 60 lat (jeśli jesteś kobietą) lub 65 lat (jeśli jesteś mężczyzną). Wtedy zaczniesz otrzymywać powszechną emeryturę, a przestaniesz pobierać świadczenie kompensacyjne lub emeryturę pomostową. Wyślemy Ci informacje dotyczące zachowania uprawnień do tych świadczeń oraz warunków nabycia prawa do emerytury od 1 października 2017 r. 10

Jeśli nie masz jeszcze przyznanego świadczenia kompensacyjnego lub emerytury pomostowej, ale przed 1 października 2017 r. spełnisz wszystkie wymagane warunki i skończysz 60 lat (gdy jesteś kobietą) lub 65 lat (gdy jesteś mężczyzną), wniosek o takie świadczenie możesz złożyć do nas również po 30 września 2017 r. Wtedy będziesz mieć prawo do tego świadczenia do czasu, gdy osiągniesz podwyższony wiek emerytalny, chyba że prawo to ustanie z innych przyczyn. Podstawa prawna 1. Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 38). 2. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 887, z późn. zm.). 3. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2016 r. poz. 1379, z późn. zm.). 4. Ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. z 2009 r. nr 97, poz. 800, z późn. zm.). 5. Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 664). 6. Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60). 7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43, z późn. zm.). Zdjęcie na okładce i stronie 5: Burlingham Fotolia.com Skład i druk: Poligrafia ZUS w Warszawie. Nakł. 12 000 egz. Zam. nr 1565/17 11

www.zus.pl Zakład Ubezpieczeń Społecznych ul. Szamocka 3, 5 01-748 Warszawa Platforma Usług Elektronicznych: www.zus.pl PUE to nowoczesna i wygodna forma kontaktu z ZUS, dzięki której możesz zrealizować większość spraw związanych z ubezpieczeniami społecznymi bez wychodzenia z domu przez internet. W ten sposób możesz sprawdzić swoje dane zapisane na indywidualnym koncie w ZUS, przesyłać dokumenty, śledzić stan swoich spraw, a także rezerwować wizyty w jednostce ZUS. Centrum Obsługi Telefonicznej ZUS: 22 560 16 00* * koszt połączenia według umowy klienta z operatorem telekomunikacyjnym Skype: zus_centrum_obslugi_tel e-mail: cot@zus.pl 12

Zmiany w przepisach emerytalnych od 1 października 2017 r. Kto może przejść na emeryturę po ukończeniu 60 lub 65 lat... 2 Co się stanie ze środkami w otwartym funduszu emerytalnym... 2 Jeśli nie skończysz 60 lub 65 lat do 30 września 2017... 2 Jeśli skończysz 60 lub 65 lat do 30 września 2017... 3 Jak ustalimy średnie dalsze trwanie życia... 3 Dla jakiego wieku... 3 Na podstawie jakiej tablicy... 3 Czy można na nowo przeliczyć emeryturę według tablic dla wieku 60 lub 65 lat... 4 Jaki staż trzeba będzie mieć do najniższej emerytury... 5 Jaką wypłacimy Ci emeryturę, jeśli masz dodatkowe przychody... 5 Co z wypłatą zmniejszonej emerytury... 5 Co z wypłatą zawieszonej emerytury... 5 Komu przyznamy okresową emeryturę kapitałową... 6 Dla kogo okresowa emerytura kapitałowa od 1 października 2017 r.... 6 Co z okresowymi emeryturami kapitałowymi przyznanymi przed 1 października 2017 r.... 6 Jak przeliczymy emeryturę... 6 Czy po 30 września 2017 r. można ubiegać się o emeryturę częściową... 7 Co dalej z emeryturami częściowymi przyznanymi na podstawie dotychczasowych przepisów... 7 Co się zmieni, gdy jesteś nauczycielem i chcesz przejść na wcześniejszą emeryturę... 7 Co się zmieni, gdy otrzymasz rentę po 30 września 2017r.... 7 Co z emeryturą, gdy otrzymasz rentę do końca września 2017 r.... 7 Co z emeryturą, gdy masz rentę na okres krótszy niż do dnia, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny... 8 Co się zmieni, gdy ubiegasz się o emeryturę pomostową, nauczycielskie świadczenie kompensacyjne lub świadczenie przedemerytalne albo masz już takie świadczenie... 8 Kiedy zachowasz prawo do tych świadczeń... 9 Co się zmieni przy ustalaniu renty rodzinnej... 9 Jakie zmiany w związku z niższym wiekiem emerytalnym... 9 Co z rentą rodzinną po osobie mającej prawo do emerytury częściowej... 10

Co powinna wiedzieć osoba, za którą samorząd opłaca składki... 10 O czym musimy Cię poinformować... 10 Zamierzasz przejść na emeryturę w związku z obniżeniem wieku emerytalnego? Sprawdź, co musisz wiedzieć. Od 1 października 2017 r. wiek emerytalny będzie wynosił 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Jest to emerytura w powszechnym wieku emerytalnym i kiedy się o nią ubiegasz, nie musisz mieć określonego stażu ubezpieczeniowego liczą się przede wszystkim środki na Twoim koncie emerytalnym w ZUS. Taką emeryturę możesz otrzymać: na swój wniosek (na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej), z urzędu (na podstawie art. 24a ustawy emerytalnej). Nowy wiek emerytalny dotyczy też okresowej emerytury kapitałowej, którą przyznajemy: na wniosek (art. 12 ustawy o emeryturach kapitałowych), z urzędu (art. 13 ustawy o emeryturach kapitałowych). Kto może przejść na emeryturę po ukończeniu 60 lub 65 lat Na emeryturę w tym wieku mogą przejść: osoby, które skończą 60 lub 65 lat po 30 września 2017 r. osoby, które do 30 września 2017 r. skończą 60 lub 65 lat, ale nie osiągną do tego czasu podwyższonego wieku emerytalnego, czyli takiego, który obowiązuje obecnie i zależy od roku i kwartału urodzenia (szczegóły w art. 24 ustawy emerytalnej), osoby, które do 30 września 2017 r. osiągną również podwyższony wiek emerytalny, jeśli nie mają jeszcze przyznanej powszechnej emerytury. Jeśli wiek 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna) ukończysz przed 1 października 2017 r., ale przed tym dniem nie będziesz jeszcze w podwyższonym wieku emerytalnym, emeryturę uzyskasz od miesiąca zgłoszenia wniosku o to świadczenie, ale nie wcześniej niż od 1 października 2017 r. Co się stanie ze środkami w otwartym funduszu emerytalnym Jeśli nie skończysz 60 lub 65 lat do 30 września 2017 Do końca września 2017 r. poinformujemy otwarte fundusze emerytalne (OFE), że mają stopniowo przekazywać do ZUS środki z rachunków tych osób, które przed 1 października 2017 r. skończą odpowiednio 50 lat (kobiety) i 55 lat (mężczyźni), ale nie będą jeszcze

w nowym obniżonym wieku emerytalnym. OFE mają taki obowiązek wobec osób, którym zostało 10 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego. Od tego momentu przekazują środki z konta OFE na subkonto danej osoby w ZUS (w ramach tzw. suwaka bezpieczeństwa). Jeśli skończysz 60 lub 65 lat do 30 września 2017 Piątego dnia roboczego po 1 października 2017 r. otwarty fundusz emerytalny umorzy wszystkie jednostki rozrachunkowe zgromadzone na rachunkach osób, które skończą 60 lub 65 lat do końca września 2017 r. W ciągu kolejnych dwóch dni roboczych OFE przekaże do ZUS środki z rachunku tej osoby równe wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych. Te środki zapiszemy na subkontach osób ubezpieczonych i weźmiemy pod uwagę przy ustalaniu emerytury. Jak ustalimy średnie dalsze trwanie życia Dla jakiego wieku Średnie dalsze trwanie życia jest potrzebne do obliczenia wysokości emerytury. Ustalamy je na podstawie tablic średniego dalszego trwania życia. Ogłasza je co roku w komunikatach prezes Głównego Urzędu Statystycznego. Średnie dalsze trwanie życia ustalamy następująco: jeżeli złożysz wniosek o emeryturę po miesiącu, w którym osiągniesz wiek emerytalny bierzemy pod uwagę Twój wiek w dniu złożenia wniosku, jeżeli złożysz wniosek o emeryturę w miesiącu, w którym osiągniesz wiek emerytalny lub wcześniej bierzemy pod uwagę Twój wiek z dnia osiągnięcia tego wieku. Jeśli do końca września 2017 r. skończysz 60 lub 65 lat i w tym czasie złożysz wniosek o emeryturę, ustalimy średnie dalsze trwanie życia dla Twojego wieku na 1 października 2017 r. Jeśli natomiast złożysz wniosek o emeryturę w październiku 2017 r., weźmiemy pod uwagę Twój wiek z dnia zgłoszenia tego wniosku. Oznacza to, że: gdy złożysz wniosek przed ukończeniem kolejnego miesiąca życia, przyjmiemy średnie dalsze trwanie życia dla tego ukończonego wieku, np. dla kogoś, kto skończy 60 lat 15 września 2017 r. i złoży wniosek przed 15 października, będzie to 60 lat, gdy złożysz wniosek po ukończeniu kolejnego miesiąca życia, przyjmiemy średnie dalsze trwanie życia dla wieku wyższego o miesiąc, np. gdy ktoś skończy 60 lat 15 września 2017 r. i zgłosi wniosek najwcześniej 15 października 2017 r., będzie to 60 lat i 1 miesiąc. Na podstawie jakiej tablicy Średnie dalsze trwanie życia ustalamy według tablicy trwania życia obowiązującej w dniu: w którym złożysz wniosek o emeryturę,

w którym przyznamy Ci emeryturę, jeżeli wniosek był niepotrzebny (bo przyznaliśmy Ci emeryturę z urzędu w miejsce dotychczas pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy) albo w dniu złożenia wniosku nie są jeszcze spełnione wszystkie warunki do emerytury. Jeżeli jest to dla Ciebie korzystniejsze, od 1 maja 2015 r. stosujemy tablice trwania życia obowiązujące w dniu, w którym osiągniesz wiek emerytalny. Od 1 października 2017 r. będzie to tablica obowiązująca w dniu ukończenia 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni). Jeżeli do końca września 2017 r. skończysz 60 lub 65 lat, ale nie będziesz jeszcze do tego czasu w podwyższonym wieku emerytalnym (czyli takim, który obowiązuje obecnie i zależy od roku i kwartału urodzenia) możemy obliczyć Ci emeryturę na podstawie średniego dalszego trwania życia dla wieku przejścia na emeryturę według: tablicy trwania życia obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę lub tablicy trwania życia obowiązującej w dniu, w którym skończysz 60 lub 65 lat jeśli będzie to dla Ciebie korzystniejsze. Jeżeli natomiast do końca września 2017 r. skończysz również podwyższony wiek emerytalny obliczymy Ci emeryturę na podstawie średniego dalszego trwania życia dla wieku przejścia na emeryturę według: tablicy trwania życia obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę lub tablicy trwania życia obowiązującej w dniu, w którym skończysz podwyższony wiek emerytalny lub tablicy trwania życia obowiązującej w dniu, w którym skończysz 60 lub 65 lat, w zależności od tego co będzie to dla Ciebie korzystniejsze. Czy można na nowo przeliczyć emeryturę według tablic dla wieku 60 lub 65 lat Taką możliwość mają osoby urodzone po 1948 r., którym do 30 września 2017 r. obliczymy emeryturę, bo osiągnęły podwyższony wiek emerytalny, a ponadto: do 30 września 2017 r. nie złożyły wniosku, abyśmy przy obliczaniu ich emerytury uwzględnili tablicę trwania życia obowiązującą w dniu osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego lub do 30 września 2017 r. obliczymy im emeryturę z zastosowaniem przepisu obowiązującego do 1 października 2017 r. umożliwiającego wybór tablicy trwania życia Osoby te mają prawo do wariantowego obliczenia emerytury z zastosowaniem średniego dalszego trwania życia dla wieku przejścia na emeryturę według tablicy trwania życia: z dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę, z dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego, z dnia ukończenia 60 lub 65 lat.

Taką możliwość mają też mężczyźni urodzeni w 1948r. W ich przypadku uwzględniamy tablice: z dnia zgłoszenia wniosku lub z następnego dnia po ukończeniu 65 lat lub z następnego dnia po osiągnięciu podwyższonego wieku emerytalnego. w zależności od tego co będzie dla nich korzystniejsze. Ważne! Jeśli chcesz skorzystać z tej możliwości, złóż do nas wniosek w tej sprawie. Jaki staż trzeba będzie mieć do najniższej emerytury Jeśli jesteś kobietą, to dotyczy Cię zmiana stażu wymaganego do uzyskania najniższej emerytury - od 1 października 2017 r. nastąpi obniżenie do 20 lat minimalnego stażu składkowego i nieskładkowego, który musisz udowodnić, aby mieć gwarancję najniższej emerytury (nowelizacja art. 87 ustawy emerytalnej). Jeśli przyznaliśmy Ci przed 1 października 2017 r. emeryturę i nie podwyższyliśmy jej do minimalnej kwoty z tego względu, że nie udowodniłaś obowiązującego w tym okresie podwyższonego stażu (21 lat lub 22 lata), a będziesz miała wymagany 20 letni staż, od 1 października 2017 r. podwyższymy Ci emeryturę do kwoty najniższej emerytury bez konieczności składania przez Ciebie wniosku w tej sprawie (z urzędu). Jaką wypłacimy Ci emeryturę, jeśli masz dodatkowe przychody Co z wypłatą zmniejszonej emerytury Jeśli otrzymujesz wcześniejszą emeryturę i jest ona zmniejszona, a masz skończone 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna), od 1 października 2017 r. z urzędu (bez Twojego wniosku) zaczniemy wypłacać Ci ją w pełnej wysokości. Jeśli skończysz 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna) po 30 września 2017 r., będziemy Ci wypłacać emeryturę w pełnej wysokości od miesiąca Twoich urodzin. Co z wypłatą zawieszonej emerytury Jeśli masz wcześniejszą emeryturę i jest ona zawieszona z powodu osiągania zbyt wysokich przychodów, a skończyłeś 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna) lub wiek ten ukończysz przed 1 października 2017 r., wypłata świadczenia przysługuje Ci od 1 października 2017 r. Jeśli skończysz 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna) po 30 września 2017 r., wypłata emerytury będzie Ci przysługiwać od miesiąca Twoich urodzin. W obydwu przypadkach skontaktujemy się z Tobą w celu podjęcia wypłaty świadczenia (odpowiednio od 1 października 2017 r. lub od miesiąca Twoich 60 (65) tych urodzin).

Komu przyznamy okresową emeryturę kapitałową Dla kogo okresowa emerytura kapitałowa od 1 października 2017 r. Od 1 października 2017r. będzie Ci przysługiwało prawo do okresowej emerytury kapitałowej, jeśli: jesteś kobietą, należysz do otwartego funduszu emerytalnego (OFE), ukończyłaś 60 lat, będziesz mieć ustalone prawo do powszechnej emerytury, będziesz mieć na subkoncie w ZUS kwotę równą lub wyższą od dwudziestokrotności dodatku pielęgnacyjnego, (od 1 marca 2017 r. do 28 lutego 2018 r.-- 4191,80 zł (209,59 zł x 20), zapisaną na koniec miesiąca przed miesiącem, od którego przyznamy Ci emeryturę. Od 1 października 2017 r. będziesz mieć prawo do tej emerytury do dnia poprzedzającego 65 urodziny. Co z okresowymi emeryturami kapitałowymi przyznanymi przed 1 października 2017 r. Jeśli otrzymujesz okresową emeryturę kapitałową albo przyznamy Ci ją do końca września 2017 r., będziesz pobierać to świadczenie do dnia poprzedzającego dzień, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny przewidziany dla mężczyzny. Wcześniej już po skończeniu 65 lat możesz złożyć do nas wniosek o przeliczenie emerytury z I filaru z uwzględnieniem środków zgromadzonych na Twoim subkoncie. Przeliczymy ją, jeśli: pobierasz okresową emeryturę kapitałową (z II filaru) lub Twoja okresowa emerytura kapitałowa jest zawieszona, ponieważ nadal pracujesz u dotychczasowego pracodawcy. Jak przeliczymy emeryturę Wysokość emerytury z I filaru ustalimy na Twój wniosek. Do jej obliczenia weźmiemy pod uwagę: Twoje składki na ubezpieczenie emerytalne, zapisane na koniec miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje emerytura w nowej wysokości, przy uwzględnieniu ich waloryzacji, Twój zwaloryzowany kapitał początkowy, Twoje środki zapisane na subkoncie, przy uwzględnieniu ich waloryzacji. Zsumujemy te kwoty i otrzymamy podstawę do obliczenia emerytury. Podzielimy ją przez średnie dalsze trwanie życia dla wieku, w którym składasz wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury. Uzyskany wynik to nowa kwota emerytury z I filaru. Nie może być ona niższa niż suma pobieranych dotychczas emerytur: z I i II filaru.

Czy po 30 września 2017 r. można ubiegać się o emeryturę częściową Zgodnie z nowymi przepisami emerytura częściowa od 1 października 2017 r. nie będzie już przyznawana (został skreślony art. 26b ustawy emerytalnej). Jeśli jednak do końca września 2017 r. spełnisz warunki wymagane do tego, aby otrzymać emeryturę częściową, przyznamy Ci to świadczenie, nawet gdy złożysz wniosek po 30 września (art.17 ustawy zmieniającej). Prawo do tej emerytury i jej wysokość ustalimy na zasadach obowiązujących do 30 września 2017 r. Co dalej z emeryturami częściowymi przyznanymi na podstawie dotychczasowych przepisów Jeśli przyznamy Ci prawo do emerytury częściowej (przed 1 października 2017 r. lub - w przypadku spełnienia wszystkich wymaganych warunków przed tą datą również po 30 września 2017 r.), będziesz ją mógł pobierać do czasu, aż otrzymasz powszechną emeryturę. A stanie się to wtedy, gdy rozwiążesz stosunek pracy (jeśli pracujesz) oraz zgłosisz do nas wniosek o to świadczenie. Co się zmieni, gdy jesteś nauczycielem i chcesz przejść na wcześniejszą emeryturę O wcześniejszej emeryturze i innych świadczeniach dla nauczycieli - m. in. w związku z nowymi przepisami przeczytasz w ulotce Emerytura dla nauczycieli Co się zmieni, gdy otrzymasz rentę po 30 września 2017r. Gdy obliczamy rentę, ustalamy między innymi, ile lat brakuje Ci do pełnych 25 lat stażu (czyli okresów składkowych i nieskładkowych). Bierzemy przy tym pod uwagę okres od dnia, w którym złożysz wniosek o rentę, do dnia, w którym osiągniesz powszechny wiek emerytalny. Od 1 października 2017r. będzie to okres do dnia, w którym skończysz 60 lat (wiek przewidziany dla kobiety). Jeśli uzyskasz prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy po 30 września 2017 r., to gdy skończysz 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni) i nadal będziesz na rencie, sami przyznamy Ci emeryturę (z urzędu). Nie musisz składać do nas wniosku. Jeżeli w dniu, w którym skończysz 60 lub 65 lat, będziesz mieć wstrzymaną rentę, przyznamy Ci emeryturę od miesiąca, od którego zostałaby podjęta wypłata renty Co z emeryturą, gdy otrzymasz rentę do końca września 2017 r. Jeśli do końca września 2017 r. nie osiągniesz podwyższonego wieku emerytalnego i 1 października będziesz mieć ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia na okres: do dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego (łącznie z tym dniem), na okres po dniu, w którym osiągniesz ten wiek, na stałe

a nie będziesz miał ustalonego prawa do emerytury, będziesz mógł pobierać rentę do dnia, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny. Po tym terminie przyznamy Ci emeryturę (z urzędu). Nie musisz wtedy składać do nas wniosku. Od tej zasady są dwa wyjątki, które omawiamy poniżej. Wyjątek 1. Dotyczy Cię, jeśli masz rentę do dnia, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny. Jeśli tego dnia Twoje prawo do renty będzie zawieszone, nie będziemy mieć podstaw, aby przyznać Ci emeryturę. Wyjątek 2. Dotyczy Cię, jeśli masz rentę na stałe lub na okres po dniu, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny. Jeżeli tego dnia Twoje prawo do renty będzie zawieszone, przyznamy Ci emeryturę od miesiąca, od którego znów wypłacalibyśmy rentę (po podjęciu wypłaty świadczenia na Twój wniosek), o ile wcześniej prawo do renty nie ustanie z innych przyczyn. Co z emeryturą, gdy masz rentę na okres krótszy niż do dnia, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny Jeśli 1 października 2017 r. będziesz mieć prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia na okres krótszy niż do dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego, Twoja sytuacja będzie zależała od tego, czy do końca września 2017 r. skończysz wiek 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna), czy też nie osiągniesz tego wieku przed 1 października 2017r. Jeżeli do końca września 2017 r. skończysz wspomniany wiek, możesz pobierać rentę tylko do 1 października tego roku. Jeżeli skończysz 60 lub 65 lat po 30 września 2017 r., możesz pobierać rentę do dnia urodzin. W obydwu przypadkach odpowiednio od 1 października 2017 r. lub od dnia 60 (65) tych urodzin przyznamy Ci emeryturę (z urzędu). Nie musisz składać do nas wniosku. Wyjątek. Jeżeli w dniu, odpowiednio 1 października 2017 r. albo w dniu w którym skończysz 60 lub 65 lat - Twoje prawo do renty będzie zawieszone, przyznamy Ci emeryturę od miesiąca, od którego znów wypłacalibyśmy rentę (na Twój wniosek), o ile wcześniej prawo do renty nie ustanie z innych przyczyn. Co się zmieni, gdy ubiegasz się o emeryturę pomostową, nauczycielskie świadczenie kompensacyjne lub świadczenie przedemerytalne albo masz już takie świadczenie Od 1 października 2017 r. emerytura pomostowa, nauczycielskie świadczenie kompensacyjne i świadczenie przedemerytalne będą Ci przysługiwały do dnia przed Twoimi 60 lub 65 urodzinami.

Wyjątek. Do końca września 2017 r. spełnisz warunki do przyznania jednego z tych świadczeń i skończysz 60 lub 65 lat, ale złożysz wniosek później? Masz wtedy prawo do tego świadczenia do dnia poprzedzającego osiągnięcie podwyższonego wieku emerytalnego. Kiedy zachowasz prawo do tych świadczeń 1 października 2017r. będziesz mieć prawo do świadczenia przedemerytalnego (zasiłku przedemerytalnego), emerytury pomostowej lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego? Będziesz mógł pobierać te świadczenia do dnia, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny, chyba że Twoje prawo do nich ustanie przed tym dniem. Gdy skończysz 60 lub 65 lat, możesz też po 30 września 2017 r. złożyć wniosek o powszechną emeryturę. Wówczas prawo do tych świadczeń ustanie wcześniej na zasadach określonych w przepisach dotyczących tych świadczeń. Pamiętaj! aby uzyskać prawo do emerytury w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego, gdy prawo do emerytury pomostowej, czy też nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, czy też do świadczenia przedemerytalnego ustanie, musisz złożyć wniosek o emeryturę. W przypadku ustania prawa do wymienionych świadczeń nie przyznajemy emerytury bez wniosku (z urzędu). Co się zmieni przy ustalaniu renty rodzinnej Jakie zmiany w związku z niższym wiekiem emerytalnym Załóżmy, że po 30 września 2017 r. umrze osoba ubezpieczona urodzona po 1948 r., która osiągnęła podwyższony wiek emerytalny przed 1 października 2017 r. i która przed tym dniem: nie miała prawa do emerytury, miała prawo do emerytury, ale nie złożyła wniosku, abyśmy obliczyli jej emeryturę w kilku wariantach z zastosowaniem różnych tablic trwania życia, miała prawo do emerytury z zastosowaniem wariantowania tablic trwania życia, według przepisów obowiązujących przed 1 października 2017 r., i uprawniony członek rodziny złoży wniosek o rentę rodzinną po tej osobie. Przy rozpatrywaniu wniosku o rentę rodzinną po takiej osobie obliczymy jej emeryturę dla celów przyznania renty rodzinnej po niej w trzech wariantach z zastosowaniem tablic trwania życia obowiązujących: w dniu, w którym osiągnęła podwyższony wiek emerytalny, w dniu, w którym skończyła 60 (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna), w dniu jej śmierci (gdy będziemy ustalać rentę po osobie ubezpieczonej) lub w dniu złożenia wniosku o emeryturę (gdy będziemy ustalać rentę po zmarłym emerycie).

Następnie wybierzemy wariant najkorzystniejszy dla wnioskodawcy. To samo dotyczy renty rodzinnej po zmarłym ubezpieczonym/emerycie - mężczyźnie urodzonym w 1948 r. W tym przypadku obliczymy jego emeryturę, biorąc pod uwagę tablice: odpowiednio z dnia zgonu lub z dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę, z następnego dnia po ukończeniu 65 lat z następnego dnia po osiągnięciu podwyższonego wieku emerytalnego. Co z rentą rodzinną po osobie mającej prawo do emerytury częściowej Po 30 września 2017 r. nadal będzie przysługiwać renta rodzinna po osobie, która pobierała emeryturę częściową do dnia śmierci (bez względu na to, kiedy nastąpił zgon). To samo dotyczy renty rodzinnej po osobie, która w dniu śmierci przed 1 października 2017 r. spełniała warunki do emerytury częściowej. Co powinna wiedzieć osoba, za którą samorząd opłaca składki Jeśli otrzymujesz: świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy, zasiłek dla opiekuna, to wójt, burmistrz lub prezydent miasta zobowiązani są opłacać składki na Twoje ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jeśli jesteś kobietą - od 1 października 2017 r. mają oni taki obowiązek do czasu, aż Twój staż ubezpieczeniowy (czyli okresy składkowe i nieskładkowe) wyniesie co najmniej 20 lat. Przez jaki okres samorząd opłaci składki, gdy już ustaliliśmy Twój staż Jeśli jesteś kobietą i otrzymujesz świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, a przed 1 października 2017 r. ustaliliśmy okres, który brakuje Ci do stażu ubezpieczeniowego dłuższego niż 20 lat, samorząd opłaci składki na Twoje ubezpieczenia emerytalne i rentowe do czasu, aż Twój staż ubezpieczeniowy wyniesie 20 lat. Czy składki będą opłacane, gdy Twój staż jest dłuższy niż 20 lat Samorząd przestanie opłacać składki na Twoje ubezpieczenia, jeśli jesteś kobietą i 1 października 2017 r. będziesz miała już 20-letni staż ubezpieczeniowy. O czym musimy Cię poinformować

Jeśli 1 października 2017 r. będziesz miał ustalone prawo do: świadczenia (zasiłku) przedemerytalnego, emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego czy też renty z tytułu niezdolności do pracy (przyznanej do dnia, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny lub do dnia, który przypada po osiągnięciu tego wieku lub na stałe), i nie masz ustalonego prawa do emerytury, poinformujemy Cię o tym, że: zachowasz prawo do tego świadczenia do dnia, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny przewidziany dla mężczyzny (chyba że to prawo wygaśnie wcześniej), zmieniły się warunki nabywania prawa do emerytury i możesz złożyć wniosek o emeryturę po ukończeniu 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna). Jeśli 1 października 2017 r. będziesz miała ustalone prawo do okresowej emerytury kapitałowej poinformujemy Cię o tym, że: zachowasz prawo do tego świadczenia do dnia, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny przewidziany dla mężczyzny (chyba że to prawo wygaśnie wcześniej), możesz zgłosić wniosek o ponowne obliczenie emerytury z I filaru po ukończeniu 65 lat, a przed dniem, w którym osiągniesz podwyższony wiek emerytalny przewidziany dla mężczyzny; poinformujemy Cię także o zasadach, na jakich wygaśnie prawo do okresowej emerytury kapitałowej po złożeniu tego wniosku. Informacje te będziemy wysyłać w drugiej połowie lipca 2017 r. Ważne. Jeśli dotyczy Ciebie taka informacja i po otrzymaniu wspomnianej informacji będziesz potrzebować dodatkowych wyjaśnień, aby podjąć właściwą decyzję w sprawie swoich uprawnień emerytalnych, możesz je uzyskać w każdej z placówek ZUS na terenie całego kraju lub telefonicznie lub w drodze korespondencyjnej.