A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A VOL. XXIV, 57 SECTIO EE 2006 Zakład Metod Hodowlanych i Hodowli Zwierzt Futerkowych Wydział Rolniczy Akademii Podlaskiej, Siedlce DOROTA KOŁODZIEJCZYK, STANISŁAW SOCHA Analiza czynników wpływajcych na cechy pokroju u norek (Mustela vison Schreb.) odmiany standardowej i pastelowej Analysis of Factors Influencing Conformation Traits in Mink (Mustela vison Schreb.) of Standard and Pastel Type Norki nale do najpopularniejszego gatunku misoernych zwierzt futerkowych utrzymywanych w Polsce i na wiecie. wiatowa produkcja ich skór przekracza 25 mln sztuk. Gatunek ten doskonale zaadaptował si do warunków chowu fermowego. Pomimo stosunkowo krótkiego okresu produkcji fermowej przekraczajcego nieznacznie sto lat udało si uzyska wiele odmian barwnych [6]. Odmiany te w warunkach naturalnych prawdopodobnie nie miałyby racji bytu, ale dziki hodowcom, ich determinacji oraz fachowoci w jak najszerszym sensie udało si uzyska i rozpowszechni hodowl. Cechami majcymi wpływ na warto uytkow s wielko zwierzt i cechy jakoci okrywy. Problematyka jakoci okrywy była przedmiotem nielicznych prac w naszym kraju [5, 7, 10, 11]. Kontrola cech pokroju (w tym wielkoci zwierzt i jakoci okrywy) jest pierwszym etapem pracy hodowlanej i ma ogromny wpływ na uzyskanie postpu hodowlanego. W pracy wykonano badania, których celem była analiza czynników wpływajcych na cechy zwizane z wielkoci zwierzt i okryw włosow norek odmiany standardowej i pastelowej. Praca jest kontynuacj bada z tego zakresu. MATERIAŁ I METODY Badania wykonano na fermie norek znajdujcej si w północnej czci Polski. W pracy wykorzystano dane z oceny dwóch odmian barwnych norek: standardowej i pastelowej w okresie czteroletnim (1997 2000). Zwierzta były oceniane w czasie pełnej dojrzałoci okrywy włosowej
410 D. Kołodziejczyk, S. Socha (pón jesieni) zgodnie z obowizujcym wzorcem oceny pokroju [12]. W czasie oceny (licencji) norek były uwzgldniane nastpujce cechy: wielko i budowa zwierzt, typ barwny, czysto barwy okrywy włosowej, jako okrywy włosowej (w tym gsto i długo włosów). Wszystkie cechy wpływaj na ocen łczn kadego zwierzcia. Maksymalnie zwierz moe uzyska 20 punktów. Zwierz, które otrzymuje zero [0] punktów za którkolwiek z cech, jest dyskwalifikowane. Oceniane były zwierzta urodzone w danym roku kalendarzowym. Wielko norek ustalano poprzez waenie (w g) i przyporzdkowywanie odpowiedniej liczby punktów (maksymalnie 6 punktów). Parametry statystyczne cech zostały obliczone zgodnie z przyjtymi zasadami. Dla kadej z analizowanej cechy wykonano analiz wariancji, uwzgldniajc wpływy stałe: roku oceny (licencji), typ barwny i płe zwierzt oraz interakcj tych czynników. OMÓWIENIE WYNIKÓW W pracy wykonano analiz wielkoci zwierzt i cech jakoci okrywy włosowej norek odmiany standardowej i pastelowej. Analiza opierała si na ocenie pokroju zwierzt, która obejmowała okres czteroletni. Analizie poddano 584 zwierzta. Wykonane analizy wariancji poszczególnych cech wykazały statystycznie istotny wpływ roku, odmiany barwnej i płci na wikszo badanych cech. Interakcja czynników: rok, typ barwny i płe były statystycznie istotne tylko dla niektórych cech. Rok oceny nie wpłynł statystycznie istotnie na wielko norek wyraon w punktach, natomiast płe norek nie miała statystycznie istotnego wpływu na jako okrywy włosowej. rednie arytmetyczne i współczynniki zmiennoci analizowanych cech norek przedstawiono w tabeli 1. W tabeli uwzgldniono podział norek na typy barwne i płe. Według wzorca oceny pokroju [12] norki odmiany standardowej, uzyskujce mas ciała 2200 g samce i 1200 g samice, otrzymuj za wielko i budow 6 punktów. Norki odmiany pastelowej za t cech musz uzyska odpowiednio: samce 2300 g, a samice 1300 g. W wykonanych badaniach samce i samice w wikszoci otrzymały za wielko 5 lub 6 punktów. S to wic noty (oceny) zblione do wzorca. Wielko norek ma szczególnie due znaczenie ekonomiczne, cena skóry zaley bowiem od jej jakoci, a take od wielkoci [8]. Naley jednak pamita, e w niektórych wczeniejszych badaniach [3] wskazano na ujemne skorelowanie masy ciała ze zdolnociami rozrodczymi. Do rozrodu naleałoby przeznacza norki o rednich rozmiarach, poniewa zwierzta takie s plenniejsze w porównaniu z osobnikami o duych rozmiarach [3, 5]. Wraz z odpowiedni wielkoci zwierzta powinny mie poprawn budow ciała. Ze wzgldu na to, e typ barwny u norek odmiany standardowej nie jest oceniany, a norkom przyznaje si trzy punkty, w celu porównania oceny łcznej u obu odmian barwnych tak sam zasad zastosowano równie u norek odmiany pastelowej.
Analiza czynników wpływajcych na cechy pokroju u norek... 411 Tab. 1. rednie arytmetyczne ( x ) i współczynniki zmiennoci (V%) cech w stadzie norek w zalenoci od odmiany barwnej i płci zwierzt (n liczba zwierzt) Arithmetic means ( x ) and variability coefficients (V%) in mink in relation to colour type and animal sex (n the number of animals) Cechy Wielko zwierzt Typ barwy (cecha) Czysto barwy Odmiana Samce Samice Łcznie barwna n x V% n x V% n x V% standard 109 5,9 5,5 211 5,6 9,0 320 5,7 8,4 pastel 95 6,0 1,7 169 5,6 10,5 264 5,7 8,9 łcznie 204 6,0 4,2 380 5,6 9,6 584 5,7 8,6 standard 109 3,0 0,0 211 3,0 0,0 320 3,0 0,0 pastel 95 3,0 0,0 169 3,0 0,0 264 3,0 0,0 łcznie 204 3,0 0,0 380 3,0 0,0 584 3,0 0,0 standard 109 5,0 2,7 211 4,9 4,9 320 5,0 4,3 pastel 95 5,0 4,5 169 4,8 7,8 264 4,9 6,9 łcznie 204 5,0 3,7 380 4,9 6,4 584 4,9 5,6 standard 109 5,9 5,9 211 5,9 5,7 320 5,9 5,8 pastel 95 5,8 6,6 169 5,8 8,2 264 5,8 7,7 Jako okrywy włosowej łcznie 204 5,8 6,2 380 5,8 7,0 584 5,8 6,7 Łczna suma punktów standard 109 19,8 2,7 211 19,4 3,6 320 19,5 3,5 pastel 95 19,8 2,3 169 19,2 3,9 264 19,4 3,7 łcznie 204 19,8 2,6 380 19,3 3,8 584 19,5 3,6 rednia arytmetyczna za czysto barwy była nieznacznie wysza u standardów w porównaniu z pastelami. Samce wykazywały wysze noty w porównaniu z samicami w obydwu typach barwnych. Moe to oznacza, e wstpna selekcja (przed poddaniem zwierzt ocenie) u samców była ostrzejsza. Zmienno mierzona współczynnikiem zmiennoci wahała si w granicach 2,7 7,8%. Warto tego parametru była zbliona do przedstawionych w pracy Sochy i wsp. [11], Sochy i Markiewicz [10], Kołodziejczyk i Sochy [5]. rednia arytmetyczna za jako okrywy włosowej była wysza u standardów [5, 9], nieznacznie za nisza u pasteli [5, 8]. W tej cesze oceniano gsto okrywy, długo włosów i wyrównanie [12]. Współczynnik zmiennoci jakoci okrywy włosowej miecił si w granicach 5 8% i był najwyszy wród analizowanych cech. Wiksz zmiennoci charakteryzowała si odmiana pastelowa. Wiksze wartoci współczynników zmiennoci tej cechy u norek odmiany pastelowej wiadcz o znacznym jej zrónicowaniu i o koniecznoci kontynuowania pracy nad wyrównaniem cechy. Po zsumowaniu punktów za wszystkie powysze cechy otrzymuje si łczn sum punktów. Hodowca przywizuje najwiksz wag do tej wartoci [2, 9, 11]. Według wzorca oceny pokroju [12] maksymalna suma punktów za wszystkie cechy wynosi 20. Norki obydwu odmian barwnych w analizowanej fermie
412 D. Kołodziejczyk, S. Socha otrzymywały rednio powyej 19 punktów. Samce w poszczególnych odmianach barwnych uzyskały wysze noty w porównaniu z samicami. Współczynniki zmiennoci łcznej sumy punktów u zwierzt poszczególnych odmian barwnych wahały si w granicach 2,3 3,7%. Oznacza to, e cecha ta była najbardziej wyrównana. Przyczyny stosunkowo niskiej zmiennoci oceny łcznej mogły wynika z tego, i zwierzta, które uzyskały wysze oceny w jednych cechach, miały nisze w pozostałych. W konsekwencji tego nastpuje małe zrónicowanie zwierzt pod wzgldem łcznej sumy punktów, co sygnalizowano ju w innych opracowaniach [2, 4, 5]. Porównanie cech w sposób bezporedni, przy rónorodnej skali punktowej, jest bardzo trudne. Dlatego te na rycinie 1 przedstawiono w formie graficznej odchylenia rednich ogólnych poszczególnych cech od ocen maksymalnych przyjtych za 100. Na rycinie zostały uwzgldnione poszczególne odmiany barwne norek. Proporcjonalnie najwiksz redni wyróniały si czysto barwy i łczna suma punktów. Czysto barwy okrywy włosowej norek kształtowała si na poziomie około 98%, natomiast łczna suma punktów od 96 do 98% wartoci maksymalnej cech. Wyniki te s nieznacznie wysze w porównaniu z uzyskanymi w innym stadzie norek [5, 11]. 100 95 90 85 80 % Standard - Standard Pastel - Pastel Łcznie - Total Wielko zwierzt Animal's dimension Czysto barwy Colour purity Jako okrywy włosowej Fur włosowej coat quality Cechy Traits Łczna suma punktów Total number of scores Wielko Czysto Jako Łczna suma zwierzt barwy okrywy punktów Cechy Ryc. 1. rednie ocen za wielko zwierzt i jako okrywy włosowej u norek wyraone w procentach ocen maksymalnych Mean values of animal dimension and fur quality traits of minks as a percent of maximum values Podsumowujc analiz czynników majcych wpływ na cechy okrywy niektórych odmian barwnych norek, naley stwierdzi, e zwierzta poddawane ocenie wykazywały si bardzo dobr jakoci. wiadcz o tym nie tylko wysokie noty, jakie uzyskiwały podczas oceny pokroju, ale te liczne nagrody zdobywane na pokazach zwierzt futerkowych organizowanych w naszym kraju [1].
Analiza czynników wpływajcych na cechy pokroju u norek... 413 Naley te podkreli bardzo wyrównane cechy norek w analizowanym stadzie. Moe to by skutek długotrwałej i systematycznie ukierunkowanej pracy hodowlanej. W pracy nie poddano analizie wpływów genetycznych poza wpływem odmian barwnych. Naley domniemywa, e wysokie oceny fenotypowe zwierzt maj swoje podstawy w załoeniach genetycznych. Niska zmienno fenotypowa moe natomiast wiadczy o zawajcej si zmiennoci genetycznej. W takim przypadku osiganie w przyszłoci postpu genetycznego byłoby bardzo trudne i naleałoby w stadzie doprowadzi do wzrostu zmiennoci, np. poprzez import zwierzt. WNIOSKI 1. Stwierdzono statystycznie istotny wpływ roku kalendarzowego, odmiany barwnej i płci na wikszo analizowanych cech. 3. Najwiksz redni odznaczały si czysto barwy oraz łczna suma punktów. We wszystkich grupach dowiadczalnych warto dla czystoci barwy kształtowała si na poziomie 97 98%, natomiast dla łcznej sumy punktów wahała si od około 95,0 do 97,0% wartoci oceny maksymalnej cech. 3. Zmienno cech, mierzona współczynnikiem zmiennoci, najwiksze wartoci osignła dla wielkoci norek i jakoci okrywy włosowej (2 10%). Najmniejsz warto wykazywała zmienno łcznej sumy punktów, która wahała si w granicach 2,2 3,7%. Przyczyna stosunkowo niskiej zmiennoci tej cechy wynika z tego, e zwierzta, które uzyskały wysze oceny w jednych cechach, miały nisze w pozostałych. W konsekwencji dochodziło do wyrównania łcznej sumy punktów. 4. Zwierzta w analizowanej fermie wykazywały si bardzo dobrymi parametrami okrywy włosowej. Łczna suma punktów wyniosła ponad 19 punktów. 5. W przyszłoci naleałoby dy do powikszenia istniejcej zmiennoci cech w stadzie, np. poprzez import norek dziki temu bdzie moliwy postp genetyczny. PIMIENNICTWO 1. Hodowla Zwierzt Futerkowych w 2000 roku. Krajowe Centrum Hodowli Zwierzt. Warszawa 2001. 2. J e e w s k a G., M a c i e j o w s k i J.: Stopie trudnoci oceny cech pokrojowych rónych gatunków zwierzt futerkowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 302, 83 89, 1983. 3. J e e w s k a G., M a c i e j o w s k i J., S ł a w o J.: Selekcja na plenno i mas ciała norek standard. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 302, 75 79, 1983.
414 D. Kołodziejczyk, S. Socha 4. K e n t t ä m i e s H.: Inter Specific Hybrids in the Estimation of Breeding Value. Scientifur, 13, 4, 1989. 5. K o ł o d z i e j c z y k D., S o c h a S.: The influence of colour type on animal size and fur quality traits in mink (Mustela vison Sch.). First international scientific poultry days. Slovenska Polnohospodarska Universita v Nitre. Nitra 12 14 september 2005, 96. CD z medzinarodnej vedeckej konferencie, ISBN 80 8069 576 8, 4 str., 2005. 6. L i s i e c k i Z., S ł a w o J.: Hodowla norek. PWRiL, Warszawa 1980. 7. R o z e m p o l s k a - R u c i s k a I.: Genetyczne uwarunkowania cech uytkowych i funkcjonalnych norek. Rozpr. doktorska (maszynopis), AR w Lublinie, 2003. 8. S ł a w o J.: Kierunki doskonalenia produkcji skór futerkowych. Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 15, 9 18, 1994. 9. S o c h a S.: Ocena skutecznoci pracy hodowlanej na fermie lisów polarnych niebieskich Alopex lagopus L. Rozpr. nauk., 43, WSRP Siedlce, 1996. 10. S o c h a S., M a r k i e w i c z D.: Porównanie cech wielkoci zwierzt i jakoci okrywy włosowej norek (Mustela vison Schreb.) odmiany standardowej i szafirowej. Ann. UMCS, EE, XXI, N2, 65 70, 2003. 11. S o c h a S., M a r k i e w i c z D., B a k u c h e M.: Analysis of Factors Influencing Body Size and Hair Coat Quality of Mink (Mustela vison Sch.). Elektronic Journal of Polish Agricultural University, http://www.ejpau.media.pl/series/volume4/issue2/animal/art 03.html, 2001. 12. Wzorzec norek: Centralna Stacja Hodowli Zwierzt, Warszawa 1997. SUMMARY The present work includes an analysis of the factors that influence animal size and fur quality traits (colour purity, colour type, fur quality and total score) in mink (Mustela vison Sch.). The research considered standard and pastel mink. 600 animals were evaluated over four years. The analyses of variance of the traits proved a statistically significant influence of the year, colour type and animal sex on the majority of the analysed traits. The interactions of the following factors: the year, colour type and animal sex were statistically significant only for some traits. Proportionally, the highest means characterised animal size (97 99%) and total score (96% 97%). Coefficient of variability was the highest for animal size and fur quality (coat density and hair length) and ranged from 2 to 10%. The lowest values of variability coefficient were observed for total evaluation (from 2.3% to 3.7%). It proves that the animals characterized by high parameters in some traits had low parameters in the others. Consequently, total evaluation equalized the animal value. The animals of the analysed breeding farm were characterised by very high parameters of fur traits, which is proved by the global means (19.50 points) and by numerous prizes obtained by the animals on the national shows.