Działalność inwestorów zagranicznych w Łódzkiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej

Agnieszka Kłysik-Uryszek Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet Łódzki Działalność inwestorów zagranicznych w Łódzkiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna działa od 1998 roku 1. Głównym celem ustanowienia Strefy było wsparcie rozwoju gospodarczego regionu łódzkiego poprzez wdrażanie rozwiązań stymulujących optymalne wykorzystanie dostępnych zasobów ludzkich, infrastruktury technicznej i społecznej 2. ŁSSE miała pomóc w łagodzeniu skutków restrukturyzacji przemysłu lekkiego poprzez tworzenie nowych miejsc pracy, różnicowanie struktury gałęziowo-branżowej, rozwój dziedzin produkcji i usług będących nośnikami postępu technicznego (nowoczesne techniki i technologie) a także wykorzystanie regionalnego zaplecza naukowo-badawczego i potencjału intelektualnego. Oferta Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej skierowana została zarówno do przedsiębiorców krajowych, jak i zagranicznych, początkowo, wyłącznie dla inwestycji przemysłowych i wybranych usług, w ostatnich latach także dla usług transportowych, logistycznych i magazynowania oraz BPO 3. Pierwsze pozwolenie (w lutym 1998 r.) na rozpoczęcie działalności otrzymała polskofrancuska spółka joint venture Cebal Tuba sp. z o.o.. Spółka ta zajmowała się produkcją tworzyw sztucznych, a dokładniej opakowań polietylenowych. W pierwszych sześciu latach, tj. do 2003 1 Początkowo Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 1997 r. w sprawie ustanowienia łódzkiej specjalnej strefy ekonomicznej Dz.U.1997 Nr 46, poz.289 z dnia 14 maja 1997 r. ustanowiło ŁSSE na okres 20 lat. W 2008 r. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2008 r. w sprawie łódzkiej specjalnej strefy ekonomicznej, Dz.U. z 2008 r. Nr 232, poz. 1554. przedłużyło okres funkcjonowania Strefy do końca 2020 r. 2 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. w sprawie ustalenia planu rozwoju Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, Dz.U. 1998 nr 139 poz. 900. 3 8 lutego 2005 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów (Dz.U. 2005 nr 32 poz. 272) umożliwiające lokowanie w ŁSSE wybranych działalności z sektora BPO: usług informatycznych, usług badawczo-rozwojowych, usług rachunkowości i kontroli ksiąg, usług w zakresie księgowości, centrów telefonicznych. 1

roku Strefa rozwijała się mało dynamicznie. Wydano w tym czasie łącznie 24 pozwolenia, z czego 8 dla inwestorów zagranicznych (w tym 3 dla joint ventures z udziałem kapitału polskiego). Od 2004 roku zainteresowanie inwestorów ŁSSE znacznie wzrosło. W sumie, do końca 2009 roku wydano 155 pozwoleń na działanie w ŁSSE, z czego nadal aktywnych pozostaje 121 4 : 66 pozwoleń uzyskali inwestorzy zagraniczni, a 55 polscy. Dalsza analiza obejmować będzie wyłącznie inwestycje, które są kontynuowane. Sprawozdawczość ŁSSE i zakres udostępniania danych uniemożliwia analizę działalności spółek, które już nie funkcjonują w ramach Strefy. Ze względu na długość procesu inwestycyjnego, przeciętnie od momentu wydania pozwolenia na działalność w Strefie do rozpoczęcia działalności mija od kilkunastu miesięcy do kilku lat. Stąd wynikają znaczne różnice pomiędzy deklarowanymi wartościami nakładów inwestycyjnych i zatrudnienia, a stanem faktycznym (wartościami faktycznie zrealizowanymi). Do końca 2009 roku, w sumie 34 inwestorów (18 zagranicznych i 16 polskich), spośród 121, nie rozpoczęło jeszcze działalności (rozpoczęcie działalności liczone jest od daty pierwszej faktury z tytułu prowadzonej działalności docelowej wystawionej przez podmiot realizujący inwestycję). Aktualnie inwestorzy zlokalizowani są w 29 podstrefach ŁSSE 5, z czego w 17 podstrefach ulokowane zostały przedsięwzięcia inwestorów zagranicznych (4 z nich usytuowane są w województwie mazowieckim i wielkopolskim). Łącznie 10 inwestycji: 4 zagraniczne 6 i 6 polskich, realizowanych jest w podstrefach znajdujących się poza terenem woj. łódzkiego, dlatego zostaną wyłączone z dalszej analizy. Sumując, w 2009 r. w ŁSSE w województwie łódzkim zlokalizowanych było 113 przedsięwzięć inwestycyjnych, z czego 51 (45%) to inwestycje polskie, a 62 zagraniczne (55%). Do końca 2009 r. działalność rozpoczęło 81 z nich: 36 polskich i 45 zagranicznych. Inwestorzy 4 Pozwolenia na działalność w Strefie wydawane są na określony czas. Do końca 2009 r. część pozwoleń już wygasło (pozwolenia udzielane są na określony czas). Ponadto kilkanaście pozwoleń zostało cofniętych z powodu niewywiązania się inwestora ze zobowiązań inwestycyjnych. Zdarzały się także pojedyncze przypadki, kiedy inwestorzy po uzyskaniu pozwolenia sami rezygnowali z inwestycji w ŁSSE. 5 20 podstref usytuowanych jest na terenie województwa łódzkiego a 9 na terenie wielkopolski I województwa mazowieckiego. 6 Są to Sanitec Koło sp. z o. o., Procter&Gamble Operations Polska sp. z o. o. Danfoss sp. z o. o. oraz Logistics Service S.A., który nie rozpoczął jeszcze działalności. 2

zagraniczni dominują także pod względem łącznej wartości inwestycji i tworzenia nowych miejsc pracy. Ich udział w ogólnej wartości inwestycji dokonanych w ŁSSE w województwie łódzkim wynosi ok. 75%, a w kreacji zatrudnienia wg planów 72% a wg dotychczasowego wykonania 60%. Jest to więc więcej niż proporcjonalnie w stosunku do liczby uzyskanych pozwoleń. Można zatem stwierdzić, że ich przedsięwzięcia są przeciętnie droższe i tworzą więcej miejsc pracy. Zestawienie podstawowych informacji o liczbie inwestorów, wartości nakładów oraz zatrudnienia w ŁSSE w granicach województwa łódzkiego przedstawia tabela 1. Tabela 1. Podstawowe informacje o inwestycjach w ŁSSE realizowanych na terenie województwa łódzkiego do 31.XII.2009 liczba ważnych zezwoleń (% ogółem danej kategorii) liczba inwestycji, które już rozpoczęły działalność (% ogółem danej kategorii) nakłady wg zezwoleń w mln zł. (% ogółem danej kategorii) nakłady zrealizowane w mln zł. (% ogółem danej kategorii) zatrudnienie wg zezwoleń (% ogółem danej kategorii) zatrudnienie zrealizowane (% ogółem danej kategorii) inwestycje polskie 51 (45%) 36 (44,4%) 1 377,4 (22,5%) 1 729,2 (26,0%) 3 465 (28,1%) 7 670 (40,5%) inwestycje zagraniczne 62 (55%) 45 (55,6%) 4 732,8 (77,5%) 4 931,7 (74,0%) 8 865 (71,9%) 11 289 (59,5%) ogółem 113 81 6 110,2 6 660,9 12 330 18 959 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych ŁSSE Liczba wydanych zezwoleń nie równa się liczbie inwestorów, ponieważ wiele spółek rozszerzało swoją działalność w Strefie uzyskując po dwa, a nawet trzy pozwolenia. Wśród inwestorów zagranicznych dotyczy to 6 spółek: Interprint Polska sp. z o.o., Indesit Company Polska sp. z o.o., Drahtzug Stein Łódź sp. z o.o., Procter and Gamble Operations Polska Sp. z o.o. (jeden z zakładów zlokalizowany jest w podstrefie Warszawa Targówek), Amcor Flexibles sp. z o.o. i ABB sp. z o.o. Warto zwrócić uwagę, iż pochodzenie inwestora jest w ŁSSE określane na podstawie deklaracji podmiotu ubiegającego się o pozwolenie. Decydującym kryterium jest miejsce rejestracji spółki bezpośredniego inwestowania, efektem czego inwestycje takie jak ABB, Dell 3

czy Gilette są zaliczone jako holenderskie, podobnie jak inwestycja japońskiego koncernu Frigo Logistic. Koncerny spoza UE lub EOG inwestują w Polsce poprzez swoje spółki zależne zlokalizowane w krajach europejskich, aby m.in. uniknąć konieczności uzyskiwania indywidualnych pozwoleń na zakup nieruchomości. Dane przedstawione w tabeli 1 zostały także skorygowane z uwzględnieniem pochodzenia inwestora-matki takich spółek, jak: Mecalit Polska sp. z o. o., Delta Frozen Poland oraz Ciat sp. z o. o.. Klasyfikacja ŁSSE zalicza tych inwestorów do polskich, podczas gdy są to podmioty zarejestrowane na terenie Polski, ale zależą do koncernów odpowiednio: niemieckiego, belgijsko-czeskiego oraz francuskiego. Dlatego w niniejszym badaniu wspomniane spółki traktowane będą jako inwestycje podmiotów zagranicznych. Dynamika napływu inwestorów zagranicznych Napływ inwestorów zagranicznych (podobnie, jak i polskich) do ŁSSE odbywał się dotychczas nierównomiernie. Przez pierwszych 6 lat istnienia Strefy wydano pozwolenia ośmiu inwestorom zagranicznym (w tym pięciu w pierwszym roku działania Strefy), a swoje inwestycje zrealizowało sześciu. Wiązać to można przede wszystkim z osłabieniem gospodarczym, które przełożyło się także na znaczne ograniczenie napływu inwestycji zagranicznych. Znaczne ożywienie zainteresowania inwestowaniem w ŁSSE nastąpiło po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. W samym 2004 r. wydano 8 pozwoleń dla inwestorów zagranicznych, w kolejnym roku 6, a w dotychczas rekordowym roku 2006 12 pozwoleń (wykres 1). Warto podkreślić, że nawet w roku 2009, w czasie znacznego kryzysu gospodarczego nie zanotowano istotnego zmniejszenia zainteresowania inwestorów wydano 8 pozwoleń. 4

Wykres 1. Liczba wydanych pozwoleń i zrealizowanych inwestycji przez spółki z udziałem kapitału zagranicznego w ŁSSE na terenie województwa łódzkiego w latach 1998-2009 14 12 10 8 6 4 2 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 liczba wydanych pozwoleń liczba zakończonych inwestycji (przedsiewzięć, które rozpoczęły działaność) Początkowo inwestorzy zagraniczni nieufnie podchodzili do inwestycji w ŁSSE. Przejawiało się to relatywnie dużą skłonnością do zawierania spółek typu joint venture z kapitałem polskim. Spośród 10 pierwszych inwestycji zagranicznych, które zdecydowały się działać w Strefie, 5 to były właśnie przedsięwzięcia z udziałem kapitału polskiego. Rozwiązanie takie jest bezpieczniejsze dla inwestorów zagranicznych. Nie znają oni rynku polskiego na tyle dobrze, by móc samodzielnie sprawnie się na nim poruszać. Dzięki współpracy z kapitałem polskim ograniczają ryzyko inwestowania na nieznanym sobie, a przez to niepewnym, rynku. Wraz z upływem czasu, gdy inwestorzy poznają polskie realia gospodarcze i uczą się poruszać na polskim rynku, ich skłonność do zawierania spółek joint venture maleje. Wśród przedsięwzięć, które uzyskały pozwolenia w 2005 roku i 2006 roku, były tylko dwa jonit venture, a w kolejnych latach ani jednego. Proces inwestycyjny związany z budową lub przystosowaniem hal produkcyjnych trwa przeciętnie kilkanaście do kilkudziesięciu miesięcy. Dlatego nie wszyscy inwestorzy, którzy 5

uzyskali pozwolenie już prowadzą swoją docelową działalność. Do końca 2009 roku 17 inwestorów nie rozpoczęło jeszcze działalności (tzn. nie zakończył się proces inwestycyjny w ich jednostkach i nie została wystawiona pierwsza faktura związana z podstawową deklarowaną działalnością w jednostce): 6 inwestorów z 2007 roku, 4 z 2008 roku i 7 z 2009 roku. Warto jednak zauważyć, że w kilku przypadkach data udzielenia pozwolenia na działalność w Strefie pokrywa się (lub różni się o kilka dni/tygodni) z datą pierwszej faktury. Stało się tak wówczas, gdy terenami Strefy objęty zostawał już działający zakład produkcyjny lub gdy ze względu na długi okres przygotowawczy do udzielenia pozwolenia (który również trwa często kilka, kilkanaście miesięcy), inwestorzy wcześniej rozpoczynali budowę i przygotowanie naniesień na wyznaczonych terenach. Sytuacje te dotyczą np. Haering Polska Sp. z o.o., E.G.O. Polska Sp. z o.o., Flextronics Logistics Poland Sp. z o.o., Kingspan Insulation Sp. z o.o., Fujitsu Services Sp. z o.o. Pochodzenie geograficzne inwestorów zagranicznych Najliczniejszą grupę stanowią inwestorzy niemieccy (17 pozwoleń) oraz włoscy (11 pozwoleń) i holenderscy (10 pozwoleń) 7. W większości inwestorami są spółki pochodzące z wysoko rozwiniętych krajów Europy Zachodniej i Południowej: spółki z krajów UE uzyskały 55 pozwoleń, a ze Szwajcarii 2. Zaledwie trzy inwestycje zostały zrealizowane bezpośrednio przez podmioty pochodzące z rozwiniętych krajów spoza Europy, tj. z USA i Japonii. Warto zauważyć, że w pierwszych latach działalność w ŁSSE rozpoczęły wyłącznie spółki z krajów UE. Dopiero po 2004 roku także inne kraje zainteresowały się możliwościami inwestowania w Strefie, czego skutkiem było udzielenie pozwoleń inwestorom z Japonii i Szwajcarii w 2005 roku. W 2007 roku 7 Kraj pochodzenia kapitału określony jest na podstawie kraju rejestracji spółki bezpośredniego inwestowania. W przypadku Holandii, 6 na 10 pozwoleń, to inwestycje spółek, których firma matka ma inną lokalizację niż spółka bezpośredniego inwestowania. W trzech przypadkach jest to USA: Dell, Procter&Gamble oraz Gilette, a w trzech kapitał szwedzkoszwajcarski, tj. grupa ABB. Dodatkowo, jedna spółka (Frigo Logistic Sp. z o.o.) została założona przez podmiot z Holandii - Nichirei Holding Holland B.V, ale należący do japońskiego koncernu Nichirei z siedzibą w Tokio. 6

do Strefy dołączyły także dwie spółki z USA. Ponadto w 2007 roku pozwolenie na otwarcie fabryki uzyskał także Dell. Jednak pomimo, iż jest to koncern amerykański, w Strefie traktowany jest jako inwestycja holenderska, ze względu na lokalizację tej spółki należącej do koncernu, która bezpośrednio zainwestowała w Łodzi. Nowością w ŁSSE są inwestycje z relatywnie rzadko reprezentowanych kierunków: z Chin oraz z Ukrainy, na które Strefa wydała pozwolenia w 2009 roku. Liczbę wydawanych w kolejnych latach pozwoleń wg kraju pochodzenia inwestora przedstawia tabela 2. Tabela 2. Liczba pozwoleń wydanych w kolejnych latach inwestorom zagranicznym w ŁSSE wg kraju pochodzenia kapitału. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 razem Austria 1 1 2 Chiny 1 (1) 1 (1) Francja 1 1 2 (1) 2 6 (1) Grecja 1 1 Hiszpania 1 2 (2) 1 (1) 4 (3) Holandia 1 1 1 3 2 (1) 2 (2) 10 (3) Japonia 1 1 Niemcy 1 5 2 6 1 (1) 1 1 (1) 17 (2) Szwajcaria 1 1 2 Szwecja 1 1 2 Ukraina 1 (1) 1 (1) USA 2 (2) 2 (2) Wielka Brytania 1 1 2 Włochy 1 1 1 1 3 2 (2) 1 (1) 1 (1) 11 (4) W nawiasach podano liczbę inwestycji, które nie zostały jeszcze zakończone, tj. jednostki nie rozpoczęły swojej docelowej działalności w ŁSSE. 7

Wartość inwestycji i zatrudnienie Według pozwoleń wydanych i aktywnych do końca 2009 wartość inwestycji zagranicznych w Strefie miała wynieść ponad 4,7 mld zł. Dotychczasowa wartość rzeczywiście poniesionych przez inwestorów nakładów wyniosła już o 200 mln zł więcej, tj. 4,9 mld zł. Spółki, które rozpoczęły docelową działalność w Strefie zainwestowały dotychczas ponad 4,6 mld zł, czyli o ok. 17,3% więcej niż zadeklarowały (wg pozwoleń łącznie planowały zainwestować 3,9 mln zł). Niespełna 800 mln zł zadeklarowały podmioty, które jeszcze nie rozpoczęły działalności, choć i one zainwestowały już 274 mln zł. Napływ kapitału zagranicznego do ŁSSE można podzielić na dwa okresy: lata 1998-2002 8 oraz od 2004 roku. W pierwszym okresie deklarowane nakłady były relatywnie niewielkie, w sumie niewiele ponad 200 mln zł. Spółki te zainwestowały jednak więcej ponad 272 mln zł pomimo, iż jedna z nie została jeszcze wówczas uruchomiona. W 2004 r. inwestorzy zagraniczni zadeklarowali inwestycje wartości blisko 1 mld zł, a w kolejnych latach utrzymywał się wysoki poziom planowanych nakładów zobacz wykres 2. Należy jednak podkreślić, że pomimo, iż inwestycje realizowane są ze znacznym, czasem nawet kilkuletnim, opóźnieniem, spółki ostatecznie inwestują więcej (często wielokrotnie więcej) niż zamierzały. Prawidłowości ta dotyczy znacznej większości inwestorów. Szczególnie spółki, które rozpoczynały inwestycje w pierwszych latach funkcjonowania Strefy, zdążyły już rozwinąć swoją działalność i doinwestować przedsięwzięcie. Przykładowo, Cebal Tuba sp. z o.o., która jako pierwszy inwestor zagraniczny uzyskała pozwolenie planowała zainwestować nieco ponad 11 mln zł a dotychczas zainwestowała ponad osiem razy więcej 93 mln zł. 8 W roku 2003 nie zostało wydane żadne pozwolenie dla inwestora zagranicznego 8

Wykres 2. Wartości inwestycji planowanych (wg pozwoleń wydanych w danym roku) oraz zrealizowanych (wg inwestycji, które w danym roku rozpoczęły działalność). 1 600,00 1 400,00 1 200,00 1 000,00 w mln zł 800,00 600,00 400,00 200,00 0,00 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 nakłady inwestycyjne wg pozwoleń wydanych w danym roku nakłady inwestycyjne wg inwestycji rozpoczętych w danym roku Podobną tendencję można zauważyć w dynamice tworzenia nowych miejsc pracy. Łącznie inwestorzy zadeklarowali utworzenie 8,8 tys. nowych miejsc pracy, a faktyczne zatrudnienie w Strefie na koniec 2009 roku wyniosło 11,3 tys. osób. Do końca 2002 roku inwestorzy zagraniczni zadeklarowali zatrudnienie ok. 454 osób. Spółki, które rozpoczęły działalność do końca 2003 roku wg pozwoleń zatrudnić miały w sumie 340 osób, a dotychczas faktycznie zatrudniły 580 czyli o 70% więcej. W kolejnych latach zadeklarowano stworzenie odpowiednio: w 2004 r. 1 450 nowych miejsc pracy, w 2005 r. 735 nowych miejsc pracy, w 2006 r. 1 448 nowych miejsc pracy, w 2007 r. 3 025 nowych miejsc pracy, 9

w 2008 r. 990 nowych miejsc pracy, w 2009 r. 733 nowe miejsca pracy, oraz utrzymanie w sumie 684 miejsc pracy zobacz wykres 3. Przeciętnie, deklarowane nowe miejsca pracy tworzone były z rocznym opóźnieniem, ale podobnie jak w przypadku wartości inwestycji, spółki najczęściej zwiększały zatrudnienie przekraczając limit wskazany w pozwoleniu. Dla przykładu, we wszystkich przedsięwzięciach, które już rozpoczęły docelową działalność w ŁSSE utworzono łącznie 11 235 miejsc pracy, czyli o 44,5% więcej niż planowano (wg pozwoleń miało w tych przedsięwzięciach powstać 7 773 nowe miejsca pracy). Wykres 3. Zatrudnienie planowane wg pozwoleń wydanych w danym roku oraz faktycznie zrealizowanych w danym roku (wg inwestycji, które w danym roku rozpoczęły działalność). 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 zatrudnienie wg pozwoleń wydanych w danym roku zatrudnienie wg inwestycji rozpoczętych w danym roku Wartościowa struktura inwestorów zagranicznych wg kraju pochodzenia zdominowana jest przez Niemcy i Holandię. Duży udział mają także Włochy. Łączny udział tych trzech państw w strukturze nakładów inwestycyjnych (zarówno deklarowanych, jaki i faktycznie poniesionych) wynosi blisko 75% zobacz tabela 3. 10

Tabela 3. Udział poszczególnych krajów w ogólnej liczbie pozwoleń, nakładach inwestycyjnych i zatrudnieniu w ŁSSE (stan na koniec 2009 roku) liczba nakłady inwestycyjne zatrudnienie pozwoleń planowane zrealizowane planowane zrealizowane Austria 3,2% 0,5% 1,1% 0,7% 0,7% Chiny 1,6% 0,4% 0,0% 0,3% 0,0% Francja 9,7% 6,0% 8,2% 8,1% 15,9% Grecja 1,6% 1,5% 2,3% 1,1% 4,0% Hiszpania 6,5% 3,9% 0,8% 2,0% 0,3% Holandia 16,1% 24,3% 32,1% 36,3% 29,6% Japonia 1,6% 3,3% 3,5% 2,8% 1,9% Niemcy 27,4% 34,4% 32,1% 17,4% 23,2% Szwajcaria 3,2% 0,3% 0,3% 0,5% 1,3% Szwecja 3,2% 0,7% 0,9% 3,4% 2,5% Ukraina 1,6% 0,8% 0,0% 0,9% 0,0% USA 3,2% 6,0% 4,6% 2,0% 0,1% Wielka Brytania 3,2% 2,0% 1,5% 5,4% 2,0% Włochy 17,7% 15,9% 12,6% 19,1% 18,7% Na czerwono zaznaczono cztery główne kierunki napływu BIZ do ŁSSE Nakłady spółek holenderskich przekroczyły już poziom planowanych nakładów inwestycyjnych o blisko 40%, pomimo, iż działalność produkcyjną rozpoczęło tylko 7 z 10 podmiotów, które uzyskały pozwolenia. Przypuszczać zatem można, że faktyczna wartość inwestycji z tego kraju znacznie się jeszcze zwiększy. Podobną sytuację można zauważyć w przypadku spółek francuskich. Ich inwestycje przekroczyły już o 42% poziom planowany, pomimo iż jeszcze 1 z 6 spółek nie rozpoczęła działalności. W pozostałych przypadkach krajów, z których spółki zainwestowały więcej niż planowały, tj. Austrii, Grecji, Japonii, Szwecji i Szwajcarii, wszystkie planowane inwestycje zostały już zakończone szczegóły przedstawia wykres 4. 11

Wykres 4. Nakłady inwestycyjne wg kraju pochodzenia inwestora zagranicznego 1 800 1 600 1 400 w mln zł 1 200 1 000 800 600 400 200 planowane nakłady inwestycyjne nakłady inwestycyjne zrealizowane 0 Austria Chiny Francja Grecja Hiszpania Holandia Japonia Niemcy Szwajcaria Szwecja Ukraina USA Wlk. Brytania Włochy Inwestorzy z Holandii, Niemiec i Włoch utworzyli także najwięcej nowych miejsc pracy w Strefie zobacz tabela 3 i wykres 5. Ich łączny udział w kreacji zatrudnienia (zarówno wg pozwoleń jak i stanu faktycznego) wynosi blisko 73%. Warto jednak zwrócić uwagę także na znaczny ponad 15%-owy udział inwestorów francuskich w zrealizowanym zatrudnieniu (tabela 3). Ponadto zatrudnili oni ponad dwukrotnie więcej osób niż początkowo planowali jest to analogiczna tendencja do wartości nakładów inwestycyjnych. Jest to sytuacja korzystna ponieważ świadczy o tym, iż podmioty te zdecydowały się zwiększać swoje zaangażowanie w ŁSSE. Także inwestorzy z Niemiec znacznie przekroczyli planowany poziom zatrudnienia o blisko 70%, pomimo, iż jeszcze 2 spółki (z 17) nie rozpoczęły swojej działalności. Spośród krajów, z których wszyscy inwestorzy rozpoczęli już docelową działalność w Strefie, planowaną liczba nowych miejsc pracy przekroczyła Grecja i Szwajcaria. Natomiast Japonia, Szwecja i Wielka Brytania nie osiągnęły zaplanowanego poziomu zatrudnienia zobacz wykres 5. 12

Wykres 5. Zatrudnienie wg kraju pochodzenia inwestora zagranicznego 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 zatrudnenie wg pozwoleń zatrudnenie zrealizowane 500 0 Austria Chiny Francja Grecja Hiszpania Holandia Japonia Niemcy Szwajcaria Szwecja Ukraina USA Wlk. Brytania Włochy W grupie inwestorów zagranicznych, przeciętne planowane nakłady inwestycyjne na spółkę wyniosły blisko 76 mln zł 9. Spółki, które rozpoczęły już działalność w strefie (tj. zakończyły inwestycję) przekroczyły wartość swoich deklaracji o 17%. Deklarowane przez nie nakłady to 88,2 mln zł na spółkę, a zrealizowane 103,5 mln zł. Analiza przeciętnej wartości planowanych inwestycji na spółkę w kolejnych latach nie pozwala wskazać żadnej tendencji, choć łatwo zauważyć, że po wstąpieniu Polski do UE inwestorzy byli skłonni inwestować dużo większe kwoty niż przed rokiem 2004 10. W kolejnych latach przeciętna wartość planowanych inwestycji na spółkę wyniosła: w 1998 roku 21,8 mln zł w 1999 roku 15,4 mln zł w 2000 roku brak nowych pozwoleń 9 Przeciętne planowane nakłady inwestycyjne na spółkę są zawyżone przez jeden podmiot Euroglass Polska sp. z o.o., który w 2008 roku uzyskał pozwolenie na inwestycję w gminie Ujazd wartości 723 mln zł. Po wyłączeniu tej inwestycji z analizy, przeciętna wartość planowanych nakładów na podmiot wynosi 65,7 mln zł. 10 W pewnym stopniu może to być również wynikiem osłabienia gospodarczego z lat 2001-2001. 13

w 2001 roku 72 mln zł w 2002 roku 3 mln zł w 2003 roku brak nowych pozwoleń w 2004 roku 121,4 mln zł w 2005 roku 74,4 mln zł w 2006 roku 58,6 mln zł w 2007 roku 101,6 mln zł w 2008 roku 116,1 mln zł w 2009 roku 29,3 mln zł Relatywnie niższą ostatnią wartość można wiązać z kryzysem gospodarczym, który przyczynił się do ograniczania ekspansji inwestycyjnej przedsiębiorstw, które zdecydowały się na BIZ. Nie znajduje jednak potwierdzenia teza, iż wraz z rozwojem rynku i wzrostem zaangażowania kapitału zagranicznego w gospodarce coraz mniejsze podmioty przejawiają zainteresowanie wejściem do niej. Przeciętnie największe inwestycje zadeklarowały spółki pochodzenia japońskiego i amerykańskiego (wykres 6). Wartości te wynikają z faktu, iż dotychczas w Strefie funkcjonują pojedyncze przedsiębiorstwa z tych krajów (jedno z Japonii już rozpoczęło działalność operacyjną, a dwa z USA jeszcze nie). Dlatego wysokie wartości nakładów na spółkę odpowiadają tym właśnie, relatywnie dużym, inwestycjom. Przedsięwzięcia niemieckie i holenderskie są przeciętnie niższej wartości ponieważ jest ich więcej (odpowiednio 17 i 10 przedsięwzięć) i są dużo bardziej zróżnicowane pod względem wartości. Dla przykładu, najmniejsza planowana inwestycja holenderska to 9,6 mln zł (Hapam sp. z o.o.), a największa to 433 mln zł (Gilette Poland International sp. z o.o.) i 376,6 mln zł (Dell Products sp. z o.o.). 14

Wykres 6. Przeciętne nakłady inwestycyjne na spółkę wg kraju pochodzenia inwestora zagranicznego 180 160 140 120 w mln zł 100 80 60 40 20 0 Austria Chiny Francja Grecja Hiszpania Holandia Japonia Niemcy Szwajcaria Szwecja Ukraina przecietne planowane nakłady inwestycyjne na spółkę USA Wlk. Brytania Włochy przecietne nakłady inwestycyjne zrealizowane na spółkę Najniższe inwestycje zaplanowali przedsiębiorcy ze Szwajcarii, Austrii i Chin. W dwóch pierwszych przypadkach można to tłumaczyć relatywnie niewielkimi kontaktami gospodarczymi Polski z krajami pochodzenia tych inwestorów. Inwestycja chińska jest pierwszą tego typu w regionie i uwzględniając proces koordynacji i wspierania BIZ przez rząd chiński można ją uznać za pilotażową. Przeciętnie inwestorzy zagraniczni planowali utworzyć po 143 nowe miejsca pracy w realizowanych przez siebie przedsięwzięciach. Te spółki, które już rozpoczęły działalność w Strefie według pozwoleń miały zatrudniać średnio po 181 nowych pracowników, a w rzeczywistości zatrudniły po 246 osób, tj. po ok. 36% więcej niż deklarowały. Średnie ilości nowych miejsc pracy deklarowanych przez spółki w kolejnych latach to: w 1998 roku 63 osoby 15

w 1999 roku 48 osób w 2000 roku brak nowych pozwoleń w 2001 roku 100 osób w 2002 roku 20 osób w 2003 roku brak nowych pozwoleń w 2004 roku 181 osób w 2005 roku 123 osoby w 2006 roku 121 osób w 2007 roku 303 osoby w 2008 roku 99 osób w 2009 roku 92 osoby Analogicznie jak w przypadku wartości inwestycji, trudno jest wskazać konkretną tendencję w planowanej kreacji zatrudnienia. Wartości dla pierwszych lat są odzwierciedleniem pojedynczych inwestycji. Od 2004 roku można zauważyć znaczne zwiększenie przeciętnego zatrudnienia, co jest tendencją pozytywną, zwłaszcza biorąc pod uwagę także zwiększenie liczby przedsięwzięć w tych latach. Warto zauważyć również, że w ostatnim badanym, kryzysowym roku spadek przeciętnego planowanego zatrudnienia był relatywnie mniejszy niż obniżenie wartości przeciętnej planowanej inwestycji. Przeciętnie, najwięcej nowych miejsc pracy planowało utworzyć przedsiębiorstwo japońskie, a także spółki z Wielkiej Brytanii i Holandii zobacz wykres 7. Z tej grupy, tylko Holendrzy przeciętnie zatrudnili więcej niż planowali (pomimo, iż nie wszystkie inwestycje zostały już ukończone). Brytyjczycy i Japończycy zatrudnili, jak dotąd, mniej osób niż planowali, z tym, że inwestycje brytyjskie nie zostały jeszcze ukończone (stąd duża różnica pomiędzy planami, a ich realizacją). Na uwagę zasługują przedsiębiorstwa greckie i francuskie, które zatrudniły wielokrotnie więcej osób niż początkowo planowały. Także Niemcy i Szwajcarzy 16

przekroczyli swoje początkowe deklaracje. Najmniejszą liczbę nowych miejsc pracy utworzyły natomiast spółki z kapitałem austriackim, chińskim, szwajcarskim i hiszpańskim poniżej 50 osób. Wykres 7. Przeciętne zatrudnienie na spółkę wg kraju pochodzenia inwestora zagranicznego 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Austria Chiny Francja Grecja Hiszpania Holandia Japonia Niemcy Szwajcaria Szwecja Ukraina przecietne zatrudnienie na spółkę wg pozwoleń przecietne zatrudnienie na spółkę - zrealizowane USA Wlk. Brytania Włochy Największych inwestorów zagranicznych w ŁSSE przedstawia tabela 4. Ich zadeklarowane nakłady mają przekroczyć (lub już przekroczyły) 100 mln zł. Według deklaracji, największą inwestycją miała być huta szkła płaskiego spółki Euroglass Polska sp. z o.o. 723 mln zł. Do końca 2009 r. największe faktyczne nakłady poniosła spółka Gillette Poland International sp. z o.o. Ich wartość wyniosła blisko 900 mln zł. i ponad dwukrotnie przekroczyła kwotę deklarowaną. Pod względem zatrudnienia, największym inwestorem jest Dell Products Poland sp. z o.o. zadeklarował on zatrudnienie 2000 pracowników, a zatrudnił blisko 1700 osób. Na drugim miejscu plasuje się Gillette Poland International sp. z o.o. 1146 osób, która także zatrudnienie zwiększyła blisko dwukrotnie w stosunku do deklaracji. 17

Tabela 4. Lista inwestycji spółek z udziałem kapitału zagranicznego przekraczających 100 mln zł. w ŁSSE na terenie województwa łódzkiego Nazwa firmy Euroglass Polska sp. z o.o. Indesit Company Polska sp. z o.o. Gillette Poland International sp. z o.o. Dell Products Poland sp. z o.o. BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego sp. z o.o. Haering Polska sp. z o.o. Uma Investments sp. z o.o. Data wydania zezwolenia Data Nakłady inwestycyjne rozpoczęcia działalności Deklarowane Zrealizowane Zatrudnienie Deklarowane Zrealizo -wane podstrefa Pochodzenie inwestora 10.01.2008 31.08.2009 723 mln zł 596,5 mln zł 275 269 Ujazd Niemcy 28.10.2004 15.11.2004 172 mln zł 167,5 mln zł 500 1 119 Łódź 23.08.2006 Nie rozpoczęto 323,5 mln zł 302 mln zł 650 653 Radomsko Włochy 30.04.2004 01.08.2005 433 mln zł 898,7 mln zł 600 1146 Łódź Holandia 28.08.2007 30.11.2007 376,6 mln zł 340 mln zł 2000 1 695 Łódź Holandia 30.04.2004 24.05.2005 240 mln zł 251 mln zł 200 329 Łódź Niemcy 12.10.2005 13.10.2005 196,1 mln zł 154,6 mln zł 300 759 11.10.2007 Nie rozpoczęto Piotrków Trybunalski Niemcy 189,3 mln zł 178,8 mln zł 100 7 Kutno USA Prowell Sp. z o.o. 10.08.2006 rozpoczęto 162 mln zł 192 mln zł 50 37 Stryków Niemcy Fuji Seal Poland sp. z o.o. Procter & Gamble Operations sp. z o.o. Tescala Polska sp. z o.o. 23.09.2005 01.06.2006 158,1 mln zł 175mln zł 250 211 Kutno Japonia 28.08.2007 rozpoczęto 138 mln z.ł 144,3 mln zł 210 222 18.01.2008 Nie rozpoczęto Aleksandrów Łódzki Holandia 105 mln zł 1,6 mln zł 50 0 Kutno Hiszpania Struktura branżowa Struktura branżowa inwestycji ŁSSE jest stosunkowo zróżnicowana. Pod względem liczby pozwoleń dominuje dział 25 (produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych). Ten rodzaj działalności zadeklarowało 16 inwestorów zagranicznych, co stanowi 26% wszystkich pozwoleń dla BIZ zobacz tabela 5. 18

Tabela 5. Liczba przedsiębiorstw w ŁSSE działających w województwie łódzkim według rodzaju deklarowanej działalności wg PKD 2004. S E K C J A D przetwórstwo przemysłowe spółki z kapitałem zagranicznym A B C produkcja artykułów spożywczych i napojów (15 ) 2 1 1 produkcja masy celulozowej, papieru oraz wyrobów z papieru (21) 6 5 1 działalność wydawnicza; poligraficzna i reprodukcyjna (22) 1 1 - produkcja chemikaliów, wyrobów chemicznych, włókien sztucznych (24) 4 4 - produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych ( 25 ) 16 12 4 produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych (26) 2 2 - produkcja metalowych wyrobów gotowych z wyjątkiem maszyn (28) 10 7 3 produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie sklasyfikowanych (29) 6 4 2 produkcja maszyn biurowych i komputerów (30) 1 1 - produkcja maszyn i aparatury elektrycznej (31) 4 2 2 prod. sprzętu i aparatów radiowych, telewizyjnych, komunikacyjnych (32) 1-1 produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep ( 34 ) 4 3 1 produkcja mebli; działalność prod. gdzie indziej nie sklasyfikowana ( 36 ) 1-1 S E K C J A I transport, magazynowanie i łączność transport, magazynowanie i przeładunek (63) 2 2 - S E K C J A K obsługa nieruchomości i firm działalność w zakresie oprogramowania i projektowania systemów informatycznych (72) 1 1 S E K C J A O pozostała działalność usługowa pranie i czyszczenie wyrobów włókienniczych i futrzarskich (93.01) 1-1 A ogółem B inwestycje zrealizowane C inwestycje w toku, klasyfikacji PKD 2004 oraz bazy REGON Na drugim miejscu 10 pozwoleń (tj. 16%) są producenci metalowych wyrobów gotowych (dział 28), a na trzecim ex equo producenci masy celulozowej, papieru oraz wyrobów z papieru (dział 21) oraz maszyn i urządzeń (dział 29) po 6 pozwoleń, tj. po niespełna 10%. W 19

ostatnich latach dopuszczono do Strefy także pozaprodukcyjne rodzaje działalności, co zaowocowało pojawieniem się spółek z branży logistycznej (dział 63), BPO (dział 72), a nawet usług pralniczych (dział 93). Napływ inwestorów zagranicznych do ŁSSE w kolejnych latach według rodzaju działalności przedstawia tabela 6. Tabela 6. Liczba pozwoleń wydanych w kolejnych latach inwestorom zagranicznym w ŁSSE wg rodzaju podstawowej działalności wg PKD 2004. Dział PKD 2004 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 RAZEM 15 1 1 (1) 2 (1) 21 1 2 1 (1) 2 6 (1) 22 1 1 24 1 1 1 1 4 25 1 1 3 1 4 3 (2) 1 (1) 1 (1) 16 (4) 26 1 1 2 28 2 2 3 3 (3) 10 (3) 29 2 1 1 2 (2) 6 (2) 30 1 1 31 2 1 (1) 1 (1) 4 (2) 32 1 (1) 1 (1) 34 1 1 1 1 (1) 4 (1) 36 1 (1) 1 (1) 63 2 2 72 1 1 93 1 (1) 1 (1) W nawiasach podano liczbę inwestycji, które nie zostały jeszcze zakończone, tj. nie rozpoczęły swojej docelowej działalności. Podkreśleniem zaznaczone zostały rodzaje działalności zaliczane do średniowysokiej i wysokiej techniki (klasyfikacja wg OECD) Podkreśleniem w tabeli 5 i 6 zaznaczone zostały rodzaje działalności zaliczanych do 20

średniowysokiej i wysokiej techniki (medium high-tech oraz high tech industries) 11, a więc takich, które są lub przynajmniej powinny być bardzo kapitałochłonne i innowacyjne. Niestety branże te nie są zbyt licznie reprezentowane w ŁSSE. Jedynym przedsiębiorstwem z kapitałem zagranicznym działającym w pełni w branży high-tech jest Dell Products sp. z o.o. (jest to podmiot z działu 30 produkcja maszyn biurowych i komputerów) 12. Ponadto, dwa niemieckie przedsiębiorstwa COKO-Werk Polska Sp. z o. o. oraz Wirthwein Polska Sp. z o. o. deklarują, że realizują część swojej produkcji w dziale 32 (produkcja sprzętu i aparatów radiowych, telewizyjnych, komunikacyjnych), także zaliczanym do przemysłów high-tech. Relatywnie więcej inwestorów działa w branżach średniowysokiej techniki: po 4 pozwolenia wydano spółkom wytwarzającym wyroby z działów 24 (produkcja chemikaliów, wyrobów chemicznych, włókien sztucznych), 31 (produkcja maszyn i aparatury elektrycznej) i 34 (produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep). Korzystnie również należy ocenić fakt, iż w ostatnich latach wzrosło zainteresowanie łódzką Strefą inwestorów z branż klasyfikowanych jako średniowysoka i wysoka technika. Zestawienie liczby wydanych pozwoleń w kolejnych latach według rodzaju działalności przedstawia tabela 6. Pod względem wartości inwestycji, struktura jest bardziej równomierna zobacz wykres 8. Największy, ale w miarę podobny udział według pozwoleń mają cztery rodzaje działalności: dział 25 (produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych), dział 26 (produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych), dział 28 (produkcja metalowych wyrobów gotowych) i dział 29 (produkcja maszyn i urządzeń). W kolejności, ich udział w strukturze inwestycji wynosi odpowiednio: dział 28 18,2%, dział 29 17,5%, dział 26 15,8% i dział 25 14,6%. Łącznie stanowi to ok. 66% wszystkich inwestycji. Warto jednak zaznaczyć dwie kwestie. Po pierwsze, stopień koncentracji produkcji w ŁSSE zmniejszył się w ostatnich 2 latach. W 2007 roku udział branży dominującej (wówczas był to dział 25) wynosił 25%, a suma inwestycji trzech wiodących 11 Zgodnie z klasyfikacją OECD 12 Jednakże w łódzkiej fabryce Dell a wykonywany jest jedynie głownie pracochłonny montaż. 21

rodzajów produkcji (tzn. dział 25+dział 28+dział 29) wynosiła 55% (w końcu 2009 r. 51,5%) i już wówczas była jedną z najniższych wśród stref ekonomicznych w Polsce 13. Po drugie, znaczny udział produkcji sklasyfikowanej w dziale 26 jest wynikiem zaledwie dwóch inwestycji, w tym jednej największej jak dotąd w ŁSSE najnowocześniejszej w Europie huty szkła płaskiego (EUROGLAS Polska Sp. z o.o.), która planuje zainwestować w swój zakład ponad 720 mln zł. Po wyłączeniu tego przedsięwzięcia z analizy, wartość inwestycji w dziale 26 wyniosłaby niespełna 0,5%. Wykres 8. Wartość nakładów inwestycyjnych wg rodzaju działalności (PKD 2004) 1 200 1 000 800 w mln zł 600 400 200 0 15 21 22 24 25 26 28 29 30 31 32 34 36 63 72 93 dział PKD 2004 planowane nakłady inwestycyjne nakłady inwestycyjne zrealizowane W strukturze rzeczywiście poniesionych nakładów inwestycyjnych na pierwszym miejscu plasują się producenci metalowych wyrobów gotowych (dział 28). Zainwestowali oni w sumie o 35% więcej niż zadeklarowali. Dzięki temu ich udział w łącznych poniesionych w Strefie nakładach inwestycyjnych wyniósł 23,6%. Spółki z działów 25 (produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych) i 29 (produkcja maszyn i urządzeń) zrealizowały swoje zamierzenia 13 W 2007 r. najwyższy stopień koncentracji zanotowano w strefach legnickiej: 67% stanowiła wartość inwestycji w branży wiodącej i 93% w 3 głównych oraz Warmińsko-Mazurskiej odpowiednio 66% i 92%. Informacja o realizacji ustawy o Specjalnych Strefach Ekonomicznych, stan na 31 grudnia 2007 r., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, maj 2008, s.24, 25. 22

inwestycyjne na poziomie bardzo zbliżonym do planów, co dało im odpowiednio 14% i 16,2% udziału w strukturze dokonanych inwestycji. Korzystnie przedstawia się obraz spółek wytwarzających produkty spożywcze (dział 15), papier i wyroby z papieru (dział 21) oraz komponenty do pojazdów mechanicznych, naczep i przyczep (dział 34). Ich inwestycje przekroczyły już wartości zadeklarowane (w przypadku spółek działu 34 blisko dwukrotnie), co dowodzi, iż rozwijają działalność produkcyjną w regionie ponad minimum przewidziane w początkowym biznesplanie. Oznacza to, że dobrze oceniają możliwości i warunki ekonomiczne oraz klimat inwestycyjny w regionie. Nowe miejsca pracy w ŁSSE tworzone były przede wszystkim przez producentów wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (dział 25), wyrobów metalowych (dział 28), maszyn i urządzeń (dział 29), komputerów (dział 30) 14 oraz komponentów do produkcji samochodów (dział 34) zobacz wykres 9. Według deklaracji, najwięcej, bo aż 2 000 nowych miejsc pracy miał stworzyć Dell Products sp. z o.o. jedyny podmiot w dziale 30. Jego udział w planowanym zatrudnieniu w spółkach BIZ w Strefie wynosi 22,6%. Producenci maszyn i urządzeń (dział 29) deklarowali stworzenie niespełna 19% miejsc pracy, a producenci wyrobów metalowych (dział 28) 15%. Łącznie w trzech dominujących branżach zatrudnienie miało znaleźć 56,6% osób zatrudnionych w Strefie. 14 2000 osób planowała zatrudnić spółka Dell Products sp. z o.o. 23

Wykres 9. Zatrudnienie według rodzaju działalności (PKD 2004) 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 15 21 22 24 25 26 28 29 30 31 32 34 36 63 72 93 dział PKD 2004 nowe miejsca pracy - wg pozwoleń nowe niejsca pracy - zrealizowane Producenci wyrobów metalowych (dział 28) zatrudnili o 85% osób więcej niż planowali i tym samym stworzyli najwięcej nowych miejsc pracy w Strefie 21%. Drugie miejsce zajęli wytwórcy maszyn i urządzeń (dział 29) 19%, którzy również przekroczyli planowane zatrudnienie. Podobnie zachowali się producenci wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (dział 25) oraz artykułów spożywczych (dział 15). Na uwagę zasługują jednak spółki wytwarzające komponenty do produkcji pojazdów (dział 34). Zatrudniają oni blisko 3 razy więcej osób niż planowali, jednak nie wszystkie są to nowe miejsca pracy: ponad 1/3 z nich (600 stanowisk) to stanowiska utrzymane przez Hutchinson Poland Sp. z o.o. sprzed uzyskania pozwolenia na działanie w Strefie. Zatem de facto nowych miejsc pracy w tej grupie przedsiębiorców stworzono ok. 900. Przeciętne wartości inwestycji na spółkę według rodzaju działalności przedstawia wykres 10. Na pierwszym miejscu plasują się podmioty z działu 26 (produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych) i 30 (produkcja komputerów). Jednak należy zauważyć, że wartości te są wynikiem pojedynczych bardzo dużych inwestycji, a nie wynikiem uśrednienia. W 24

przypadku działu 26 wartość ta wynika ze wspomnianej inwestycji Euroglas sp. z o.o. o wartości ponad 720 mln zł, a w dziale 30 jedynym inwestorem jest Dell Products sp. z. o.o., który zainwestował ponad 300 mln zł. Pozostałe wartości przedstawione na wykresie 10 bardziej wiarygodnie odzwierciedlają tendencję w ŁSSE. Generalnie przeciętnie najwięcej zainwestowały spółki produkujące żywność (dział 15) oraz maszyny i urządzenia (dział 29). Wartości ich inwestycji były średnio ponad dwukrotnie wyższe niż producentów wyrobów chemicznych (dział 24) czy wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (dział 25). Najniższe wartości nakładów inwestycyjnych zadeklarowały, co nie dziwi, spółki branży usługowej szczególnie BPO (dział 72). Ich przychody z tytułu świadczonych usług zależą przede wszystkim od umiejętności i kompetencji pracowników, a nie posiadanych przez firmę środków trwałych. Dlatego Fujitsu Services Sp. z o.o. ograniczyła koszty inwestycji do zaledwie 2 mln zł przy planowanym zatrudnieniu ponad 400 osób zobacz wykres 11. Wykres 10. Przeciętna wartość inwestycji na spółkę wg rodzaju działalności (PKD 2004) w mln zł 400 350 300 250 200 150 100 50. 0 15 21 22 24 25 26 28 29 30 31 32 34 36 63 72 93 dział PKD 2004 przecietna wartość inwestycji na spółkę - wg pozwoleń przecietna wartość inwestycji na spółkę - zrealizowane 25

Wykres 11 przedstawia przeciętne zatrudnienie na spółkę według rodzaju działalności. Podobnie jak w przypadku wartości inwestycji i z tych samych powodów najwyższe wartości zanotowano w spółce wytwarzającej komputery (dział 30). Około 270 nowych miejsc pracy powstać miało w spółkach produkujących maszyny i urządzenia (dział 29). W pozostałych działach (z wyjątkiem wspomnianej wyżej działalności BPO) przeciętne planowane zatrudnienie nie przekracza 150 osób. Pozytywnie jednak należy ocenić fakt, iż w większości przypadków, spółki średnio zatrudniły więcej osób niż planowały, np. w produkcji komponentów samochodowych (dział 34) blisko trzykrotnie więcej 15, w branży spożywczej (dział 15) ponad dwukrotnie więcej, a w produkcji wyrobów metalowych (dział 28) o 85% więcej. Wykres 11. Przecięte zatrudnienie na spółkę według rodzaju działalności (PKD 2004) 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2 000 1 695 15 21 22 24 25 26 28 29 30 31 32 34 36 63 72 93 dział PKD 2004 przeciętne zatrudnienie na spółkę - wg pozwoleń przeciętne zatrudnienie na spółkę - zrealizowane 15 Wysokie rzeczywiście wykazane zatrudnienie w spółkach działu 34 jest wynikiem utrzymanych ponad 600 miejsc pracy w spółce Hutchinson sp. z o.o.. Podmiot ten otrzymał zezwolenie na otwarcie kolejnego zakładu w Łodzi i włączenie go do Strefy (pierwszy zakład nie działa w ŁSSE) pod warunkiem utrzymania zatrudnienia w pierwszym. W statystykach ŁSSE podawane są wartości łączne. 26

Warto zwrócić uwagę na liczną grupę producentów związanych z branżą AGD (która sama klasyfikowana jest do działu 29 produkcja maszyn i urządzeń). Są to przede wszystkim dwaj duzi producenci AGD: niemiecki BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego Sp. z o.o. oraz włoski Indesit Company Polska Sp. z o.o. W ŁSSE działa w sumie 13 poddostawców różnego rodzaju komponentów dla AGD. Są to spółki, których produkcja klasyfikowana jest do działów: 24, 25, 28, 29, 31. Łącznie wartość tych 15 inwestycji BIZ związanych z branżą AGD 16, wg pozwoleń, miała wynieść ponad 1 mld zł (zrealizowano już ok. 100%, choć jedna ze spółek nie rozpoczęła jeszcze działalności). Według pozwoleń zatrudnienie miało wynieść ok. 1,9 tys. osób, a dotychczas utworzono już ponad 3,4 tys. nowych miejsc pracy. W tej grupie najliczniejsi są inwestorzy z Niemiec 8 spółek, 6 jest inwestycji włoskich i jednej austriacka. W większości podmioty skupione są w Łodzi, a odkąd Indesit Company Polska Sp. z o.o. planuje otworzyć nową fabrykę w Radomsku, włoscy kooperanci ulokowali się także tam. Należy podkreślić, że w większości spółki współpracujące z branżą AGD pochodzą z tych krajów, z których główni producenci branży, często na ich życzenie 17. Z punktu widzenia dynamiki rozwoju gospodarki regionu ważną rolę odgrywają przemysły innowacyjne i kapitałochłonne, zgrupowane wg klasyfikacji OECD w przemysłach średniowysokiej i wysokiej techniki. W ŁSSE, spółki należące do tych grup stanową ok. 30% wszystkich podmiotów, a wartość ich inwestycji wg planów wynieść miała 34%, a w rzeczywistości wyniosła 31%. Zatem można uznać, że jest to udział proporcjonalny do liczby inwestycji. Dziwi to o tyle, że spółki innowacyjne, mające być nośnikami postępu technicznego powinny być bardziej niż przeciętnie wyposażone w kapitał, zatem ich udział w wartości inwestycji powinien być znacznie wyższy od proporcjonalnego. Natomiast w przypadku analizowanych spółek w ŁSSE wyższy od proporcjonalnego jest ich udział w kreacji zatrudnienia. 16 Skupisko to bywa często traktowane jako początkowa faza rozwoju klastra AGD w Łódzkiem. 17 Np. decyzja BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego Sp. z o.o. o lokalizacji działalności w ŁSSE była uzależniona od udostępnienia odpowiednio dużego terenu w bezpośrednim sąsiedztwie fabryki dla niemieckich spółek kooperujących. Potrzeba ta wynikała z realizowanej przez BSH strategii dostaw just-in-time, która wymaga od dostawców dostarczenia komponentów w max. 30 min. od złożenia zamówienia. 27

Według planów, podmioty te miały stworzyć ok. 53% nowych miejsc pracy i tyleż stworzyły. Oznacza to, iż de facto, spółki średniowysokiej i wysokiej techniki, przeciętnie zatrudniają więcej pracowników niż inne spółki w ŁSSE. Dlatego dla uzupełnienia analizy i pełnego obrazu kapitałochłonności produkcji warto zwrócić uwagę na wartość nakładów na jedno nowe miejsce pracy. Przeciętnie nakłady na nowozatrudnionego we wszystkich podmiotach z kapitałem zagranicznym wynieść miały wg pozwoleń niespełna 533,9 tys. zł. W grupie spółek, które już rozpoczęły działalność w Strefie wskaźnik ten według deklaracji miał wynieść przeciętnie ok. 510,7 tys. zł, a w rzeczywistości wyniósł 414,6 tys. zł. Wynika to przede wszystkim z tego, iż kreacja nowych miejsc pracy była w sumie w ŁSSE wyższa o 44,5% od planowanej, a wartość nakładów inwestycyjnych przekroczyła wartości deklarowane tylko o 17,3%. Wartość deklarowanych nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na pracownika w kolejnych latach wynosiła: w 1998 roku 345,5 tys. zł w 1999 roku 320,9 tys. zł w 2000 roku brak nowych pozwoleń w 2001 roku 720 tys. zł w 2002 roku 150 tys. zł w 2003 roku brak nowych pozwoleń w 2004 roku 670,1 tys. zł w 2005 roku 607,1 tys. zł w 2006 roku 485,4 tys. zł w 2007 roku 336,1 tys. zł w 2008 roku 1 172,9 tys. zł w 2009 roku 320,2 tys. zł Wartości nakładów na nowe miejsce pracy przeliczone według rodzaju działalności 28

przedstawia wykres 12. Najwyższe wartości zanotowano w dziale 26, co jednak jest wynikiem jednej dużej, wyjątkowo kapitałochłonnej inwestycji spółki Euroglass. Przeciętnie najwyższe wartości tego wskaźnika zanotowano w podmiotach branży spożywczej (dział 15) i papierniczej (dział 21). Znaczna różnica pomiędzy wartością deklarowaną a zrealizowaną przez podmiot z branży poligraficznej (dział 22) wynika z faktu, iż zatrudnił on dopiero ¼ planowanej załogi. Wykres 12. Wartości nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na jedno nowe miejsce pracy wg rodzajów działalności (PKD 2004) 2 600 2 400 2 200 2 000 1 800 1 600. 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0 15 21 22 24 25 26 28 29 30 31 32 34 36 63 72 93 dział PKD 2004 nakłady na jedno nowe miejsce pracy - wg pozwoleń nakłady na jedno nowe miejsce pracy - wg realizacji Warto zauważyć, że pomimo spodziewanych wyższych nakładów inwestycyjnych na wyposażenie miejsc pracy w podmiotach z branż średniowysokiej i wysokiej techniki, te właśnie przedsiębiorstwa z ŁSSE charakteryzują się przeciętnymi, a nawet niższymi niż przeciętne nakładami na zatrudnionego. Inwestycja Dell Products sp. z o. o. była przeliczeniu na zatrudnionego zarówno według planów, jak i realizacji, jedną z najniższych w Strefie (odpowiednio 188 tys. zł to planowany nakład na jedno miejsce pracy, a zrealizowano ok. 200 tys. zł). Wynika to przede wszystkim z faktu, ze w łódzkiej fabryce odbywa się jedynie montaż, nie 29

wymagający szczególnie dużych nakładów na techniczne wyposażenie pracy. Największe nakłady na jedno miejsce pracy deklarują firmy z branży papierniczej (dział 21), w tym spółka Prowell, która jest liderem w całej Strefie. Tabela 7. Najwyższe nakłady na zatrudnionego deklarowane i zrealizowane w województwie łódzkim w ŁSSE (ranking spółek o wartości wskaźnika powyżej 1 mln zł) najwyższe nakłady na zatrudnionego Planowane zrealizowane w spółkach, które rozpoczęły działalność spółka Wartość w zł. PKD spółka Wartość w zł. PKD Prowell Sp. z o.o. 3 239 440 21 Prowell Sp. z o.o. 5 184 237 21 Euroglas Polska Sp. z o.o. 2 629 745 26 Euroglas Polska Sp. z o.o. 2 217 499 26 Amcor Flexibles Reflex Sp. z o.o. 2 267 767 25 Sirmax Poland Sp. z o.o. 1 838 753 24 Tesalca Polska Sp z o.o. 2 100 000 25 Steijn Paper Sp. z o.o. 1 332 174 22 Lampre Sp z o.o. 2 090 526 28 quick-mix. Sp. z o.o 1 254 728 26 Interprint Polska Sp. z o.o. 2 083 333 21 Aquila Radomsko Sp. z o.o. 1 184 294 21 Wirthwein Polska Sp z o.o. 1 960 000 25 Amcor Flexibles Reflex Sp. z o.o. 1 177 573 25 Uma Investments Sp. z o.o. 1 892 950 15 ABB Sp. z o.o.* 1 146 452 29 Kingspan Insulation Sp. z o.o. 1 504 918 25 PolyOne Poland Manufacturing Sp. z o.o. 1 117 211 25 Sirmax Poland Sp. z o.o. 1 217 280 24 Hirsch Porozell Sp. z o.o. 1 008 398 25 Hapam Polska Sp. z o.o. 1 201 763 31 BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego Sp. z o.o. 1 200 000 29 Printpack Poland Sp. z o.o. 1 172 683 21 quick-mix. Sp. z o.o 1 120 000 26 COKO-Werk Polska Sp z o.o. 1 061 833 25 ABB Sp. z o.o.* 1 000 000 31 Italikiem w lewej kolumnie zaznaczono inwestycje, które nie zostały jeszcze zakończone Podkreślono te wartości, które wynikają z zatrudnienia mniejszej liczby pracowników niż wynikało to z deklaracji * - spółka ABB rozpoczęła w ŁSSE 3 inwestycje, podane wartości planowanych i zrealizowanych nakładów na jedno miejsce pracy dotyczą różnych zakładów produkcyjnych oraz bazy REGON 30

Tabela 7 przedstawia ranking spółek BIZ według wartości wskaźnika poziomu nakładów inwestycyjnych na jedno miejsce pracy. Wśród spółek o najwyższych deklarowanych w pozwoleniu nakładach (lewa kolumna) italikiem zaznaczone zostały te inwestycje, które nie zostały jeszcze zakończone, zatem nie jest możliwe porównanie planów z ich realizacją. W kolumnie prawej, gdzie wskazano spółki (które już funkcjonują) w rankingu według rzeczywiście poniesionych nakładów na jedno nowe miejsce pracy, podkreśleniem zaznaczono te, których wartość wynika z realizacji niższego zatrudnienia niż początkowo deklarowany. Na przykład wysoka wartość wskaźnika dla spółki Prowell wynika z faktu, że zatrudniła dotychczas 37 osób, a nie jak deklarowała 50. Zatrudnienie znacznie mniejszej liczby pracowników lub znaczne zwiększenie zatrudnienia w stosunku do planów sprawiły, że pozostałe spółki wskazane w kolumnie lewej, nie znalazły się w kolumnie prawej 18. Wyniki analizy kapitałochłonności produkcji wg pochodzenia geograficznego inwestora przedstawia wykres 13. Zgodnie z wydanymi pozwoleniami, najwyższe wartości nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na pracownika zadeklarowały spółki amerykańskie, niemieckie i hiszpańskie: ponad 1 mln zł na nowe miejsce pracy. Pierwsze z nich nie rozpoczęły jeszcze działalności w Strefie, więc nie można porównać planów z ich realizacją. Podobnie spółki hiszpańskie dotychczas działalność rozpoczęła jedna z czterech, stąd wartość nakładów na zatrudnionego ma raczej charakter przypadkowy. Pozytywnie należy ocenić działalność Austriaków, Holendrów, Japończyków oraz Szwedów i Brytyjczyków. Wprawdzie z wyjątkiem Japończyków wszyscy zamierzali ponieść relatywnie niewielkie nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na pracownika, to jednak kapitałochłonność realizowanej przez nich produkcji okazała się wyższa niż planowano. Biorąc pod uwagę fakt, że wszystkie te spółki zakończyły już proces inwestycyjny i rozpoczęły docelową działalność, można stwierdzić, że ich aktywność rozwinęła się w Polsce ponad poziom zamierzony w biznesplanie. 18 Np. spółka Kingspan Insulation Sp. z o.o. zatrudniła dotychczas zaledwie 7 z planowanych 60 osób, a z kolei Interprint Polska Sp. z o.o. zatrudnił 25 osób, podczas gdy w pozwoleniu zobowiązał się stworzyć tylko 6 nowych miejsc pracy. 31