Gospodarstwa ogrodnicze w Polsce i w wybranych krajach Unii Europejskiej Zakład Ekonomiki Gospodarstw Rolnych Prof. dr hab. Wojciech Ziętara Mgr Jolanta Sobierajewska Warszawa, 28 wrzesień 212 r
1. Wprowadzenie Plan prezentacji 2. Miejsce i rola ogrodnictwa polskiego na tle węgierskiego, niemieckiego i holenderskiego 3. Efekty polskich gospodarstw ogrodniczych w latach 27-29 w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS 4. Ocena potencjału produkcyjnego organizacji produkcji, kosztów i efektów gospodarstw ogrodniczych w Polsce i wybranych krajach UE 5. Podsumowanie i wnioski
Wprowadzenie Postawienie problemu badawczego- rola gospodarstw ogrodniczych W 21 r. ogólna liczba gospodarstw prowadzących produkcję owoców, warzyw i pieczarek na skalę towarową wynosiła około 467 tys. Udział tych gospodarstw w ogólnej liczbie gospodarstw wynosił 2,5%. Udział produkcji ogrodniczej w wartości całkowitej produkcji rolniczej w 29 r. wynosił 12,6%, natomiast udział powierzchni warzyw i sadów w powierzchni UR w tym roku wynosił około 3,9 %. Oznacza to, że poziom produkcji rolniczej z powierzchniami pod uprawami warzyw i owoców był 3,2 razy wyższy niż pod typowymi uprawami rolniczymi. Udział produktów ogrodniczych w eksporcie produktów rolnospożywczych wynosił 2,6 %.
Cel badań Wprowadzenie ocena działalności produkcyjnej gospodarstw ogrodniczych w Polsce oraz określenie ich efektywności, a także kierunków ich rozwoju na tle analogicznych gospodarstw węgierskich, niemieckich i holenderskich w latach 27-29. Zadania badawcze -określenie roli ogrodnictwa w rolnictwie i gospodarce wybranych krajów UE, - określenie potencjału produkcyjnego polskich gospodarstw ogrodniczych w zależności od wielkości ekonomicznej, - określenie potencjału produkcyjnego, ocena organizacji produkcji, kosztów produkcji, a także produktywności i efektywności polskich gospodarstw ogrodniczych na tle analogicznych gospodarstw UE, -określenie czynników określających efektywność i kierunki rozwoju polskich gospodarstw ogrodniczych z uwzględnieniem wielkości ekonomicznej.
Hipotezy badawcze: Wprowadzenie 1.Polskie rolnictwo dysponuje dużym potencjałem w zakresie produkcji ogrodniczej, który nie jest w pełni wykorzystany. 2.Ekonomiczna miara wielkości gospodarstw nie stanowi wystarczającej podstawy oceny możliwości rozwojowej gospodarstw ogrodniczych. 3. Polskie gospodarstwa sadownicze są bardziej efektywnie od analogicznych gospodarstw węgierskich.
Wprowadzenie Potencjał produkcyjny gospodarstw: 1. Powierzchnia użytków rolnych (ha), 2. Udział gruntów dzierżawionych (%), 3. Udział pracy własnej (%), 4. Wartość aktywów (tys. euro/ha) Organizacja produkcji: 1. Udział areału sadów/warzyw w powierzchni w UR (%), Koszty (tys. euro/ha): 1. Koszty ogółem, 2. Koszty bezpośrednie, 3. Koszty środków ochrony roślin, 4. Koszty pracy najemnej,
Wprowadzenie Produktywność i efektywność gospodarstw: 1. Produktywność ziemi produkcja tys. euro/ha, 2. Wydajność pracy produkcja w tys. euro/awu, 3. Dochodowość ziemi dochód z gosp. tys. euro/ha 4. Dochodowość pracy własnej dochód z gosp. tys. euro/fwu, 5. Dochód z zarządzania tys. euro/gospodarstwo, 6. Parytet dochodu z gospodarstwa (%): w stosunku do opłaty pracy najemnej w rolnictwie (%), w stosunku do opłaty w gospodarce narodowej (%), 7. Stopa inwestycji netto (%).
Wprowadzenie Dochód z zarządzania = dochód z gospodarstwa rolnego koszty pracy własnej koszty własnej ziemi koszty kapitału własnego
Koszty użycia własnych czynników produkcji Kraje Polska - typ 32 - typ 2 Węgry - typ 32 - typ 2 Niemcy- typ 32 - typ 2 Holandia - typ 32 - typ 2 Kraje Polska - typ 32 - typ 2 Węgry - typ 32 - typ 2 Niemcy - typ 32 - typ 2 Holandia - typ 32 - typ 2 Kraje Wielkość gospodarstwa w ESU 8-16 16-4 4-1 >1 Koszty ziemi euro/ha 85,9 81,6 - - - 163 296 3289 45,4 63,2 85,7 - - 12 - - - - 319,7 312,1-113 85,7 - - - - - 165 Koszty pracy euro/rbh w rolnictwie 1,71 1,86 - - 1,8 2,18 1,77 2,3 2,11-2,45 - - - 6,19-9,1 8,5 - - - - - 12, Koszt pracy w gospodarce narodowej Polska 2,72 5,88 Węgry 2,91 8,52 Niemcy 21,14 3,82 Holandia 29,5 4,9 622 835,5 4635-2,2 - - 6,97 7,87 11,48 13,8 Koszt kapitału wg obligacji 1- letnich
Miejsce i rola ogrodnictwa polskiego na tle węgierskiego, niemieckiego i holenderskiego
Powierzchnia i struktura użytków rolnych w Polsce, na Węgrzech, w Niemczech i w Holandii Lata Powierzchnia użytków rolnych w mln ha mln ha mln ha mln ha mln ha 2 17,8 5,9 17,1 2, 21 14,6 5,2 16,7 1,9 Udział gruntów ornych, sadów i trwałych użytków zielonych w powierzchni UR (%) Grunty orne Sady Grunty orne Sady Grunty orne Sady Grunty orne Sady 2 76,9 2,3 78,6 3,4 69,1 1,3 46,5 1,7 21 75, 2,6 82,1 3,4 71, 1,2 54,4 2, Udział gruntów nawadnianych (%) 2,5 4 2,8 2,8 29,7 2,4 2,9 24, Powierzchnia UR na 1 mieszkańca (ha) 2,46,59,21,13 21,38,52,2,11
Udział powierzchni upraw warzyw i sadów w powierzchni gruntów ornych i użytkach rolnych w Polsce, w Niemczech, na Węgrzech i w Holandii Zmienna 2 21 2 21 2 21 2 21 Powierzchnia warzyw (tys. ha) Udział warzyw w powierzchni GO (%) Powierzchnia sadów (tys. ha) Udział sadów w powierzchni UR (%) 249,8 25, 9,3 77,8 1,5 121,5 74,3 76,1 1,8 2,3 2, 1,8,9 1,1 8,2 7,6 337, 374, 21, 176,5 216, 198,8 34, 36,9 2,3 2,6 3,4 3,4 1,3 1,2 1,7 2,
Udział produkcji warzyw i owoców w produkcji roślnnej Kraj Wartość produkcji rolniczej (w mln euro) 2 12473, 4933, 42954, 19888, 21 2, 6115, 4669, 24842, Udział produkcji warzyw w produkcji roślinnej (%) 2 15,1 21,3 16,8 7,3 21 18,2 16,3 19, 79,4 Udział produkcji owoców w produkcji roślinnej (%) 2 9,2 15,2 3,3 3,3 21 9, 8,9 1,9 4,9
Udział eksportu owoców, warzyw i pieczarek w eksporcie towarów rolno-spożywczych Lata Eksport towarów rolno-spożywczych w mln euro 25 7183,1 124,15 85,68 46,92 21 13482, 369,97 256,84 633,46 Udział owoców, warzyw i pieczarek i ich przetworów w eksporcie(%) 25 18,8 19, 62,4 45, 21 14,4 7,8 22,4 28,1
Ocena efektów polskich gospodarstw ogrodniczych w latach 27-29 w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS
Zmiany w liczbie gospodarstw ogrodniczych w Polsce w latach 22-21 Wyszczególnienie 22 21 Wskaźnik 22=1 Gospodarstwa sadownicze w tym na: rynki towarowe (>1 ha) w tym: wysokotowarowe (>5 ha) Gospodarstwa warzywnicze w uprawie gruntowej w tym na: rynki towarowe (<1ha) w tym: wysokotowarowe (>5 ha) Gospodarstwa warzywnicze uprawy pod osłonami w tym na: rynki towarowe (>5m 2 ) w tym: wysokotowarowe (>7m 2 ) Liczba (tys.) Liczba (tys.) % 316,7 56,4 11,5 222, 31,7 4,5 24,5 6, 1,5 284,7 61,9 17,1 11,2 28,2 5,5 12,5 1,5 1,8-1,1 9,7 48,7-5,4-11, 22, -49, 75, 2,
Źródło danych: Metody analizy dane pochodzące z bazy Polskiego FADN za lata 27-29 Metoda DEA: Efekt: wartość produkcji ogółem (zł) Zmienne objaśniające: koszty pracy własnej i wynagrodzeń pracowników najemnych (zł), powierzchnia UR (ha), wartość aktywów wyrażona kosztami amortyzacji (zł), koszty ogółem pomniejszone o koszty wynagrodzeń i amortyzacji (zł). Podział gospodarstw wg wartości wskaźnika VRS na trzy podklasy:,85-1,,5-,85 poniżej,5
Efekty gospodarstw sadowniczych w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS (2-4 ESU)
Efekty gospodarstw sadowniczych w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS (4-8 ESU) VRS
Efekty gospodarstw sadowniczych w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS (8-16 ESU) VRS
Efekty gospodarstw sadowniczych w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS (16-4 ESU)
Efekty gospodarstw z gruntową uprawą warzyw w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS (8-16 ESU)
Efekty gospodarstw z gruntową uprawą warzyw w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS (16-4 ESU)
Efekty gospodarstw z gruntową uprawą warzyw w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS (4-1 ESU)
Efekty gospodarstw z uprawą warzyw pod osłonami w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS (4-8 ESU) Powierzchnia UR = 1,9 ha Stopa zadłużenia = 14,2 % Stopa inwestycji= -8,3 %
Efekty gospodarstw z uprawą warzyw pod osłonami w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS (8-16 ESU) 1 8 6 4 2-2 -4 86,89 Powierzchnia UR = 2,65 ha Stopa zadłużenia = 8,7% Stopa inwestycji= -5,3% 22,68 43,18 9,7-2,28-22,27,85-1,5-,85 Powierzchnia UR= 6,13 ha Stopa zadłużenia = 17,7 % Stopa inwestycji= -6, % Aktywa tys. zł/ha Dochód z gospodarstwa tys.zł/fwu Dochód z zarządzania tys. zł
Efekty gospodarstw z uprawą warzyw pod osłonami w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS (16-4 ESU)
Efekty gospodarstw z uprawą warzyw pod osłonami w zależności od wielkości ekonomicznej i wskaźnika VRS (4-1 ESU)
Potencjał produkcyjny, koszty oraz produktywność i efektywność gospodarstw sadowniczych (typ 32) w latach 27-29 w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej
ha 7 6 Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 6,16 5 43,46 4 3 26,74 23,45 22,73 2 1 12,96 9,44 13,65 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Udział gruntów dzierżawionych rolnych w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 7 % 67,7 6 5 47,7 4 3 2 3,3 19,8 14 29,2 29,9 1 6,2 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Udział pracy własnej w nakładach pracy ogółem w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 6 57,6 56,4 5 45,4 4 32,5 32,2 3 26,1 2 25 2 1 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
tys. euro/ha 9 8 Wartość aktywów tys. euro/ 1 ha UR w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 8,95 7 6 5 4 3 2 1 15,51 14,6 8,5 8,6 5,8 3,73 22,27 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
% 9 8 7 6 Udział sadów w powierzchni UR w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 8 83,2 68,7 66,8 62,4 63,3 71,7 89,6 5 4 3 2 1 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Koszty ogółem w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 18 17,36 16 14 12 1 8 6 4 2 2,25 2,38 1,77 1,95 1,6 5,76 6,65 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
tys. euro/ha 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 Koszty bezpośrednie w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej,53,58,38,33,36 1,7 1,21 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU 4,86
Koszty środków ochrony roślin w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 1,4 1,34 1,2 1,8,6,4,29,32,26,36,25,48,53,2 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Koszty pracy najemnej w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 4 3,5 3,62 3 2,5 2 1,5 1,5 1,72 1,14,38,28,54,4,31 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
18 16 14 12 1 8 6 4 2 Produktywność ziemi w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 2 3,5 4,66 1,58 1,62 1,4 7,46 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU 8 19,56
Wydajność pracy w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/awu 9 85,13 8 7 6 5 4 38,55 52,96 3 2 1 13,17 17,23 12,11 13,22 16,94 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Dochodowość ziemi w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 2,5 2,36 2 1,94 1,62 1,5 1,92 1,22,5,17,9 -,5 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU -,11
Dochodowość pracy własnej w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/fwu 4 38,74 35 32 3 25 2 15 17,79 17,8 1 5 6,84 2,55 6-5 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU -1,13
Parytet dochodu z gospodarstwa w stosunku do opłaty najemnej w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 5 % 4 484,7 3 252,6 2 1 187,4 78,2 129,2 125,4 122,85-1 -25,3 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Parytet dochodu z gospodarstwa w stosunku do opłaty w gospodarce narodowej w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 3 25 % 297,3 2 15 1 114,3 93,7 83,3 5 39,8 36,7 49,3-5 -17,6 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Dochód z zarządzania w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro 3 26,91 25 2 15 1 5-5 -1-15 1,55-1,77-3,25-8,48-9,2,8 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU -12,24
% 4 Stopa inwestycji netto w gospodarstwach sadowniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 36,8 3 2 13,8 21,1 26,9 1 3,6-17,7-15,6-35,2-1 8-16 ESU 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU -2-3 -4
Potencjał produkcyjny koszty oraz produktywność i efektywność gospodarstw warzywniczych (typ 2) w latach 27-29 w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej
Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej ha 8 7 68,9 64,9 78 6 57,1 57,2 5 4 3 2 2,7 35 18,1 29,3 1 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
7 Udział gruntów dzierżawionych w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej % 62,2 69,67 6 5 4 39,6 46,9 4,4 5,8 3 2 1 9,3 13,2,87 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Udział pracy własnej w nakładach pracy ogółem w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 6 % 51,4 5,7 5 45,1 42,2 4 32,5 3 2 18,6 11,7 22,7 18,9 1 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Wartość aktywów w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 3 292,6 25 2 15 132,1 1 13,5 93,5 14,6 5 27,1 22,6 49,9 41,4 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
% 8 7 6 Udział warzyw w powierzchni UR w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 57,1 68,9 57,2 64,9 78 5 4 3 2 2,7 35 18,1 29,3 1 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Koszty ogółem w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 14 134,23 12 1 8 63,8 69,27 6 4 2 14,73 1,4 18,96 38,25 44,99 32,53 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Koszty bezpośrednie w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 35 34,7 3 25 2 15 17 18,42 14,21 13,92 1 5 3,8 5,64 7,8 9,58 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Koszty środków ochrony roślin w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 2,5 2,29 2 1,5 1,5,31,87,29,44,46,73,81,54 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Koszty pracy najemnej w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 25 24,16 2 15 14,28 16,76 1 7,91 6,44 5,56 5 1,18 2,92 2,86 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Produktywność ziemi w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 14 12 134,13 1 8 71,38 79,98 6 4 2 18,17 13,29 24,88 44,2 55,57 36,76 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Wydajność pracy w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/awu 14 136,63 12 1 8 6 5,63 51,7 77,18 6,49 4 2 21,6923,63 28,48 33,98 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU
Dochodowość ziemi w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro/ha 12 11,36 1,7 1 8,32 8 6 6,2 5,81 4,9 4 3,28 3,54 2-2 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU -,1
Dochodowość pracy własnej w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 6 56,1 5 4 35,27 3 2 1,47 29,14 12,77 21,34 17,19 23,45 1-1 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU -1,51
Parytet dochodu z gospodarstwa w stosunku do opłaty najemnej w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej % 14 1262,3 12 1 8 6 54,6 663,8 444,9 4 2 264,3 91,9 88,8 23,7-2 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU -4,9
Parytet dochodu z gospodarstwa w stosunku do opłaty w gospodarce narodowej w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej % 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1-1 175 455,1 356,6 27,5 37 36,1 937,5 16-4 ESU 4-1 ESU 1 ESU 75,8-1,8
Dochód z zarządzania w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej tys. euro 4 2 4,75 18,44 18,85 21,13 5,4 25,27-2 16-4 ESU -9,61 4-1 ESU 1 ESU -16,56-4 -6-8 -1-12 -11,79
Stopa inwestycji netto w gospodarstwach warzywniczych w wybranych krajach w zależności od wielkości ekonomicznej 15 % 132,1 1 94,5 78,43 5 5,3 22,93-5 -3,6 16-4 ESU -7,6 4-1 ESU 1 ESU -25,7-1 -15-19
Wnioski (1) Produkcja owoców i warzyw odgrywa ważną rolę w produkcji rolniczej, jej udział w produkcji roślinnej wynosi 25,9 % a w eksporcie produktów rolno-spożywczych 2,6 %, przy udziale w powierzchni UR 3,9 %. W latach 22-21 liczba sadowniczych gospodarstw towarowych wzrosła o 9,8%, w tym wysokotowarowych o 48,7 %.Liczba wysokotowarowych gospodarstw z uprawami gruntowymi wzrosła o 22 %, a z produkcją pod osłonami o 2 %.
Wnioski (2) Ekonomiczna miara wielkości gospodarstw ogrodniczych nie stanowi wystarczającej podstawy do oceny ich zdolności rozwojowych, zwłaszcza mniejszych. Zdolnymi do rozwoju są gospodarstwa: sadownicze o wielkości ekonomicznej 16-4 ESU i powierzchni 26 ha, warzywnicze z uprawą gruntową 4-1 ESU i powierzchni 6 ha, warzywnicze z uprawą pod osłonami 4-1 ESU.
Wnioski (3) Polskie gospodarstwa sadownicze o wielkości ekonomicznej 16-4 ESU są konkurencyjne w stosunku do gospodarstw sadowniczych w badanych krajach. Polskie gospodarstwa warzywnicze o wielkości powyżej 4 ESU są konkurencyjne w stosunku do analogicznych gospodarstw badanych krajów. Gospodarstwa sadownicze w badanych krajach nie mogłyby funkcjonować bez dopłat. Polskie i niemieckie gospodarstwa warzywnicze o wielkości ekonomicznej powyżej 4 ESU i holenderskie o wielkości 4-1 ESU mogą funkcjonować bez dopłat.
Dziękuję za uwagę