Historia administracji Paweł Cichoń Michał Nowakowski Warszawa 2010
Spis treści Wprowadzenie... 7 Część I Rozwój administracji na ziemiach polskich... 9 Rozdział 1 Administracja centralna... 11 1. Do końca XVIII w.... 11 2. XIX w.... 17 3. XX w... 28 Rozdział 2 Podziały terytorialne, administracja lokalna i samorząd... 38 1. Do końca XVIII w... 38 2. XIX w... 40 3. XX w.... 48 Rozdział 3 Kontrola administracji, sądownictwo kompetencyjne i... administracyjne... 60 1. Do końca XVIII w.... 60 2. XIX w.... 61 3. XX w.... 66 Rozdział 4 Korpus urzędniczy... 73 1. Do końca XVIII w... 73 2. XIX w.... 75 3. XX w... 78 Rozdział 5 Myśl ekonomiczno-administracyjna... 83 1. Do końca XVIII w... 83
6 Spis treści 2. XIX w.... 87 3. XX w.... 92 4. Podstawowe zasady organizacji administracji... 98 Część II Administracja i reformy zarządu w wybranych krajach... (oprócz Polski)... 103 Rozdział 1 Administracja centralna... 105 1. Do końca XVIII w.... 105 2. XIX w.... 115 3. XX w... 127 Rozdział 2 Podziały terytorialne, administracja lokalna i samorząd... 134 1. Do końca XVIII w.... 134 2. XIX w.... 140 3. XX w.... 149 Rozdział 3 Korpus urzędniczy... 154 1. Do końca XVIII w.... 154 2. XIX w.... 157 3. XX w....161 Rozdział 4 Kontrola administracji, sądownictwo kompetencyjne i... administracyjne... 163 1. Do końca XVIII w.... 163 2. XIX w.... 165 3. XX w.... 171 Rozdział 5 Myśl ekonomiczno-administracyjna... 176 1. Do końca XVIII w.... 176 2. XIX w.... 180 3. XX w.... 184 Odpowiedzi... 189 Bibliografia... 215
Wprowadzenie 7 Wprowadzenie Prezentowany wybór testów ma na celu umożliwienie kompleksowego powtórzenia i zweryfikowania wiedzy z zakresu historii administracji. Wobec tego skierowany jest on do studentów przede wszystkim studiów administracyjnych, gdzie przedmiot ten jest wykładany na roku pierwszym, ale także do studentów prawa, którzy mogą zetknąć się z tą problematyką w ramach zajęć z przedmiotów historycznoprawnych. Założenie to zmusiło autorów do selekcji pytań pod kątem programu nauczania historii administracji oraz ukazania procesu narodzin nowoczesnej administracji publicznej i jej ewolucji w czasach nowożytnych i najnowszych. Opracowanie składa się z dwóch części. Pierwsza poświęcona została rozwojowi administracji na ziemiach polskich. Ukazano w niej ewolucję rodzimych instytucji administracyjnych (zarówno przed-, jak i porozbiorowych), ale również administrację i formy zarządu narzucone przez państwa zaborcze lub opiekuńcze. Przedstawiono też własne, autonomiczne rozwiązania administracyjne, które w konfrontacji z instytucjami obcymi, zaborczego pochodzenia wykazywały się odmiennością i oryginalnością. Druga część prezentuje administrację oraz reformy zarządu w wybranych krajach (oprócz Polski). Zakres terytorialny tej części obejmuje najważniejsze kraje, których rozwiązania administracyjne w znacznym stopniu wyznaczały kierunki reform ustrojowych w innych państwach. Najwięcej uwagi poświęcono Francji, monarchii Habsburgów, Prusom, Rosji, a także USA i Wielkiej Brytanii. Sporo miejsca poświęcono też Szwecji, której administracja i kierunki reform okazały się atrakcyjne nie tylko dla krajów skandynawskich. Przedstawiono też wybrane rozwiązania administracyjne z innych krajów europejskich. Każdą z części, opierając się na kryterium rzeczowym, podzielono na pięć rozdziałów, co pozwoliło pogrupować pytania według głównych działów rzeczowych przedmiotu, tj.: 1. Administracja centralna; 2. Podziały terytorialne, administracja lokalna i samorząd;
8 Wprowadzenie 3. Kontrola administracji, sądownictwo kompetencyjne i administracyjne; 4. Korpus urzędniczy; 5. Myśl ekonomiczno-administracyjna. Ponadto w każdym rozdziale za pomocą kryterium chronologicznego wyodrębnione zostały trzy podrozdziały. Pierwszy obejmuje okres do końca XVIII w., drugi XIX w., a trzeci XX w. Przyjęcie takiego podziału oczywiście stanowi pewne uproszczenie, ale jest ono uzasadnione charakterem niniejszego opracowania, stanowiącego głównie pomoc w powtórzeniu wiadomości z zakresu historii administracji i myśli administracyjnej. Chcąc podnieść wartość dydaktyczną zbioru, zastosowano konstrukcję testu wielokrotnego wyboru, dzięki czemu Czytelnik nie tylko może zweryfikować swoją wiedzę, lecz także pogłębić ją i usystematyzować. W związku z tym na pytania należy udzielać pełnej odpowiedzi (wskazując jako poprawny jeden, kilka lub wszystkie podpunkty). W końcowej części pracy zamieszczono odpowiedzi na wszystkie pytania testowe znajdujące się w zbiorze. Autorzy wyrażają nadzieję, że prezentowany wybór pytań testowych jako uzupełnienie podręczników stanowić będzie alternatywną formę przygotowywania się do egzaminów z historii administracji. Może się również okazać przydatną pomocą dla pracowników naukowych na etapie weryfikacji wiedzy ich słuchaczy. Autorzy
Wprowadzenie 9 Część I ROZWÓJ ADMINISTRACJI NA ZIEMIACH POLSKICH
10 Wprowadzenie
Rozdział 1. Administracja centralna 11 Rozdział 1 Administracja centralna 1. Do końca XVIII w. 1. Komisję Edukacji Narodowej w Rzeczypospolitej utworzono w roku: a) 1764 b) 1768 c) 1773 d) 1775 2. Ile departamentów wchodziło w skład Rady Nieustającej istniejącej w Rzeczypospolitej w latach 1775 1788? a) 4 b) 5 c) 6 d) 7 3. Wśród poniższych wskaż centralne instytucje resortowe utworzone w Polsce w latach 1764 1775: a) Komisja Skarbowa b) Komisja Wojskowa c) Komisja Edukacji Narodowej d) Rada Nieustająca 4. Na jakie departamenty dzieliła się utworzona w 1775 r. Rada Nieustająca? a) Interesów Cudzoziemskich b) Policji, czyli Dobrego Porządku c) Wojskowy d) Sprawiedliwości
12 Część I. Rozwój administracji na ziemiach polskich 5. Jaki organ stawiała Konstytucja 3 maja 1791 r. na czele władzy rządowej? a) Sejm b) Radę Nieustającą c) Straż Praw d) żaden z ww. 6. Utworzone w 1775 r. komisje nad szpitalami funkcjonowały: a) odrębnie dla Korony i Litwy b) wspólnie dla całej Rzeczypospolitej c) tylko w Koronie d) tylko na Litwie 7. W Straży Praw bez prawa głosu zasiadali: a) prymas b) następca tronu c) marszałek sejmu d) marszałek senatu 8. Wydziały policyjne utworzone w I Rzeczypospolitej były bezpośrednio podporządkowane: a) ministrowi policji b) komisji policji c) królowi d) wojewodzie 9. Wskaż organy administracji centralnej w I Rzeczypospolitej, które po 1793 r. miały działać odrębnie dla Korony i dla Litwy: a) Komisja Edukacji Narodowej b) Komisja Skarbu c) Komisja Policji d) Rada Nieustająca 10. Wprowadzenie od 1768 r. budżetu, czyli zestawienia dochodów i wydatków państwa, było zasługą: a) komisji porządkowych cywilno-wojskowych b) Komisji Wojskowej c) komisji boni ordinis d) Komisji Skarbowej
Rozdział 1. Administracja centralna 13 11. Uprawnienie do interpretacji obowiązującego prawa Rada Nieustająca uzyskała w: a) 1775 b) 1776 c) 1791 d) 1793 12. Według unormowań sejmu grodzieńskiego z 1793 r. komisje rządowe miały być podporządkowane: a) Sejmowi b) Straży Praw c) odpowiednim departamentom Rady Nieustającej d) królowi 13. Radę Nieustającą, zniesioną w 1789 r., przywrócono w roku: a) 1791 b) 1793 c) 1795 d) 1800 14. Wśród niżej wymienionych wskaż komisje utworzone w czasie obrad Sejmu Czteroletniego: a) Komisja Mennicza b) komisje szpitalne c) komisje boni ordinis d) żadne z ww. 15. W Straży Praw przewidziano stanowiska ministrów: a) sprawiedliwości b) policji c) spraw wewnętrznych d) wojny 16. Uchwała Sejmu o wotum nieufności dla ministrów według Konstytucji 3 maja zapadała większością: a) 1/3 głosów b) 2/3 głosów c) 3/4 głosów d) 1/5 głosów