SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 11 Testy... 13 Pytania testowe... 15 Odpowiedzi do testów... 51 Rozdział pierwszy Zagadnienia wstępne... 57 1.1. Pojęcie i funkcje prawa karnego... 57 1.2. Zasady prawa karnego... 58 1.2.1. Zasada nullum crimen sine lege zasada określoności czynu zabronionego przez ustawę... 58 1.2.2. Zasada nulla poena sine lege... 60 1.2.3. Zasada nullum crimen sine culpa... 61 1.2.4. Zasada lex severior retro non agit... 61 Rozdział drugi Struktura przestępstwa. Podział przestępstw... 62 2.1. Struktura przestępstwa... 62 2.1.1. Przestępstwo jako czyn... 62 2.1.2. Przestępstwo jako czyn bezprawny... 64 2.1.3. Przestępstwo jako czyn karalny... 64 2.1.4. Przestępstwo jako czyn karygodny... 64 2.1.5. Przestępstwo jako czyn zawiniony... 65 2.1.5.1. Teoria psychologiczna... 66 2.1.5.2. Teoria normatywna... 66 2.1.5.3. Teoria relacji... 67 2.1.5.4. Inne teorie... 67 2.2. Różne koncepcje struktury przestępstwa... 69 2.3. Podział przestępstw... 70 Rozdział trzeci Odpowiedzialność karna za przestępstwa materialne popełnione w formie zaniechania... 74 3.1. Uwagi ogólne... 74 3.2. Modele odpowiedzialności karnej za przestępstwa materialne popełnione w postaci zaniechania funkcjonujące w kręgu europejskiej kultury prawnej... 75 5
3.3. Kwestia odpowiedzialności karnej za przestępstwo materialne popełnione w postaci zaniechania na gruncie kodeksu karnego z 1969 r...76 3.4. Regulacja kodeksu karnego z 1997 r. dotycząca odpowiedzialności karnej za przestępstwo materialne popełnione w postaci zaniechania... 76 3.4.1. Pojęcie gwaranta... 77 3.4.2. Źródła obowiązku gwaranta... 78 3.5. Warunki przypisania gwarantowi odpowiedzialności za przestępstwo materialne popełnione przez zaniechanie... 80 3.6. Rozgraniczenie odpowiedzialności za przestępstwo materialne popełnione w formie zaniechania (art. 2 k.k.) i odpowiedzialności za pomocnictwo w formie zaniechania (art. 18 3 k.k.)... 83 3.7. Temporalizacja przestępstw skutkowych popełnionych w formie zaniechania... 84 Rozdział czwarty Przypisanie skutku w prawie karnym... 85 4.1. Przypisanie... 85 4.2. Teorie związku przyczynowego... 85 4.3. Przyczynowość zaniechania... 87 Rozdział piąty Czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego... 89 5.1. Miejsce popełnienia przestępstwa... 89 5.2. Zasada terytorialności... 90 5.3. Czas popełnienia czynu zabronionego... 92 Rozdział szósty Prawo karne intertemporalne... 93 6.1. Zagadnienia wstępne... 93 6.2. Zmiana ustawy przed prawomocnym wyrokiem sądowym... 94 6.3. Zmiana ustawy po prawomocnym wyroku sądu... 95 6.3.1. Problem ustaw epizodycznych (czasowych)... 95 Rozdział siódmy Podmiotowa zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej... 97 7.1. Nieletność... 97 7.1.1. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich... 97 7.1.2. Odpowiedzialność karna nieletnich... 99 7.1.3. Stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych... 100 7.2. Niepoczytalność (art. 31 k.k.)... 102 7.2.1. Czas wystąpienia niepoczytalności... 103 7.2.2. Metody ustalania niepoczytalności... 103 7.2.3. Źródła niepoczytalności... 103 7.2.4. Następstwa niepoczytalności... 103 7.3. Poczytalność ograniczona... 104 7.4. Niepoczytalność spowodowana stanem nietrzeźwości lub odurzenia... 105 7.5. Porównanie instytucji z art. 31 2 z instytucją zabójstwa w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami (art. 148 4)...105 6
Rozdział ósmy Strona podmiotowa przestępstwa... 107 8.1. Zamiar bezpośredni... 107 8.2. Zamiar ewentualny (wynikowy)... 109 8.3. Nieumyślność... 110 8.3.1. Zmiany w stosunku do kodeksu karnego z 1969 r.... 110 8.3.2. Warunki realizacji znamienia podmiotowego nieumyślności... 112 8.3.2.1. Wystąpienie w tekście ustawy karnej klauzuli nieumyślności... 112 8.3.2.2. Brak zamiaru popełnienia czynu zabronionego... 113 8.3.2.3. Naruszenie reguł ostrożnego postępowania z dobrem prawnym... 114 8.3.2.4. Przewidywanie możliwości popełnienia czynu zabronionego lub możliwość takiego przewidywania... 119 8.4. Kwestia podżegania i pomocnictwa do nieumyślnego czynu zabronionego i podżegania do naruszenia reguł ostrożności... 122 8.5. Strona podmiotowa typów kwalifikowanych przez znamiona statyczne i znamiona dynamiczne... 123 8.5.1. Typy kwalifikowane przez znamiona statyczne... 123 8.5.2. Strona podmiotowa typów kwalifikowanych przez znamiona statyczne... 124 8.6. Kwestia tzw. typów pozornie kwalifikowanych przez następstwo... 125 8.6.1. Rodzaje typów kwalifikowanych przez następstwo ze względu na stronę podmiotową... 125 8.6.2. Charakterystyka typów kwalifikowanych przez następstwo... 126 8.6.3. Warunki odpowiedzialności za następstwo czynu... 127 8.7. Odpowiedzialność karna za następstwo w sytuacji współdziałania przestępnego... 127 Rozdział dziewiąty Formy popełnienia przestępstwa... 129 9.1. Formy stadialne... 130 9.2. Znamiona form stadialnych... 130 9.2.1. Usiłowanie udolne... 131 9.2.2. Usiłowanie nieudolne... 132 9.2.3. Przygotowanie... 133 9.3. Określenie podstaw odpowiedzialności za sprawstwo i niesprawcze postaci popełnienia przestępstwa... 134 9.4. Rodzaje sprawstwa... 134 9.4.1. Sprawstwo pojedyncze jednosprawstwo... 135 9.4.2. Współsprawstwo... 135 9.4.3. Odmiany współsprawstwa... 137 9.4.4. Sprawstwo kierownicze... 138 9.4.4.1. Płaszczyzny kierowania... 138 9.4.4.2. Ramy czasowe czynności kierowania... 139 9.4.5. Sprawstwo polecające... 139 7
9.4.6. Podżeganie... 140 9.4.7. Pomocnictwo... 140 9.5. Karalność form popełnienia przestępstwa... 142 9.5.1. Uzasadnienie karalności usiłowania... 144 9.5.2. Karalność przygotowania... 144 9.5.3. Zasady odpowiedzialności przy współdziałaniu przestępczym... 144 9.6. Czynny żal... 146 9.6.1. Przy usiłowaniu (art. 15 k.k.)... 146 9.6.2. Przy przygotowaniu (art. 17 k.k.)... 147 9.6.3. Przy współdziałaniu przestępczym z art. 23 k.k. (nie stosuje się do prowokacji z art. 24 k.k.)... 147 Rozdział dziesiąty Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną... 148 10.1. Podział okoliczności wyłączających odpowiedzialność karną (rozdział III k.k.)... 148 10.1.1. Kontratyp (typ + kontra ), czyli zespół znamion czynu zabronionego oraz zespół znamion okoliczności wyłączającej bezprawność... 149 10.1.2. Kontratyp jako okoliczność wyłączająca bezprawność czynu i realizująca zarazem wszystkie znamiona typu czynu karalnego... 149 10.1.3. Zrealizowanie znamion czynu zabronionego jako warunek wystąpienia kontratypu... 149 10.1.4. Kolizja dóbr prawnych jako istota kontratypu... 150 10.1.5. Okoliczności wyłączające winę... 150 10.2. Obrona konieczna... 150 10.2.1. Znamiona obrony koniecznej określające warunki podjęcia działań obronnych... 150 10.2.2. Znamiona dotyczące działań obronnych... 151 10.2.3. Przekroczenie granic obrony koniecznej... 152 10.3. Stan wyższej konieczności... 152 10.3.1. Znamiona stanu wyższej konieczności... 153 10.3.2. Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności... 153 10.4. Kolizja obowiązków... 154 10.5. Dozwolone ryzyko (art. 27 k.k.)... 154 10.5.1. Znamiona dozwolonego ryzyka... 154 10.5.2. Eksperyment medyczny... 155 Rozdział jedenasty Błąd i jego rodzaje w prawie karnym... 157 11.1. Postaci błędu... 157 11.2. Błąd co do znamion czynu zabronionego... 158 11.2.1. Uwagi ogólne... 158 11.2.2. Przedmiot i postaci błędu co do znamion typu czynu zabronionego... 158 8
11.2.3. Relewantność prawnokarna błędu (istotność błędu) i zasada odwrotności błędu... 159 11.2.3.1. Szczególne rodzaje znamion objętych błędem... 161 11.3. Błąd co do okoliczności wyłączających bezprawność czynu... 163 11.3.1. Rozwiązania teoretyczne... 163 11.3.2. Rozwiązania ustawowe... 164 11.4. Błąd co do okoliczności wyłączających winę... 164 11.5. Błąd co do okoliczności wyłączających bezprawność czynu albo winę (schemat rozwiązania kodeksowego)... 164 11.6. Błąd co do bezprawności czynu... 165 11.6.1. Rozwiązanie ustawowe błędu co do bezprawności czynu w polskim kodeksie karnym... 167 Rozdział dwunasty Środki karnoprawne reakcji na czyn przestępny... 169 12.1. Kary... 169 12.1.1. Grzywna... 170 12.1.2. Kara ograniczenia wolności... 171 12.1.3. Kara pozbawienia wolności... 172 12.1.4. Kara 25 lat pozbawienia wolności... 172 12.1.5. Kara dożywotniego pozbawienia wolności... 173 12.2. Środki karne... 173 12.3. Dyrektywy i zasady wymiaru kary... 179 12.3.1. Zasady ogólnoustrojowe... 180 12.3.2. Zasady kodeksowe... 181 12.4. Dyrektywy sądowego wymiaru kary... 183 12.4.1. Dyrektywa prewencji indywidualnej... 183 12.4.2. Dyrektywa prewencji generalnej... 184 12.4.3. Dyrektywa zadośćuczynienia pokrzywdzonemu... 185 12.5. Dyrektywy z art. 58 k.k... 185 12.6. Odstąpienie od wymierzenia kary... 186 12.7. Nadzwyczajne złagodzenie i obostrzenie kary... 186 12.7.1. Nadzwyczajne obostrzenie kary... 186 12.7.2. Nadzwyczajne złagodzenie kary... 187 12.7.3. Mały świadek koronny... 189 12.7.4. Zasady stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary... 190 12.8. Występek chuligański... 191 12.8.1. Definicja występku chuligańskiego... 191 12.8.2. Zasady ostrzejszej polityki karnej wobec sprawców występków chuligańskich... 192 12.9. Środki zabezpieczające... 193 12.9.1. Środki izolacyjno-lecznicze (art. 93 98 k.k.)... 194 12.9.2. Środki zabezpieczające o charakterze administracyjnym (art. 99 100 k.k.)... 195 12.10. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie... 196 12.10.1. Warunkowe umorzenie postępowania... 196 9
12.10.2. Warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary... 197 12.10.3. Warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności... 199 12.10.4. Przedterminowe zwolnienie z odbywania części kary ograniczenia wolności... 202 12.10.5. Uznanie za wykonane środków karnych... 202 Rozdział trzynasty Zbieg przepisów a zbieg przestępstw... 203 13.1. Zbieg przepisów... 203 13.2. Zbieg przestępstw... 204 13.3. Kara łączna... 206 13.4. Zbieg przestępstw czy zbieg przepisów?... 209 Rozdział czternasty Czyn ciągły i ciąg przestępstw różne koncepcje przestępstwa ciągłego... 211 14.1. Przestępstwo ciągłe... 211 14.2. Czyn ciągły (art. 12 k.k.)... 212 14.2.1. Wielość zachowań jako jeden czyn... 212 14.2.2. Ciągłość jako znamię typu czynu zabronionego... 213 14.2.3. Podjęcie dwóch lub więcej zachowań w krótkich odstępach czasu... 213 14.2.4. Realizacja z góry podjętego zamiaru... 213 14.2.5. Atak na dobro osobiste tożsamość osoby pokrzywdzonej... 214 14.3. Ciąg przestępstw (art. 91 k.k.)... 214 14.3.1. Dwa przestępstwa popełnione w podobny sposób... 215 14.3.2. Tożsamość prawna przestępstw będących w ciągu... 215 14.3.3. Krótkie odstępy czasu... 215 14.3.4. Czas popełnienia... 216 14.3.5. Zasady wymiaru kary... 216 Rozdział piętnasty Recydywa powrót do przestępstwa... 217 15.1. Rodzaje recydywy... 217 15.2. Recydywa specjalna jednokrotna (podstawowa)... 217 15.3. Recydywa specjalna wielokrotna (szczególna)... 218 Rozdział szesnasty Przedawnienie... 220 16.1. Uwagi ogólne postacie przedawnienia... 220 16.2. Dwojaki charakter instytucji przedawnienia... 220 16.3. Przedawnienie karalności... 221 16.4. Przedawnienie wykonania kary... 222 16.5. Spoczywanie biegu przedawnienia... 222 Przypisy... 225 Indeks... 231 10