Wynik badania ankietowego dotyczącego szkolenia z zakresu spójności społecznej integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach Określenie problemu Wiele aktów prawnych (zobacz: Prawo) zobowiązuje nas do zapewnienia równości szans imigrantom i ich integracji społecznej oraz dostosowania szkolnictwa do wymogów społeczeństwa wielokulturowego. Szkoła może być ważnym środowiskiem promującym wielokulturowość i otwartość. Aby mogła podołać temu wyzwaniu, jakim jest np. zarządzanie klasą, w której uczą się dzieci z różnych kultur i religii, potrzebne jest wsparcie ze strony placówek doskonalenia nauczycieli oraz kształcenie nauczycieli w zakresie umiejętności międzykulturowych. W tym celu, uważamy za konieczne przeprowadzenie diagnozy stanu omawianego problemu na podstawie informacji o: - liczbie dzieci-cudzoziemców uczęszczających do szkół na terenie całego kraju (liczba uczniów-cudzoziemców w polskich szkołach w roku szkolnym 2006/2007 została omówiona w artykule Dzieci imigrantów. Nowe edukacyjne wyzwanie dla polskich szkół ), - potrzebie wsparcia zgłaszanej przez nauczycieli pracujących z takimi uczniami, - ofercie form szkolenia i doskonalenia nauczycieli nastawionych na budowanie spójności i integracji społecznej według standardów obowiązujących w Unii Europejskiej, - specjalistach zajmujących się aktualnie prowadzeniem form doskonalenia w zakresie spójności społecznej integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach. Badanie ankietowe W maju i czerwcu 2009 r. Pracownia Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej za pomocą ankiety przeprowadziła badanie dotyczące szkoleń doskonalących kompetencje nauczycieli w zakresie realizowania spójności społecznej integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach. Ankieta była skierowana do ośrodków doskonalenia nauczycieli i ich oddziałów na terenie całego kraju. Wysłano 56 ankiet, otrzymano odpowiedzi z 27 ośrodków doskonalenia nauczycieli ze wszystkich województw z wyjątkiem województwa opolskiego, pomorskiego oraz świętokrzyskiego. Efektem przeprowadzenia ankiety są aktualne informacje na temat rodzaju oferty szkoleniowej dla nauczycieli. Na ich podstawie można się zorientować w specyfice problematyki w poszczególnych regionach i dokonać analizy realizowanych szkoleń. Trudności w edukacji i integracji uczniów z innych kultur i innych krajów Z raportów organizacji zajmujących się imigrantami i uchodźcami wynika, że obecność uczniów z innych krajów w szkołach oznacza duże wyzwanie edukacyjne i wychowawcze. Wiele krajów z Unii Europejskiej doświadcza trudności w edukacji i integracji dzieci z imigranckich rodzin. Na jakie trudności napotykają nauczyciele w pracy z uczniami z innych kultur w polskich szkołach? Z uzyskanych odpowiedzi (otwarte pytanie z ankiety) wynika, że przede wszystkim są to trudności związane z: barierami i adaptacją językową, programami nauczania, 1
uczęszczaniem do szkół dzieci z innych kultur, np. dzieci romskich, opuszczaniem zajęć szkolnych, nie respektowaniem obowiązku szkolnego przez ich rodziców i trudności nawiązywania kontaktu z rodzicami, hermetyczności środowiska romskiego, konfliktami rówieśniczymi, zachowaniami nietolerancyjnymi, różnicami kulturowymi, słabą integracją z polskimi dziećmi, zaburzeniami emocjonalnymi. Bariery językowe w integracji dzieci-cudzoziemców zgłosiły ośrodki doskonalenia nauczycieli z mazowieckiego i śląskiego. Trudności z powodu konfliktów rówieśniczych oraz zachowań nietolerancyjnych pojawiają się w województwie podlaskim, a różnice kulturowe w zachowaniu oraz słaba integracja z polskimi dziećmi zgłosiły ośrodki z województwa śląskiego. Kwestie dotyczące pracy z dziećmi romskimi, problemy nieuczęszczania tych dzieci do szkół, problemy wychowawcze i trudności z nawiązaniem kontaktów z rodzicami tych dzieci pojawiają się w kilku województwach. Dane te pokazują, jak ważne są wsparcie i pomoc nauczycielom, którzy pracują z dziećmi wywodzącymi się z innych krajów i kultur. Tematyka oferty szkoleniowej w zakresie spójności społecznej - integracji dzieci z innych kultur i innych krajów w polskich szkołach W dwunastu (12) ośrodkach doskonalenia nauczycieli z dwudziestu siedmiu (27), które odesłały ankietę, organizowane są szkolenia w zakresie realizacji spójności społecznej integracji dzieci z innych kultur i innych krajów w polskich szkołach. Z ankiet można wywnioskować, że oferta tematyczna ośrodków doskonalenia nauczycieli, które prowadzą takie szkolenia jest różnorodna, są to konferencje, szkolenia, kursy doskonalące, warsztaty, projekty w zakresie: wielokulturowości w edukacji, roli edukacji międzykulturowej w kształtowaniu postaw uczniów, tolerancji i humanizmu, kultury mniejszości narodowych, popularyzacji problematyki innych kręgów kulturowych, umiejętności psychospołecznych: sposobów reagowania w sytuacjach zagrożenia niedostosowania społecznego, rozwiązywania konfliktów, kształcenia tożsamości regionalnej, narodowej i europejskiej we współczesnej szkole, stereotypów i uprzedzeń kulturowych i etnicznych, doradztwa metodycznego dla nauczycieli języków mniejszości narodowych i etnicznych, praw ucznia, dziecka, człowieka. Poniższa tabela przedstawia rodzaje oferty szkoleniowej ośrodków doskonalenia nauczycieli w zakresie spójności społecznej - integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach według województw. 2
Tabela nr 1.: Rodzaj oferty szkoleniowej ośrodków doskonalenia nauczycieli w zakresie realizacji spójności społecznej - integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach według województw Województwo Rodzaj oferty szkoleniowej zakresu realizacji spójności społecznej - integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach według województw Edukacja o mniejszościach narodowych w Polsce, doradztwa metodycznego dla nauczycieli języków mniejszości narodowych i etnicznych Prawa człowieka, dziecka, ucznia w szkole Edukacja wielokulturowa, tolerancja, stereotypy i uprzedzenia, integracja uczniów z innych kultur dolnośląskie x x x x kujawsko-pomorskie x x x x lubelskie x x x x lubuskie x x x łódzkie x x x małopolskie x x x mazowieckie x x x opolskie podlaskie x x podkarpackie x x x x pomorskie śląskie x świętokrzyskie warmińsko-mazurskie x x wielkopolskie x x zachodniopomorskie x x x x Legenda: Umiejętności psychospołeczne, w tym: rozwiązywanie konfliktów, zagrożenie niedostosowaniem społecznym, itp. x - prowadzone szkolenia w danym zakresie - nie są prowadzone szkolenia w danych zakresie - brak danych Szkolenia nauczycieli w zakresie edukacji o mniejszościach narodowych i etnicznych w Polsce oferowane są w czterech województwach (małopolskim, podlaskim, warmińskomazurskim i wielkopolskim), szkolenia dotyczące wielokulturowości, przełamywanie stereotypów i uprzedzeń w stosunku do innych narodów i kultur - w pięciu ośrodkach doskonalenia nauczycieli z mazowieckiego, podlaskiego, śląskiego, warmińsko-mazurskiego oraz wielkopolskiego województwa, a szkolenia w zakresie praw człowieka oferowane są tylko w dwóch ośrodkach, w województwie łódzkim i śląskim. Jeden z ośrodków doskonalenia nauczycieli z województwa mazowieckiego planuje w swojej ofercie umieścić powyższą tematykę oraz szkolenia na temat kształcenia dzieci i młodzieży cudzoziemskich w roku szkolnym 2009/2010. Inny ośrodek z województwa lubuskiego realizuje 4-letni projekt dotyczący tolerancji, międzykulturowego nauczania oraz przełamywania stereotypów. Natomiast ośrodek z województwa wielkopolskiego, nawiązał 3
współpracę z wyższą uczelnią - katedrą etnologii i antropologii kulturowej w zakresie przeprowadzania szkoleń dotyczących edukacji międzykulturowej. Warto zauważyć, że żaden z ośrodków doskonalenia nauczycieli w swojej ofercie szkoleniowej nie obejmuje całego zakresu szkoleń: edukacji o mniejszościach narodowych i etnicznych które mieszkają na terenie Polski, edukacji wielokulturowej, praw człowieka, umiejętności psychospołecznych. Jak wynika z tabeli nr 1, w kilku województwach (w dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubuskim, podkarpackim, zachodniopomorskim) szkolenia z zakresu integracji uczniów z innych kultur i innych krajów nie są uwzględnione w ofercie szkoleniowej ośrodków doskonalenia pomimo tego, że na terenie tych województw (wg danych z MEN za rok szkolny 2006/2007 por. Dzieci imigrantów. Nowe edukacyjne wyzwanie dla polskich szkół ) uczą się uczniowie-cudzoziemcy: 166 w woj. dolnośląskim, 109 w województwie kujawsko-pomorskim, 185 w województwie lubelskim, 81 w województwie podkarpackim, 157 w województwie zachodniopomorskim. Podsumowując, otrzymane odpowiedzi pozwalają stwierdzić, że zakres szkoleń dla nauczycieli, którzy pracują w klasach zróżnicowanych kulturowo i religijnie, oferowany przez ODN-y, jest niewystarczający. W polskich szkołach w roku szkolnym 2006/2007 uczyło się 3357 uczniów-cudzoziemców co stanowi 0,06% całej populacji szkolnej w tym roku. To nieznaczna liczba, ale bardzo zróżnicowana. Poza uczniami z mniejszości narodowych i etnicznych, w polskich szkołach uczęszczają dzieci pochodzące z innych krajów: z Wietnamu, z Czeczenii (Federacja Rosyjska), z krajów Unii Europejskiej, Ameryki Północnej, z innych krajów europejskich poza UE (najwięcej z Ukrainy, Białorusi) oraz pojedyncze dzieci z rodzin uchodźców z krajów Azji i Afryki (Kongo, Somalia, Sudan, Uganda, Sierra Leone, Afganistan, Nepal, Tybet), inne. Poszczególni nauczyciele pracują z tymi uczniami na co dzień i potrzebują wsparcia w tym zakresie. Stąd szkolenia dotyczące zwiększania potencjału nauczycieli w pracy z tymi dziećmi powinny jak najbardziej uwzględniać poszczególne potrzeby danej grupy, różnorodność kultur, tradycji, obyczajów, itp. Na przykład: badania pokazują, że kulturze wietnamskiej towarzyszą wysokie aspiracje edukacyjne, ogólnie te dzieci dobrze się uczą i mają dobre osiągnięcia w nauce 1 podczas gdy dzieci czeczeńskie generalnie mają niskie aspiracje edukacyjne i wykazują mniejsze zainteresowanie nauką. Na podstawie analizy ankiet można stwierdzić, że niewiele jest specjalistów w ośrodkach doskonalenia nauczycieli zajmującymi się omawianą problematyką. Na poziomie krajowym tylko w dziewięciu placówkach na 27 z których otrzymaliśmy odpowiedzi na ankietę, zatrudnieni są specjaliści, którzy zajmują się wsparciem i szkoleniami doskonalącymi kompetencje nauczycieli w zakresie realizacji spójności społecznej integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach. Brak w strukturach ośrodków stanowiska konsultanta, który zajmowałby się wyłącznie diagnozowaną problematyką, opisywane zagadnienia realizowane są pojedynczo w treściach kształcenia jako moduły innych zajęć. 1 Białek Kinga, Dang Thu Huong, Grabowska Ewa, Halik Teresa, Ngo Van Tuong: Edukacja dzieci i młodzieży wietnamskiej w Polsce. Praktyczny mini przewodnik. Fundacja Sztuki Arteria 2009. http://www.piecsmakow.pl/pliki/edukacjaminiprzewodnik.pdf 4
Według Rezolucji Parlamentu Europejskiego z 2 kwietnia 2009 r. 2 dotyczącej kształcenia dzieci imigrantów, w przyszłości w szkołach w krajach UE prawdopodobnie wzrośnie odsetek uczniów z imigranckich rodzin. Aby podołać wyzwaniom edukacji międzykulturowej w szkole, CMPPP planuje opracować pakiet edukacyjny w zakresie omawianej problematyki dla nauczycieli, którzy pracują z uczniami z różnych kręgów kulturowych. Planujemy opracować program przygotowania kadry szkoleniowej - nauczycieli konsultantów, doradców metodycznych i wdrożyć go poprzez ośrodki doskonalenia nauczycieli w całej Polsce, szczególnie w tych województwach, w których skala problemu jest relatywnie większa. Dodatkowo promowane będą inicjatywy zaangażowanych w ten problem nauczycieli poprzez upowszechnianie ich metod pracy i dorobku. Opracowanie przygotowały: V. Todorovska i M. Jakubczak 2 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie kształcenia dzieci imigrantów (2008/2328 (INI)) http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?type=ta&reference=p6-ta-2009-0202&language=pl&ring=a6-2009-0125 5