CHOROBY NARZĄDU RUCHU Lek. med. Joanna Dziubińska Narząd ruchu jest pojęciem kompleksowym obejmującym wiele struktur związanych z czynnością podporową, ruchową i statyką. W chorobach narządu ruchu niezmiernie ważne jest określenie zarówno struktur anatomicznych objętych procesem chorobowym, jak również czynników uszkadzających. W części przypadków czynniki te uszkadzają wyłącznie lub przede wszystkim elementy układu ruchu. Znacznie częściej jednak uszkodzenie stawów i tkanek okołostawowych jest tylko jednym z elementów obrazu klinicznego choroby ogólnoustrojowej, układowej lub wielonarządowej. Z praktycznego punktu widzenia tak zwane dolegliwości stawowe można podzielić na bóle stawów będące wynikiem urazu i jego skutków oraz wywołane nieurazowymi przyczynami, określanymi mianem chorób reumatycznych (tj. nieurazowych zmian chorobowych w układzie ruchu, ze szczególnym uwzględnieniem schorzeń o charakterze zapalnym i układowym). Każdy czynnik uszkadzający działający na staw powoduje w mniejszym lub większym stopniu: a. zmianę struktury wewnętrznej tkanki zwyrodnienie, którego skrajnym wyrazem jest martwica; zwyrodniała tkanka może zostać zgnieciona lub złamana nawet pod wpływem normalnego obciążenia b. proces naprawczy proliferację komórek i substancji międzykomórkowej, nieraz nawet w nadmiarze c. tzw. odczyn zapalny, który - nie wnikając w złożone zjawiska biochemiczne - prowadzi do wzrostu przepuszczalności naczyń (obrzęk, wysięk) i do tworzenia się komórek zapalnych pochodzenia szpikowego, limfatycznego i tkankowego. Różnice jakościowe i sekwencja zjawisk decydują o tym, czy dany proces można zaliczyć do zwyrodnienia, zwyrodnienia i zmian wytwórczych, czy też do zmian zapalnych (pierwotnych lub wtórnych). W stawie i otaczających go tkankach miękkich najbardziej podatnymi elementami na zwyrodnienie są chrząstka i przyczepy ścięgien, w mniejszym stopniu sama kość; na procesy wytwórcze nasady kostne, a zwłaszcza ich krawędzie; na odczyny zapalne błona maziowa (wewnętrzna wyściółka torebek stawowych), pochewki ścięgien i kaletki maziowe. Klinicznymi wyrazami odczynu zapalnego są: obrzęk miękkich tkanek okołostawowych i ich wzmożona ciepłota, obecność płynu zapalnego w jamie stawowej, w kaletkach maziowych lub pochewkach ścięgnistych, rozrost ziarniny objawiający się mięsistym pogrubieniem stawu, zniszczenie budowy chrząstek stawowych i nasad kostnych, co wyraża się w badaniu rentgenowskim zwężeniem szpar stawowych, rozrzedzeniem struktury kostnej nasad,
nadżerkami nasad i jamek. Zniszczenie elementów stawów może prowadzić do zniekształcenia zarysów, zwichnięć, a nawet patologicznych złamań. Obecnie opisano ponad 220 jednostek chorobowych stawów. Jak już wspomniałam, dominują w nich albo zmiany zwyrodnieniowe, albo zapalne. Mogą mieć one charakter ostry lub przewlekły, dotyczyć jednego stawu lub wielu stawów. Choroby zapalne stawów mogą być seropozytywne (np.: reumatoidalne zapalenie stawów RZS, toczeń rumieniowaty układowy, zapalenie skórno-mięśniowe, mieszana choroba tkanki łącznej, podostre bakteryjne zapalenie wsierdzia, nowotwory, gruźlica, bruceloza, wirusowe zapalenie wątroby, kiła i inne) lub seronegatywne (zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa ZZSK, łuszczycowe zapalenie stawów ŁZS, dna, zespół Reitera, choroba Bechceta, enteroartropatie, wirusowe zapalenie stawów). W polimialgi reumatycznej i chorobie zwyrodnieniowej stawów do wtórnego odczynu zapalnego dochodzi bardzo rzadko. LECZENIE W przewlekłych chorobach reumatycznych takich jak RZS, czy też w chorobie zwyrodnieniowej stosuje się leczenie kompleksowe, na które składa się leczenie farmakologiczne (niesterydowe leki przeciwzapalne - NLPZ, inhibitory cyklooksygenazy drugiej COX 2, kortykosteroidy, leki wpływające na chrząstkę stawową, leki stosowane w osteoporozie), usprawnianie ruchowe (kinezyterapia, fizykoterapia, zaopatrzenie ortopedyczne), a niekiedy również psychoterapia. W przypadku leczenia farmakologicznego największy problem stanowią objawy nieporządne, czyli tolerancja leku przez pacjenta. Choroby narządu ruchu są tą dziedziną medycyny, w której leczenie homeopatyczne ma szczególne zastosowanie. Istnieje wiele tak zwanych homeopatycznych leków objawowych, które może polecić pacjentowi lekarz nie stosujący homeopatii na co dzień. Należy jednak pamiętać o konieczności zastosowania tak zwanego leczenia głębokiego działania w celu uzyskania jak najdłuższych remisji dolegliwości bólowych. Oczywiste jest, że leczenie homeopatyczne należy traktować jako leczenie wspomagające i w żadnym przypadku nie zastępuje ono leczenia alopatycznego (dotyczy to przede wszystkim przewlekłych chorób układowych, ale nie tylko). SPOSÓB DOBORU LEKU HOMEOPATYCZNEGO Wywiad homeopatyczny niewiele różni się od poprawnie zebranego wywiadu klasycznego. Główna trudność polega jedynie na umiejętnym dookreśleniu występujących objawów chorobowych. Przy doborze leków homeopatycznych należy zwrócić szczególną uwagę na okoliczności wystąpienia dolegliwości (tak zwaną etiologię homeopatyczną, np. przewianie suchym, zimnym wiatrem, przebywanie w wilgoci), a początkowe objawy należy bezwzględnie uzupełnić o modalności (czyli czynniki, pod wpływem których dochodzi do nasilenia lub
zmniejszenia się danego objawu, np. pod wpływem ruchu, spoczynku, ) oraz o objawy towarzyszące. Innymi słowy, za każdym razem należy pamiętać o schemacie Heringa. W doborze homeopatycznych leków objawowych stosowanych w dolegliwościach narządu ruchu szczególną uwagę zwraca się na modalności oraz na lokalizację dolegliwości bólowych. A PODZIAŁ LEKÓW ZE WZGLĘDU NA MODALNOŚCI I Leki, w których obrazie działania występuje poprawa pod wpływem spoczynku i ciepła Bryonia Lek ten w swoim obrazie działania patogenetycznego posiada między innymi tropizm do błon surowiczych prowadząc do stanu zapalnego i wysięku. Stąd też przepisywany jest w odczynach zapalnych w obrębie błony maziowej. Spośród charakterystycznych modalności należy wymienić zmniejszenie dolegliwości bólowych pod wpływem spoczynku, silnego ucisku i pod wpływem miejscowego ciepła. Bryonia często stosowana jest w śródstawowych zmianach zapalnych, najczęściej w rozcieńczeniu 5 lub 9 CH, dwa do czterech razy dziennie. Colchicum Lek stosowany w dolegliwościach stawowych wywołanych dną. Staw jest obrzęknięty, występuje silna wrażliwość bólowa na dotyk, opisywana jako uczucie rozrywania. Lek najczęściej podaje się w niskich rozcieńczeniach 5 CH, kilka razy dziennie. W przypadku stwierdzenia znacznego osłabienia i nadwrażliwości na zapachy należy zastosować wyższe rozcieńczenia 9 lub 15 CH. Colocynthis Lek stosowany w napadowych bólach o typie rwy lub kolki zmniejszających się po przyjęciu pozycji zgiętej wpół, silnego ucisku w obrębie bolesnego miejsca oraz ciepła. Wśród najczęstszych wskazań wymienia się rwę kulszową i nerwoból nerwu twarzowego. Spośród symptomatologii homeopatycznej należy wymienić nasilenie bądź wystąpienie dolegliwości jako konsekwencje napadu złości (w związku ze wzrostem napięcia mięśniowego) oraz przewagę dolegliwości po stronie lewej. Colocynthis przepisuje się w rozcieńczeniu 15 lub 30 CH, początkowo w rytmie napadów bólowych. Silicea Jest jednocześnie lekiem objawowym i głębokiego działania. Wśród charakterystycznych modalności należy wymienić poprawę pod wpływem spoczynku, ciepła i ogrzania oraz nasilenie dolegliwości bólowych pod wpływem zimna - szczególnie zimnych przeciągów. Lek stosowany
jest przede wszystkim u pacjentów, u których zostały stwierdzone procesy demineralizacji oraz skłonność do przewlekłych procesów ropnych (np. przewlekle ropne katary). Silicea jako lek objawowy stosowana jest w bólach piersiowego odcinka kręgosłupa występujących u karmiących matek. W tym przypadku podajemy lek w rozcieńczeniu 9 CH, pięć granulek jeden raz dziennie. Nux vomica Podobnie jak Silicea, jest lekiem objawowym i głębokiego działania. Objawowo Nux vomica przepisywana jest w dolegliwościach bólowych spowodowanych wzrostem napięcia mięśniowego wywołanego stanem zapalnym (najczęsciej na skutek przebywania w przeciągach). Stąd też wśród wskazań klinicznych należy wymienić na przykład kręcz szyi na tle zapalnym. Objawowo Nux vomica podajemy w rozcieńczeniu 9 CH, natomiast w przypadku typu wrażliwego (osoby nadwrażliwe na ból, zimno, mające skłonność do zaburzeń dyspeptycznych, a przede wszystkim prowadzące szczególnie aktywny tryb życia i porywcze) lek podajemy w rozcieńczeniu 15 lub 30 CH, jeden raz w tygodniu. II Leki, w których obrazie działania występuje poprawa pod wpływem spoczynku i zimna Ledum palustre Jest jednym z podstawowych leków homeopatycznych stosowanych w dnie, szczególnie w bólach o kierunku wstępującym (stawy stóp, stawy kolanowe). Staw jest blady, obrzęknięty, nieucieplony. Lek przepisywany jest w zależności od kontekstu klinicznego zarówno w niskich, jak i wysokich rozcieńczeniach. Phytolacca Spośród objawów patogenetycznych tego leku wymienia się nagle pojawiające się i równie szybko ustępujące, wędrujące bóle kostno stawowe, nasilające się głównie w nocy i w wilgoci, zmuszające pacjenta do przebywania w ruchu, co jednak nie przynosi ulgi. Lek podajemy w niskich rozcieńczeniach 5CH, pięć granulek dwa do czterech razy dziennie. III Leki w obrazie których występuje poprawa pod wpływem ruchu. Rhus toxicodendron Lek ten swoim działaniem obejmuje przede wszystkim tkanki okołostawowe. Przepisywany jest głównie w przypadku występowania tak zwanej sztywności stawowej oraz w okresie rehabilitacji po zdjęciu opatrunku unieruchamiającego, jeśli występują przykurcze stawowe. Z punktu
widzenia semiologii homeopatycznej ból związany jest z pierwszą fazą ruchu, ustępuje po rozruszaniu bolesnego stawu i pojawia się ponownie pod wpływem zmęczenia. Wśród innych czynników zmniejszających dolegliwości bólowe należy wymieć ciepło. Z uwagi na fakt, że dolegliwości bólowe w obrazie działania Rhus toxicodendron wyraźnie nasilają się pod wpływem wilgoci, jest to jeden z częściej stosowanych leków w reumatycznych bólach stawów. Podajemy go co najmniej dwa razy dziennie, pięć granulek rano i wieczorem rozpoczynając od rozcieńczenia 9 CH. W razie ustąpienia efektu terapeutycznego należy podać lek w wyższym rozcieńczeniu. Radium bromatum Stosowany jest przede wszystkim w dolegliwościach bólowych w przebiegu choroby zwyrodnieniowej. Wśród preferencyjnych lokalizacji bólowych wymieniana jest okolica lędźwiowo-krzyżowa oraz stawy kolanowe. Pacjent często skarży się na uczucie słabości stawowej. Podobnie jak w przypadku Rhus toxicodendron, ból nasila się na początku ruchu i zmniejsza w trakcie jego kontynuacji. Lek należy stosować w rozcieńczeniu 9 CH, pięć granulek kilka razy dziennie. Kalium iodatum Lek stosowany w bólach kostnych występujących lub nasilających się głównie w nocy i zmniejszających pod wpływem ruchu. Kalium iodatum przepisuje się w rozcieńczeniu 9 CH, pięć granulek dwa razy dziennie. Natrum sulfuricum Jest drugim lekiem po Rhus toxicodendron, w którego obrazie działania dolegliwości bólowe nasilają się pod wpływem wilgoci. Zmiany dotyczą przede wszystkim lędźwiowego odcinka kręgosłupa, stawów biodrowych i kolanowych. Z uwagi na to, że jest to lek głębokiego działania, stosowany jest w dawkach tygodniowych w rozcieńczeniu 15 lub 30 CH. Tuberculinum residuum Lek stosowany w dolegliwościach wywołanych tworzeniem się tkanki włóknistej w obrębie stawów, powięzi i skóry, a zatem w dolegliwościach związanych m.in. z ograniczeniem ruchomości z powodu przykurczy. Wśród podstawowych wskazań klinicznych wymieniane są: postępująca sztywność stawowa, przykurcze stawowe po zdjęciu opatrunku unieruchamiającego, początek choroby Dupuytrena. W tym ostatnim przypadku Tuberculinum residuum stosuje się w rozcieńczeniu 9 CH, jedną dawkę raz w tygodniu jednocześnie z Causticum 9 CH, pięć granulek raz dziennie i Calcarea fluorica 9 CH, również jedną dawkę raz w tygodniu.
Ruta graveolens Jest lekiem wykazującym tropizm do okostnej, powięzi, ścięgien i chrząstek stawowych, ze szczególnym powinowactwem do stawów nadgarstkowych i skokowych. Pacjent skarży się na uczucie sztywności i za krótkich ścięgien. Lek przepisywany jest przede wszystkim przy zwichnięciach, w zapaleniu ścięgien, a także w zwapnieniach kostnych, w rozcieńczeniu 5 lub 9 CH, pięć granulek dwa do czterech razy dziennie. Dość często stosowanym lekiem w chorobach narządu ruchu, a nie dającym się zakwalifikować do wyżej wymienionych grup, jest Apis mellifica. Lek ten wykazuje tropizm między innymi do błon surowiczych, w obrębie których toczy się proces zapalny. Klinicznie stwierdza się obrzęk bez zaczerwienienia i nadmiernej ciepłoty. Pacjent skarży się na kłujący, piekący ból zmniejszający się pod wpływem zimna. Apis mellifica jest często stosowanym lekiem w obrzękach o różnej etiologii (najczęściej jednak wywołanych urazem). Podajemy go w rozcieńczeniu 15 CH kilka razy w ciągu dnia. W świeżych urazach lek należy przyjmować początkowo nawet co pół godziny. Należy również pamiętać, że tropizm ma większe znaczenie od modalności i że jednocześnie można stosować leki nawet o wykluczających się modalnościach. Stąd też nie popełniamy błędu, gdy jednocześnie podajemy Apis mellifica (miejscowa poprawa pod wpływem zimna) i Bryonia (miejscowa poprawa pod wpływem ciepła), lub też Bryonia i Rhux toxicodendron. B PODZIAŁ LEKÓW ZW WZGLĘDU NA LOKALIZACJĘ OBJAWÓW a) Odcinek szyjny kręgosłupa Wśród najczęstszych przyczyn bólu odcinka szyjnego kręgosłupa wymienia się wzmożone napięcie mięśniowe (mogące być na przykład następstwem uszkodzenia krążków międzykręgowych, urazu, nieprawidłowej postawy). W przypadku wzmożonego napięcia tej okolicy najczęściej stosuje się nw. leki. Actaea racemosa Lek kojarzony przede wszystkim z bólem wywołanym długotrwałym przebywaniem w jednej pozycji (praca przy komputerze, szycie na maszynie). Pacjent opisuje swoje dolegliwości jako uczucie pociągania głowy do tyłu. Nasilają się one pod wpływem zimna u kobiet podczas miesiączki. Lek przepisuje się w rozcieńczeniu od 5 do 15 CH kilka razy dziennie, w zależności od nasilenia dolegliwości bólowych.
Lachnantes Lek stosowany przede wszystkim w kręczu na tle zapalnym, w niskich rozcieńczeniach (innym lekiem stosowanym w kręczu jest Aconitum). Paris quadrifolia W obrazie działania patogenetycznego tego leku występuje uczucie ciężkości i sztywności karku oraz bóle głowy przebiegające z bólami gałek ocznych. Lek należy przepisywać w rozcieńczeniu 5 CH. Magnesia phosphorica Lek ten stosowany jest przede wszystkim w nagle występujących dolegliwościach bólowych z towarzyszącymi drętwieniami i mrowieniami. Dolegliwości wyraźnie związane są z zimnem oraz nasilają się w nocy. Magnesia phosphorica wykazuje tropizm zarówno do mięśni gładkich, jak i poprzecznie prążkowanych oraz do tkanki nerwowej. Stąd też stosowana jest w przypadku kolek, kurczy mięśniowych oraz w nerwobólach. Lek należy podawać w rozcieńczeniu 9 lub 15 CH, pięć granulek kilka razy dziennie. b) Staw ramienno-łopatkowy Wśród najczęstszych przyczyn bolesnego barku wymienia się stan zapalny torebki stawu ramienno łopatkowego. Leki homeopatyczne łączone z tą okolicą to: Radium bromatum - lek, o którym należy pamiętać w przypadku braku poprawy po podaniu Rhus toxicodendron lub Bryonia. Ferrum metallicum - lek łączony z uszkodzeniem pierścienia rotatorów. Sanguinaria - lek stosowany w przypadku wzmożonego napięcia w obrębie mięśnia naramiennego. Wyżej wymienione leki przepisuje się w rozcieńczeniu 9 lub 15 CH, pięć granulek dwa do czterech razy dziennie. Solanum malacoxylon Lek zalecany w przypadku ostrego zapalenia ścięgna (tendinitis calcarea) wywołanego odkładaniem się złogów hydroksyapatytu wapnia, czemu towarzyszy bardzo silny ból. Podawać codziennie w rozcieńczeniu 15 CH, pięć granulek dwa razy dziennie. Gnaphallium Lek stosowany w przypadku stanu zapalnego korzeni splotu barkowego objawiającego się uczuciem drętwienia i mrowienia kończyn. Można go podawać również w rwie kulszowej, najczęściej w rozcieńczeniu 9 CH.
c) Odcinek lędźwiowy kręgosłupa Z tym odcinkiem kręgosłupa łączy się najczęściej opisane powyżej leki stosowane w napadzie rwy kulszowej: Bryonia, Chamomilla, Colocynthis, Gnaphallium, Nux vomica, Rhus toxicodendron. d) Kość guzicza W homeopatycznej materia medica wymieniony jest lek Kalium bromatum o dość specyficznym wskazaniu klinicznym. Stosowany jest w bólach kości guziczej nasilających się podczas siedzenia. W tym konkretnym wskazaniu Kalium bromatum podajemy w rozcieńczeniu 5 CH, dwa do czterech razy dziennie. e) Stopa W przypadku występowania bólów pięt, związanych zwłaszcza z ostrogą piętową należy pamiętać o Hekla lava. Wskazania dla tego leku zostały ustalone przez lekarzy weterynarii, którzy zaobserwowali, że u owiec wypasanych na zboczach wulkanu Hekla w Islandii występowały zapalenia okostnej i ropne zapalenia kości. Zmiany te prawdopodobnie wywołane były związkami zawartymi w wulkanicznym popiele. Hekla lava należy stosować w rozcieńczeniu od 5 do 30 CH, w zależności od intensywności bólu. Na koniec tej listy pragnęłabym wspomnieć o preparacie złożonym - Osteocynesine, w skład którego wchodzą trzy sole wapnia: calcarea carbonica, calcarea phosphorica i calcarea fluorica oraz sulfur iodatum, biorące udział w metabolizmie tkanki kostnej. Stąd lek ten można stosować nie tylko w przypadku urazów, ale również w tak zwanych wzrostowych bólach kostnych. PRZYPOMNIENIE PODSTAWOWYCH ZASAD DAWKOWANIA Dawkowanie w homeopatii opiera się na zupełnie innych zasadach aniżeli w leczeniu alopatycznym. Nie zależy od wieku pacjenta, masy ciała i wydolności narządów eliminacyjnych. W homeopatii określając dawkowanie bierze się pod uwagę wysokość rozcieńczenia i częstotliwość przyjmowania leku. W przypadku objawów miejscowych lek podaje się w rozcieńczeniu 5 CH. Jeśli obok objawu miejscowego wystąpią również objawy ogólne, lek należy przepisać w rozcieńczeniu 9 lub 15 CH. Lek w rozcieńczeniu 30 CH stosowany jest w przypadku wystąpienia objawów ze strony OUN oraz zmian toczących się w obrębie tkanki nerwowej. Istnieje również przekonanie, że w przypadku ustępowania skuteczności danego leku
w leczeniu dolegliwości bólowych, ten sam lek należy podać w wyższym rozcieńczeniu. Częstotliwość przyjmowania leków uzależniona jest od utrzymywania się objawów. Wraz z ustępowaniem objawów należy zwiększać odstępy czasowe pomiędzy kolejnymi przyjęciami leku. Wymienione powyżej leki nie stanowią wyczerpującej listy objawowych leków homeopatycznych stosowanych w leczeniu chorób układu ruchu, ale należą one do leków najczęściej przepisywanych. Jak wspomniałam we wstępie, w niniejszym artykule zostały wymienione te leki objawowe, które może doraźnie zalecić pacjentowi każdy lekarz. Bóle stawowe należą do tych dolegliwości, z którymi zetknie się prawie każdy człowiek, a których efekty leczenia nie zawsze dają zadawalające rezultaty. Nie bez powodu Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła lata 2000 2010 dekadą chorób kości i stawów. Pragnę jeszcze przypomnieć, że w przypadku leczenia homeopatycznego - aby uzyskać długotrwałą remisję bólu - wcześniej czy później trzeba będzie zaordynować pacjentowi tak zwany lek głębokiego działania.