Podstawą wykorzystania unijnych środków spójności i rozwoju regionalnego w latach 2007-2013 będzie Narodowa Strategia Spójności i wchodzące w jej

Klub Przyrodników ul. 1 Maja 22, 66-200-Świebodzin Konto: BZ WBK SA o/świebodzin nr 28 1090 1593 0000 0001 0243 0645 tel./fax 068 3828236, e-mail: kp@kp.org.pl, http:// www.kp.org.pl OCHRONA PRZYRODY w projektach Regionalnych Programów Operacyjnych województw Polski czerwiec 2006

1. Wstęp Podstawą wykorzystania unijnych środków spójności i rozwoju regionalnego w latach 2007-2013 będzie Narodowa Strategia Spójności i wchodzące w jej skład Sektorowe Programy Operacyjne (w tym Sektorowy Program Operacyjny "Infrastruktura i Środowisko" SPO IiS) oraz Regionalne Programy Operacyjne (RPO) dla poszczególnych województw. Urzędy marszałkowskie poszczególnych województw przygotowały obecnie projekty RPO. Istotnym elementem polityki UE jest ochrona środowiska i przyrody, w tym wdrażanie Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej wymagające działań na rzecz wdrożenia sieci Natura 2000, skutecznej ochrony tej sieci oraz skutecznej ochrony krajowych zasobów siedlisk przyrodniczych i gatunków (zarówno w sieci obszarów chronionych, jak i poza nią). Działania te wymagają odpowiedniego finansowania. Unia Europejska przyjęła założenie, że poza niewielkim instrumentem finansowym LIFE+ (przeznaczonym dla finansowania działań innowacyjnych), finansowanie potrzebnych działań na rzecz ochrony przyrody ma być realizowane według "modelu zintegrowanego", tj. ma być wplecione w priorytety wszystkich innych funduszy UE. W Polsce, w projektowanym Sektorowym Programie Operacyjnym 'Infrastruktura i Środowisko" stosunkowo szeroko ujęto działania, które miałyby służyć ochronie różnorodności biologicznej. W priorytecie V SPO IiS przewidziano działania na rzecz: (a) ochrony i renaturyzacji ekosystemów i siedlisk przyrodniczych; (b) odtwarzania drożności korytarzy ekologicznych; (c) ochrony gatunków. Założono przy tym że przedmiotem krajowego SPO IiS będą duże projekty (>0,1 mln Euro) w tym zakresie, a projekty małe, o znaczeniu regionalnym (<0,1 mln Euro) będą przedmiotem regionalnych programów operacyjnych. Klub Przyrodników dokonał przeglądu projektów RPO poszczególnych województw, analizując, czy to założenie komplementarności zostało w nich rzeczywiście zrealizowane. Wyniki tej analizy przedstawiamy w rozdziale 2, a uwagi i wnioski, jakie w wyniku analizy przesłaliśmy marszałkom województw, zestawiamy w rozdziale 4. Przy okazji przeanalizowaliśmy wstępnie główne zagrożenia, jakie w naszej opinii realizacja SPO IiS oraz RPO będzie stwarzać dla różnorodności biologicznej Polski. Uwagi na ten temat są przedmiotem rozdziału 3.

2. Ujęcie ochrony przyrody w Regionalnych Programach Operacyjnych W poszczególnych województwach przyjęte są dwa modele ujęcia w RPO działań na rzecz ochrony różnorodności biologicznej: a) Ujęcie w ramach priorytetu "środowisko" obok działań na rzecz tworzenia infrastruktury ochrony środowiska, ochrony wody, powietrza, bezpieczeństwa ekologicznego itp. Jest to model częściej spotykany, bardziej intuicyjny oraz zgodny z ujęciem w SPOiIS. Akcentuje on żywe zasoby przyrody jako komponent środowiska przyrodniczego. Najlepszy przykład takiego ujęcia stanowi projekt RPO woj. dolnośląskiego; b) Ujęcie w ramach priorytetu "turystyka" oparte na założeniu, że różnorodność biologiczna i ekosystemy są składnikiem dziedzictwa przyrodniczego województwa, a to z kolei stanowi podstawę jego atrakcyjności turystycznej. To ujęcie, mimo że nietypowe, zasługuje na uwagę akcentuje ono bezpośrednią użyteczność różnorodności biologicznej dla rozwoju województwa. Ujęcie to może w praktyce być nie mniej skuteczne od poprzedniego, jednak pod warunkiem zrozumienia, że atrakcyjność krajobrazowa i turystyczna jest funkcją zachowania przyrody na całym terenie województwa i we wszystkich jej aspektach (kwietne łąki, stare lasy, rozległe wrzosowiska, tętniące żabim kumkaniem bagna, różnorodne przyrodniczo czyste jeziora...), ta nie tylko punktowego zachowania atrakcyjnych turystycznie obiektów i obszarów przyrodniczych. Dobry przykład takiego ujęcia stanowi RPO województwa pomorskiego. Podobne, lecz mniej wypracowane ujęcie zastosowano w województwie małopolskim. W województwie podkarpackim działania z zakresu ochrony przyrody ujęto, lecz umieszczono je w ramach priorytetu "rewitalizacja obszarów zdegradowanych". Takie rozwiązanie nie wydaje się logiczne, choć być może nie będzie mieć negatywnego wpływu na rzeczywistą realizację tych działań w momencie wdrażania RPO. W siedmiu spośród 16 województw Polski zagadnień ochrony przyrody nie ujęto jednak w projekcie RPO w ogóle, łamiąc tym samym ideę komplementarności projektów RPO z Priorytetem V SPO IiS. Są to województwa: Zachodniopomorskie Lubuskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Lubelskie Świętokrzyskie Łódzkie

Uderzające jest, że wśród wymienionych tu województw są między innymi województwa zawierające jedne z najcenniejszych przyrodniczo i krajobrazowo terenów Polski, a w dodatku są to województwa deklarujące swój rozwój w kierunku "turystyki opartej na zasobach przyrodniczych" (np. podlaskie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie!). Nawet w województwach w których ujęto w RPO działania na rzecz ochrony przyrody, ich zakres przedmiotowy jest często zawęzony w stosunku do potrzeb. Zawężenie takie może powodować niepełną komplementarność poszczególnych RPO z Priorytetem V SPO IiS. Występują dwie podstawowe negatywne tendencje zawężające: a) Ograniczanie projektowanych działań z zakresu ochrony przyrody do "obiektów i obszarów chronionych" podczas gdy dla zachowania różnorodności przyrodniczej województw zwykle są potrzebne także działania poza tymi obszarami (realizacja programów ochrony zagrożonych gatunków i udrażnianie korytarzy ekologicznych); b) Ograniczanie projektowanych działań tylko do udostępniania cennych obszarów przyrodniczych do turystyki i rekreacji bez zrozumienia że potrzebna jest najpierw skuteczna ich ochrona, by w ogóle było co udostępniać (na tym tle pozytywnie wyróżnia się RPO województwa pomorskiego, w którym wyraźnie zaznacza się świadomość, że dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe województwa musi być aktywnie chronione w calu zachowania atrakcyjności turystycznej. Zakres potencjalnych podmiotów, które mogłyby być beneficjentami poszczególnych działań RPO, służących ochronie przyrody obejmuje we wszystkich województwach organizacje pozarządowe nonprofit, parki narodowe i jednostki Lasów Państwowych. W niektórych województwach dotkliwy jest brak wymienionych tu: parków krajobrazowych oraz innych podmiotów działających na rzecz ochrony przyrody województwa (np. gospodarstwo pomocnicze przy wojewódzkim konserwatorze przyrody, inni niż Lasy Państwowe sprawujący nadzór nad obszarami chronionymi, zarządcy gruntów w parkach krajobrazowych i obszarach Natura 2000). Należy dodatkowo zwrócić uwagę na powtarzający się brak jednostek ochrony przyrody wśród potencjalnych beneficjentów w priorytecie "społeczeństwo oparte na wiedzy" a np. parki krajobrazowe i narodowe są często ważnymi regionalnymi animatorami edukacji przyrodniczej i środowiskowej, a także edukacji regionalnej. Jednostki takie powinny więc móc korzystać ze środków przeznaczonych na tworzenie odpowiedniej infrastruktury dydaktycznej i edukacyjnej. W żadnym z województw nie zaproponowano w projekcie RPO wskaźników monitorowania, które odnosiłyby się do różnorodności biologicznej (nawet, jeżeli przewidziano działania dla ochrony tej różnorodności). Tymczasem wskaźnikami takimi powinny być np.: - powierzchnia (ha) ochronionych lub zrenaturyzowanych ekosystemów; - liczba gatunków roślin, grzybów i zwierząt wyprowadzonych ze stanu regionalnego zagrożenia wyginięciem;

- liczba osób korzystających z infrastruktury umożliwiającej poznawanie przyrody. Trzeba tez zwrócić uwagę, że samo ujęcie działań na rzecz ochrony przyrody w RPO nie oznacza automatycznie, że działania takie zostaną zrealizowane. Bardzo poważnym problemem jest zdolność podmiotów działających na rzecz ochrony przyrody do przygotowania projektów i absorbcji dostępnych środków. Obecny stan służb polskiej ochrony przyrody może sprawić, że środki udostępnione na ochronę przyrody w ramach RPO pozostaną w całości lub w większości niewykorzystane, ponieważ jednostki ochrony przyrody ani organizacje pozarządowe nie będą w stanie przygotować ani poprowadzić odpowiednich projektów. Rozwiązanie tego problemu wymaga reform strukturalnych służb ochrony przyrody i stworzenia mechanizmów wspierających pozyskiwanie środków unijnych na ochronę przyrody. Zagadnienie to wykracza jednak poza analizę projektów RPO i musi zostać rozwiązane przez resort środowiska.

Syntetyczną ocenę "jakości ujęcia" potrzeb ochrony przyrody w RPO poszczególnych województw (a tym samym zachowania komplementarności między RPO i priorytetem V SPO IiS) przedstawiliśmy na mapie: kolor zielony = dobre ujęcie kolor żółtozielony = ujęto, lecz w sposób zawężony kolor czerwony = całkowity brak (T) = ujęcie oparte na związku ochrony dziedzictwa przyrodniczego z atrakcyjnością dla turystyki

3. Potencjalne konflikty między ochroną przyrody a Regionalnymi Programami Operacyjnymi Wszystkie projekty RPO przewidują wsparcie rozwoju infrastruktury transportowej (przede wszystkim remonty i modernizacje dróg oraz budowę obwodnic). Działania te mogą oczywiście lokalnie wchodzić w konflikty z potrzebami ochrony przyrody, zwłaszcza w miejscach gdzie proponowane inwestycje liniowe przecinają cenne przyrodniczo obszary lub korytarze ekologiczne. W naszej opinii na zagadnienie to należy oczywiście zwrócić szczególną uwagę w procedurze oceny projektu RPO na środowisko. Wstępnie wydaje się jednak, że konflikty pomiędzy ochroną przyrody a regionalnymi priorytetami rozbudowy infrastruktury transportowej są w znacznej części możliwe do rozwiązania lub zminimalizowania na drodze rozwiązań projektowych konkretnych inwestycji. Właśnie finansowanie rozbudowy infrastruktury transportu ze środków UE stwarza szanse realizacji jej w taki sposób, by zapewnić zastosowanie nowoczesnych rozwiązań, minimalizujących negatywne oddziaływania na środowisko i przyrodę (np. rozważenie i wybór alternatyw lokalizacyjnych minimalizujących wpływ na przyrodę; odpowiednie projektowanie przecięć z dolinami rzecznymi, przejścia dla zwierząt na przecięciach z korytarzami ekologicznymi). Warunkiem jest zapewnienie rzetelnego rozważania środowiskowych skutków realizacji przedsięwzięć w procedurach OOS. System kwalifikacji projektów do finansowania powinien zwracać szczególną uwagę na zagadnienia środowiskowe, co obecnie w Polsce nie zawsze jest zapewnione. Istotne zagrożenie związane jest tu jednak z faktem, że zgodnie z aktualnym prawem polskim, istotne decyzje co do lokalizacji przedsięwzięć (decyzja lokalizacyjna lub miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego) mogą być podejmowane przed dokonaniem analizy oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Powoduje to, że w ocenie oddziaływania na środowisko często nie rozpatruje się w ogóle, lub nie rozpatruje wystarczająco rzetelnie, alternatywnych lokalizacji przedsięwzięcia. Jest to istotna wada polskiego prawa, prawdopodobnie uchybiająca obowiązkowi wynikającemu z Art. 6(3) Dyrektywy Siedliskowej. Ta wada może utrudnić unikanie konfliktów między infrastrukturą transportową a ochroną przyrody. Znacznie poważniejsze wydają się potencjalne negatywne oddziaływania na przyrodę niektórych działań planowanych w samym priorytecie "Środowisko" (i to zarówno w RPO, jak i w SPO IiS)! Dotyczy to w szczególności: Regulacji rzek i innych cieków; Budowy zbiorników małej retencji; Wykorzystania energii odnawialnej. Retencja wody jest generalnie korzystna dla środowiska, jednak budowa zbiorników retencyjnych oraz regulacje i utrzymanie cieków mogą w wielu wypadkach być niszczące dla zlokalizowanych w konkretnych miejscach cennych zasobów przyrodniczych związanych z rzekami i ich dolinami. Budowa zbiorników retencyjnych na rzekach i strumieniach może być związana z przerwaniem

ciągłości ekologicznej cieków i może być wręcz sprzeczna z działaniami na rzecz "udrażniania korytarzy ekologicznych". Regulacje cieków mogą być, i często są, prowadzone w sposób niszczący dla przyrody cieków. W projektach RPO większości województw brak jest jakiegokolwiek zastrzeżenia, że preferowane powinny być tylko takie inwestycje hydrotechniczne, które zapewniają harmonijne pogodzenie ochrony przeciwpowodziowej i retencji wody z zachowaniem nie zniszczonych zasobów przyrodniczych 1. Pomimo istnienia w Polsce dobrych wzorców takiej harmonizacji (np. "Zasady dobrej praktyki utrzymania rzek górskich" opracowane w 2005 przez RZGW w Krakowie), nigdzie nie wskazano w tekście RPO takich celów. A przecież realizacja takich dobrych praktyk wymaga szerokich i niekiedy kosztownych działań od likwidacji zbędnych obiektów hydrotechnicznych, przez odsuwanie obwałowań od koryta rzeki, po przenoszenie zabudowy z terenów zagrożonych powodzią. Działań takich nie wymieniono tymczasem w żadnych z analizowanych RPO. We wszystkich Programach dominuje techniczne podejście do małej retencji i regulacji rzek, abstrahujące od uwarunkowań ekologicznych. Podejście to jest wzmocnione przez przyjęty we wszystkich (!) programach wybór wskaźnków którymi są zwykle: długość uregulowanych odcinków rzek, liczba zbudowanych obiektów hydrotechnicznych, liczba i pojemność zbudowanych zbiorników retencyjnych. Np. w województwie lubuskim istnieje niebezpieczeństwo próby zrealizowania w ramach RPO tzw. Programu Malej retencji województwa lubuskiego, który został sporządzony zupełnie bez uwzględnienia uwarunkowań przyrodniczych i bez jakiejkolwiek oceny oddziaływania na środowisko, a w konsekwencji zawiera działania, których wykonanie byłoby krytycznie szkodliwe dla zasobów przyrodniczych województwa. Więcej wniosków na temat negatywnych wpływów przewidywanych inwestycji hydrotechnicznych na środowisko i przyrodę można będzie sformułować po analizie wstępnych planów inwestycyjnych, zarówno dotyczących wojewódzkich RPO jak i ogólnopolskiego SPO IiS. Jednak z dotychczasowych naszych informacji wynika, że istnieją tendencje do umieszczania w nich inwestycji bardzo kontrowersyjnych i stanowiących poważne zagrożenie z punktu widzenia ochrony przyrody (w tym nawet np. zbiorników retencyjnych planowanych w niedopuszczalny sposób w rezerwatach przyrody i parkach narodowych!). Mimo "proekologiczności" energii odnawialnej, wsparcie dla budowy infrastruktury związanej z pozyskaniem takiej energii również może wywoływać negatywne skutki środowiskowe. Budowa elektrowni wiatrowych niszczy krajobraz (stanowiący jeden z najważniejszych zasobów województwa i decydujący po potencjalne rozwoju turystyki!) i może być zagrożeniem dla przyrody (w tym 1 Pewnym pozytywnym wyjątkiem są projekty RPO podlaskiego i lubelskiego, w którym przy regulacji rzek zaznaczono, że powinna "uwzględniać potrzeby ochrony przyrody". Nawet jednak w tych województwach żadnego takiego zastrzeżenia nie uczyniono przy zbiornikach retencyjnych.

szczególnie ptaków). Małe elektrownie wodne, zlokalizowane na ciekach, przerywają ich ciągłość ekologiczną i mogą być tym samym niekorzystne dla ichtiofauny cieku, a szczególnie dla ryb wędrownych. W wielu przypadkach takie "straty środowiskowe" są znacznie większe niż "zyski środowiskowe" związane z wykorzystaniem energii odnawialnej. Zawarte w RPO kilku województw programy wsparcia dla rozwoju takiej infrastruktury mogą więc również spowodować negatywne zmiany w środowisku przyrodniczym. Paradoksalnie więc, negatywne oddziaływania "inwestycji prośrodowiskowych" na środowisko (w tym przyrodę) wydaje się najpoważniejszym z zagrożeń dla przyrody, jakie mogą stwarzać projekty RPO (a także ogólnopolski projekt SPO IiS). Unikanie takich konfliktów wymaga szczególnej staranności w ocenianiu oddziaływania poszczególnych inwestycji na środowisko, a na obecnym etapie konieczne jest właściwe prognozowanie skali problemu i potencjalnych obszarów co należy wykonać w przeprowadzanej strategicznej ocenie oddziaływania RPO na środowisko. Klub Przyrodników będzie monitorować przeprowadzane oceny pod tym kątem.

Załączniki wnioski Klubu Przyrodników złożone do Marszałków Województw

Klub Przyrodników ul. 1 Maja 22, 66-200-Świebodzin Konto: BZ WBK SA o/świebodzin nr 28 1090 1593 0000 0001 0243 0645 tel./fax 068 3828236, e-mail: kp@kp.org.pl, http:// www.kp.org.pl Świebodzin, 29 maja 2006 Sz. P. Marszałek Województwa Dolnośląskiego Wrocław Uprzejmie dziękuję za szybką i wyczerpującą odpowiedź na nasze zapytanie o stan opracowania RPO województwa dolnośląskiego na lata 2007-2013 i prognozy jego oddziaływania na środowisko (Wasz znak: MD/0722/DPR/DGF-MŁ/2557/06). Zapoznaliśmy się z projektem RPO zamieszczonym na Waszych stronach internetowych. Z uznaniem podchodzimy do faktu ujęcia w projekcie Waszego RPO zagadnień ochrony przyrody. Województwo dolnośląskie jest jednym z nielicznych województw w Polsce, które w swoim Regionalnym Programie Operacyjnym zaplanowało "przedłużenie" działań Priorytetu 5 SPO Infrastruktura i Środowisko dla projektów <0,1 mln zł a więc możliwość finansowania projektów z zakresu ochrony przyrody. Za szczególnie ważne uważamy tu przewidziane w RPO stworzenie ścieżki finansowania dla projektów: przyczyniających się do zahamowania strat różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach jej organizacji, czyli różnorodności wewnątrzgatunkowej, międzygatunkowej i ponadgatunkowej (ekosystemów i krajobrazów); pozwalających na odbudowę i udrażnianie korytarzy ekologicznych (leśnych, rzecznych i innych) zapewniających wymianę genów pomiędzy różnymi populacjami lokalnymi pozwalających na ochronę i utrzymanie siedlisk we właściwym stanie lub przywracających ich właściwy stan przyczyniających się do renaturalizacji obszarów hydrograficznych i utrzymania obszarów wodno błotnych zmierzających do pozyskania gruntów pod obszary chronione. Mamy nadzieję, że priorytety te zostaną rzeczywiście zrealizowane, umożliwiając skuteczną ochronę różnorodności biologicznej Waszego województwa. Wyrażamy także nadzieję, że mechanizmy doboru projektów, jakie Państwo zastosujecie, zapewnią skierowanie finansowania na rzeczywiście najbardziej potrzebne i najpilniejsze działania - tj. np. na ochronę najbardziej zagrożonych gatunków zwierząt i roślin, ochronę zanikających i wymagających ochrony czynnej ekosystemów nieleśnych, a nie tylko na przebudowę drzewostanów leśnych (pożądaną, choć znacznie mniej pilną).

Zwracamy uwagę na potrzebę zastosowania szczególnej ostrożności w realizacji Priorytetu 6, zwłaszcza w odniesieniu do inwestycji hydrotechnicznych. Nie negując potrzeby ochrony przeciwpowodziowej, zwracamy uwagę że rzeki województwa dolnośląskiego i ich doliny są zarazem miejscami koncentracji wybitnych wartości przyrodniczych. Zrównoważony rozwój województwa wymaga więc pogodzenia potrzeb ochrony przeciwpowodziowej z potrzebami zachowania pełnej różnorodności biologicznej i jakości ekologicznej rzek i ich dolin. Prosimy o zwrócenie szczególnej uwagi na to zagadnienie w opracowywanej obecnie ocenie wpływu RPO na środowisko. Prosimy również o zwrócenie szczególnej uwagi na zagadnienie wpływu priorytetów RPO i działań, które mają być finansowane w ramach tych priorytetów, na aktualne i potencjalne obszary sieci Natura 2000 w Waszym województwie. Sieć Natura 2000 jest w Unii Europejskiej podstawowym narzędziem zapewniającym ochronę rdzeniowych elementów europejskiego dziedzictwa przyrodniczego, a przy okazji stanowi "parasol" zapewniający skuteczną ochronę wielu ważnych elementów krajowej przyrody. Uważamy więc za szczególnie ważne, by jej ochronę w Polsce w maksymalnym stopniu zintegrować z planowaniem rozwoju regionalnego. Ponieważ wdrażanie sieci Natura 2000 przez Ministerstwo Środowiska następuje jak dotychczas z niezrozumiałymi dla nas problemami i opóźnieniami, uprzejmie prosimy, dla uniknięcia przyszłych konfliktów, o uwzględnienie również zidentyfikowanych potencjalnych obszarów Natura 2000, które nie zostały dotychczas zgłoszone przez polski rząd Komisji Europejskiej. Informacje o naszym stanie wiedzy na temat takich obszarów i potrzeb ich wyznaczenia przekażemy w osobnym piśmie. Oczekujemy na publikację raportu oceny oddziaływania na środowisko Waszego RPO na stronie internetowej. Wdzięczni bylibyśmy za ewentualną informację pocztą elektroniczną o konsultacjach społecznych. Pozostajemy z nadzieją na dobra współpracę dla zrównoważonego rozwoju województwa dolnośląskiego. Do wiadomości Dolnośląski Konserwator Przyrody

Klub Przyrodników ul. 1 Maja 22, 66-200-Świebodzin Konto: BZ WBK SA o/świebodzin nr 28 1090 1593 0000 0001 0243 0645 tel./fax 068 3828236, e-mail: kp@kp.org.pl, http:// www.kp.org.pl Świebodzin, 6 czerwca 2006 Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego Dotyczy: projektu RPO na lata 2007-2013 Klub Przyrodników, jako ogólnopolska organizacja społeczna zajmująca się ochroną przyrody, analizuje obecnie poszczególne Regionalne Programy Operacyjne pod kątem ich wpływu na przyrodę województw. Cieszymy się z ujęcia w projekcie Waszego RPO wsparcia dla projektów "z zakresu zachowania różnorodności gatunkowej, ochrony siedlisk przyrodniczych oraz sprzyjających kształtowaniu proekologicznych postaw społecznych". Proponujemy jednak by uzupełnić wskaźniki monitorowania odpowiedniego priorytetu o wskaźniki odpowiadające tym działaniom, jak np.: - powierzchnia (ha) ochronionych lub zrenaturyzowanych ekosystemów; - liczba gatunków roślin, grzybów i zwierząt wyprowadzonych ze stanu regionalnego zagrożenia wyginięciem; - liczba osób korzystających z infrastruktury umożliwiającej poznawanie przyrody, Prosimy o zwrócenie szczególnej uwagi na fakt, ze niektóre "prośrodowiskowe" działania przewidziane w projekcie RPO w priorytecie "zachowanie i racjonalne użytkowanie środowiska" mogą znacząco i negatywnie oddziaływać na przyrodę, w tym szczególnie na różnorodność biologiczną. Dotyczy to w szczególności takich działań jak:

inwestycje dla utrzymywania w sprawności funkcjonalnej urządzeń i obiektów ograniczających wystąpienie powodzi, w tym regulacja cieków wodnych, budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz innych (mogą one powodować niszczenie cennych przyrodniczo naturalnych rzek i ich dolin); projekty skierowane na zwiększenie zasobów dyspozycyjnych wody, szczególnie na obszarach jej deficytu dla gospodarki rolnej, w tym budowa i modernizacja małych wielozadaniowych zbiorników retencyjnych (mogą one powodować zalewanie i tym samym zniszczenie cennych przyrodniczo ekosystemów torfowiskowych, a także przerywanie drożności rzek z punktu widzenia ichtiofauny). Prosimy o dokładne przeanalizowanie tych problemów w procedurze oceny oddziaływania RPO na środowisko. Dokładna analiza środowiskowych efektów poszczególnych przedsięwzięć inwestycyjnych w tej sferze (w tym bilans negatywnych i pozytywnych oddziaływań na środowisko, krajobraz i przyrodę) powinna być istotnym kryterium kwalifikacji projektów objętych tym priorytetem Do wiadomości: Kujawsko-Pomorski Konserwator Przyrody

Klub Przyrodników ul. 1 Maja 22, 66-200-Świebodzin Konto: BZ WBK SA o/świebodzin nr 28 1090 1593 0000 0001 0243 0645 tel./fax 068 3828236, e-mail: kp@kp.org.pl, http:// www.kp.org.pl Świebodzin, 7 czerwca 2006 Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego Dotyczy: projektu RPO na lata 2007-2013 Klub Przyrodników, jako ogólnopolska organizacja społeczna zajmująca się ochroną przyrody, analizuje obecnie poszczególne Regionalne Programy Operacyjne pod kątem ich wpływu na przyrodę województw. Po przeanalizowaniu projektu Waszego RPO, zamieszczonego na stronie internetowej, prosimy o rozważenie i ewentualne uwzględnienie następujących uwag: 1. Prosimy o uzupełnienie kategorii działań w Działaniu 4.1 (Ochrona i kształtowanie środowiska) o Kategorię V ochronę bioróżnorodności, obejmującą: Ochronę i odtwarzanie siedlisk przyrodniczych Ochronę i odtwarzanie obszarów wodno-błotnych, renaturalizację cieków wodnych; Przywracanie drożności korytarzy ekologicznych; Ochronę zagrożonych gatunków i ich siedlisk W przeciwnym razie deklarowanie objęcia Priorytetem 4 działań z kategorii interwencji "50 - Promocja bioróżnorodności i ochrona natury (w tym program NATURA 2000)" pozostanie gołosłowne, obecnie przewidziane kategorie działań nie zawierają bowiem działań służących ochronie przyrody. Proponowane uzupełnienie jest ważne także z punktu widzenia komplementarności RPO z projektowanym SPO 'Infrastruktura i Środowisko". W priorytecie V SPO IiS przewidziano działania na rzecz: (a) ochrony i renaturyzacji ekosystemów; (b) odtwarzania drożności korytarzy ekologicznych; (c) ochrony gatunków, zakładając że przedmiotem krajowego SPO IiS będą duże projekty (>0,1 mln Euro) w tym zakresie, a projekty małe, o znaczeniu regionalnym (<0,1 mln Euro)

będą przedmiotem regionalnych programów operacyjnych. Tymczasem RPO lubelski nie zawiera "przedłużenia" priorytetu V SPO IiS na sferę małych projektów. Jako potencjalnych beneficjentów w/w działań proponujemy przewidzieć: parki narodowe, parki krajobrazowe, organizacje pozarządowe, jednostki i instytucje zarządzające terenem na obszarach Natura 2000 oraz jednostki i instytucje sprawujące nadzór nad obszarami Natura 2000. Proponujemy także by uzupełnić wskaźniki monitorowania odpowiedniego priorytetu o wskaźniki odpowiadające proponowanym wyżej działaniom, jak np.: - powierzchnia (ha) ochronionych lub zrenaturyzowanych ekosystemów; - liczba gatunków roślin, grzybów i zwierząt wyprowadzonych ze stanu regionalnego zagrożenia wyginięciem; - liczba osób korzystających z infrastruktury umożliwiającej poznawanie przyrody, 2. W ramach Działania 5.1. (Dziedzictwo kulturowe oraz infrastrtuktura kulturalna i turystyczna) prosimy o uzupełnienie listy potencjalnych beneficjentów o parki narodowe, parki krajobrazowe, organizacje pozarządowe, jednostki i instytucje zarządzające terenem na obszarach Natura 2000 oraz jednostki i instytucje sprawujące nadzór nad obszarami Natura 2000, tym bardziej że infrastruktura turystyczna na tych obszarach chronionych jest przecież przewidziana w ramach tego działania. 3. Prosimy o zwrócenie szczególnej uwagi na fakt, ze niektóre "prośrodowiskowe" działania przewidziane w kategorii 'Bezpieczeństwo ekologiczne" mogą znacząco i negatywnie oddziaływać na przyrodę, w tym szczególnie na różnorodność biologiczną. Dotyczy to w szczególności regulacji rzek oraz budowy zbiorników retencyjnych. Z uznaniem zauważamy, że przy działaniu dotyczącym regulacji rzek postawiono ograniczenie, że mają one uwzględniać potrzeby ochrony przyrody. Prosimy jednak o bardzo dokładne i wnikliwe przeanalizowanie tych problemów w procedurze oceny oddziaływania RPO na środowisko. Dokładna analiza środowiskowych efektów poszczególnych przedsięwzięć inwestycyjnych w tej sferze (w tym bilans negatywnych i pozytywnych oddziaływań na środowisko, krajobraz i przyrodę) powinna być istotnym kryterium kwalifikacji projektów objętych tym priorytetem Do wiadomości: Lubelski Konserwator Przyrody

Klub Przyrodników ul. 1 Maja 22, 66-200-Świebodzin Konto: BZ WBK SA o/świebodzin nr 28 1090 1593 0000 0001 0243 0645 tel./fax 068 3828236, e-mail: kp@kp.org.pl, http:// www.kp.org.pl Świebodzin, 7 czerwca 2006 Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego Zielona Góra Dotyczy: projektu RPO na lata 2007-2013 Klub Przyrodników, jako ogólnopolska organizacja społeczna zajmująca się ochroną przyrody, analizuje projekty Regionalnych Programów Operacyjnych poszczególnych województw pod kątem ich wpływu na przyrodę i różnorodność biologiczną. Po zapoznaniu się z projektem lubuskiego RPO, umieszczonym na stronie internetowej, uprzejmie prosimy o przyjęcie i rozważenie poniższych uwag. Mamy nadzieję że przyczynią się one do ulepszenia projektu i posłużą zrównoważonemu rozwojowi województwa, nie niszczącemu jego zasobów przyrodniczych. 1. Zwracamy uwagę, że województwo lubuskie jest jednym z nielicznych województw w Polsce, w którym nie zaplanowano w RPO żadnych działań służących ochronie dziedzictwa przyrodniczego województwa. Pomimo zaplanowania Priorytetu II "Ochrona i zarządzanie zasobami środowiska przyrodniczego" ujęto w nim wyłącznie działania technicznej ochrony środowiska, pomijając zupełnie ochronę żywych zasobów przyrody. " Tym samym RPO nie spełnia wymogu komplementarności z projektowanym SPO 'Infrastruktura i Środowisko". W priorytecie V SPO IiS przewidziano działania na rzecz: (a) ochrony i renaturyzacji ekosystemów; (b) odtwarzania drożności korytarzy ekologicznych; (c) ochrony gatunków, zakładając że przedmiotem krajowego SPO IiS będą duże projekty (>0,1 mln Euro) w tym zakresie, a projekty małe, o znaczeniu regionalnym (<0,1 mln Euro) będą przedmiotem regionalnych

programów operacyjnych. Tymczasem RPO lubuski nie zawiera "przedłużenia" priorytetu V SPO IiS na sferę małych projektów. Zwracamy uwagę, że większość pozostałych województw ujęła ochronę i odtwarzanie żywych zasobów przyrody jako jedno z działań RPO, bądź w ramach priorytetu "środowisko" (dobry przykład takiego ujęcia stanowi np. projekt RPO woj. dolnośląskiego), bądź w ramach priorytetu "turystyka" (zakładając że różnorodność biologiczna i ekosystemy są składnikiem dziedzictwa przyrodniczego województwa, a to z kolei stanowi podstawę jego atrakcyjności turystycznej; dobry przykład takiego ujęcia stanowi np. RPO województwa pomorskiego). Wnosimy o ujęcie w RPO lubuskim działań na rzecz ochrony różnorodności biologicznej, w tym szczególnie o przewidzenie możliwości finansowania projektów: przyczyniających się do zahamowania strat różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach jej organizacji, czyli różnorodności wewnątrzgatunkowej, międzygatunkowej i ponadgatunkowej (ekosystemów i krajobrazów); pozwalających na odbudowę i udrażnianie korytarzy ekologicznych (leśnych, rzecznych i innych) zapewniających wymianę genów pomiędzy różnymi populacjami lokalnymi ; pozwalających na ochronę i utrzymanie siedlisk we właściwym stanie, lub przywracających ich właściwy stan; przyczyniających się do renaturalizacji obszarów hydrograficznych i utrzymania obszarów wodno błotnych; służących ochronie przyrodniczych obszarów chronionych: parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody, aktualnych i potencjalnych obszarów Natura 2000; zmierzających do pozyskania gruntów pod obszary chronione (wykupy gruntów); w miarę możliwości zawierających, jako zintegrowany komponent powiązany z ochroną przyrody, obok zasadniczych działań ochronnych, działania na rzecz jej udostępnienia i edukacji przyrodniczej społeczeństwa Jako potencjalnych beneficjentów w/w działań proponujemy przewidzieć: parki narodowe, parki krajobrazowe, organizacje pozarządowe, jednostki i instytucje zarządzające terenem na obszarach Natura 2000 oraz jednostki i instytucje sprawujące nadzór nad obszarami Natura 2000. Proponujemy także by uzupełnić wskaźniki monitorowania odpowiedniego priorytetu o wskaźniki odpowiadające proponowanym wyżej działaniom, jak np.: - powierzchnia (ha) ochronionych lub odtworzonych ekosystemów; - liczba gatunków roślin, grzybów i zwierząt wyprowadzonych ze stanu regionalnego zagrożenia wyginięciem; - liczba osób korzystających z infrastruktury umożliwiającej poznawanie przyrody,

2. Prosimy o zwrócenie szczególnej uwagi na fakt, ze niektóre "prośrodowiskowe" działania przewidziane w projekcie RPO w ramach Priorytetu II "Ochrona i zarządzanie zasobami środowiska przyrodniczego" mogą znacząco i negatywnie oddziaływać na przyrodę, w tym szczególnie na różnorodność biologiczną. Dotyczy to w szczególności regulacji rzek i innych inwestycji hydrotechnicznych, zbiorników małej retencji wodnej itp. Działania takie są potrzebne, jednak gdy zostaną źle zaplanowane, mogą być niszczące dla przyrody, zwłaszcza w przypadku lokalizacji w miejscach występowania cennych ekosystemów. Ponieważ jak dotychczas w województwie lubuskim pakiet działań tego typu został zaplanowany przez WZMiUW w sposób błędny i zupełnie ignorujący negatywny wpływ na przyrodę (por. sprawa "Programu Małej retencji w województwie lubuskim") uważamy, że w chwili obecnej nie ma racjonalnych podstaw do ujmowania takich źle zaplanowanych działań w projekcie RPO i podtrzymujemy nasz wcześniejszy wniosek o wykreślenie z projektu RPO regulacji rzek oraz budowy zbiorników retencyjnych. Do wiadomości: Lubuski Konserwator Przyrody

Klub Przyrodników ul. 1 Maja 22, 66-200-Świebodzin Konto: BZ WBK SA o/świebodzin nr 28 1090 1593 0000 0001 0243 0645 tel./fax 068 3828236, e-mail: kp@kp.org.pl, http:// www.kp.org.pl Świebodzin, 7 czerwca 2006 Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Łódź Dotyczy: projektu RPO na lata 2007-2013 Klub Przyrodników, jako ogólnopolska organizacja społeczna zajmująca się ochroną przyrody, analizuje projekty Regionalnych Programów Operacyjnych poszczególnych województw pod kątem ich wpływu na przyrodę i różnorodność biologiczną. Po zapoznaniu się z projektem Waszego RPO, umieszczonym na stronie internetowej, uprzejmie prosimy o przyjęcie i rozważenie poniższych uwag. Mamy nadzieję że przyczynią się one do ulepszenia projektu i posłużą zrównoważonemu rozwojowi województwa, nie niszczącemu jego zasobów przyrodniczych. Bylibyśmy wdzięczni za emailową informację na temat terminów składania formalnych uwag i wniosków w prowadzonej procedurze oceny oddziaływania RPO na środowisko, celem formalnego złożenia wniosków w poruszanych poniżej sprawach: 1. Zwracamy uwagę, że województwo łódzkie jest jednym z nielicznych województw w Polsce, w którym nie zaplanowano w RPO żadnych działań służących ochronie dziedzictwa przyrodniczego województwa. Pomimo zaplanowania priorytetu "Zachowanie i regeneracja zasobów naturalnych" (II..3) przewidziano w nim wyłącznie działania służące "technicznej ochronie środowiska", a nie ochronie żywej przyrody. Również w priorytecie "Rozwój turystyki o znaczeniu regionalnym" (III.2) przewidziano tylko "Rozwój infrastruktury turystycznej na obszarach Parków Narodowych, obszarach Natura 2000 i leśnych kompleksach promocyjnych", pomijając konieczną ochronę i rewitalizację dziedzictwa przyrodniczego regionu, mimo że jest to przecież główna baza rozwoju turystyki.

Tym samym RPO nie spełnia wymogu komplementarności z projektowanym SPO 'Infrastruktura i Środowisko". W priorytecie V SPO IiS przewidziano działania na rzecz: (a) ochrony i renaturyzacji ekosystemów; (b) odtwarzania drożności korytarzy ekologicznych; (c) ochrony gatunków, zakładając że przedmiotem krajowego SPO IiS będą duże projekty (>0,1 mln Euro) w tym zakresie, a projekty małe, o znaczeniu regionalnym (<0,1 mln Euro) będą przedmiotem regionalnych programów operacyjnych. Tymczasem projekt łódzkiego RPO nie zawiera "przedłużenia" priorytetu V SPO IiS na sferę małych projektów. Wnosimy o ujęcie w RPO województwa łódzkiego, w ramach priorytetu 'Zachowanie i regeneracja zasobów naturalnych", działań na rzecz ochrony różnorodności biologicznej, w tym szczególnie o przewidzenie możliwości finansowania projektów: przyczyniających się do zahamowania strat różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach jej organizacji, czyli różnorodności wewnątrzgatunkowej, międzygatunkowej i ponadgatunkowej (ekosystemów i krajobrazów); pozwalających na odbudowę i udrażnianie korytarzy ekologicznych (leśnych, rzecznych i innych) zapewniających wymianę genów pomiędzy różnymi populacjami lokalnymi ; pozwalających na ochronę i utrzymanie siedlisk we właściwym stanie, lub przywracających ich właściwy stan; przyczyniających się do renaturalizacji i utrzymania obszarów wodno błotnych oraz renaturalizacji rzek; służących ochronie przyrodniczych obszarów chronionych: parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody, aktualnych i potencjalnych obszarów Natura 2000; zmierzających do pozyskania gruntów pod obszary chronione (wykupy gruntów); w miarę możliwości zawierających, jako zintegrowany komponent powiązany z ochroną przyrody, obok zasadniczych działań ochronnych, działania na rzecz jej udostępnienia i edukacji przyrodniczej społeczeństwa. Zwracamy uwagę, że ze względu na specyfikę województwa jest szczególnie ważne, by taka ochrona różnorodności biologicznej mogła być realizowana powszechnie, tzn. także poza obszarami chronionymi (dotyczy to np. potrzeb ochrony płazów, potrzeb ochrony i renaturyzacji rzek itp.). Parki krajobrazowe, a także wszystkie inne jednostki i instytucje odpowiedzialne za utrzymanie i zarządzanie chronionych obszarów przyrodniczych., powinny być koniecznie przewidziane wśród potencjalnych beneficjentów tego działania. 2. Prosimy o możliwość kwalifikowania do działania 1.1. także obiektów edukacji przyrodniczej. Parki krajobrazowe i jednostki Lasów Państwowych powinny być potencjalnymi beneficjentami tego działania.

3. Prosimy o zwrócenie szczególnej uwagi na fakt, ze niektóre "prośrodowiskowe" działania przewidziane w projekcie RPO w ramach priorytetu "Zachowanie i regeneracja zasobów naturalnych" mogą znacząco i negatywnie oddziaływać na przyrodę, w tym szczególnie na różnorodność biologiczną. Dotyczy to w szczególności takich działań jak: Regulacja cieków wodnych (pogłębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych, itd.) może być niszcząca dla naturalnych ekosystemów rzek; Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z niezbędnymi drogami dojazdowymi może być niszcząca dla naturalnych ekosystemów w dolinach rzecznych; Budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. małej retencji - może być niszcząca dla przyrody w przypadku lokalizacji w miejscach występowania cennych ekosystemów; budowa zbiorników retencyjnych może także przerywać ciągłość ekologiczna rzek i wpływać negatywnie na ichtiofaunę; Rozwój infrastruktury do pozyskiwania energii odnawialnej, zwłaszcza wiatrowej i wodnej elektrownie wiatrowe mogą negatywnie wpływać na ptaki, zwłaszcza gdy są zlokalizowane na szlakach ich wędrówek; elektrownie wodne negatywnie wpływają na ekosystem cieku i ichtiofaunę. Prosimy o dokładne przeanalizowanie tych problemów w procedurze oceny oddziaływania RPO na środowisko. Dokładna analiza środowiskowych efektów poszczególnych przedsięwzięć inwestycyjnych w tej sferze (w tym bilans negatywnych i pozytywnych oddziaływań na środowisko, krajobraz, przyrodę i atrakcyjność turystyczną) powinna być istotnym kryterium kwalifikacji projektów objętych Priorytetem III. Do wiadomości: Łódzki Konserwator Przyrody

Klub Przyrodników ul. 1 Maja 22, 66-200-Świebodzin Konto: BZ WBK SA o/świebodzin nr 28 1090 1593 0000 0001 0243 0645 tel./fax 068 3828236, e-mail: kp@kp.org.pl, http:// www.kp.org.pl Świebodzin, 5 czerwca 2006 Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej 31-542 Kraków, ul. Kordylewskiego 11 Uprzejmie dziękujemy za informację o procedurze oceny oddziaływania na środowisko projektu RPO województwa małopolskiego. Zapoznaliśmy się z projektem RPO umieszczonym na Waszej stronie internetowej. Klub Przyrodników, jako ogólnopolska organizacja społeczna zajmująca się ochroną przyrody, analizuje obecnie poszczególne Regionalne Programy Operacyjne pod kątem ich wpływu na przyrodę województw. Uprzejmie prosimy o przyjęcie i rozważenie poniższych uwag. Bylibyśmy również wdzięczni za emailową informację o poddaniu projektu formalnym konsultacjom społecznym, a także o informacje na temat możliwości składania formalnych uwag i wniosków w procedurze oceny oddziaływania RPO na środowisko. 1. Po porównaniu projektu małopolskiego RPO z projektami innych województw, mamy wrażenie że w województwie małopolskim w bardzo niewielki stopniu zaakcentowano potrzeby ochrony zasobów przyrodniczych województwa. Tymczasem województwo małopolskie należy do wybitnych w Polsce pod względem swojej różnorodności biologicznej, a różnorodność zachowanej przyrody i krajobrazu jest jednym z najważniejszych jego atutów. Wprawdzie w ramach priorytetu 7 mowa jest o "działaniach na rzecz ochrony środowiska kulturowego i przyrodniczego", jednak zasobom przyrodniczym poświęcono tylko minimalną uwagę w porównaniu z zasobami kulturowymi.

Ograniczenie listy projektów do "obiektów dziedzictwa przyrodniczego" uniemożliwi finansowanie działań poza obszarami chronionymi w tym uniemożliwi kwalifikację tu bardzo potrzebnych działań: a) na rzecz zasobów cennych siedlisk przyrodniczych na całym obszarze województwa, także poza obszarami chronionymi (np. potrzebne w Malopolsce ochrona i odtwarzanie muraw ciepłolubnych, kamieńców nadrzecznych, renaturalizacja rzek); b) na rzecz przewracania drożności korytarzy ekologicznych; c) programów ochrony cennych gatunków (występujących także poza obszarami chronionymi). Wydaje się też, że niesłusznie położono akcent na udostępnianie obszarów chronionych co jest niewątpliwie potrzebne, lecz jako komponent projektów mających na celu ich skuteczniejszą ochronę, a nie jako cel sam w sobie. Zwracamy uwagę, że w województwie małopolskim występują bardzo cenne i unikatowe w skali kraju obszary przyrodnicze, wymagające bardzo pilnie podjęcia projektów ich ochrony, a nie objęte obecnie formami ochrony przyrody jak np. Torfowiska Orawsko-Nowotarskie. Występuje więc niepełna komplementarność między projektem RPO małopolskiego, a projektem SPO Infrastruktura i Środowisko. Zgodnie z założeniami, SPO IiS miał wspierać duże projekty z zakresu (a) renaturalizacji i ochrony ekosystemów; (b) przywracania drożności korytarzy ekologicznych; (c) ochrony gatunków, a regionalne programy operacyjne mniejsze projekty w tych sferach. Tymczasem w RPO małopolskim to założenie nie zostało do końca zrealizowane. Wnosimy więc o wyraźne wpisanie w projekcie RPO możliwości finansowania projektów: przyczyniających się do zahamowania strat różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach jej organizacji, czyli różnorodności wewnątrzgatunkowej, międzygatunkowej i ponadgatunkowej (ekosystemów i krajobrazów); pozwalających na odbudowę i udrażnianie korytarzy ekologicznych (leśnych, rzecznych i innych) zapewniających wymianę genów pomiędzy różnymi populacjami lokalnymi pozwalających na ochronę i utrzymanie siedlisk we właściwym stanie, lub przywracających ich właściwy stan przyczyniających się do renaturalizacji obszarów hydrograficznych i utrzymania obszarów wodno błotnych zmierzających do pozyskania gruntów pod obszary chronione (wykupy gruntów). Obecność komponentu mającego na celu "prezentację" walorów przyrodniczych, w tym udostępnianie obszarów chronionych, zwłaszcza dla turystyki o charakterze poznawczym, bazującej na chronionych walorach przyrodniczych, powinno być jednym z kryteriów oceny projektów. Sugerujemy przyjęcie bardziej precyzyjnych wskaźników monitorowania, odnoszących się do środowiska przyrodniczego i różnorodności biologicznej: a) powierzchnia (ha) zrenaturalizowanych i zabezpieczonych przed zniszczeniem ekosystemów;

b) liczba gatunków roślin i zwierząt wyprowadzonych regionalnie ze stanu zagrożenia; c) liczba punktów udrożnienia rzecznych i lądowych korytarzy ekologicznych. 2. Odnosząc się do priorytetu 6.4., zwracamy uwagę, że przewidziane tu regulacje rzek i budowa zbiorników retencyjnych mogą okazać się działaniami niszczącymi dla walorów przyrodniczych rzek w tym także dla stanu ich ichtiofauny (która jest przecież jednym z komponentów różnorodności biologicznej i jednym z komponentów atrakcyjności turystycznej województwa). Nie negując potrzeby zabezpieczenia przeciwpowodziowego, sprzeciwiamy się oparciu tego działania na dotychczasowym "Programie Małej Retencji województwa małopolskiego", który zawiera wiele działań niszczących dla przyrody; niemożliwych do przyjęcia z punktu widzenia zintegrowanego zarządzania rzekami i dolinami rzecznymi. Problem ten powinien zresztą zostać szczegółowo przeanalizowany w procedurze oceny oddziaływania RPO na środowisko. Proponujemy natomiast oparcie się przy realizacji tego działania na "Zasadach dobrej praktyki utrzymania rzek górskich", opracowanych w ubiegłym roku w RZGW Kraków, i będących wyrazem mądrego i nowoczesnego podejścia do utrzymania rzek. Wnosimy więc o wykreślenie z treści Priorytetu 6.4 powołania się na "Program Małej Retencji", a wpisanie, że priorytet ten powinien służyć wdrożeniu w województwie małopolskim cytowanych "Zasadach dobrej praktyki utrzymania rzek". W ramach działań, które powinny być finansowane w ramach tego priorytetu, należy (zgodnie z cytowanymi "Zasadami") ująć także renaturalizację koryt rzecznych, oraz likwidację zbędnych obiektów hydrotechnicznych. Do wskaźników monitorowania należałoby dodać konsekwentnie: (a) długość zrenaturalizowanych odcinków koryt rzecznych; (b) liczbę zlikwidowanych zbędnych obiektów hydrotechnicznych. 3. W części diagnostycznej Programu proponujemy rozwinięcie informacji o unikatowych walorach przyrodniczych Małopolski, a także o zamieszczenie mapki przyrodniczych obszarów chronionych (aktualnych i proponowanych), w tym także aktualnych i potencjalnych obszarów Natura 2000. Jest to znaczące uwarunkowanie dla realizacji działań RPO;. in obszary te wymagają szczególnej troski i uwagi, jeżeli chodzi o unikanie negatywnego wpływu przewidzianych w RPO inwestycji na środowisko i przyrodę. Do wiadomości: Małopolski Konserwator Przyrody RZGW w Krakowie

Klub Przyrodników ul. 1 Maja 22, 66-200-Świebodzin Konto: BZ WBK SA o/świebodzin nr 28 1090 1593 0000 0001 0243 0645 tel./fax 068 3828236, e-mail: kp@kp.org.pl, http:// www.kp.org.pl Świebodzin, 6 czerwca 2006 Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Klub Przyrodników, jako ogólnopolska organizacja społeczna zajmująca się ochroną przyrody, analizuje obecnie poszczególne Regionalne Programy Operacyjne pod kątem ich wpływu na przyrodę województw. Zapoznaliśmy się z projektem RPO umieszczonym na Waszej stronie internetowej. Uprzejmie prosimy o przyjęcie i rozważenie poniższych uwag. 1. Cieszymy się z ujęcia w Priorytecie IV RPO działań na rzecz "zachowania i ochrony istniejących zasobów dziedzictwa naturalnego, rozwoju infrastruktury turystycznej i edukacyjnej na terenach parków narodowych, obszarów Natura 2000 i leśnych kompleksów promocyjnych. Proponujemy jednak pewne uszczegółowienie tego zapisu, przez wymienienie na czym będą polegać "działania na rzecz zachowania i ochrony dziedzictwa naturalnego". Udostępnianie obszarów chronionych jest niewątpliwie potrzebne, lecz powinno być traktowane jako komponent projektów mających na celu ich skuteczniejszą ochronę, a nie jako cel sam w sobie. Proponujemy następujące sformułowanie: Ponadto będą realizowane projekty mające na celu: zahamowanie strat różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach jej organizacji, czyli różnorodności wewnątrzgatunkowej, międzygatunkowej i ponadgatunkowej (ekosystemów i krajobrazów); pozwalające na odbudowę i udrażnianie korytarzy ekologicznych (leśnych, rzecznych i innych) zapewniających wymianę genów pomiędzy różnymi populacjami lokalnymi ;

pozwalające na ochronę i utrzymanie siedlisk we właściwym stanie, lub przywracających ich właściwy stan; przyczyniające się do renaturalizacji obszarów hydrograficznych i utrzymania obszarów wodno błotnych; służące ochronie przyrodniczych obszarów chronionych: parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody, aktualnych i potencjalnych obszarów Natura 2000; zmierzające do pozyskania gruntów pod obszary chronione (wykupy gruntów); w miarę możliwości zawierające, jako zintegrowany komponent powiązany z ochroną przyrody, obok zasadniczych działań ochronnych, działania na rzecz jej udostępnienia i edukacji przyrodniczej społeczeństwa Ujęcie takie zapewni pełną komplementarność między projektem RPO małopolskiego, a projektem SPO Infrastruktura i Środowisko. Zgodnie z założeniami, SPO IiS miał wspierać duże projekty z zakresu (a) renaturalizacji i ochrony ekosystemów; (b) przywracania drożności korytarzy ekologicznych; (c) ochrony gatunków, a regionalne programy operacyjne mniejsze projekty w tych sferach. Sugerujemy równocześnie przyjęcie bardziej precyzyjnych wskaźników monitorowania, odnoszących się do środowiska przyrodniczego i różnorodności biologicznej: d) powierzchnia (ha) zrenaturalizowanych i zabezpieczonych przed zniszczeniem ekosystemów; e) liczba gatunków roślin i zwierząt wyprowadzonych regionalnie ze stanu zagrożenia; f) liczba punktów udrożnienia rzecznych i lądowych korytarzy ekologicznych. 2. Prosimy o zwrócenie szczególnej uwagi na fakt, ze niektóre "prośrodowiskowe" działania przewidziane w projekcie RPO w ramach priorytetu IV mogą znacząco i negatywnie oddziaływać na przyrodę, w tym szczególnie na różnorodność biologiczną. Dotyczy to w szczególności takich działań jak: Regulacja cieków wodnych (pogłębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych, itd.) może być niszcząca dla naturalnych ekosystemów rzek; Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z niezbędnymi drogami dojazdowymi może być niszcząca dla naturalnych ekosystemów w dolinach rzecznych; Budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. małej retencji - może być niszcząca dla przyrody w przypadku lokalizacji w miejscach występowania cennych ekosystemów; budowa zbiorników retencyjnych może także przerywać ciągłość ekologiczna rzek i wpływać negatywnie na ichtiofaunę; Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej (energia wiatrowa, wodna) elektrownie wiatrowe mogą negatywnie wpływać na

ptaki, zwłaszcza gdy są zlokalizowane na szlakach ich wędrówek; elektrownie wodne negatywnie wpływają na ekosystem cieku i ichtiofaunę. Prosimy o dokładne przeanalizowanie tych problemów w procedurze oceny oddziaływania RPO na środowisko. Dokładna analiza środowiskowych efektów poszczególnych przedsięwzięć inwestycyjnych w tej sferze (w tym bilans negatywnych i pozytywnych oddziaływań na środowisko, krajobraz, przyrodę i atrakcyjność turystyczną) powinna być istotnym kryterium kwalifikacji projektów objętych Priorytetem IV. Do wiadomości: Mazowiecki Konserwator Przyrody

Klub Przyrodników ul. 1 Maja 22, 66-200-Świebodzin Konto: BZ WBK SA o/świebodzin nr 28 1090 1593 0000 0001 0243 0645 tel./fax 068 3828236, e-mail: kp@kp.org.pl, http:// www.kp.org.pl Świebodzin, 3 czerwca 2006 Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego Departament Koordynacji Programów Operacyjnych 45-082 Opole, ul. Piastowska 14 Po zapoznaniu się z projektem RPO województwa opolskiego, przesyłamy w załączeniu nasze uwagi i wnioski. Uprzejmie informujemy, że Klub Przyrodników, jako ogólnopolska organizacja ekologiczna, prowadzi przegląd projektów RPO różnych województw, pod kątem ujęcia w nich działań z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego. Z uznaniem zauważamy, że w projekcie Waszego RPO znalazły się działania służące ochronie dziedzictwa przyrodniczego. Wierzymy, że z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju województwa są to działania warte podjęcia, tym bardziej że od zachowania różnorodności przyrodniczej i krajobrazu bezpośrednio zależy np. atrakcyjność turystyczna województwa i poszczególnych jego regionów. Również wobec aktualnych priorytetów polityki Unii Europejskiej, ujęcie zagadnień ochrony różnorodności biologicznej w RPO przyczyni się do lepszej jego oceny przez Komisję Europejską. Poniżej przesyłamy kilka wniosków szczegółowych, mających na celu jeszcze lepsze ujęcie tej sfery w RPO. Uważamy że specyfika przyrodnicza województwa i specyfika jego zasobów przyrodniczych zasługuje na kilkuzdaniowe podkreślenie w diagnozie. Podkreślamy, że województwo opolskie jest np. jedynym województwem w Polsce, posiadającym "Czerwoną Księgę" regionalnie zagrożonych wyginięciem gatunków roślin. Województwo opolskie przoduje także w innych opracowaniach zasobów przyrodniczych, np. było pierwszym w Polsce, w którym przygotowano regionalną koncepcję sieci Natura 2000. Uważamy za pożądane podkreślenie w RPO działań służących ochronie tych elementów przyrody, które służą ochronie "europejskiego dziedzictwa przyrodniczego" (sieć Natura 2000). Z poważaniem Do wiadomości Wojewódzki Konserwator Przyrody w Opolu