Warunki życia ludności Polski po akcesji do Unii Europejskiej dr Marta Pachocka Katedra Administracji Publicznej Kolegium Ekonomiczno-Społeczne Szkoła Główna Handlowa w Warszawie (KES SGH) Polskie Stowarzyszenie Badań Wspólnoty Europejskiej (PECSA) e-mail: marta.pachocka@sgh.waw.pl KONFERENCJA IBRKK WARSZAWA, 22.10.2014
Plan wystąpienia 1. Wprowadzenie 2. Warunki życia ludności kwestie definicyjne i metodologiczne 3. Przemiany warunków życia ludności Polski analiza 4. Rozwój społeczny Polski w świetle HDI analiza 5. Podsumowanie
Wprowadzenie Cel badania: syntetyczna analiza i ocena warunków życia ludności Polski w wybranych aspektach po roku 2000 na tle UE i jej państw członkowskich. Hipoteza badawcza: przystąpienie Polski do UE w 2004 r. przyczyniło się do poprawy krajowej sytuacji w obszarze warunków życia ludności, co wzmocniło pozycję międzynarodową państwa. Potwierdzają to wyniki uzyskiwane przez Polskę w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego zarówno w opracowaniach krajowych, jak i w raportach międzynarodowych. Metody badań niereaktywnych: metoda analizy dokumentów urzędowych, w tym danych statystycznych, metoda analizy treści, metoda komparatystyczna.
Wprowadzenie Zakres przestrzenny: Polska Unia Europejska Zakres czasowy: lata 2005 2012 (podstawowy) Zakres przedmiotowy: warunki życia ludności Polski w ujęciu przekrojowym w odniesieniu do wybranych zagadnień i w ujęciu porównawczym na tle UE i jej państw członkowskich Zakres przedmiotowy i metody badawcze wpisują się w dorobek różnych dyscyplin naukowych (m.in. ekonomii, socjologii, demografii, polityki publicznej i studiów europejskich).
Warunki życia ludności kwestie definicyjne i metodologiczne Społeczno-ekonomiczny wymiar życia ludności wielość pojęć: warunki życia/bytowe/bytu, jakość życia, poziom życia, dobrobyt. Wybrane badania statystyki publicznej jako źródło informacji o społecznoekonomicznych warunkach życia ludności Polski: Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych (BBGD), Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), Europejskie Badanie Dochodów i Warunków Życia Ludności (EU-SILC) Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia (EHIS). Interdyscyplinarny projekt Rady Monitoringu Społecznego Diagnoza Społeczna.
Jak badać warunki życia ludności w Polsce? Przykład 1: Diagnoza Społeczna Cel projektu: pozwolić na systematyczne i kompleksowe monitorowanie społeczno-ekonomicznych warunków życia społeczeństwa polskiego po 1989 r., uwzględniając wszystkie ważne ekonomiczne i pozaekonomiczne aspekty życia gospodarstw domowych i ich członków. Podział wskaźników społecznych: 1. obiektywny opis sytuacji życiowej respondenta (warunki życia/poziom życia) gospodarstwo domowe, 2. psychologiczne znaczenie sytuacji życiowej wyrażone subiektywną oceną respondenta (jakość życia) członkowie gospodarstwa domowego. Krajowy zasięg uniemożliwia porównania międzynarodowe.
Jak badać warunki życia ludności w Polsce? Przykład 2: Główny Urząd Statystyczny Pomiar jakości życia ludności jako kategorii wielowymiarowej: 1. zestaw obiektywnych warunków życia człowieka, 2. odczuwana przez człowieka subiektywna jakość życia (dobrobyt subiektywny). Obszary analizy jakości życia Polaków (GUS 2014): 1. materialne warunki życia, 2. główny rodzaj aktywności, praca, 3. zdrowie, 4. edukacja, 5. czas wolny i relacje społeczne, 6. bezpieczeństwo ekonomiczne i fizyczne, 7. państwo i podstawowe prawa, aktywność obywatelska, 8. jakość środowiska w miejscu zamieszkania, 9. subiektywny dobrobyt.
Jak badać warunki życia ludności w Polsce? Przykład 3: Eurostat EU-SILC Europejskie Badanie Dochodów i Warunków Życia Ludności od 2004 r. EU-SILC dostarcza porównywalnych danych dotyczących warunków życia ludności dla państw UE i państw trzecich. Zmienne obowiązkowe w badaniu: 1. cechy demograficzne respondentów, 2. proces edukacji, 3. stan zdrowia, 4. warunki mieszkaniowe, 5. aktywność ekonomiczna, 6. poziom i źródła dochodów, 7. deprywacja.
Przemiany warunków życia ludności Polski analiza Wskaźniki społeczne wybrane do analizy (z badania EU-SILC): 1. przeciętne roczne dochody ekwiwalentne netto na 1 osobę w euro, 2. odsetek gospodarstw domowych deklarujących, że przy aktualnym poziomie dochodów mają największe trudności, aby wiązać koniec z końcem, 3. wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, 4. wskaźnik zagrożenia ubóstwem monetarnym osób starszych po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych, 5. odsetek osób w wieku 18 lat i więcej oceniających swój stan zdrowia jako bardzo dobry, 6. odsetek osób w wieku 18 lat i więcej posiadających wyższe wykształcenie (co najmniej licencjat). Dane Eurostatu dla lat 2005 2012.
40,0 Odsetek gospodarstw domowych w państwach UE w 2005 r. i 2012 r., które wiążą koniec z końcem z wielką trudnością 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 państwa uporządkowane malejąco według danych za 2012 r. *dane z 2007 Źródło: Eurostat, EU-SILC, 01.09.2014. 2005 2012
70,0 Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w państwach UE w 2005 r. i 2012 r. 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 państwa uporządkowane malejąco według danych za 2012 r. *dane z 2006 r., **dane z 2007 r. Źródło: Eurostat, EU-SILC, 01.09.2014. 2005 2012
60,0 Odsetek osób w wieku 18 lat i więcej oceniających swój stan zdrowia jako bardzo dobry w państwach UE w 2005 r. i 2012 r. 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 państwa uporządkowane malejąco według danych za 2012 r. *dane z 2007 r. Źródło: Eurostat, EU-SILC, 01.09.2014. 2005 2012
40,0 Odsetek osób w wieku 18 lat i więcej z wyższym wykształceniem (co najmniej licencjat) w państwach UE w 2005 r. i 2012 r. 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 państwa uporządkowane malejąco według danych za 2012 r. *dane z 2007 r. Źródło: Eurostat, EU-SILC, 01.09.2014. 2005 2012
Rozwój społeczny Polski w świetle HDI analiza Wskaźnik Rozwoju Społecznego UNDP jako syntetyczna miara oceny postępów poszczególnych państw w trzech obszarach życia ludzi: 1. długie i zdrowe życie, 2. dostęp do wiedzy, 3. dostatni standard życia. Cząstkowe wskaźniki rozwoju społecznego (od 2010): 1. oczekiwane dalsze trwanie życia w chwili urodzenia dla obszaru zdrowia, 2. średnia liczba lat edukacji otrzymanej w ciągu życia przez osoby dorosłe w wieku 25 lat i więcej oraz oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia dla obszaru edukacji, 3. dochód narodowy brutto per capita w USD, liczony według parytetu siły nabywczej waluty (PPP $) dla obszaru standardu życia.
Rozwój społeczny Polski w świetle HDI analiza 1. W 2013 r. Polska podobnie jak Litwa zajęła 35. miejsce na 187 pod względem wartości HDI (na 17. miejscu na 25 przy ograniczeniu wyników HDI do UE-28). 2. Wśród państw UE najwyższą pozycję zajęła Holandia (1.), a najniższą Bułgaria (25.). 3. W ogólnym rankingu HDI 2013 liderem jest państwo europejskie spoza UE Norwegia. Z kolei pierwsza wśród państw Unii Holandia jest 4., a drugie Niemcy są 6. 4. W rankingu UE-28 według HDI przeważająca większość państw należy do grupy państw bardzo wysoko rozwiniętych społecznie. W ogólnym rankingu HDI grupa ta liczy 49 krajów. 5. Z członków UE-28 tylko Rumunia i Bułgaria zostały ocenione niżej, zaliczając się tym samym do grupy państw wysoko rozwiniętych społecznie. 6. Reasumując, w rankingu HDI ograniczonym do UE-28, wyższym poziomem rozwoju społecznego w 2013 r. wykazują się państwa starej Unii, z wyjątkiem czterech państw południa. Najsłabiej prezentują się natomiast nowe państwa przyjęte w 2007 r.
wartość wskaźnika 0,950 0,900 0,850 0,800 0,750 Trend wartości wskaźnika HDI dla Polski w ujęciu porównawczym w latach 2000-2013 0,915 0,915 0,901 0,904 0,874 0,888 0,889 0,890 0,879 0,885 0,870 0,871 0,873 0,874 0,874 0,849 0,855 0,856 0,858 0,861 0,861 0,845 0,833 0,834 0,826 0,821 0,817 0,806 0,803 0,816 0,822 0,822 0,784 0,805 0,780 0,790 0,773 0,776 0,777 0,766 0,749 0,714 0,700 2000 2005 2008 2010 2012 2013 Holandia Słowenia Republika Czeska Polska Portugalia Bułgaria Grupa państw o bardzo wysokim poziomie rozwoju społecznego Źródło: UNDP, Table 2: Human Development Index trends, 1980-2013, 01.09.2014.
Podsumowanie 1. Polska jako stosunkowo młoda demokracja i gospodarka rynkowa w ostatnich latach w zauważalny sposób zbliżyła się do poziomu rozwoju społecznego charakteryzującego wysoko rozwinięte demokratyczne państwa na świecie, w tym państwa UE-15. 2. Ogólna poprawa w warunkach życia ludności Polski jest uwarunkowana wieloma czynnikami o zróżnicowanym charakterze, z których znaczna część wynika z przygotowań podjętych jeszcze w połowie lat 90. XX w. na rzecz akcesji do UE i następnie z dekady faktycznego członkostwa w tym ugrupowaniu regionalnym. 3. Obecność w UE stwarza wszystkim państwom członkowskim korzystne warunki brzegowe do nieustannej poprawy warunków życia ich mieszkańców, m.in. poprzez koordynację działań w zakresie polityk krajowych, w tym społecznej i gospodarczej.
Dziękuję Państwu za uwagę! marta.pachocka@sgh.waw.pl