opracowanie: Agnieszka Urbanowska konsultacja merytoryczna: prof. Włodzimierz Bolecki tłumaczenie: Silvia Bruni, Italicus, konsultacja Marta Herling Realizzazione Agnieszka Urbanowska Supervisione testi prof. Włodzimierz Bolecki Traduzione Silvia Bruni, Italicus, rivista da Marta Herling podróż polsko-włoska viaggio polacco-italiano
G ustaw Herling-Grudziński, jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy, urodził się w 1919 roku w folwarku Skrzelczyce, kilkadziesiąt kilometrów od Kielc. Jego ojciec był właścicielem niewielkiego majątku oraz młyna w miejscowości Suchedniów. Uczęszczał do gimnazjum w Kielcach. Debiutował jeszcze jako uczeń reportażem o Górach Świętokrzyskich opublikowanym w warszawskim piśmie Kuźnia Młodych. W latach 1937 1939 był studentem polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim i znakomicie zapowiadającym się krytykiem literackim, który mimo młodego wieku miał w swoim dorobku wybitne eseje i recenzje. G ustaw Herling-Grudziński, uno dei più grandi scrittori polacchi, nacque nel 1919 nella campagna di Skrzelczyce, a poche decine di chilometri da Kielce. Suo padre era proprietario di un podere e di un mulino nella località di Suchedniów. Herling-Grudziński frequentò il ginnasio di Kielce e debuttò ancora studente con un reportage sulle montagne di Santa Croce, pubblicato nella rivista di Varsavia «Kuźnia Młodych». Negli anni 1937 1939 fu studente di polonistica all Università di Varsavia e si fece apprezzare come acuto critico letterario: nonostante la giovane età, fu già autore di saggi e recensioni di rilievo. Gustaw Herling-Grudziński w Dragonei / A Dragonea Pierwszą moją ważną decyzją życiową był wybór kierunku studiów, co zrobiłem wbrew mojej rodzinie, która uważała, że powinienem wybrać kierunek bardziej praktyczny. Następną ważną decyzją było wstąpienie do jednej z pierwszych podziemnych organizacji niepodległościowych o nazwie PLAN (Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa). Gustaw Herling-Grudziński, Najkrótszy przewodnik po sobie samym La prima importante decisione della mia vita è stata la scelta del corso degli studi: la presi contro la volontà dei miei familiari i quali ritenevano che avrei dovuto optare per un indirizzo più pratico. La successiva importante decisione è stata quella di entrare in una delle prime organizzazioni clandestine della resistenza: la PLAN (Azione Popolare Polacca per l Indipendenza). Po wybuchu II wojny światowej, jako emisariusz tajnej organizacji niepodległościowej PLAN, w październiku 1939 roku Herling-Grudziński znalazł się na wschodnich terenach Rzeczypospolitej (Lwów, Grodno). Tam został aresztowany przez NKWD. Po przesłuchaniach trafił do so- Gustaw Herling-Grudziński, Breve racconto di me stesso Dopo lo scoppio della seconda guerra mondiale, come delegato dell organizzazione clandestina per l indipendenza PLAN, nell ottobre del 1939, Herling-Grudziński si trovò nei territori orientali della Polonia (Leopoli, Grodno). Qui venne arrestato dall NKWD. Dopo aver subito gli inter- 5
6 order Virtuti Militari / Ordine Virtuti Militari wieckiego obozu pracy w Jercewie k. Archangielska nad Morzem Białym. W łagrze spędził półtora roku, pracując przy wyrębie lasu i rozładunku pociągów. Zwolniony na początku 1942 roku, dołączył do Armii Polskiej gen. Władysława Andersa, z którą przez Persję i Egipt dotarł do Włoch, gdzie walczył pod Monte Cassino. Za udział w tej bitwie otrzymał order Virtuti Militari. Koniec wojny i włączenie Polski do systemu sowieckiego oznaczało dla pisarza konieczność pozostania na emigracji. W 1946 roku Herling- -Grudziński był współzałożycielem, razem z Jerzym Giedroyciem, najważniejszego polskiego pisma emigracyjnego miesięcznika Kultura. Pierwszym miejscem zamieszkania pisarza był Rzym, potem Londyn, a w latach 1952 1955 Monachium (po śmierci pierwszej żony, Krystyny). W 1955 roku Herling-Grudziński ożenił się z Lidią Croce, córką słynnego włoskiego filozofa Benedetta Crocego, i osiadł na stałe w Neapolu. zaświadczenie zakończenia służby wojskowej / certificato di congedo del servizio militare rogatori da parte della polizia sovietica, fu trasferito nel campo di lavoro di Ercevo, nella regione di Arcangelo, sul Mar Bianco. Trascorse nel gulag un anno e mezzo lavorando come tagliaboschi e allo scarico dei treni. Rimesso in libertà all inizio del 1942 si unì al II Corpo d Armata Polacco del generale Władysław Anders con il quale, attraverso la Persia e l Egitto, giunse in Italia e combatté a Montecassino. Per aver preso parte a questa battaglia è stato insignito dell onorificenza Virtuti Militari. La fine della guerra e l inclusione della Polonia nel sistema sovietico costrinsero lo scrittore all esilio. Nel 1946 Herling-Grudziński fu co-fondatore, insieme a Jerzy Giedroyc, della più importante rivista dell emigrazione polacca il mensile «Kultura». Visse inizialmente a Roma, poi a Londra e, negli anni 1952 1955, a Monaco (dopo la scomparsa della prima moglie Krystyna). Nel 1955 Herling-Grudziński sposò Lidia Croce, terzogenita di Benedetto Croce, stabilendosi definitivamente a Napoli. we własnym gabinecie w Neapolu / Nel suo studio a Napoli
Dom na via Crispi ma dwa poziomy, gabinet ojca mieścił się wciąż się mieści na parterze. Ojciec spędzał w nim większość dnia, szukając tam samotności, skupienia na pisarstwie. Gabinet ten nie był jednak zwykłym pokojem do pracy, lecz miejscem, gdzie Gustaw Herling-Grudziński zbudował swój świat. Być może stworzył w nim nawet własną Polskę. Marta Herling La casa di via Crispi ha due piani, lo studio di mio padre era ed è tuttora al pianoterra. Vi passava la maggior parte della giornata cercandovi solitudine, raccoglimento nella scrittura. ( ) Questo studio non era tuttavia una semplice stanza di lavoro ma il luogo in cui Gustaw Herling-Grudziński costruiva il suo mondo. Forse vi ha creato persino la sua Polonia. Marta Herling Dopo la fine della guerra Herling-Grudziński divenne uno degli scrittori polacchi in esilio più attivi e più noti. Pubblicò su riviste polacche (la londinese «Wiadomości» e la parigina «Kultura») e periodici italiani, fra cui «Tempo Presente», «Il Mondo», il «Corriere della sera», «Il Giornale». Nello stesso periodo strinse amicizia e stretta collaborazione con Nicola Chiaromonte e Ignazio Silone. Negli anni 1952 1955, dopo un periodo di intenso lavoro presso l Emittente Polacca Radio Wolna Europa, Herling-Grudziński continuò la collaborazione con la stessa emittente fino alla fine degli anni Sessanta con scritti pubblicistici, recensioni e rassegne stampa. D altro lato le opere letterarie dello scrittore, spietatamente critiche nei confronti dell ideologia comunista (come Un mondo a parte), sono state assolutamente vietate nella Polonia comunista e hanno cominciato ad apparire soltanto grazie all avvio, nel 1976, del cosiddetto drugi obieg (secondo circuito), cioè al di fuori del sistema della censura statale. Po zakończeniu wojny Herling-Grudziński stał się jednym z najaktywniejszych i najbardziej znanych polskich pisarzy emigracyjnych. Publikował w pis mach polskich ( Wiadomości londyńskie i Kultura paryska) oraz w czasopismach włoskich, takich jak Tempo Presente, Il Mondo, Corriere della sera, Il Giornale. Przyjaźnił się i blisko współpracował w tym czasie z pisarzami włoskimi Nicola Chiaromonte oraz Ignazio Silone. Po okresie intensywnej pracy w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w latach 1952 1955 Herling-Grudziński kontynuował współpracę z tą rozgłośnią do końca lat 60., przygotowując felietony, recenzje i przeglądy prasy. Natomiast utwory literackie pisarza, bezlitośnie krytykujące ideologię komunistyczną (np. Inny Świat), w Polsce komunistycznej były całkowicie zakazane zaczęły się ukazywać dopiero dzięki powstaniu w 1976 roku tzw. drugiego obiegu, czyli poza systemem cenzury państwowej. Ruch Solidarności i wydarzenia stanu wojennego Herling-Grudziński komentował w Dzienniku pisanym nocą oraz w opowiadaniach Cud i Dżuma w Neapolu. Złożyły się one na jego pierwszą książkę opublikowaną (w roku 1997) w Wydawnictwie Literackim, z którym nazwisko pisarza pozostaje związane do dziś. Po upadku komunizmu Herling-Grudziński trzykrotnie odwiedził ojczyznę. Przestałem być pisarzem emigracyjnym, a stałem się pisarzem polskim mieszkającym w Neapolu stwierdził. Był doktorem honoris causa trzech uniwersytetów: w Poznaniu, Lublinie i w Krakowie. Zmarł we Włoszech 4 lipca 2000 roku. Podstawowymi tematami jego twórczości były: problem totalitaryzmu, kwestie etyczne (problem zła jako doświadczenia XX wieku), refleksje nad istotą chrześcijaństwa oraz miejscem sztuki w kulturze i życiu człowieka. Gustaw Herling-Grudziński przed siedzibą Wydawnictwa Literackiego / Davanti alla sede della casa editrice Wydawnictwo Literackie Il movimento di Solidarność e gli eventi legati alla legge marziale (o stato di guerra) sono stati commentati da Herling-Grudziński nel Diario scritto di notte e nei racconti Il miracolo e La peste a Napoli. Essi sono raccolti nel suo primo libro pubblicato nel 1997 da Wydawnictwo Literackie, la casa editrice alla quale il nome dello scrittore è tuttoggi legato. Dopo la caduta del comunismo Herling-Grudziński è ritornato nel suo paese natale tre volte. Ho smesso di essere uno scrittore in esilio, ma sono diventato uno scrittore polacco che vive a Napoli affermò. È stato insignito del titolo di dottore honoris causa da tre università: a Poznan, Lublino e a Cracovia. Si è spento a Napoli il 4 luglio 2000. I temi centrali della sua opera furono: il totalitarismo, le questioni etiche (il problema del male come esperienza del XX secolo), le riflessioni sull essenza del cristianesimo e sull arte nella cultura e nella vita dell uomo. Wydawca, właścicielka Wydawnictwa Literackiego Vera Michalski- Hoffmann (z prawej) oraz Anna Zaremba, Prezes WL / L editore, la proprietaria di Wydawnictwo Literackie Vera Michalski-Hoffmann (a destra) e Anna Zaremba, direttrice editoriale di WL 8 9
>>> Inny Świat. Zapiski sowieckie >>> Un mondo a parte. S woje H erling-grudziński scrisse la sua opera più celebre negli anni 1949 1950, quasi senza cancellature. Il libro è stato pubblicato nel 1951 a Londra, tradotto in inglese, e soltanto due anni più tardi nell originale polacco. Per la prima edizione in Polonia (nel secondo circuito) ha dovuto attendere il 1980, mentre per la prima pubblicazione ufficiale, il 1989. Fino ad allora Un mondo a parte ha costituito uno dei titoli più popolari del movimento editoriale clandestino in Polonia. Dopo la caduta del comunismo è entrato a far parte delle letture scolastiche. Forte di una popolarità inesauribile, il libro ha visto più volte la ristampa presso Wydawnictwo Literackie: nel 2000 (serie Lekcja Literatury, edizione preceduta da un colloquio di Włodzimierz Bolecki con l autore) e nel 2010 (con un introduzione curata da Anne Applebaum, che nel suo celebre libro Gulag fa più volte riferimento a Un mondo a parte). Fino ad oggi sono apparse in tutto il mondo 45 edizioni diverse del libro nell originale polacco e nelle traduzioni in inglese, svedese, argentino, arabo, cinese, giapponese, tedesco, italiano, francese, russo, ceco, spagnolo, bulgaro, ungherese, olandese e ucraino. In Un mondo a parte Herling-Grudziński ha riportato le esperienze vissute in un campo di lavoro della Russia sovietica. Descrivendo la vita quotidiana nel mondo a parte del gulag e i destini najbardziej znane dzieło Herling-Grudziński napisał w latach 1949 1950, prawie bez skreśleń. Opublikowane zostało w 1951 roku w Londynie w tłumaczeniu na język angielski, a dopiero dwa lata później w oryginale, po polsku. Na pierwsze wydanie krajowe (w drugim obiegu) przyszło mu czekać do roku 1980, a na pierwsze oficjalne do 1989. Do tego czasu Inny Świat stał się jednym z najpopularniejszych tytułów podziemnego ruchu wydawniczego w Polsce. Po upadku komunizmu został lekturą szkolną. Ciesząca się niesłabnącą popularnością książka ukazała się w Wydawnictwie Literackim w roku 2000 (seria Lekcja Literatury, wydanie poprzedzone rozmową Włodzimierza Boleckiego z autorem) oraz w 2010 (ze wstępem Anne Applebaum, która w swojej znanej książce Gułag wielokrotnie powołuje się na Inny Świat). Dotychczas na całym świecie ukazało się 45 różnych wydań książki w polskim oryginale oraz w tłumaczeniach na języki: angielski, szwedzki, argentyński, arabski, chiński, japoński, niemiecki, włoski, francuski, rosyjski, czeski, hiszpański, bułgarski, węgierski, holenderski i ukraiński. Herling-Grudziński w Innym Świecie podzielił się swoimi doświadczeniami z obozu pracy w sowieckiej Rosji. Opisując życie codzienne w innym świecie łagru oraz losy współwięźniów, stworzył nawiązującą do Dostojewskiego opowieść o istocie totalitaryzmu, granicach człowieczeństwa, o upadku i zdziczeniu człowieka, ale również o heroicznym usiłowaniu ocalenia zasad moralnych wolnego świata; o przetrwaniu, nadziei, wolności, prawdzie, miłości i przyjaźni. dei compagni di prigionia, ha creato un racconto che, richiamandosi a Dostoevskij, tocca l essenza del totalitarismo, i limiti dell umanità, la caduta e l abbrutimento dell uomo ma anche il tentativo eroico di salvataggio dei principi morali del mondo libero; la costanza, la speranza, la libertà, la verità, l amore e l amicizia. Zawsze zachowywałem się tak, żeby mówić prawdę i służyć prawdzie. Mój Inny Świat powstał z potrzeby prawdy. Moi współwięźniowie mnie do tego zobowiązali. Żegnali mnie słowami: napisz o nas prawdę. Gustaw Herling-Grudziński, Najkrótszy przewodnik po sobie samym Sono sempre stato guidato nella mia vita dal desiderio di dire la verità e di servire la verità. Il mio Un mondo a parte nacque da una esigenza di verità. ( ) Sono stati i miei compagni di prigionia a indurmi a questo. Mi hanno salutato con le parole: scrivi su di noi la verità. Gustaw Herling-Grudziński, Breve racconto di me stesso Okładki wydań,,innego Świata,, / Copertine di varie edizioni di,,un mondo a parte,, 10 11
>>> Opowiadania >>> Racconti P ierwszym opowiadaniem Herlinga-Grudzińskiego był opublikowany w 1956 roku w Kulturze Książę Niezłomny (osnuty wokół tematu emigracji włoskiej w okresie faszyzmu). Dwa ostatnie utwory, niedokończone, odnalezione w archiwum Wędrowiec cmentarny oraz Wiek biblijny i śmierć ukazały się w Wydawnictwie Literackim już po śmierci pisarza. Łącznie Herling-Grudziński napisał ponad pięćdziesiąt opowiadań. Ogłaszał je w zbiorach, na łamach prasy, a niektóre włączał do Dziennika pisanego nocą. I l primo racconto di Herling-Grudziński, intitolato Il principe Costante (sul tema dell emigrazione italiana durante il fascismo) fu pubblicato nel 1956 in «Kultura». I due ultimi racconti, rimasti incompiuti e rinvenuti nell archivio Il vagabondo per i cimiteri e L età biblica e la morte sono usciti presso Wydawnictwo Literackie dopo la scomparsa dello scrittore. Herling-Grudziński è autore di più di cinquanta racconti. Li pubblicò in raccolte, su giornali e riviste, inserendone la maggior parte nel Diario scritto di notte. Okładki polskich i włoskich wyborów opowiadań:,,wędrowiec cmentarny,,,,,wiek biblijny i śmierć,,,,,skrzydła ołtarza,,,,,l, Isola,,,,,Dwie historie -,Wieża. Cud,, / Copertine di racconti in edizioni polacche e italiane Już wczesne opowiadania, takie jak Wieża i Pieta dell Isola, wydane w tomie Skrzydła ołtarza, odsłoniły nowe oblicze autora Innego Świata pisarza metafizycznego i religijnego, artysty zafascynowanego sztuką i pejzażem Włoch. Già i primi racconti, come La torre e Pietà dell Isola, editi nel volume Pale d altare, svelano un nuovo volto dell autore di Un mondo a parte quello di uno scrittore metafisico e religioso, di un artista preso dal fascino per l arte e il paesaggio italiani. Nie tworzę opowiadań nieosobistych, co przecież od wieków robią inni pisarze. W każdym moim opowiadaniu jest pępowina łącząca je z moim życiem. Gustaw Herling-Grudziński, Rozmowy w Neapolu Non creo racconti impersonali, come fanno invece da secoli altri scrittori. In ogni mio racconto vi è un cordone ombelicale che lo lega alla mia vita. Gustaw Herling-Grudziński, Conversazioni a Napoli Zło, zdaniem Herlinga, jest nieusuwalną częścią ludzkiej natury i każdy z nas w sprzyjającej sytuacji, każdy tzw. przyzwoity człowiek może stać się bestią. Świadomość tego nie oznacza kapitulacji, przeciwnie jest częścią gorzkiej i pozbawionej złudzeń wiedzy o naturze człowieczej. Zdzisław Kudelski Il male, secondo Herling, è una parte irremovibile della natura umana e in una situazione scatenante ognuno di noi, ogni persona per bene, può trasformarsi in una bestia. La consapevolezza di questo fatto non significa una resa ma, al contrario, è parte di una nozione amara e priva di illusioni sulla natura umana. Zdzisław Kudelski 12 13
>>> Dziennik pisany nocą: 1971 2000 >>> Dario scritto di notte: 1971 2000 D ziennik Herlinga-Grudzińskiego zastąpił na łamach paryskiej Kultury Dziennik zmarłego w 1969 roku Witolda Gombrowicza. Publikowany był nieregularnie od roku 1971 do połowy lat 90.; fragmenty przedrukowywano również (po roku 1989) w Tygodniku Powszechnym. Od 1996 roku zaczął się ukazywać w weekendowym dodatku do gazety codziennej Rzeczpospolita. W latach 2011 2012 Dziennik pisany nocą został wznowiony w trzytomowej edycji przez Wydawnictwo Literackie. Pisany przez niemal trzydzieści lat, aż do śmierci, i ogłaszany na bieżąco Dziennik... był dla Herlinga-Grudzińskiego formą spontanicznego reagowania na rzeczywistość. Pisarz komentował w nim wydarzenia polityczne, analizował historię, rozważał problemy sztuki i religii, w centrum uwagi umieszczając Sulla rivista «Kultura», pubblicata in polacco a Parigi, il diario di Herling-Grudziński ha sostituito il Diario di Witold Gombrowicz, scomparso nel 1969. Fu pubblicato a cadenza irregolare a partire dal 1971 fino alla metà degli anni Novanta; alcuni frammenti hanno visto la ristampa anche (dopo il 1989) su «Tygodnik Powszechny». Dal 1996 è stato pubblicato sul supplemento domenicale del quotidiano «Rzeczpospolita». Negli anni 2011 2012 il Diario scritto di notte è stato ristampato da Wydawnictwo Literackie in una edizione integrale in tre volumi. Scritto nell arco di circa trent anni, fino alla morte e pubblicato all istante, il Diario scritto di notte è stato per Herling- Grudziński una forma di reazione spontanea alla realtà. Lo scrittore ha commentato in esso gli eventi politici, ha analizzato la storia, ha riflettuto su problemi legati all arte e alla religione, concentrando l attenzione Marta Herling z ojcem w jego gabinecie / Marta Herling con il padre nel suo studio Kiedyś, nie pamiętam ile mogłam mieć lat, obudziło mnie szybkie, rytmiczne bum, bum, bum. Niekończące się, niemal biegnące kroki. Jak na więziennym spacerniaku. W pierwszej chwili przeraziłam się: coś się stało. W końcu zorientowałam się, że to są kroki ojca. Tak pracował. Chodził godzinami, głośno, szybko i nerwowo maszerował. Często te kroki cichły nad ranem Marta Herling Una volta, non ricordo quanti anni avessi, fui svegliata da un veloce e ritmico bum, bum, bum. Passi incessanti, quasi di corsa. Come nella passeggiata in un carcere. Dapprima mi spaventai: cosa è successo? Alla fine mi resi conto che quelli erano i passi di mio padre. Lui lavorava così. Camminava per ore, marciando forte, velocemente e con nervosismo. Spesso questi passi cessavano al mattino Marta Herling 14
sprawy o wymiarze uniwersalnym, a nie osobistym. Idealny dziennik wyobrażał sobie tak: Obok Dziennika Gombrowicza, Dziennik pisany nocą jest najwybitniejszym utworem diarystycznym w literaturze polskiej XX w. su questioni di portata universale, non personale. Egli così immaginava un diario ideale: Przesuwa się w nim raz szybciej, raz wolniej, raz na scenie, raz w tle, historia spuszczona z łańcucha. (...) A w lewym dolnym rogu, wzorem niektórych malowideł renesansowych, miniaturowy i ledwie naszkicowany autoportret obserwatora i kronikarza. Gustaw Herling-Grudziński, Dziennik pisany nocą, 3 II 1979 Si fa avanti in esso ora più velocemente, ora più lentamente, ora sulla scena, ora dietro le quinte, una storia sciolta dalle catene. (...) E nell angolo in basso a sinistra, come in certi dipinti rinascimentali, l autoritratto in miniatura e schizzato appena dell osservatore e cronista. Gustaw Herling-Grudziński, Diario scritto di notte, 3 II 1979 Accanto al Diario di Gombrowicz, il Diario scritto di notte è l opera diaristica di maggior spicco nella letteratura polacca del XX secolo. Gustaw Herling-Grudziński z żoną Lidią Croce / Gustaw Herling-Grudziński con la moglie Lidia Croce 16
>>> Dzieła zebrane >>> Opere complete Wierzę, że ta monumentalna edycja stanie się wielkim wydarzeniem literackim. Ojcu W ydawnictwo Literackie podjęło się wydania Dzieł zebranych Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, w wielotomowej krytycznej edycji pod redakcją prof. Włodzimierza Boleckiego, historyka literatury i wybitnego znawcy twórczości autora Innego Świata. Dzieła zebrane opracowuje zespół złożony z kilkunastu edytorów. Pierwszy tom ukazał się w 2009 roku w 90. rocznicę urodzin pisarza. Zakończenie serii planowane jest na rok 2019. W ydawnictwo Literackie ha intrapreso la pubblicazione delle Opere complete (Dzieła zebrane) di Gustaw Herling-Grudziński con un edizione critica in più volumi a cura del prof. Włodzimierz Bolecki, storico della letteratura ed eminente conoscitore della sua produzione letteraria. Le Opere complete sono curate da una équipe composta da diversi redattori. Il primo volume è apparso nel 2009, nella ricorrenza del 90 anniversario della nascita dello scrittore. La conclusione della serie è prevista per il 2019. niezmiernie zależało na pełnym wydaniu jego pism i przed śmiercią powierzył swojej rodzinie zadanie, by czuwać nad realizacją tego projektu. Mam głęboką nadzieję, że przygotowywana przez WL edycja przyczyni się do odkrycia pisarza, którego nie całkiem jeszcze znamy. Pierwsze dwa tomy Dzieł zawierają bowiem jego mniej znane utwory z lat przedwojennych i powojennych. Porządkując archiwum ojca, odnaleźliśmy zupełnie nieznane teksty Wędrowca cmentarnego oraz Wiek biblijny i śmierć, które WL opublikował w osobnych edycjach, pozostałe ukażą się drukiem już niebawem. Marta Herling Credo che questa edizione monumentale costituirà un grande evento letterario. A mio padre premeva molto che i suoi scritti venissero pubblicati integralmente e ci ha affidato il compito di seguire la realizzazione di questo progetto. È mia profonda speranza che l edizione pubblicata da Wydawnictwo Literackie contribuisca alla scoperta di uno scrittore che ancora non conosciamo del tutto. I primi due volumi delle Opere contengono infatti i suoi scritti meno noti risalenti agli anni prima e dopo la guerra. Ordinando l archivio di mio padre abbiamo rinvenuto testi finora inediti Il vagabondo per i cimiteri e L età biblica e la morte, che WL ha già pubblicato in volumi separati; altri vedranno a breve la stampa. Marta Herling Z Czesławem Miłoszem i Włodzimierzem Boleckim.,,Trzy zimy,, były dla młodego Herlinga-Grudzińskiego wielkim literackim przeżyciem. Z Czesławem Miłoszem łączyła go długoletnia znajomość i wzajemny szacunek, ale dzieliły zasadnicze różnice zdań. / Con Czesław Miłosz e Włodzimierz Bolecki.,,Tre inverni,, furono recensiti dal giovane Herling-Grudziński come una grande esperienza letteraria. Fu legato a Czesław Miłosz da una lunga amicizia e rispetto reciproco, anche se vi furono fra di loro fondamentali differenze di opinioni. Dotychczas w serii Dzieł zebranych ukazały się: 1. Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1935 1946, tom 1 (2009) 2. Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1947 1956, tom 2 (2010) Finora nella serie Opere complete sono usciti: 1. Recensioni, saggi, discussioni letterarie 1935 1946, volume 1 (2009) 2. Recensioni, saggi, discussioni letterarie 1947 1956, volume 2 (2010) 18 19
W przygotowaniu kolejne tomy: 3. Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1957 2000, tom 3 (ukaże się w 2013) 4. Inny Świat, Dziennik podróży do Burmy 5. Opowiadania wszystkie 6. Dziennik pisany nocą 7. Szkice o literaturze rosyjskiej ( Upiory rewolucji ) 8. Eseje 9. Pisma o sztuce 10. Pisma włoskie 11. Najkrótszy przewodnik po sobie samym oraz inne szkice 12. Rozmowy z Dragonei oraz Rozmowy w Neapolu 13. Wywiady 14. Wybór korespondencji 15. Varia Volumi successivi in preparazione: 3. Recensioni, saggi, discussioni letterarie 1957 2000, volume 3 (uscirà nel 2013) 4. Un mondo a parte, Diario di viaggio in Birmania 5. Tutti i racconti 6. Diario scritto di notte 7. Saggi sulla letteratura russa ( I fantasmi della rivoluzione ) 8. Saggi 9. Scritti sull arte 10. Scritti italiani 11. Breve racconto di me stesso e altri saggi 12. Conversazioni da Dragonea e Conversazioni a Napoli 13. Interviste 14. Corrispondenza scelta 15. Varia W latach 1994 2002 na polskim rynku ukazało się także wydanie popularne najważniejszych utworów Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, pod redakcją Zdzisława Kudelskiego. Negli anni 1994 2002 le principali opere di Gustaw Herling-Grudziński sono apparse sul mercato polacco anche nelle edizioni popolari, curate da Zdzisław Kudelski. Książki Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w Wydawnictwie Literackim (Kraków): Libri di Gustaw Herling-Grudziński editi da Wydawnictwo Literackie: Cud. Dżuma w Neapolu (1997) Il miracolo. La peste a Napoli (1997) Podróż do Burmy (1999) Viaggio in Birmania (1999) Inny Świat (Lekcja Literatury z Gustawem Herlingiem-Grudzińskim i Włodzimierzem Boleckim) (2000, 2002) Un mondo a parte (2000) Najkrótszy przewodnik po sobie samym (2000) Breve racconto di me stesso (2000) Skrzydła ołtarza (Lekcja Literatury z Włodzimierzem Boleckim) (2001, 2004) Pale d altare (2001) Wędrowiec cmentarny (2006) Il vagabondo per i cimiteri (2006) Wiek biblijny i śmierć (2007) L età biblica e la morte (2007) Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1935 1946, Dzieła Zebrane, tom 1 (2009) Recensioni, saggi, discussioni letterarie 1935 1946, Opere riunite, volume 1 (2009) Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1947 1956, Dzieła Zebrane, tom 2 (2010) Recensioni, saggi, discussioni letterarie 1947 1956, Opere riunite, volume 2 (2010) Inny Świat (2010) (wstęp Anne Applebaum) Un mondo a parte (2010) (prefazione di Anne Applebaum) Dziennik pisany nocą, tom 1: 1971 1981 (2011) Diario scritto di notte, volume 1: 1971 1981 (2011) 20 21
Dziennik pisany nocą, tom 2: 1982 1992 (2012) Diario scritto di notte, volume 2: 1982 1992 (2012) Dziennik pisany nocą, tom 3: 1993 2000 (2012) Diario scritto di notte, volume 3: 1993 2000 (2012) Tra le sue opere edite in italiano ricordiamo: Przekłady dzieł Herlinga-Grudzińskiego na język włoski (wybór): Due racconti. La Torre Il Miracolo (Scheiwiller, Milano 1990) Dwa opowiadania. Wieża Cud (Scheiwiller, Mediolan 1990) Gli spettri della rivoluzione (Il ponte alle grazie, Firenze 1991) Widma rewolucji (Ponte alle Grazie, Florencja 1991) Diario scritto di notte (scelta di brani da Dziennik pisany nocą, a cura di Gustaw Herling e Francesco M. Cataluccio, Feltrinelli, Milano 1992) Dziennik pisany nocą (wybór tekstów z Dziennik pisany nocą pod red. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Francesca M. Catalucciego, Feltrinelli, Mediolan 1992) Un mondo a parte (Feltrinelli, Milano1994, 2003, 2010) Inny Świat (Feltrinelli, Mediolan1994, 2003, 2010) L isola (Mondadori, Milano 1994) Wyspa (Mondadori, Mediolan 1994) I due volumi di racconti: Dwa tomy opowiadań: Ritratto veneziano (Feltrinelli, Milano 1995) e Don Ildebrando (Feltrinelli, Milano 1999) Portret wenecki (Feltrinelli, Mediolan 1995) i Don Ildebrando (Feltrinelli, Mediolan 1999) (con Titti Marrone) Controluce, Pironti, Napoli 1995 Pod światło (we współpracy z Titti Marrone, Neapol 1995) Le perle di Vermeer, Fazi editore, Roma 1997 Perły Vermeera (Fazi editore, Rzym 1997) Ricordare, raccontare. Conversazione su Šalamov (L Ancora del Mediterraneo, Napoli 1999) Wspominać, opowiadać. Rozmowa o Šalamovie (L Ancora del Mediterraneo, Neapol 1999) Variazioni sulle tenebre. Conversazione sul male (L Ancora del Mediterraneo, Napoli 2000) Wariacje o mroku. Rozmowa o złu (L Ancora del Mediterraneo, Neapol 2000) Breve racconto di me stesso, a cura di M. Herling (L Ancora del Mediterraneo, Napoli 2001) Najkrótszy przewodnik po sobie samym (pod red. Marty Herling, L Ancora del Mediterraneo, Neapol 2001) L isola (L Ancora del Mediterraneo, Napoli 2003) Wyspa (L Ancora del Mediterraneo, Neapol 2003) Requiem per il campanaro (L Ancora del Mediterraneo, Napoli 2003) Podzwonne dla dzwonnika (L Ancora del Mediterraneo, Neapol 2003) La notte bianca dell amore (L Ancora del Mediterraneo, Napoli 2004) Biała noc miłości (L Ancora del Mediterraneo, Neapol 2004) Il pellegrino della libertà. Saggi e racconti, a cura di M. Herling (L Ancora del Mediterraneo, Napoli 2006) Pielgrzym wolności. Eseje i opowiadania (pod red. Marty Herling, L Ancora del Mediterraneo, Neapol 2006) 22 23
24 I libri di Gustaw Herling-Grudziński sono stati fino ad oggi tradotti in lingua inglese, francese, tedesca, ungherese, russa, spagnola, ucraina, olandese, bulgara, croata, ceca, serba, italiana e slovena. Książki Gustaw Herlinga-Grudzińskiego przełożono dotychczas m.in. na język angielski, francuski, niemiecki, węgierski, rosyjski, hiszpański, ukraiński, holenderski, bułgarski, chorwacki, czeski, serbski, włoski oraz słoweński. Gustaw Herling-Grudziński na schodach Pałacu Filomarino, w dawnym mieszkaniu Benedetta Crocego. / Gustaw Herling-Grudziński sulla scalinata di Palazzo Filomarino, dimora in cui risiedette Benedetto Croce. W wydanym niedawno dzienniku Crocego znajduję pod datą od 21 marca do 1 kwietnia 1944 króciutką wzmiankę o sobie: że przyszedłem do willi Tritone ; że czytałem przed wojną dzieła Crocego po niemiecku i należałem w Warszawie do grona studentów interesujących się jego filozofią; i że chciałem przekładać jego książki na polski. Gustaw Herling-Grudziński, Willa Tritone. Interludium wojenne we Włoszech Nel diario di Croce recentemente pubblicato, in data dal 21 marzo al 1 aprile 1944 trovo una breve menzione a mio riguardo: che ero arrivato a villa Tritone, che prima della guerra avevo letto le opere di Croce in tedesco, che a Varsavia appartenevo a un gruppo di cultori della sua filosofia e cehe desideravo tradurre in polacco i suoi libri. Gustaw Herling-Grudziński, Villa Tritone. Interludio bellico in Italia
>>> Indeks fotografii >>> Indice delle fotografie s. 1, 7, 15, 17, 25 fot. B. Paczowski, Neapol 1988 foto: B. Paczowski, Napoli 1988 s. 4 fot. B. Paczowski, Dragonea 1988 foto: B. Paczowski, Dragonea 1988 s. 9 fot. W. Bolecki, Kraków 2000 foto: W. Bolecki, Cracovia 2000 s. 18 fot. E. Lempp, Kraków 1994 foto: E. Lempp, Cracovia 1994 s. 27 fot. S. Ruocco, Neapol 2012 foto: S. Ruocco, Napoli 2012 20 listopada 2012 roku w fasadę kamienicy przy ul. Crispi w Neapolu wmurowana zostanie tablica upamiętniająca życie i twórczość Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W uroczystości weźmie udział Prezydent Rzeczypospolitej Polskie, Bronisław Komorowski oraz prezydent Republiki Włoskiej Giorgio Napolitano. / Il 20 novembre 2012 sulla facciata esterna dell, edificio situato in via Crispi a Napoli verra apposta una lapide che ricordera la vita e l, opera di Gustaw Herling-Grudziński. Assisteranno alla cerimonia inaugurale il Presidente della Repubblica di Polonia Bronisław Komorowski e il Presidente della Repubblica Italiana Giorgio Napolitano.,,
www.wydawnictwoliterackie.pl infolinia: 800 421 040
L ARCHIVIO DI GUSTAW HERLING-GRUDZIŃSKI A NAPOLI Il 25 giugno 2010 il direttore della Biblioteca Nazionale di Varsavia, dr Tomasz Makowski, la vedova dello scrittore Lidia Croce, membro del Consiglio della Fondazione «Biblioteca Benedetto Croce» e la figlia Marta Herling responsabile dell Archivio di Gustaw Herling-Grudziński, hanno firmato un accordo per l ordinamento dell Archivio, l inventario informatico dei documenti in un data-base e la loro riproduzione digitale finalizzata alla definitiva conservazione dell archivio e all utilizzo per opere editoriali e scientifiche. Nel mese di ottobre del 2010 il Presidente della Repubblica di Polonia Bronisław Komorowski, ha concesso l Alto Patronato al Progetto.
Il progetto è previsto di durata triennale. Nella prima fase della sua realizzazione (2010), coi fondi del programma operativo del Ministro della Cultura e del Patrimonio Nazionale della Repubblica di Polonia «Cultura polacca all estero. Tutela del patrimonio nazionale» si è proceduto alla disinfestazione delle raccolte. Sono stati inventariati i manoscritti letterari, alcuni faldoni con i ritagli di stampa, la corrispondenza con Jerzy Giedroyc e i suoi numerosi allegati; sono stati poi collocati in apposite cartelle antiacido e in contenitori realizzati per la conservazione dell archivio, e schedati nella base dati informatizzata. La lettera di Giovanni Spadolini del 13.01.1969 che invita Gustaw Herling-Grudziński alla collaborazione con il «Corriere della Sera». Nel 2011 il lavoro ha riguardato l ordinamento e l inventariazione della corrispondenza, che consta di alcune migliaia di lettere in diverse lingue, ed è proseguito nel 2012. Nel corso di quest anno è prevista anche la digitalizzazione dei manoscritti letterari di Gustaw Herling-Grudziński e della sua corrispondenza con Jerzy Giedroyc e Konstanty Jeleński. La lettera di Jerzy Giedroyc del 28.05. 1956 che rinnova la collaborazione di Gustaw Herling-Grudziński con Kultura. Nell archivio accanto a materiali biografici quali documenti personali, diplomi delle lauree honoris causa e dei premi letterari, le medaglie: Virtuti Militari che gli fu conferita per la battaglia di Monte Cassino e l Aquila Bianca, la più alta onorificenza polacca, che ricevette nel 1998; si trovano le lettere che gli furono inviate al campo di prigionia di Ercevo, tra gli altri dal professor Juliusz Kleiner, un piccolo taccuino con copertina di metallo comprato subito dopo la sua liberazione dal campo e contenente gli appunti utilizzati in seguito per Un mondo a parte uno dei suoi libri più celebri, tradotto in molte lingue; le fotografie scattate durante l addestramento militare del Secondo Corpo di Armata Polacca nel Vicino Oriente, i numeri di «Orzeł Biały», «Irydion» e di «Aretusa» del 1944 con l articolo Guida della Polonia per i buoni Europei, che rappresentò il suo debutto letterario italiano. I materiali del periodo della seconda guerra mondiale e del dopoguerra fino al 1952, fra i quali diverse traduzioni dall inglese e l ultimo capitolo di Un mondo a parte non pubblicato in «Wiadomości», sono stati portati da Londra nell archivio di Napoli, dopo la morte dello scrittore. Di recente, durante il riordino della biblioteca, fra alcune riviste della fine degli anni 50, e sicuramente portati dalla Polonia da Łucja Utnik sono stati rinvenuti i testi più antichi, scritti nella seconda metà degli anni 30, sulla cultura popolare, e la traduzione dal tedesco redatta dallo scrittore nella casa di famiglia a Suchedniow all inizio della seconda guerra mondiale, del saggio di Benedetto Croce Heinrich Von Kleist. Di estremo interesse sono i Diari degli anni 1957 1958, ancora inediti, dove sono annotati, tra l altro, alcuni incontri con i Polacchi che arrivavano dalla Polonia o che si trovavano in esilio. Così diversi anni dopo li descrisse nella sua Autobiografia Sławomir Mrożek, che per la prima volta si recò in visita a Napoli nel 1959: «Oltre la Francia e Jerzy Giedroyc Napoli rappresentava il secondo polo dove si incrociavano le vie di coloro che arrivavano dalla Polonia». Purtroppo non si sono conservati i manoscritti degli anni 60 e 70 e ciò si deve certamente al fatto che Herling non si preoccupò di conservarli. Soltanto a metà degli anni 80 nelle lettere che egli inviò alle redazioni e agli editori, chiese che dopo averli dattilografati gli fossero restituiti, spiegando che era l unico esemplare che possedeva. Effettivamente da quel periodo si sono conservati quasi tutti i manoscritti delle sue opere. Va sottolineato che fino alla fine della sua vita, anche se sulla scrivania vi era la macchina da scrivere, Herling rimase fedele all abitudine di scrivere a mano su quaderni e block-notes, nei quali vergava con una scrittura minuscola ma chiaramente leggibile, i suoi racconti e una delle sue opere più celebri e apprezzate: il Diario scritto di notte. Così fu anche per l ultimo racconto, incompiuto, rimasto sulla scrivania insieme alla corrispondenza di quei giorni, e che reca il significativo titolo: L età biblica e la morte. Altrettanto interessanti sono le circa 20.000 lettere della corrispondenza intrecciata tra gli altri, con: Jerzy Giedroyc, Jerzy Stempowski, Konstanty A. Jeleński, Czesław Miłosz, Adam e Lidia Ciołkosz, Sławomir Mrożek, Jan Nowak-Jeziorański, Włodzimierz Sznarbachowski, Jan Lebenstein, Kazimierz Wierzyński, Aleksander i Ola Wat, Wiktor Weintraub, Leszek Kołakowski; con intellettuali italiani, inglesi, francesi e americani, con scrittori, editori e esponenti politici, come ad esempio: Giovanni Spadolini, Ignazio Silone, Nicola Chiaromonte, Indro Montanelli, Sergio Romano, Enzo Bettiza, Bertrand Russell, Graham Green, Albert Camus, e il primo editore di Un mondo a parte, William Heinemann. Una parte rilevante dell Archivio è composta dai ritagli di articoli a stampa fra i quali la ricca e poco nota pubblicistica di Gustaw Herling-Grudzinski in lingua italiana, su temi letterari, sociali e politici usciti nei maggiori quotidiani e periodici, come Il Corriere della Sera, Il Giorno, Tempo Presente, Il Mondo, L Espresso, La Fiera Letteraria, Settanta. Lo stesso autore così li definì : «La collaborazione con i giornali italiani è stata per me significativa : scrivere in un altra lingua,anche se si trattava solo di testi pubblicistici, in verità mi stancava molto, ma allo stesso tempo essendo una esperienza completamente nuova, mi faceva un grande piacere». Completano l Archivio le numerose registrazioni audio-visuali e le fotografie di Gustaw Herling- Grudziński. Marta Herling Joanna Borysiak Traduzione di Karina Deda e Paolo Bianchi nella pagina precedente Melchior Wańkowicz (primo da destra) registra la testimonianza di Gustaw Herling-Grudziński sulla battaglia di Monte Cassino. In fondo Jerzy Giedroyc, Palagiano (Puglia) 1945. nella pagina successiva Gustaw Herling-Grudziński nel suo studio, Napoli, 1994 (fot. Irena Morawska) Manoscritto del «Diario scritto di notte» del 18.03.1993.
gustaw herling-grudziński Kielce, 20 maggio 1919 Napoli, 4 luglio 2000 Fu fra i più eminenti e più letti scrittori polacchi del Novecento, nonostante che nel suo paese natale, per oltre 40 anni, le sue opere non poterono esser pubblicate. Grazie alla rivista «Kultura» di Parigi, della quale fu cofondatore, alle collane editoriali dell Instytut Literacki, e successivamente alle edizioni del circuito clandestino, le sue opere poterono circolare in Polonia. Fu anche un brillante pubblicista, saggista e critico letterario, cosa che sempre più spesso viene ricordata, anche grazie alla pubblicazione dei suoi scritti. Non meraviglia dunque che nella sua casa a Napoli in via Crispi 69, dove visse dal 1955 alla morte, egli abbia lasciato un Archivio di eccezionale interesse, estreme mante ricco ed eterogeneo. Sotto l Alto Patronato del Presidente della Repubblica Polacca Bronisław Komorowski Progetto realizzato in collaborazione con la Fondazione Biblioteca Benedetto Croce Progetto finanziato dal Ministero della Cultura e del Patrimonio Nazionale della Repubblica di Polonia