Arabowie i świat islamu Ewa Ronowska Pomysł na ciekawą lekcję Temat lekcji Arabowie i świat islamu. Cel ogólny Cele szczegółowe Kształcone umiejętności Metody, techniki i formy pracy Środki dydaktyczne Czas trwania zajęć 45 minut Zainteresowanie dziejami i kulturą świata arabskiego oraz problematyką związaną z narodzinami islamu i kształtowaniem się imperium arabskiego. Uczeń: zna podstawowe pojęcia związane z kulturą Arabów, takie jak: islam, Koran, sura, muzułmanin, dżihad, hidżra, kalif, kalifat, meczet, minaret; wskazuje podstawowe założenia i symbole islamu; umiejscawia w czasie i przestrzeni kierunki i zasięg podbojów arabskich; wyjaśnia rolę Arabów w przekazywaniu dorobku kulturowego pomiędzy Wschodem a Zachodem. czytanie ze zrozumieniem analiza różnych typów źródeł historycznych hierarchizacja informacji dobieranie argumentów niezbędnych do uzasadnienia swojej odpowiedzi posługiwanie się pojęciami właściwymi dla danego tematu posługiwanie się mapą komunikowanie się i współpraca w grupie podająca objaśnienie praca w grupach praca z różnymi źródłami informacji karty pracy dla każdego ucznia (zadania 1 2) słowniki pojęć, symbole islamu oraz mapa ukazująca podboje arabskie (załączniki 1 3) atlasy historyczne mapa ścienna przedstawiająca Półwysep Arabski s. 1
Przebieg zajęć Etapy lekcji Czas Cas w minutach Czynności ś nauczyciela i uczniów Wprowadzenie 4 Podajemy temat lekcji. W ramach krótkiego wprowadzenia omawiamy położenie geograficzne i warunki naturalne Półwyspu Arabskiego (korzystamy z atlasu lub mapy ściennej). Wskazujemy Mekkę i Medynę. Badanie (I) i przekształcanie (I) 8 Dzielimy uczniów na cztery grupy. Prosimy, aby zapoznali się z treścią tekstów źródłowych i poleceń przypisanych ich grupie (zadanie 1). Każdemu zespołowi przydzielamy również mapę ukazującą podboje arabskie (załącznik 3). Gdy uczniowie pracują w grupach, rozdajemy kserokopie słowniczka zawierającego objaśnienia podstawowych pojęć związanych z islamem (załącznik 1). Prezentacja (I) 8 W tej części lekcji następuje prezentacja wyników pracy poszczególnych grup. Prezentacja grupy IV musi odbywać się przy użyciu atlasów lub mapy ściennej. Jeśli zajdzie taka potrzeba, uzupełniamy odpowiedzi uczniów i wyjaśniamy podstawową terminologię związaną z islamem. Badanie (II) i przekształcanie (II) 15 Prezentujemy i objaśniamy symbole islamu (załącznik 2). Następnie przedstawiamy krótko osiągnięcia nauki arabskiej oraz podkreślamy rolę, jaką Arabowie odegrali w przekazywaniu osiągnięć cywilizacji starożytnych i dalekowschodnich średniowiecznym Europejczykom (np. cyfry arabskie). Polecamy uczniom, aby zapoznali się z tekstem źródłowym (wyznaczony uczeń może odczytać tekst na głos) i przygotowali się do ustnej odpowiedzi na pytania (zadanie 2). Prezentacja (II) 4 Chętni uczniowie odpowiadają na pytania. Podsumowanie 6 Na koniec zajęć prosimy uczniów, aby wymienili najważniejsze cechy islamu. Pozwalamy wypowiedzieć się chętnym osobom. Jako pisemną pracę domową polecamy przygotowanie zestawienia zawierającego najważniejsze osiągnięcia kultury arabskiej. s. 2
Zadania dla ucznia 1. Pracując w grupach, wykonajcie polecenia. GRUPA I Przeczytajcie tekst i przygotujcie plan ustnej wypowiedzi na temat życia i działalności Mahometa. Na notatki wykorzystajcie miejsce pod tekstem. Mahomet (ur. ok. 570 r. w Mekce, zm. w 632 r. w Medynie) Reformator społeczny i religijny, twórca islamu i prawodawca arabski. Urodził się w rodzinie kupieckiej, ale w dzieciństwie zaznał biedy. Kiedy miał około 40 lat doznał, jak wierzył, objawienia od Boga Allaha za pośrednictwem Archanioła Gabriela. Od tego czasu uznawał się za proroka Allaha i głosił nową religię mono-teistyczną (islam) wśród Arabów, którzy dotąd wierzyli w istnienie wielu bóstw. Jednak mieszkańcy Mekki odrzucili jego religię, dlatego Mahomet musiał opuścić rodzinne miasto i wraz z grupą zwolenników schronił się w Medynie. Data tej ucieczki, zwanej hidżrą (rok 622 ery chrześcijańskiej), przyjęta została potem za pierwszy rok ery muzułmańskiej. Począwszy od niej liczone są kolejne lata w kalendarzu islamskim. W Medynie Mahomet szybko zdobył licznych wyznawców; miasto stało się centrum nowej religii. W założonej przez Mahometa pierwszej gminie muzułmańskiej (islamskiej) powstały nowe przepisy prawne i zasady życia społecznego, które następnie zostały spisane w Koranie i zaczęły obowiązywać wszystkich wyznawców Allaha. W 630 roku Mahomet zdobył Mekkę, gdzie zniszczył posągi wszystkich bogów, zachowując jednak kult Czarnego Kamienia w świątyni Kaaba. Do dziś jest to najważniejsze święte miejsce islamu. Wyznawcy innych religii nie mają tam wstępu. Mekka stała się z woli Mahometa stolicą nowego państwa arabskiego. Po śmierci Mahometa na czele muzułmanów stanął jego teść, który przyjął tytuł kalifa, czyli następcy proroka......................... s. 3
GRUPA II Na podstawie informacji umieszczonych poniżej uzupełnijcie tabelę wypiszcie podstawowe zasady islamu. Monoteizm według muzułmanów istnieje tylko jeden Bóg Allah, który jest wszechwiedzący, doskonały, jest źródłem wszelkiej wiedzy i sprawiedliwości. Jest niepodobny do nikogo i niczego nie można z nim porównywać (islam zabrania przedstawiania go w jakiejkolwiek postaci). Święta księga mówi o nim w następujący sposób: On jest Bogiem jedynym, Bogiem wiekuistym! Nie zrodził nikogo, ani też nie został zrodzony, a nikt nie jest Jemu równy. Pięć filarów islamu Koran, sura al-ichlas 1) Wyznanie wiary Zaświadczam, że nie ma boga prócz Allaha, a Mahomet jest Jego sługą i wysłannikiem. 2) Modlitwa musi być odprawiana pięć razy dzie nnie, z twarzą zwróconą w stronę Mekki. 3) Jałmużna obowiązek oddawania biednym części swego majątku. 4) Post w ciągu dziewiątego miesiąca roku muzułmańskiego (ramadanu) wyznawcy islamu muszą powstrzymywać się od jedzenia i picia oraz od palenia tytoniu od wschodu do zachodu słońca. 5) Pielgrzymka do Mekki muzułmanin musi ją odbyć przynajmniej raz w życiu, jeśli pozwala mu na to sytuacja materialna. ISLAM FILAR I FILAR II FILAR III FILAR IV FILAR V s. 4
GRUPA III Na podstawie ilustracji wskażcie charakterystyczne cechy meczetu. Przygotujcie planszę, na której przedstawicie wyniki pracy. Meczet to budynek, w którym muzułmanie oddają cześć Allahowi: tutaj wspólnie się modlą, tu się spotykają, a nawet kształcą. Zwróćcie uwagę na minarety smukłe wieżyczki, z których pięć razy dziennie wzywa się wiernych do modlitwy. Meczet w Istambule (fot. Cem Topçu, GNU Free Documentation License, Version 1.2) Meczet w Gdańsku (fot. Topory, GNU Free Documentation License, Version 1.2) Meczet w Erumeli, Indie (fot. Dinesh Dalke, Creative Commons Attribution ShareAlike 2.0 License) s. 5
GRUPA IV Na podstawie mapy Podboje Arabów (załącznik 3) uzupełnijcie tabelę. Chronologia Terytorium opanowane przez Arabów do roku 632..................... 1. połowa VII w......................... 2. poł. VII w. 2. poł. VIII w............................ s. 6
2. Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie odpowiedz na pytania z nim związane. [...] Posłał [kalif] Abu Dżafar al-mansur poselstwo do króla Rumu [cesarza bizantyńskiego], z prośbą, aby mu użyczył ksiąg naukowych w tłumaczeniu. Ten posłał mu księgę Euklidesa i niektóre pisma przyrodnicze. Muzułmanie przeczytali je, zgłębili ich treść i nabrali tym większej ochoty, by posiąść ich resztę. [...] [Kalif] al-mamun [...] wyprawił poselstwa do królów Rumu dla robienia wyciągów z dzieł greckich i kopiowania ich pismem arabskim, w którym to celu wysłał tłumaczy. Materiały te wzięli od niego uczeni muzułmańscy, studiowali je i ślęczeli nad nimi. Nabrali biegłości we wszystkich ich dziedzinach. [...] W tych kwestiach napisali dzieła, w czym przewyższyli jeszcze swych poprzedników. Ibn Chaldun, Historia powszechna, cyt. za: M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Wiek V XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych do nauki historii, Warszawa 1997, s. 28. a) Jak Arabowie odnosili się do osiągnięć naukowych przedstawicieli innych kultur?............ b) Czyje osiągnięcia studiowali uczeni arabscy?......... c) Jakie dziedziny nauki interesowały Arabów?......... s. 7
Test sprawdzający... Wersja A imię i nazwisko 1. Opisom podanym w tabeli przyporządkuj właściwe pojęcia wpisz odpowiednie liczby do prawej kolumny. A W języku arabskim słowo to oznacza poddanie się woli Boga...... B Ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny, początek ery muzułmańskiej...... C Według tradycji europejskiej jest to tzw...... 1. dżihad 2. islam 3. hidżra 2. Obok zdań w tabeli napisz prawda, gdy zdanie jest prawdziwe, lub fałsz, gdy zdanie jest fałszywe. A W V wieku Arabowie opanowali Półwysep Iberyjski.. B Dawanie jałmużny jest jednym z pięciu podstawowych obowiązków każdego muzułmanina.. C Minarety to smukłe wieżyczki, z których pięć razy dziennie wzywa się wiernych do modlitwy.. 3. Zaznacz na mapie miasto, które po roku 622 stało się centrum nowej religii i w którym Mahomet zdobył licznych wyznawców. s. 8
4. Uzupełnij zdania. Po śmierci Mahometa została spisana święta księga islamu a)... Zawiera ona nauki, które, jak wierzą muzułmanie, zostały objawione b).. za pośrednictwem Archanioła Gabriela. Następcy Mahometa, którzy nosili tytuł c), byli przywódcami arabskich wspólnot państwowo-religijnych nazywanych d). 5. Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania z nim związane. Pamiętaj, by nie przepisywać tekstu źródłowego dosłownie. Tak o wpływie kultury arabskiej na chrześcijan zamieszkujących Półwysep Iberyjski pisze w IX wieku biskup Kordoby (na terenie dzisiejszej Hiszpanii): Liczni moi współbracia czytają wiersze i bajki arabskie, studiują utwory muzułmańskich filozofów i teologów nie po to, by je krytykować, ale studiują te dzieła jako wzory prawidłowej i wytwornej mowy arabskiej. A gdzież znaleźć można teraz chociażby jednego umiejącego czytać łacińskie komentarze do Pisma Świętego? Kto spośród nich czyta Ewangelie i Proroctwa? Niestety wszyscy młodzi i zdolni ludzie zachwycają się tylko językiem i literaturą arabską [...]. J. Hauziński, Kraje i kultury śródziemnomorskie, Poznań 1990. a) Jaką postawę wobec kultury arabskiej zajmowali iberyjscy chrześcijanie?...... b) Jak biskup Kordoby zareagował na postawę chrześcijan opisaną w źródle?...... 6. Wskaż symbol islamu przy odpowiednim rysunku wstaw znak X. A.... B.... C.... s. 9
Test sprawdzający... Wersja B imię i nazwisko 1. Opisom podanym w tabeli przyporządkuj właściwe pojęcia wpisz odpowiednie liczby do prawej kolumny. A Budynek, w którym muzułmanie oddają cześć Allahowi...... B W języku arabskim słowo to oznacza poddanie się woli Boga...... C Według tradycji europejskiej jest to tzw. święta wojna...... 1. dżihad 2. meczet 3. islam 2. Obok zdań w tabeli napisz prawda, gdy zdanie jest prawdziwe, lub fałsz, gdy zdanie jest fałszywe. A Post jest jednym z pięciu podstawowych obowiązków każdego muzułmanina.. B W V wieku Arabowie opanowali Półwysep Iberyjski.. C W islamie modlitwa musi być odprawiana pięć razy dziennie, z twarzą zwróconą w stronę Mekki.. 3. Zaznacz na mapie rodzinne miasto Mahometa, z którego prorok musiał uciec w 622 r. s. 10
4. Uzupełnij zdania. Następcy Mahometa, którzy nosili tytuł a), byli przywódcami arabskich wspólnot państwowo-religijnych nazywanych b).... Po śmierci Mahometa została spisana święta księga islamu, c) czyli... Zawiera ona nauki, które, jak wierzą muzułmanie, zostały objawione d)..... za pośrednictwem Archanioła Gabriela. 5. Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania z nim związane. Pamiętaj, by nie przepisywać tekstu źródłowego dosłownie. Tak o wpływie kultury arabskiej na chrześcijan zamieszkujących Półwysep Iberyjski pisze w IX wieku biskup Kordoby (na terenie dzisiejszej Hiszpanii): Liczni moi współbracia czytają wiersze i bajki arabskie, studiują utwory muzułmańskich filozofów i teologów nie po to, by je krytykować, ale studiują te dzieła jako wzory prawidłowej i wytwornej mowy arabskiej. A gdzież znaleźć można teraz chociażby jednego umiejącego czytać łacińskie komentarze do Pisma Świętego? Kto spośród nich czyta Ewangelie i Proroctwa? Niestety wszyscy młodzi i zdolni ludzie zachwycają się tylko językiem i literaturą arabską [...]. J. Hauziński, Kraje i kultury śródziemnomorskie, Poznań 1990. a) Jaką postawę wobec kultury arabskiej zajmowali chrześcijanie na Półwyspie Iberyjskim?...... b) Jak biskup Kordoby zareagował na opisaną w źródle postawę chrześcijan iberyjskich?...... 6. Wskaż symbol islamu przy odpowiednim rysunku wstaw znak X. A.... B.... C.... s. 11
Klucz do testu Wersja Zadanie Poprawna odpowiedź i schemat punktowania Punktacja 1 A 2; B 3; C 1 0 3 2 A fałsz; B prawda; C prawda 0 3 3 wskazanie prawidłowe Medyna 0 1 4 a) Koran; b) Mahometowi; c) kalifa; d) kalifatami 0 4 A 5 a) Np. Iberyjscy chrześcijanie z zamiłowaniem studiowali literaturę i filozofię arabską, podziwiając dokonania Arabów w różnych dziedzinach nauki. b) Np. Biskup Kordoby krytykuje postawę chrześcijan, jest też oburzony zanikiem umiejętności posługiwania się łaciną przez uczonych chrześcijańskich. 0 2 6 C 0 1 1 A 2; B 3; C 1 0 3 2 A prawda; B fałsz; C prawda 0 3 3 wskazanie prawidłowe Mekka 0 1 4 a) kalifa; b) kalifatami; c) Koran; d) Mahometowi 0 4 B 5 a) Np. Iberyjscy chrześcijanie z zamiłowaniem studiowali literaturę i filozofię arabską, podziwiając dokonania Arabów w różnych dziedzinach nauki. b) Np. Biskup Kordoby krytykuje postawę chrześcijan, jest też oburzony zanikiem umiejętności posługiwania się łaciną przez uczonych chrześcijańskich. 0 2 6 C 0 1 Propozycja schematu oceniania: 0 4 p. niedostateczny 5 6 p. dopuszczający 7 8 p. dostateczny 9 10 p. dobry 11 12 p. bardzo dobry 13 14 p. celujący s. 12
Dżihad w tradycji muzułmańskiej są to starania podejmowane w celu szerzenia i umacniania islamu, zarówno pokojowe, jak i zbrojne. W tradycji europejskiej dżihad tłumaczy się zw ykle jako święta wojna. Hidżra ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny w 622 roku ery chrześcijańskiej. Islam nazwa religii monoteistycznej, której twórcą był Mahomet. W języku arabskim słowo to oznacza poddanie się woli Boga (Allaha). Kalif tytuł następców Mahometa. Kalifowie byli przywódcami arabskic h wspólnot państwowo-religijnych, które nazywamy kalifatami. Koran spisana po śmierci Mahometa święta księga islamu. Zawiera ona nauki, które, jak wierzą muzułmanie, zostały objawi one Mahometowi za pośrednictwem Archanioła Gabriela. Muzułmanin wyznawca islamu. Słowo to wywodzi się od arabskiego określenia musli m poddany, czyli ten, kto poddaje się woli Allaha. Sura nazwa rozdziału Koranu. Sury dzielą się na aje (wersety). Koran składa się ze 114 sur. Dżihad w tradycji muzułmańskiej są to starania podejmowane w celu szerzenia i umacniania islamu, zarówno pokojowe, jak i zbrojne. W tradycji europejskiej dżihad tłumaczy się zw ykle jako święta wojna. Hidżra ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny w 622 roku ery chrześcijańskiej. Islam nazwa religii monoteistycznej, której twórcą był Mahomet. W języku arabskim słowo to oznacza poddanie się woli Boga (Allaha). Kalif tytuł następców Mahometa. Kalifowie byli przywódcami arabskic h wspólnot państwowo-religijnych, które nazywamy kalifatami. Koran spisana po śmierci Mahometa święta księga islamu. Zawiera ona nauki, które, jak wierzą muzułmanie, zostały objawi one Mahometowi za pośrednictwem Archanioła Gabriela. Muzułmanin wyznawca islamu. Słowo to wywodzi się od arabskiego określenia musli m poddany, czyli ten, kto poddaje się woli Allaha. Sura nazwa rozdziału Koranu. Sury dzielą się na aje (wersety). Koran składa się ze 114 sur. s. 13
SYMBOLE ISLAMU Szahada (šahādah) wyznanie wiary, będące jednym z pięciu obowiązków każdego muzułmanina. Składa się ono z e słów: nie ma Boga prócz Allaha, a Mahomet jest Jego prorokiem. Szahada jako kaligrafowany napis na fladze Arabii Saudyjskiej Półksiężyc (hilal) dawniej półksiężyc n ie był emblematem religii, ale kalifatu, jednak z biegiem czasu stał się głównym symbolem islamu. s. 14
Npdst. Atlas historyczny świata, Warszawa Wrocław 1992, s. 32. s. 15