W ŻYCIU I W PRAWDZIE

W ŻYCIU I W PRAWDZIE 1

2

Przewodnik metodyczny W ŻYCIU I W PRAWDZIE KLASA III GIMNAZJUM Człowiek będący w kryzysie potrzebuje nie lekkomyślnego pobłażania i litowania się nad jego słabością, lecz proroka zdolnego natchnąć go nowymi ideałami bądź przywrócić mu utracone. (ks. Henryk Witczyk) JEDNOŒÆ Kielce 2008 3

Poradnik metodyczny do nauczania religii rzymsko-katolickiej według podręcznika nr AZ-33-02/9-0, zgodnego z programem nauczania nr AZ-3-02/9. 4 Recenzenci: ks. dr Marceli Cogiel ks. prof. dr hab. Andrzej Offmański Poradnik przygotowany pod kierunkiem ks. dra Andrzeja Kaszyckiego Redakcja: ks. dr Tadeusz Śmiech Autorzy: mgr Renata Brzoza mgr Elżbieta Ćwierz mgr Michał Ćwierz s. mgr Agnieszka Ferensztajn mgr Anna Gajda ks. Andrzej Ignarski Paryż mgr Iwona Kijewska ks. dr Andrzej Kaszycki mgr Elżbieta Kondrak mgr Danuta Koperny mgr Małgorzata Kowal mgr Małgorzata Lepucka Konsultacja dydaktyczna: prof. dr hab. Krystyna Chałas Konsultacja teologiczna: ks. prof. dr hab. Henryk Witczyk Redakcja techniczna: Elżbieta Kondrak Korekta Elżbieta Lubowiecka Za zezwoleniem Władzy Duchownej OJ-97/01 Kielce, 18 czerwca 2001 r. Ks. Jan Szarek Wikariusz Generalny Wydanie czwarte ISBN 978-83-7224-929-6 (całość) ISBN 978-83-7224-245-7 Copyright Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2002 WYDAWNICTWO JEDNOŚĆ 25-013 Kielce, ul. Jana Pawła II nr 4 Dział sprzedaży: tel. 041 349 50 50 Redakcja: tel. 041 368 11 10 www.jednosc.com.pl e-mail: jednosc@jednosc.com.pl Druk i oprawa: Drukarnia im. A. Półtawskiego www.drukarnia.kielce.pl ks. mgr lic. Gabriel Marciniak Radom mgr Bogusław Nosek ks. mgr lic. Sylwester Okła mgr lic. Helena Saletra-Szlufik ks. dr Leszek Sikorski dr Ryszard Skrzyniarz Lublin s. dr Benita Skrzyp mgr Grzegorz Stolarczyk s. mgr Urszula Ściurka ks. dr Tadeusz Śmiech Paryż dr Renata Wierna Lublin mgr Urszula Zaręba

DRODZY KATECHECI Oddajemy Wam z radością zbiór scenariuszy katechez należący do programu nauczania religii dla gimnazjum pt. W drodze do Ojca. Są to propozycje otwarte na twórczą inicjatywę samych Katechetów. Zachęcają do stosowania metod aktywizujących, z wykorzystaniem materiałów zawartych w teczce pomocy. Poprzez katechezę w ostatniej klasie gimnazjum chcemy przypomnieć i utwierdzić w świadomości młodzieży prawdę objawioną, poznawaną w dotychczasowym procesie katechizacji, oraz wychować do kierowania się nią w codziennym życiu. Katechezy dla klasy III gimnazjum pomagają młodemu człowiekowi odnaleźć i potwierdzić swą chrześcijańską tożsamość, uczynić treść modlitwy Pańskiej programem własnego życia oraz zająć właściwą postawę wobec faktu różnorodności religii (rozdział I) wyjaśniają problemy związane z Pismem św., z jego powstawaniem, lekturą i interpretacją (rozdział II) ukazują wybrane postaci Starego Testamentu jako wzorce osobowe dla moralnego życia (rozdział III) przekonują o historycznym istnieniu Jezusa Chrystusa, wcielonego Słowa Bożego i jedynego Zbawiciela, oraz ukazują Go jako doskonały wzór dla każdego chrześcijanina (rozdział IV) zapoznają z dziejami Kościoła od czasu drugiej wojny światowej do współczesności, wychowując młodych do zaangażowania i współodpowiedzialności za jego losy (rozdział V) towarzyszą w poszukiwaniu trwałego szczęścia i odnajdywaniu go na drodze ewangelicznych błogosławieństw (rozdział VI) wprowadzają wychowanków w poszczególne etapy roku liturgicznego i chrześcijańskie przeżycie ich (rozdział VII). Przygotowanie katechizowanych do sakramentu bierzmowania zostało tutaj tylko zasygnalizowane. Szeroko temu celowi służy komplet specjalnych publikacji pod wspólnym tytułem Otrzymacie Jego moc. Będziemy wdzięczni za uwagi i propozycje związane ze stroną tak metodyczną, jak i merytoryczną naszych podręczników. Wszelkie sugestie czy propozycje prosimy przesyłać na adres Referatu lub Wydawnictwa. Autorzy 5

6

I BYĆ CHRZEŚCIJANINEM 7

1. JA CHRZEŚCIJANIN WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE Wiodące cele katechetyczne Przyjęcie prawdy, że chrześcijanin we współczesnym świecie ma być drogą prowadzącą ku Chrystusowi. Świadomość wartości bycia chrześcijaninem i odpowiedzialnego przyjęcia powołania do świętości. Szczegółowe cele operacyjne Wiedza: Uczeń pamięta i rozumie treść analizowanych tekstów biblijnych poda, jakie jest jego miejsce w realiach współczesnego świata rozumie, co to znaczy być świadkiem Chrystusa w świecie wymieni zagrożenia dla chrześcijaństwa wymieni wartości, które powinny wyróżniać chrześcijanina spośród innych ludzi pamięta przesłanie tekstów pozabiblijnych. Umiejętności: Uczeń potrafi odszukać wskazane fragmenty biblijne i przeprowadzić ich analizę potrafi sformułować zadanie chrześcijanina we współczesnym świecie potrafi opisać, w jaki sposób młody człowiek powinien stawać się świadkiem Chrystusa potrafi współpracować z innymi uczniami w grupie. Postawy: Uczeń radośnie przeżywa swoje chrześcijaństwo należycie wypełnia swoje chrześcijańskie obowiązki dąży do świętości podejmuje postanowienia i daje świadectwo o Chrystusie w środowisku, w którym żyje wyraża pragnienie życia na co dzień takimi wartościami, jak prawda, miłość, sprawiedliwość, solidarność, służba, uczciwość w skupieniu dokonuje rachunku sumienia. Metody i formy pracy: pogadanka, analiza tekstu biblijnego, praca z tekstem, dyskusje zespołowe, grupowe układanie tekstu piosenki, podróż w wyobraźni, zespołowe wypełnianie arkusza, osobista refleksja, schematyczne przedstawienie treści, praca z podręcznikiem, praca indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: plansza z tekstem Mt 5,48 (teczka pomocy), znak ryby, kontury świata na folii, arkusz ze schematem. 8

WPROWADZENIE K. serdecznie wita uczniów, wyraża radość z ich obecności na katechezie, uświadamia obecność Chrystusa, przypominając, że jako chrześcijanie gromadzimy się w Jego imię. Jakie znacie symbole chrześcijan? (wśród innych znaków uczniowie wymieniają rybę) K. umieszcza na tablicy znak ryby i zadaje pytania: Od kiedy ryba jest symbolem chrześcijan? Dlaczego stała się ona znakiem rozpoznawczym chrześcijan? Należy wyjaśnić, że litery greckiego ichthýs (ryba) są początkowymi literami słów: Iesous Christos Theou Yios Soter (Jezus Chrystus, Syn Boży, Zbawiciel). Kim jest chrześcijanin? Dlaczego jako chrześcijanie spotykamy się na katechezach? Co jest zadaniem nas, wierzących w Chrystusa? (dążenie do świętości i przygotowanie się do apostolstwa) K. nakłada na znak ryby (tablica) kontury globu ziemskiego, przygotowane na folii, i pyta: Dlaczego są to tak ważne dla chrześcijanina sprawy? K. zapowiada temat, prosząc o zapisanie go na tablicy i w zeszytach: Ja chrześcijanin we współczesnym świecie, po czym zachęca do modlitwy Ojcze nasz. PODANIE PRAWDY K. prosi o odszukanie tekstu Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski (Mt 5,48). K. umieszcza planszę z tymi słowami nad schematem utworzonym na tablicy, zaś uczniowie wpisują to zdanie do zeszytów. Kto jest naszym Ojcem? W czym wyraża się doskonałość Boga Ojca? Dlaczego mamy być do Niego podobni? Co pomaga nam stawać się lepszymi, bardziej świętymi? Co nam przeszkadza w przeżywaniu naszego chrześcijaństwa? K. prosi o odczytanie z podręcznika słów Jana Pawła II: Nie lękajcie się być świętymi. Pozwólcie się przekształcać Chrystusowi, byście z kolei wy mogli przekształcać świat (Jan Paweł II, Góra Gonzo 1989 r.). K. stawia problem: Dlaczego współczesny świat, a więc również nasza szkoła i nasze miasto, potrzebuje dobrych chrześcijan? Uczniowie samodzielnie zastanawiają się nad problemem, zapisując swoje uwagi hasłowo na kartkach, co jest przygotowaniem do późniejszej dyskusji w grupie. Kartki z notatkami można umieścić wokół schematu na tablicy. 9

Należy zwrócić uwagę na następujące treści: Chrześcijanin w każdych okolicznościach opowiada się za Chrystusem, broni życia (od poczęcia do śmierci), dostrzega wszelką ludzką biedę i próbuje jej zaradzić, wyraża szacunek wobec każdego człowieka, opowiada się za chrześcijańskim stylem życia i odważnie go prezentuje w swoim środowisku; kierują nim takie wartości, jak sprawiedliwość, prawda, miłość, solidarność, służba; umie też wskazywać innym Chrystusa jako drogę do szczęścia i przeciwstawić się natrętnie dziś lansowanym wartościom fałszywym, wskazując na wartości wieczne i niezmienne, jak wieczny i niezmienny jest sam Bóg. W podsumowaniu dyskusji K. prosi uczniów, aby zapoznali się teraz z cytatem z Listu do Diogneta (podręcznik). POG ÊBIENIE K. dzieli klasę na trzy grupy. Każda z nich otrzymuje hasło ja chrześcijanin i polecenie: Grupa 1: Ułóż na ten temat krótki tekst piosenki do znanego ci motywu muzycznego. Grupa 2: Podróż w wyobraźni Napisz podanie z prośbą o bilet wstępu do nieba, wraz z motywacją takiej prośby. Grupa 3: Uzupełnij schemat. Uczniowie otrzymują go na osobnych arkuszach, które potem zawieszamy w widocznym miejscu. JA CHRZEŚCIJANIN Dostrzegam... Mówię, rozmawiam o... Myślę o... Słucham... Kocham... Czynię... Podążam za, idę ku... Grupy kolejno prezentują wyniki swojej pracy. K. podsumowuje: Cała ziemia i ludzkość oraz cały kosmos będą piękniejsze w oczach Boga, gdy ujrzy On swoje odbicie w nas, gdy Jego miłość zacznie się rozszerzać po naszej planecie, ale najpierw musi to nastąpić w sercach ludzi ochrzczonych. 10

ZASTOSOWANIE K. zachęca do rachunku sumienia lub postanowień na nowy rok szkolny i katechetyczny. Pytania można formułować w oparciu o przygotowany przez uczniów schemat. K. może odczytać słowa Jana Pawła II: Dziś pragnę wam powiedzieć: podnieście głowy i zobaczcie cel waszej drogi. Jeśli idziecie z Chrystusem, jeśli przewodzi wam Duch Święty, to nie może być innego celu, jak dom Ojca, który jest w niebie. Tego celu nie można stracić z oczu. Tu już nie chodzi tylko o przyszłe tysiąclecie. Nie chodzi o ten czas, który przemija. Tu chodzi o wieczność. Podnieście głowy. Nie lękajcie się patrzeć w wieczność. Tam czeka Ojciec, Bóg, który jest miłością. Dla tej miłości warto żyć. Miejcie odwagę żyć dla miłości. Miejcie odwagę! Niech wszelki lęk znajdzie ukojenie u Tego, do którego wołamy: Abba, Ojcze! (z przemówienia Jana Pawła II z okazji Apelu Trzeciego Tysiąclecia na Polach Lednickich) Dlaczego warto iść za Chrystusem? Dlaczego potrzebna jest odwaga, by żyć dla Boga, który jest miłością? ZAKOÑCZENIE K. zaprasza do modlitwy (podręcznik ucznia): Panie, który jesteś naszym Ojcem, idziemy do Ciebie śladami Jezusa; ześlij nam Twojego Ducha, abyśmy przez słuchanie słowa Bożego wzrastali w poznaniu Ciebie, oczyścili nasze serca ze zła, a przez modlitwę mogli kontemplować umiłowane oblicze Twojego Syna, Jezusa Chrystusa, który żyje i króluje na wieki wieków. Amen. Praca domowa Rozwiń myśl Jana Pawła II: Nie lękajcie się iść w przyszłość przez Bramę, którą jest Chrystus. Literatura Victor Beck SSCC, W sercu Odnowy, Łódź 2000. 11

2. MODLITWA PAŃSKA PROGRAMEM DROGI CHRZEŚCIJANINA Wiodące cele katechetyczne Uświadomienie sobie, jak potrzebna jest modlitwa w codziennym życiu. Odczytanie w modlitwie Pańskiej programu życia chrześcijańskiego. Kształtowanie życia według próśb z modlitwy Pańskiej. Szczegółowe cele operacyjne Wiedza: Uczeń wymieni prośby zawarte w modlitwie Pańskiej rozumie, na czym polega dziecięca ufność modlącego się rozumie wspólnotowy wymiar modlitwy Pańskiej. Umiejętności: Uczeń potrafi zinterpretować treść modlitwy Pańskiej jako program drogi chrześcijanina potrafi uzasadnić potrzebę systematycznej modlitwy potrafi sformułować własną modlitwę, wzorując się na modlitwie Pańskiej. Postawy: Uczeń wyraża postawę zaufania Bogu poprzez codzienną systematyczną modlitwę prezentuje postawę solidarności z ludźmi całego świata wyraża w modlitwie cześć dla Boga oraz troskę o ludzkie potrzeby. Metody i formy pracy: rozmowa, praca z tekstem biblijnym, praca z tekstem, pogadanka, modlitwa, słoneczko, praca indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: Pismo św., prostokątne kartki o wymiarach 5 na 7 cm, siedmioramienny świecznik (menora), siedem świec, krzyż, teksty KKK wraz z opisem zadań dla grup. WPROWADZENIE PROPOZYCJA I K. nawiązuje z uczniami rozmowę: Często w kościołach, zwłaszcza w tych najbardziej znanych (słynne sanktuaria), ludzie zapalają świece. Robią to na ogół gdzieś w pobliżu Najświętszego Sakramentu, ale też przy figurach i obrazach świętych. Dlaczego? Znak płonącej świecy symbolizuje modlitwę zanoszoną do Boga. Świeca, spalając się, wyraża ofiarowanie się człowieka Bogu i przypomina równocześnie, że i nasze życie ma być takim spalaniem się na Jego chwałę. 12

K. zapala świecę i podprowadza do modlitwy: Pomyślmy: Dla jakich spraw gotowi jesteśmy się spalać? Na ile w naszym życiu poszukujemy Bożej chwały? PROPOZYCJA II K. organizuje zespołowe wypełnianie arkusza (A-3 lub A-4). Uczniowie, pracując po cztery osoby, zapisują w każdym z jego czterech rogów własne skojarzenia z modlitwą, a obracając arkusz o 90 stopni (czynność tę również trzeba wykonać czterokrotnie), dopisują swoje uwagi. K. prowadzi rozmowę: Dlaczego ludzie się modlą? O co proszą Boga? Modlitwa Ojcze nasz. Zapis tematu Modlitwa Pańska programem drogi chrześcijanina. PODANIE PRAWDY K. poleca odszukać w Piśmie św. tekst modlitwy Pańskiej (Mt 6,9-13) i policzyć zawarte w niej prośby. Po ustaleniu, że jest ich siedem, K. poleca zapisać ich treść: siedem grup zapisuje kolejne prośby na małej prostokątnej kartce w układzie pionowym, a siedem innych grup po jednej prośbie w układzie poziomym. Jeśli K. dysponuje menorą i świecami, umieszcza zapisane pionowo kartki na siedmiu świecach i ustawia na świeczniku. Jeśli nie ma pod ręką takiego świecznika, uczniowie umieszczają kartki na tablicy rzędem, a K. dorysowuje do nich menorę. K. wyjaśnia: Korzystamy z żydowskiego świecznika o siedmiu ramionach, zwanego menorą. Znali go wszyscy apostołowie, nie wyłączając samego Pana Jezusa, ponieważ byli Żydami. Liczba próśb modlitwy Pańskiej odpowiada liczbie ramion świecznika. 13

Menora była symbolem kultu w świątyni jerozolimskiej. Apostołowie, chodząc za Jezusem i słuchając Jego nauki, zaczęli wyróżniać się na tle innych Żydów. Potrzebowali nowego znaku rozpoznawczego, symbolu przynależności do nowej grupy, potrzebowali swojej własnej modlitwy. Dlatego zwrócili się do Jezusa: Panie, naucz nas modlić się, jak i Jan nauczył swoich uczniów (Łk 11,1). Modlitwa była w tamtych czasach znakiem przynależności do tej, a nie innej grupy. Jezus spełnił prośbę swoich uczniów. Dał im znak, który miał gromadzić i jednoczyć wszystkich chrześcijan. Dlatego ten symbol chrześcijaństwa, jakim jest modlitwa Pańska, umieścimy na innym z pozostawionych przez Jezusa znaków. K. eksponuje krzyż. Wzywa kolejno uczniów, którzy zapisali prośby modlitwy Pańskiej na poziomych kartkach, po czym umieszcza je na krzyżu według poniższej propozycji: 1. Niech się święci imię Twoje 1. Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj 3. Nie wódź nas na pokuszenie Ojcze nasz, któryś jest w niebie 2. Odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom 4. Zbaw nas ode złego 2. Niech przyjdzie Twoje królestwo 3. Niech się spełnia wola Twoja jak w niebie, tak i na ziemi K. kontynuuje pogadankę: Tym, co odróżnia chrześcijan od Żydów, jest zwracanie się do Boga jak do kogoś bardzo bliskiego, jak do Taty. Jezus posłużył się tutaj aramejskim wyrazem Abba, przetłumaczonym na polski przez słowo Ojcze, choć lepszy byłby przekład: Tato, Tatusiu. Tak właśnie Jezus zwracał się do Boga i tego uczy nas wszystkich. Dzięki Niemu możemy i powinniśmy zwracać się do Boga w ten sam sposób, ponieważ jesteśmy Jego ukochanymi dziećmi. 14

K. umieszcza na krzyżu, w punkcie przecięcia się belek, napis: Ojcze nasz, któryś jest w niebie. POG ÊBIENIE K. rozdaje pierwszym siedmiu grupom teksty z KKK dotyczące próśb, które uczniowie zapisali (kartki z tekstem w pionie), i poleca rozwinąć wskazaną prośbę w kilku zdaniach, zachowując nadal formę modlitwy. Reszta uczniów tworzy trzy nowe grupy i korzystając z tekstów KKK zapisuje modlitewne refleksje związane z inwokacją: Ojcze nasz, któryś jest w niebie. Teksty dla grup (wypisy z KKK) są załączone w teczce pomocy. Grupa 1: KKK 2807. 2812. 2814 Grupa 2: KKK 2818. 2819 Grupa 3: KKK 2822. 2824. 2826 Grupa 4: KKK 2828. 2831. 2835 Grupa 5: KKK 2839. 2840. 2844 Grupa 6: KKK 2846. 2847. 2848. 2849 Grupa 7: KKK 2850. 2851. 2854 Grupa 8: KKK 2780. 2782. 2784 Grupa 9: KKK 2790. 2791. 2792. 2793 Grupa 10: KKK 2795. 2796. 2802 ZASTOSOWANIE Po wykonaniu zadania wszyscy gromadzą się przy krzyżu. Uczniowie ostatnich grup (8 do 10) odczytują swoje teksty, następnie robią to grupy od 1 do 7. Jeśli jest świecznik i ustawione na nim świece, modlitwy grup 1-7 poprzedzane są zapalaniem kolejnych świec. Lub propozycja II: K. rozdaje uczniom po pięć małych kartek i wyznacza zadanie: Wpiszcie na każdej z tych kartek osobno poszczególne elementy chrześcijańskiego życia, jakie wypływają z treści Ojcze nasz. Zapisane kartki układane są w kształt słoneczka. Modlitwa: jest nią rozważanie przy zapalonych świecach tekstów tworzących słoneczko, zakończona wspólnym odmówieniem Ojcze nasz. ZAKOÑCZENIE K. zachęca uczniów do codziennej modlitwy w domu, w kościele, po drodze do szkoły itp. Praca domowa Ułóż program własnego życia, kierując się treścią modlitwy Pańskiej. 15

3. CZŁOWIEK ISTOTĄ RELIGIJNĄ RELIGIE ŚWIATA Wiodące cele katechetyczne Poznanie cech charakterystycznych wielkich religii świata. Życie własną wiarą na skrzyżowaniu ludzkich wierzeń, poszukiwań i poglądów. Inkulturacja. Szczegółowe cele operacyjne Wiedza: Uczeń wymieni rodzaje religii naturalnych i objawionych wymieni różnice między religiami monoteistycznymi i politeistycznymi wymieni różnice i podobieństwa między religią chrześcijańską a innymi religiami monoteistycznymi rozumie, że religijność jest naturalną potrzebą człowieka potrafi wymienić wspólne cechy religii monoteistycznych. Umiejętności: Uczeń potrafi wyjaśnić powszechność religii oraz opisać ich różnorodność. Postawy: Uczeń wyraża szacunek wobec religii własnej oraz religii innych wyraża szacunek wobec przejawów kultu różnych religii daje świadectwo bycia chrześcijaninem. Metody i formy pracy: pogadanka, praca z tekstem, praca indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: pytania do pracy w grupach. WPROWADZENIE Zaczynamy katechezę wierszem Antoniego Kucharczyka: Wiarę, o Boże, daj mi taką żywą, Daj taką silną, bym tej wiary cudem Mógł iść do braci na serc, duszy żniwo Był posłannikiem Twoim między ludem. Nadzieję taką wlej mi w ducha, Boże, abym nie zwątpił pośród życia burzy Szedł z mymi braćmi w przejasne zorze I doszedł z nimi do celu podróży. 16

Miłość taką zapal w łonie, Chryste, By serce moje jako Twoje biło, Miłością boską, wielkie, promieniste Tylko dla Ciebie i Ojczyzny żyło. Jesteśmy ludźmi wierzącymi, spotykamy się na katechezie, modlimy się. Ktoś patrzący na nas z boku mógłby powiedzieć, że jesteśmy religijni. Co to znaczy być religijnym? Co to jest religia? K. pogłębia wypowiedzi uczniów, może też dokładnej wyjaśnić pojęcie religia. Wyraz religia pochodzi od łacińskiego religio, a to oznacza więź z tym, co jest ponadludzkie i w ogóle pozaziemskie. Niektórzy stwierdzają, że religia to odnowienie więzi, przebywanie z tym, co święte, szczególny rodzaj kontaktu między człowiekiem a Bogiem. Nazwy religia używa się również na określenie kultu. Statystyki podają, że w roku 1992 było na całym świecie ponad 90 proc. ludzi wierzących, czyli religijnych (za: Być chrześcijaninem dziś. Teologia dla szkół średnich, red. M. Rusecki, Lublin 1992, s. 13). Z nowszych danych wynika, że osób religijnych jest około 70 proc. (M. Malherbe, Religie ludzkości. Leksykon, Kraków 1999, s. 8). Pragnienie więzi z Bogiem jest więc powszechne, a dodajmy tu fakt, że istniało ono w ludzkich sercach np. pięć tysięcy lat temu i jest też znane ludziom współczesnym. Postawy religijne spotykamy zarówno wśród ludów prymitywnych, jak i wysoko cywilizowanych. K. odwołuje się do historycznej wiedzy uczniów: Jakie religie udało wam się poznać do tej pory? Z jakimi religiami spotykacie się w swoim środowisku? Czym różnią się religie politeistyczne od religii monoteistycznych? Należy rozróżnić religie od Kościołów i sekt, które pojawiają się na ich tle (szczególnie wśród religii Wschodu). Każda religia ma typowe dla siebie zasady. Są to, po pierwsze, prawdy wiary np. pojęcie Boga; następnie są to zasady postępowania moralnego np. dekalog; dalej chodzi o kult sposoby oddawania czci Bogu; ważna jest też zewnętrzna organizacja oraz typ religijnego przywódcy. Dziś opowiemy sobie o czterech największych religiach: hinduizmie, islamie, judaizmie i chrześcijaństwie. PODANIE PRAWDY Islam, judaizm i chrześcijaństwo zaliczają się do religii objawionych. Religią objawioną jest ta, gdzie Bóg sam wychodzi do człowieka i pozwala mu się 17

poznać. Bóg wchodzi w dialog z człowiekiem i oczekuje od niego odpowiedzi. Ze swej strony człowiek odpowiada Mu na to miłością. K. poleca uczniom przeczytać tekst Dz 17,26-28, a następnie zwraca się do nich z pytaniami: Co Bóg uczynił dla człowieka? (stworzył go, dał mu życie) W jaki sposób ludzie mogą poznać Boga? (poszukując Go) Dlaczego Bóg pragnie być poszukiwany przez człowieka? Bóg wypełnia sobą przestrzeń wokół nas. W Nim żyjemy, poruszamy się i jesteśmy mówi św. Paweł. Bóg wyznaczył ludziom czas i miejsce, gdzie mogą Go poszukiwać. Człowiek jednak powinien zdobyć się na wysiłek w poszukiwaniu Boga, by w Niego uwierzyć. K. dzieli klasę na cztery lub osiem grup, przydzielając każdej tekst z podręcznika oraz pytania (teczka pomocy). Odpowiedzi będą umieszczane na tablicy. Grupa 1 Hinduizm Jakie są imiona najważniejszych bogów hinduizmu? W jaki sposób hinduiści chcą uzyskać wyzwolenie z życia w ciele? Jakie są charakterystyczne cechy ich życia religijnego? Czym jest joga? Co jest charakterystyczną cechą hinduizmu? Grupa 2 Judaizm religia narodu żydowskiego Jakie jest imię Boga w judaizmie? Kto jest założycielem tej religii? Jakie święte księgi obowiązują Żydów? Co jest ich miejscem modlitwy? Jak nazywa się ich dzień święty? Co jest charakterystyczną cechą judaizmu? Grupa 3 Islam Jak muzułmanie nazywają Boga? Kto jest założycielem tej religii? Jakie święte księgi obowiązują jej wyznawców? Co jest ich miejscem modlitwy? Który dzień tygodnia jest ich dniem świętym? Co jest charakterystyczną cechą islamu? 18

Grupa 4 Chrześcijaństwo Jakie jest imię Boga w chrześcijaństwie? Kto jest założycielem tej religii? Jakie księgi obowiązują chrześcijan jako święte? Co jest miejscem modlitwy wierzących w Chrystusa? Jaki jest dzień święty dla chrześcijan? Kto jest zastępcą Chrystusa na ziemi? Proponowane odpowiedzi: POG ÊBIENIE K. może coś dodać o dialogu między chrześcijaństwem a judaizmem i islamem. Niestety, nie ma porozumienia pomiędzy chrześcijaństwem a hinduizmem. Kościół troszczy się o szacunek wobec innych religii. Do takiego szacunku nawoływał Jan Paweł II, szczególnie podczas swoich pielgrzymek. Do wyznawców islamu mówił na przykład podczas swojej wizyty na Filipinach, w Davao: 19

Cieszę się zawsze, gdy (...) mogę spotkać się ze wspólnotami muzułmańskimi i przekazać im moje osobiste pozdrowienia, a także pozdrowienia od wszystkich chrześcijan, ich braci i sióstr na całym świecie. Świadomie nazywam was braćmi: (...) jesteście członkami tej samej ludzkiej rodziny, której wysiłki zmierzają do Boga i do prawdy, która od Niego pochodzi... Tylko w ramach religii (...) mówić można o wzajemnym szacunku i otwarciu, a także o współpracy między chrześcijanami a muzułmanami. (Bp Z. Pawłowicz, Kościoły i sekty w Polsce, Gdańsk 1966, s. 237-238) Również wypowiedzi Soboru Watykańskiego II odznaczają się podobnie przychylnym stanowiskiem: Jeśli więc w ciągu wieków wiele powstawało sporów i wrogości między chrześcijanami a mahometanami, święty Sobór wzywa wszystkich, aby wymazując z pamięci przeszłość, szczerze pracowali nad zrozumieniem wzajemnym i w interesie całej ludzkości wspólnie strzegli i rozwijali sprawiedliwość społeczną, dobra moralne oraz pokój i wolność. (Nostra aetate, 3) Podczas swego pobytu w Jerozolimie 23 marca 2000 Jan Paweł II mówił:...my, chrześcijanie, uznajemy, iż żydowska spuścizna religijna należy ściśle do naszej wiary. «Jesteście naszymi starszymi braćmi». (...) Kościół całkowicie potępia antysemityzm i każdą formę rasizmu jako całkowicie przeciwne zasadom chrześcijaństwa. Musimy wspólnie pracować nad budowaniem przyszłości, w której nie będzie już antyjudaizmu wśród chrześcijan lub uczuć antychrześcijańskich wśród Żydów. (Pielgrzymka do źródeł wiary, red. K. Klauza, M. Banaszkiewicz, Częstochowa 2000, s. 93) ZASTOSOWANIE Jestem chrześcijaninem. Jaka jest moja świadomość tego faktu? Co wiem o swojej religii? Czy znam główne prawdy wiary? W czym konkretnie przejawia się moja religijność? Czego o chrześcijaństwie dowiedziałby się ktoś postronny, patrząc na moje codzienne życie? W miarę możliwości czasowych czy potrzeb uczniów warto wspomnieć o dniach modlitw o pokój, zaproponowanych przez Jana Pawła II w Asyżu 2 października 1986, lub o przeproszeniu za grzechy chrześcijan w roku Wielkiego Jubileuszu (12 marca 2000). 20

ZAKOÑCZENIE Uczniowie zapisują temat katechezy i odtwarzają tabelę w zeszytach. Praca domowa Napisz, czego o chrześcijaństwie dowiedziałby się ktoś postronny, patrząc na twoje codzienne życie. Literatura Encyklopedia Chrześcijaństwa, Historia i współczesność. 2000 lat nadziei, Kielce 2001; Ks. Daniel Olszewski, Z zagadnień religioznawstwa, Łódź 1996; Bp Z. Pawłowicz, Kościoły i sekty w Polsce, Gdańsk 1966; Z. Zdybicka, Religia i religioznawstwo, Lublin 1992; Być chrześcijaninem dziś. Teologia dla szkół średnich, red. M. Rusecki, Lublin 1992; M. Malherbe, Religie ludzkości. Leksykon, Kraków 1999. 21

4. CHRZEŚCIJAŃSTWO RELIGIĄ OBJAWIONĄ Wiodące cele katechetyczne Pogłębione poznanie własnej religii na tle innych systemów religijnych. Uznanie wartości religii objawionej w Jezusie Chrystusie. Szczegółowe cele operacyjne Wiedza: Uczeń wymieni cechy wyróżniające religię chrześcijańską spośród innych religii wymieni niektóre fakty i wydarzenia oraz słowa, poprzez które Bóg objawiał się człowiekowi. Umiejętności: Uczeń potrafi opisać w sposób syntetyczny i analityczny istotę własnej religii na tle innych wyznań potrafi wyjaśnić, na czym polega objawienie. Postawy: Uczeń wyraża wdzięczność Bogu za dar objawienia w Chrystusie Jezusie wyraża przekonanie, że wiara musi być potwierdzana w codziennym życiu wyraża gotowość do dawania świadectwa wiary. Metody i formy pracy: praca z tekstem, pogadanka, rozmowa kierowana, praca indywidualna, grupowa i zbiorowa. Środki dydaktyczne: Pismo św., teksty z deklaracji Dominus Iesus, list apostolski Novo millennio ineunte. WPROWADZENIE Modlitwa słowami Iz 45,18-25. Po tej modlitwie K. zwraca się do uczniów z propozycją: Spróbujmy teraz ustalić hierarchię ważności bytów, które obserwujemy w świecie, od tych najmniej do tych najbardziej doskonałych. Uczniowie dochodzą stopniowo do wniosku, że na szczycie wszystkich obserwowalnych bytów stoi człowiek. Czym człowiek się różni od świata zwierząt? Człowiek ma zdolność rozumowania, wyciąga wnioski, prowadzi życie duchowe. Zauważając swoją wyjątkowość, dąży do doskonałości i nieskończoności. Na tej drodze odnajduje istotę w całej pełni doskonałą i nieskończoną, czyli Boga. Tak staje się religijny, szuka Boga i tworzy religie. O poznaniu Boga na drodze rozumowej, przez obserwację świata materialnego, czytamy w Księdze Mądrości. 22

K. prosi o odczytanie fragmentu Mdr 13,1-9. Człowiek może za pomocą rozumu dojść do poznania Boga, lecz jest to poznanie niedoskonałe. Stąd się bierze cała ta wielość religii, które są odpowiedzią człowieka na dążenie ku Bogu i na pragnienie poznania Go, o czym mówiliśmy wcześniej. Co więc łączy wszystkie religie? Czym religie między sobą się różnią? Niektóre religie tracą na znaczeniu, w miarę jak ich wyznawcy zwracają się ku innym wierzeniom. Inne zaś, mimo że nie brak w nich fałszywych wyobrażeń o Bogu, istnieją nadal ze względu na zawarte w nich elementy pozytywne. Człowiek nieustannie poszukuje Boga, a Bóg pozwala mu się znaleźć, wychodząc mu naprzeciw. Szukajcie Pana, gdy się pozwala znaleźć, wzywajcie Go, dopóki jest blisko! nawołuje prorok Izajasz (Iz 55,6). Jak Bóg wychodzi naprzeciw poszukującemu Go człowiekowi? Jak nazywamy takie wyjście naprzeciw człowieka? (objawienie) Obok religii, które są tworem ludzkiego umysłu, jak np. buddyzm, który za punkt wyjścia przyjmuje oświecenie mędrca, czy też przedstawiają swoją naukę jako objawienie niebieskie, przekazane jakiemuś legendarnemu lub mitycznemu założycielowi, istnieją i takie, które przekazują swoją naukę w objawieniu przekazanym konkretnej postaci historycznej (tak jest np. z Koranem i Biblią). PODANIE PRAWDY Czym sposób objawienia przedstawiony w Koranie różni się od sposobu objawienia w Biblii? Gdy chodzi o Koran, objawienie dokonało się w nim przez jednego założyciela, natomiast w Biblii Bóg objawia się stopniowo przez słowa i wydarzenia. K. prosi o odczytanie tekstu z Dei verbum (podręcznik ucznia). Objawienie chrześcijańskie rozwijało się stopniowo przez dwadzieścia wieków po to, by osiągnąć swoją pełnię w Jezusie Chrystusie, który będąc Bogiem, stał się człowiekiem. Bóg mógłby się objawić inaczej, np. stanąć wśród nas i powiedzieć: oto jestem, na zasadzie sensacji. On jednak wybiera inną drogę. Objawia się powoli. Daje się poznać przez fakty, wydarzenia i słowo, które tym faktom towarzyszy. Całe to objawienie posiada pewne cechy: jest jednolite i spójne zapowiada przyjście Zbawiciela na świat wypełnia się w osobie Jezusa Chrystusa kończy wraz ze śmiercią ostatniego z apostołów Duch Święty czuwa nad autentycznością objawienia, przygotowując ludzi do wykonania Bożych zadań, jak to było w przypadku apostołów, początkowo niezdolnych pełnić swoją misję 23

przekazywane jest i strzeżone w Kościele, który dzięki asystencji Ducha Świętego nieomylnie wypowiada się w sprawach wiary i obyczajów, czerpiąc z depozytu objawienia. Całe objawienie chrześcijańskie skupia się na wcieleniu Jezusa Chrystusa, w którym Bóg solidaryzuje się z człowiekiem, aby ukazać mu bezmiar swojej miłości i wybawić go z niewoli grzechu. Przyjęcie ludzkiej natury dokonało się za sprawą Ducha Świętego, przy współudziale człowieka Maryi, Matki Jezusa. Ten Jezus po kilku latach ziemskiej działalności został ukrzyżowany, ale po trzech dniach zmartwychwstał, przekazując Kościołowi po swoim wniebowstąpieniu dar Ducha Świętego. Jest też oczekiwany na końcu ludzkich dziejów. POG ÊBIENIE Spróbujemy zgłębić to objawienie, jakie się dokonało przez Jezusa Chrystusa, na podstawie deklaracji Dominus Iesus o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła. Weźmiemy pod uwagę rozdział pierwszy tej deklaracji, punkty od 5 do 8. Metodą pracy w grupach postaramy się odpowiedzieć sobie na pytania, które pomogą nam w zrozumieniu dzisiejszego tematu. K. rozdaje grupom teksty wraz z pytaniem do refleksji (teczka pomocy): Grupa 1 (punkt 5): Kim jest Jezus Chrystus i w jaki sposób objawił Boga człowiekowi? Grupa 2 (punkt 6): Co Jezus objawił człowiekowi? Grupa 3 (punkt 7): Jaka powinna być odpowiedź człowieka na Boże objawienie? Grupa 4 (punkt 8): Co jest podstawą do poszukiwania słowa Bożego i na czym się to opiera? Metodą pracy w grupach uczniowie dochodzą do wniosków: Jezus Chrystus jest wcielonym Synem Bożym, pośrednikiem między Bogiem a człowiekiem, pełnią całego objawienia. Swoje dzieło wykonał przez słowa i czyny, przez znaki i cuda, a przede wszystkim przez śmierć i zmartwychwstanie oraz następujące po nim zesłanie Ducha Świętego. W objawieniu Jezusa Chrystusa zawiera się pełnia zbawczych dróg Boga. Odpowiedzią człowieka na objawienie Boże jest posłuszeństwo wiary, przez które człowiek powierza się Bogu. Wiara jest łaską, która uzdolnia nas do przyjęcia prawdy, że wiara jest najpierw osobowym przylgnięciem człowieka do Boga; równocześnie i w sposób nierozdzielny jest ona dobrowolnym uznaniem całej prawdy, którą Bóg objawił ( Dominus Iesus, 7) Podstawą w poszukiwaniu autentycznego słowa Bożego są teksty natchnione przez Ducha Świętego, które odnajdujemy w księgach kanonicznych Starego i Nowego Testamentu, zgodnie z Konstytucją dogmatyczną 24

o Objawieniu Bożym Soboru Watykańskiego II: święta Matka-Kościół uważa na podstawie wiary apostolskiej Księgi tak Starego, jak i Nowego Testamentu w całości, ze wszystkimi ich częściami za święte i kanoniczne dlatego, że spisane pod natchnieniem Ducha Świętego (por. J 20,31; 2 Tm 3,16; 2 P 1,19-21; 3,15-16) Boga mają za autora i jako takie zostały Kościołowi przekazane (...) w sposób pewny, wiernie i bez błędu uczą prawdy, jaka z woli Bożej miała być przez Pismo św. utrwalona dla naszego zbawienia (Sobór Watykański II, Konstytucja Dei verbum, 11). We współczesnym, tak bardzo zróżnicowanym od strony religijnej świecie można zaobserwować tendencję do tworzenia jednej religii o wspólnym mianowniku. Religie jednak różnią się między sobą. Spróbujmy teraz przypomnieć sobie i wskazać te różnice między wielkimi religiami. Na czym polega wyjątkowość chrześcijaństwa? Deklaracja Dominus Iesus chce nam przypomnieć prawdę o Jezusie Chrystusie, Synu Bożym, Panu i jedynym Zbawicielu, który przez wydarzenie swojego wcielenia, śmierci i zmartwychwstania doprowadził do końca historię zbawienia, mającą w Nim swoją pełnię i centrum ( Dominus Iesus, 13). ZASTOSOWANIE Zostaliśmy zbawieni przez krzyż Chrystusa. Stąd też się bierze nasza zupełna wyjątkowość na tle wszystkich innych systemów religijnych. Na mocy chrztu św. zostaliśmy wszczepieni w mękę i śmierć Chrystusa, aby uczestniczyć w Jego chwale. Zachowując szacunek dla wszystkiego, co dobre w innych religiach, uczeń Chrystusa nie może zatracać swojej własnej tożsamości i nie zauważać unikalnego charakteru chrześcijaństwa. W przyjaznych kontaktach z wyznawcami innych religii nie możemy sprzeniewierzyć się swemu chrześcijańskiemu powołaniu. Można też wykorzystać i omówić: Jan Paweł II, Novo millennio ineunte, punkty 40-41 i 54n. Jakie wnioski praktyczne dla naszej codzienności wypływają z faktu, że jesteśmy chrześcijanami? W ślad za naszym przekonaniem powinno iść również nasze postępowanie, ponieważ wiara musi się utożsamiać z życiem. Inaczej okaże się tylko pustą ideologią, która nie przynosi zbawienia i nie ma dla nas wartości przewyższającej inne religie, w których znaleźć można jedynie źdźbło prawdy, jakiś jej okruch. ZAKOÑCZENIE Modlitwa: Wierzę (zakończona piosenką Nie zdejmę krzyża z mojej ściany podręcznik ucznia). 25

26

II BOŻE OBJAWIENIE 27

5. PISMO ŚWIĘTE KSIĘGĄ OBJAWIENIA Wiodące cele katechetyczne Poznanie Pisma św. jako księgi bosko-ludzkiej, przekazującej zbawcze prawdy. Szacunek dla Biblii, zainteresowanie jej treścią. Szczegółowe cele operacyjne Wiedza: Uczeń zdefiniuje pojęcie Biblii oraz wymieni inne jej nazwy wymieni autorów Biblii i etapy jej powstawania wymieni cechy autora boskiego i ludzkiego określi główny temat Biblii: Boży plan zbawienia rozumie podstawową zasadę, że tekstów biblijnych nie można interpretować literalnie. Umiejętności: Uczeń potrafi wyjaśnić, co to jest kanon Pisma św. dostrzega i potrafi wyjaśnić głębię różnych nazw Biblii potrafi wyjaśnić aspekt prawdy i świętości ksiąg natchnionych potrafi korzystać z Pisma św. Postawy: Uczeń wyraża zainteresowanie Biblią, dziejami jej powstawania i treścią okazuje szacunek dla Ksiąg świętych odbiera teksty biblijne jako słowo Boga. Metody i formy pracy: pogadanka, wykład, tworzenie diagramu, quiz, krzyżówka, praca indywidualna i zbiorowa. Środki dydaktyczne: Pismo św. dla każdego ucznia (o ile to możliwe, Stary i Nowy Testament), Biblia dla każdego (t. I, z. 1), plansze elementy do złożenia symbolu gołębicy z napisami świętość, prawda i zbawienie ; wycięty z kartonu kontur człowieka z napisami: sposób myślenia i wyrażania się, wrażliwość, styl pisania, środowisko życia, umiejscowienie w czasie, krzyżówki (teczka pomocy). WPROWADZENIE K. cytuje Paula Claudela: Katolicy mają wielki szacunek dla Biblii, lecz w okazywaniu go zachowują do niej zbytni dystans, lub wprowadza w temat inaczej: Bóg pozwala, żeby człowiek poznawał Jego samego, Jego miłość i miłosierdzie. Robi to na wiele sposobów. Niezmiennym dla nas źródłem poznawania 28

Boga jest Jego słowo. Boga możemy spotkać w czytaniu, słuchaniu i rozważaniu Pisma świętego. PODANIE PRAWDY K., bazując na wiedzy uczniów, przypomina podstawowe wiadomości o Piśmie św. i stopniowo je uzupełnia. Co to jest Pismo św.? (zbiór ksiąg napisanych przez człowieka pod natchnieniem Ducha Świętego) Jakie są inne nazwy Pisma św.? Na jakie jego cechy zwracają one uwagę? K. uzupełnia odpowiedzi uczniów, tworząc schemat na tablicy (zob. wzór na końcu). Biblia Określenie biblia pochodzi z języka greckiego, a oznaczało papirus, zwoje lub księgę. Do łaciny i języków współczesnych weszło jako nazwa najważniejszej z ksiąg Pisma św. Znany jest wyraz biblioteka, oznaczający zbiór książek. Pismo św. jest właśnie takim zbiorem wielu ksiąg. Pismo św. Ta nazwa pochodzi z greckiego (graphe pismo; hagia święte), a jej odpowiednikiem łacińskim jest scriptura sancta. Co to znaczy, że Pismo jest święte? (wyłączone z codzienności, odniesione do świętego Boga, wyjątkowe i nie z ziemi, lecz z nieba...) Dlaczego owo Pismo jest święte? Odpowiada nam na to sama Biblia (np. 2 Mch 8,23; J 10,35; Dz 9,2). Świętość łączy się z autorstwem Pisma św. i jest cechą głównego z autorów, czyli Boga. Stary i Nowy Testament Łacińskie testamentum jest przekładem hebrajskiego berit, co oznacza przymierze. Stąd pochodzi jeszcze jedna nazwa świętych Ksiąg Stare i Nowe Przymierze (Biblia opisuje historię ludu wybranego, ukazując jego więź z Bogiem, szczególne przymierze na Synaju). Wszystkie te nazwy wskazują na najważniejsze wartości Pisma św., charakteryzując jego cechy i przesłanie. Kanon Biblii Biblia to zbiór ksiąg, czyli swego rodzaju biblioteka. Spróbujmy się jej przyjrzeć bliżej, żeby się dowiedzieć, jaką ma budowę i jakie księgi grupuje. Na bazie edycji Biblia dla każdego, t. I, z. 1, (lub planszy) uczniowie odczytują poszczególne działy Biblii, liczą w nich ilość ksiąg, aby ją na końcu podsumować, wyodrębniając księgi Starego i Nowego Testamentu. 29

K. wpisuje nazwy w schemat, tworząc bibliotekę. Pozostawiamy przy tym wolne miejsce na wpisanie skrótów ksiąg, bo to będzie przedmiotem pracy domowej. Mówiąc o kanonie ksiąg Pisma św. i o ich kanoniczności, mamy na myśli fakt, że właśnie te, a nie inne księgi zostały uznane za natchnione przez Boga i weszły do Biblii. Stanowią one tym samym regułę wiary i moralności (słowo kanon znaczy tyle, co reguła lub norma ). Trzeba bowiem wiedzieć, że zarówno w dziejach narodu izraelskiego, jak i w początkach chrześcijaństwa pojawiło się wiele pism religijnych, które powoływały się na rzekome autorstwo uznanych religijnych autorytetów: proroków czy apostołów, chociaż nie były ich dziełem. Np. poza czterema znanymi Ewangeliami istnieją jeszcze pseudo-ewangelie, noszące w swych tytułach imiona różnych apostołów, ale nie ma podstaw, aby je uznać za natchnione. Są to tzw. apokryfy. Decydującą rzeczą w uznaniu jakichś pism za natchnione przez Boga była ich autentyczność. Księgi Nowego Testamentu są dziełem apostołów lub ich uczniów, których imiona noszą, przynajmniej w tym znaczeniu, że ich treść pochodzi od wymienionych autorów, chociaż jakby z drugiej ręki. W ten sposób sekretarzem i piórem św. Piotra był Marek, a św. Pawła Łukasz. Kto uznawał księgi biblijne za kanoniczne? Kto je zaliczał do Pisma św.? Dla Starego Testamentu była to tradycja żydowska, dla Nowego tradycja chrześcijańska, tzn. przekonanie o ich autentyczności, jakie istniało wśród pierwszych chrześcijan, a sięga to jeszcze czasów apostolskich. Uczniowie mogą spotkać się z popularnymi ostatnio opiniami, że Pismo św. nie zawiera wszystkich ksiąg, że istnieją jeszcze inne, których Kościół nie chce umieścić w kanonie. Często jest mowa o apokryfach lub współczesnych nowinkach. Różnica w liczbie ksiąg (72 lub 73) związana jest z połączeniem w jedną księgę Lamentacji z Księgą Jeremiasza. Można też przyjąć inny podział ksiąg biblijnych. Gdy zastosować metodę zgrupowania ich według treści, dzielą się one na księgi historyczne, dydaktyczne i prorockie. POG ÊBIENIE Jak powstawało Pismo św. Kto jest autorem Pisma św.? Mówimy o dwóch autorach: głównym autorem Pisma św. jest Bóg, a drugorzędnym człowiek przez Niego natchniony. Natchnienie biblijne jest bezpośrednim, pozytywnym i nadprzyrodzonym wpływem Boga na umysł i wolę piszącego, dzięki czemu księga ta ma dwóch autorów: Boga i człowieka. Można powiedzieć, że natchnienie biblijne jest specjalną pomocą Bożą dla człowieka, który został powołany, aby spisać słowo Boże. Do właściwości wynikających z Bożego autorstwa należą prawda i świętość tej księgi. 30

Przez świętość Biblii rozumiemy zgodność sądu autora natchnionego z prawem moralnym w odniesieniu do słów i uczuć osób, które opisuje. Autor biblijny może opisywać rzeczy dobre i złe, nie może jednak przemilczać zła lub je chwalić ani też ganić dobra. Szlachetność moralna Biblii nie wymaga, żeby czyn, osądzony jako szlachetny, miał najwyższy poziom doskonałości moralnej. Często błędnie rozumie się świętość, czyli moralną szlachetność Biblii. Łączy się ją z nieskazitelnym i wzorowym postępowaniem opisywanych w niej postaci lub ze świętością uczuć, jakie budzą one w czytelniku. Często, gdy ktoś spotyka się w Biblii z opisem ludzkiego grzechu i zła, natychmiast przykleja jej etykietkę niemoralności. Biblia opisuje prawdziwego i pełnego człowieka, jego bohaterstwo, wielkość i świętość, ale również jego nędzę i grzech, jego dźwiganie się z upadku. Drugą właściwością Biblii jest prawda. Wiara, że Pismo św. podaje prawdę o Bogu-Zbawcy i o zbawionym przez Niego człowieku, wynika z przekonania, że jest ono natchnione przez Boga. Jeśli bowiem powstało z natchnienia Ducha Świętego, to znaczy, że sam Bóg jest jego nadprzyrodzonym autorem, że jest ono Jego słowem skierowanym do nas. A ponieważ Bóg jest Prawdą, zatem Pismo św. jest słowem tej Prawdy (przedmiotem natchnienia jest tylko to, co jest konieczne, aby się zbawić). K. uzupełnia schemat na tablicy, umieszczając nad szkicem księgi elementy mające na końcu utworzyć znak gołębicy, ze słowami prawda i świętość. Treścią Pisma św. jest Boży plan zbawienia i realizacja tego planu w historii (KDK 41; KO 15). Opisuje więc ono tylko te fakty, które łączą się ze zbawieniem. K. umieszcza teraz ostatni z elementów gołębicy, napis zbawienie. K., wyjaśniając cechy autora ludzkiego, dodaje kolejne elementy do schematu (kontur człowieka z wypisanymi cechami jego twórczości). Może wyjaśnić poszczególne cechy w oparciu np. o sylwetkę św. Łukasza. Fakt, że człowiek jest autorem natchnionym przez Boga, wcale nie znaczy, że był on dla Niego swoistą maszyną do pisania. Człowiek-autor był w swoim dziele sobą. Świadomie opracowywał treść ksiąg natchnionych. Św. Łukasz zbierał wcześniej materiały, by je potem mądrze zredagować. Używał w swym warsztacie pisarskim wszystkich umiejętności, dzięki czemu mogła powstać Ewangelia oraz Dzieje Apostolskie. Cechy autora ludzkiego: św. Łukasz: sposób myślenia i wyrażania się jako lekarz, używa wyrażeń typowo medycznych wrażliwość jest czuły na ludzkie cierpienie, tak też ukazał Jezusa styl pisania piękny i bogaty język świadczy o jego wykształceniu środowisko życia pisze do chrześcijan nawróconych z pogaństwa, opuszcza więc to, co zrozumiałe było tylko dla Żydów umiejscowienie w czasie lata osiemdziesiąte I wieku naszej ery 31

Księgi Pisma św. powstawały na przestrzeni wielu lat. Na początku treści biblijne przekazywano ustnie, później zaczęto spisywać poszczególne teksty, a dopiero końcowym etapem była redakcja ksiąg. I tak Stary Testament powstał ok. X w. przed Chr., zaś Nowy między rokiem 50 a początkiem II w. ery nowożytnej. W przekazie Biblii tworzyły się też różne tradycje, opisujące te same wydarzenia na różne sposoby, ale podające tę samą prawdę. Tak jest np., gdy chodzi o dwa opisy stworzenia świata i człowieka. Istnienie dwóch tego rodzaju opisów nie znaczy, że jeden z nich jest błędny, lecz że zwraca uwagę na inny odcień tej samej Bożej prawdy. Czyniono to zawsze z niezwykłą dbałością o wierność przekazu (zarówno ustnego, jak i przekazu na piśmie). Biblia jest księgą ponadczasową, aktualną dziesięć wieków przed narodzeniem Chrystusa i dwa tysiące lat po Jego przyjściu, i to dla wszystkich ludzi, również dla nas. ZASTOSOWANIE Biblię otacza się szacunkiem ze względu na Boga, który się przez nią objawia. Stanowi ona Jego słowo. Bóg w ten sposób pozwala się ludziom poznać. K. może przytoczyć opowiadanie dziadka Romana Brandstaettera o pogrzebie urządzanym Biblii: Biblia znów wracam (...) do pojęcia Biblii jako książki, wytworu wydawcy, drukarza czy przepisywacza podlega tym samym prawom przemijalności, co człowiek i każde żywe stworzenie, co wszystkie dzieła kultury materialnej, zdziałane ludzką ręką. Księga ta jako przedmiot może być podarta, spalona, zniszczona, zmielona na makulaturę, ale ponieważ jest uosobieniem Pra-Pisma, istniejącego poza czasem i przestrzenią, Żydzi porównali jej los pośmiertny z losem człowieka, stworzonego na podobieństwo Boga. Ciało zniszczonej Księgi lub popioły po niej pozostałe idą do ziemi, dusza Księgi wraca do Boga, do swojego Stwórcy. Stare, zużyte, podarte lub spalone zwoje Pisma Świętego gromadzi się w skrzyni, zwanej geniza, która znajduje się w każdej synagodze, po czym w przewidzianym czasie następuje ich grzebanie w ziemi, na cmentarzu, ściśle według żydowskiego rytuału pogrzebowego. Żałobnicy śpiewają nad grobem treny, a osierocona gmina ogłasza powszechną żałobę, jak po zgonie sprawiedliwego i pobożnego męża. Co ziemskie, powróciło do ziemi; co Boskie, wróciło do Boga. (Roman Brandstaetter, Krąg biblijny, Warszawa 1986, s. 19) Dlaczego wobec Biblii obowiązuje tak wielki szacunek? Jak ja sam szanuję Pismo św.? 32

W zastosowaniu lub w ramach pracy domowej uczniowie mogą utworzyć krzyżówkę do hasła Biblia, używając terminów związanych z tematem. Mogą też, mając już wpisane wszystkie hasła, dopisać do nich polecenia (teczka pomocy). K. może zaproponować quiz: kto potrafi wymienić najwięcej tytułów ksiąg biblijnych z pamięci? (najlepszym wypadałoby wstawić do dziennika dobre oceny jako nagrodę). ZAKOÑCZENIE Zapis do zeszytu: temat wraz ze schematem z tablicy. Praca domowa Wpisz skróty ksiąg biblijnych we właściwych działach Biblii. SCHEMAT PRAWDA ZBAWIENIE ŚWIĘTOŚĆ Biblia Pismo św. liczba ksiąg Stary Dzieje początków i Prawo 5 Testament Historia narodu wybranego 16 (Przymierze) Modlitwa i mądrość 7 46 Prorocy 18 Nowy Ewangelie 4 27 Testament Pisma apostołów 23 (Przymierze) Razem 73 sposób myślenia styl pisania środowisko życia wrażliwość umiejscowienie w czasie 1000 lat przed Chr. 500 lat przed Chr. 100 lat po Chr. 33

6. JĘZYKI ORYGINALNE A PRZEKŁAD PISMA ŚW. Wiodące cele katechetyczne Poznanie najważniejszych przekładów Pisma św. Uznanie autorytetu Kościoła w przekazie autentycznych treści biblijnych. Szczegółowe cele operacyjne Wiedza: Uczeń poda, w jakich językach napisano Biblię wymieni najbardziej znane jej tłumaczenia rozumie istotę wierności oryginałowi w przekładach biblijnych. Umiejętności: Uczeń potrafi wyjaśnić, dlaczego tłumaczy się Biblię na języki narodowe potrafi rozpoznać przekład Biblii zatwierdzony przez Kościół. Postawy: Uczeń wyraża radość z poznawania Boga poprzez Pismo św. wydane w języku ojczystym wyraża szacunek dla treści zawartych w tekstach biblijnych. Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, pogadanka, praca z tekstem, rozwiązywanie (lub układanie) krzyżówki, praca indywidualna i grupowa. Środki dydaktyczne: plansze z tekstem Biblii po hebrajsku, grecku i po łacinie, teksty do pracy w grupach. WPROWADZENIE Modlitwa Do Boga, który przemawia do nas w swoim słowie i chce, abyśmy żyli zgodnie z Jego wolą, pomódlmy się teraz aktem wiary. W jaki sposób człowiek może poznawać Boga? Co to jest Pismo św.? Kto jest autorem Pisma św.? Czym jest Boże natchnienie? Na dzisiejszej katechezie dowiemy się czegoś o językach oryginalnych, w których powstawało Pismo św., oraz o najbardziej znanych przekładach tej wyjątkowej księgi. 34

PODANIE PRAWDY K. wyjaśnia: Pismo św. powstawało w trzech językach: hebrajskim, aramejskim i greckim. Po hebrajsku powstał cały Stary Testament, choć wśród odkryć z Qumran odnaleziono zwoje z fragmentami Księgi Tobiasza w języku hebrajskim i aramejskim. K. może pokazać uczniom, jak wygląda tekst w języku hebrajskim (plansza lub podręcznik). Cały Nowy Testament powstał w języku greckim, z wyjątkiem Ewangelii według św. Mateusza, który ją napisał prawdopodobnie w języku aramejskim. Hebrajski należy do starożytnych języków semickich. Wersety czyta się od prawej do lewej strony, tak więc książki też są otwierane od stronicy w naszym rozumieniu ostatniej. Język ten zapisywano spółgłoskami, co sprawiało, że czytany tekst mógł mieć różne brzmienie. K. dla przykładu może rozpisać znany tetragram JHWH: Znane jest wam imię Boga, które oznajmił Mojżeszowi w płonącym krzewie. Po hebrajsku można je było odczytywać na dwa sposoby: jako J a hw e lub jako J e h o w a. W VII-XI w. grupa żydowskich uczonych ustaliła definitywnie hebrajski tekst Pisma św. Starego Testamentu (tekst masorecki). Przez wiele wieków tekst Pisma św. przepisywany był ręcznie, czyli właściwie kopiowany. By zapobiec ewentualnym błędom kopistów, liczono ilość liter po przepisaniu tekstu oraz dokładnie go sprawdzano. Podobnie z ogromną starannością dokonywano przekładów. Niezwykle istotna jest wierność tłumaczeń Pisma św. wobec tekstu oryginalnego, ponieważ jest on natchniony i zawiera słowo samego Boga. Każda ze zmian w takim tekście byłaby niedopuszczalną deformacją tego słowa, dlatego Kościół troszczył się bardzo, by to, co podaje do wierzenia, zawsze było zgodne z prawdą. Nie można więc pozwolić na swobodne przekłady tekstu biblijnego. K. dzieli klasę na pięć grup. Uczniowie otrzymują teksty z pytaniami (teczka pomocy): Jaka jest nazwa tłumaczonej Biblii? Kto ją przetłumaczył? Z jakiego języka? Na jaki język? Kiedy została przetłumaczona? Dlaczego przetłumaczono Biblię na ten właśnie język? 35

Grupa 1: Septuaginta najstarsze tłumaczenie Starego Testamentu z języka hebrajskiego na język grecki, powstało w Aleksandrii w III-II w. przed Chr. pod kątem potrzeb bardzo licznej diaspory żydowskiej w Egipcie i nie tylko tam. Dla tych Żydów żyjących z dala od kraju język hebrajski był już językiem obcym. Przetłumaczono wówczas Biblię na język grecki, którym posługiwano się w wielu krajach. Dzięki temu powiększyło się znacznie grono odbiorców Biblii. Legenda opowiada o tym, że tłumaczyło ją siedemdziesięciu dwóch mędrców, i tak powstała Septuaginta, co znaczy właśnie siedemdziesiąt (w zapisie cyframi rzymskimi: LXX). Tekst w języku greckim (podręcznik). Grupa 2: Wulgata jest tłumaczeniem całej Biblii na język łaciński. Powstało ono na przełomie IV-V w. z języków oryginalnych, czyli hebrajskiego i greckiego. Przekładu tego dokonał św. Hieronim, który nawet udał się do Palestyny, ojczyzny Pisma św., by tam nad nim pracować. Wulgatę wydano drukiem po raz pierwszy w 1466 r. (w tłumaczeniu na język niemiecki), a jest to tzw. Biblia Gutenberga. Łacińskim tekstem Biblii posługiwano się w wielu krajach, więc poszerzył on znacznie grono jej czytelników. Tekst w języku łacińskim (podręcznik). Grupa 3: Pierwszy polski przekład to tzw. Biblia królowej Zofii (żony króla Władysława Jagiełły). Dokonany został w drugiej połowie XV w. Było to tłumaczenie Starego Testamentu dokonane z łaciny w oparciu o Wulgatę św. Hieronima. Biblię tę nazywa się również Biblią Szaroszpatacką, ponieważ jej fragmenty odnaleziono w Szaroszpatak na Węgrzech. Grupa 4: Drugim z polskich tłumaczeń jest Biblia w przekładzie ks. Jakuba Wujka. Powstała w latach 1540-97 (ogłoszona drukiem w 1599 r.). Ks. Jakub Wujek tłumaczył ją z Wulgaty, napisanej w języku łacińskim, ale sięgał również do tekstów w językach oryginalnych. Oprócz tekstu Pisma św. przekład ten posiadał komentarze i wypowiedzi ojców Kościoła. Stał się oficjalnym przekładem polskim, używanym zarówno przez katolików, jak i protestantów. Miał bardzo duży wpływ na dzieje języka polskiego i literaturę polską. Grupa 5: W roku 1965 wydano zbiorowy przekład Biblii pod redakcją benedyktynów z Tyńca. Bibliści polscy, posługując się tekstami napisanymi w języku hebrajskim i greckim, przetłumaczyli Biblię na język polski. Ponieważ została wydana na pamiątkę milenium chrztu Polski, nazwano ją Biblią Tysiąclecia. Jest to 36