WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2011: t. 11 z. 2 (34) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s. 53 63 www.itep.edu.pl Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, 2011 PRZYDATNOŚĆ METODY RIVER HABITAT SURVEY DO WALORYZACJI HYDROMORFOLOGICZNEJ CIEKU NA PRZYKŁADZIE RZEKI GOWIENICA MIEDWIAŃSKA I KANAŁU MŁYŃSKIEGO Robert FRANKOWSKI Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Zachodniopomorski Ośrodek Badawczy w Szczecinie Słowa kluczowe: Gowienica Miedwiańska, Kanał Młyński, River Habitat Survey, waloryzacja hydromorfologiczna S t r e s z c z e n i e Waloryzacja hydromorfologiczna metodą River Habitat Survey na podstawie losowo wybranych fragmentów małej nizinnej rzeki Gowienicy Miedwiańskiej nie jest miarodajną oceną naturalności siedliska na całej jej długości. Odwrotna sytuacja jest na cieku sztucznym Kanale Młyńskim, z uwagi na małą różnorodność naturalną. W przypadku oceny przekształceń antropogenicznych, zarówno małej rzeki nizinnej, jak i cieku sztucznego wykonanie waloryzacji na podstawie kilku losowo wybranych odcinków nie jest możliwe. Badane odcinki cieku naturalnego oraz sztucznego mieściły się w przedziale III i IV klasy stanu ekologicznego, co oznacza, że nie spełniły wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej. WSTĘP Rzeki urozmaicają monotonny krajobraz rolniczy. Mogą pełnić funkcję bariery dla niektórych organizmów i jednocześnie cechować się bogactwem flory i fauny. Wzajemne sąsiedztwo środowiska lądowego i wodnego zapewnia też więcej wariantów siedliskowych niż jednogatunkowa uprawa rolna. O jakości ekosystemu Adres do korespondencji: mgr inż. R. Frankowski, Zachodniopomorski Ośrodek Badawczy ITP w Szczecinie, ul. Czesława 9, 71-504 Szczecin; tel. +48 (91) 423-19-08, e-mail: frankowski_robert @wp.pl
54 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 11 z. 2 (34) wodnego decyduje stan wszystkich istniejących elementów żywych. Te zaś zależą od parametrów fizykochemicznych i hydromorfologicznych. Wraz z obserwowanym zjawiskiem zmieniania się naturalności cieków, którego przyczyny upatruje się w zabiegach konserwacyjnych i regulowaniu ich biegu, rozpoczęto próby opracowania metod waloryzujących ich stan. Pierwsze metody oceny hydromorfologicznej (dawniej ekomorfologicznej) powstały w Austrii (ok. 1980 r.), Niemczech (metoda LÖFL-LWA, opracowana w Nadrenii-Westfalii w 1985 r.), Holandii (metoda Tolkampa). Później w Szwajcarii (metoda Frutigera, 1992 r.), Francji (SEQ Physique, 1998 r.) i Wielkiej Brytanii (River Habitat Survey, 1998 r.). W Polsce pierwszą kompleksową metodę waloryzującą drogi wodne w ujęciu hydromorfologicznym (metoda Ilnickiego i Lewandowskiego) stworzono w 1995 r. w Katedrze Ochrony i Kształtowania Środowiska w Akademii Rolniczej w Poznaniu, a w 1999 r. w SGGW w Warszawie opracowano indeksową metodę Oglęckiego i Pawłata. Po 2000 r. powstały kolejne metody w takich krajach UE, jak: Dania (indeksowa DSHI2003), Słowacja (2004), Czechy (EcoRivHab1998 2003) [ADYNKIEWICZ-PIRAGAS 2006; ILNICKI 2006; ILNICKI i LEWANDOWSKI 2008; 2010; OGLĘCKI, 2006]. W 2007 r. w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu opracowano podręcznik przystosowanej do warunków polskich angielskiej metody River Habitat Survey (RHS) [SZOSZKIEWICZ i in. 2009]. W 2000 r. powstała Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW), zintegrowany akt prawny regulujący przepisy dotyczące gospodarki wodnej. Zgodnie z nią kraje Unii Europejskiej są zobowiązane ocenić stopień antropopresji wód powierzchniowych, a następnie w razie potrzeby podjąć działania w celu przywrócenia co najmniej dobrego stanu ekologicznego wód do 2015 r. Stan ekologiczny wyznaczają elementy biologiczne wspomagane elementami fizykochemicznymi i hydromorfologicznymi [Dyrektywa 2000]. Wraz z wejściem w życie RDW ocena hydromorfologiczna stała się nie tylko częścią prac badawczych, ale również wymogiem, któremu muszą sprostać wszystkie kraje UE. RHS spełnia wymogi RDW w zakresie oceny morfologicznej struktury rzek. Natomiast pomija jej ciągłość, charakterystykę przepływu i połączenia z wodami podziemnymi, wymaganymi w Dyrektywie. Metoda RHS waloryzuje wybrane fragmenty cieku, nie jest jednak ustalona długość, jaka powinna zostać zbadana, aby uzyskać miarodajną ocenę stanu hydromorfologicznego całego cieku. Dlatego też, w niniejszej pracy, podjęto próbę ustalenia, czy na podstawie trzech losowo wybranych odcinków małej rzeki nizinnej oraz sztucznego kanału, będącymi jednolitymi częściami wód, można wiarygodnie zwaloryzować cały ciek.
R. Frankowski: Przydatność metody River Habitat Survey 55 METODA BADAŃ W pracy zastosowano metodę River Habitat Survey [SZOSZKIEWICZ i in. 2009]. Waloryzacja tą metodą bazuje na identyfikacji elementów morfologicznych cieku na odcinkach o długości 500 m. Opis wykonuje się dwuetapowo. W pierwszym etapie wyznacza się 10 profilów kontrolnych, rozmieszczonych równomiernie co 50 m. Drugi etap to opis syntetyczny całego 500-metrowego odcinka. W obu etapach pozyskuje się takie informacje, jak: typ przepływu, materiał dna i brzegów, roślinność w toni wodnej oraz strukturę roślinności na brzegach, zjawiska erozyjne i użytkowanie przyległego terenu. Odnotowuje się również przekształcenia antropogeniczne: umocnienia brzegów, budowle hydrotechniczne i prace konserwatorskie. Na podstawie zebranych danych obliczane są dwa (najczęściej stosowane) syntetyczne wskaźniki. Pierwszy z nich (Habitat Quality Assessment HQA) przedstawia naturalność cieku na podstawie zróżnicowania i liczby elementów naturalnych, towarzyszących ciekowi. Jego duża wartość oznacza, że odnotowano wiele elementów cennych przyrodniczo. Drugi wskaźnik (Habitat Modification Score HMS) określa skalę przekształceń w morfologii cieku. Jego wartość jest tym większa, im więcej odnotowano budowli hydrotechnicznych i prac regulacyjnych. Wskaźnik HQA w polskich rzekach zawiera się w granicach 15 80 pkt. Maksymalną wartością, jaką może osiągnąć jest 135 pkt. Wskaźnik HMS nie ma ustalonej górnej granicy, ponieważ suma punktów zależy m.in. od liczby budowli wodnych, odnotowywanych w obrębie cieku. Jako maksymalna podawana jest przybliżona wartość 100 pkt [SZOSZKIEWICZ i in. 2009]. Interpretacja wskaźnika HMS ulega modyfikacjom i udoskonaleniom, dlatego w pracy zastosowano jego najnowszą propozycję naliczania [JUSIK 2009]. Obiektami badań były: ciek naturalny Gowienica Miedwiańska oraz ciek sztuczny Kanał Młyński, leżące w obrębie zlewni Płoni (rys. 1). Losowo wybrano trzy odcinki dla każdego cieku. Poniżej podano współrzędne geograficzne trzech odcinków Gowienicy Miedwiańskiej, rozpoczynające się od źródła: Odcinek A (N53º15'25,1'' E14º57'38,1'' N53º15'29,9'' E14º57'16,2''); Odcinek B (N53º16'59,9'' E14º56'42,8'' N53º17'13,6'' E14º56'29,2''); Odcinek C (N53º18'12,7'' E14º54'59,2'' N53º18'23,9'' E14º54'39,4''); oraz Kanału Młyńskiego: Odcinek A (N53º04'31,9'' E14º53'41,6'' N53º04'46,8'' E14º53'40,4''); Odcinek B (N53º10'52,9'' E14º53'46,8'' N53º10'59,4'' E14º54'06,3''); Odcinek C (N53º12'02,9'' E14º54'51,5'' N53º12'15,9'' E14º55'02,9''). Ocenę hydromorfologiczną przeprowadzono w 2009 r. w środku sezonu wegetacyjnego, w sprzyjających warunkach pogodowych. Obserwacje prowadzono zarówno z brzegów, jak i bezpośrednio brodząc w korycie cieków, tam gdzie umożliwiały to warunki. Badaniu towarzyszył niski stan wód, co jest wskazane ze
56 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 11 z. 2 (34) względu na: bezpieczeństwo pracy, przejrzystość wody potrzebną do oznaczenia grup roślinności oraz odsłonięcie brzegów, umożliwiające rozpoznanie zjawisk erozyjnych. Aby spełnić wymogi zawarte w RDW zaproponowano w RHS pięcioklasowe przedziały stanu ekologicznego (I V) na podstawie syntetycznych wskaźników HQA i HMS (tab. 1). Każdy ze wskaźników ma pięć klas (1 5), wyznaczonych na podstawie uzyskanych punktów [WALTER i in. 2002]. Tabela 1. Klasyfikacja stanu ekologicznego cieków na podstawie wskaźników HQA i HMS (klasy stanów ekologicznych: I bardzo dobry, II dobry, III umiarkowany, IV słaby, V zły) Table 1. Classification of the ecological status of streams based on HQA and HMS indices (classes: I very good, II good, III moderate, IV poor, V bad) Przedziały punktowe HMS (klasy) HMS score ranges (classes) Przedziały punktowe HQA (klasy) HQA score ranges (classes) 109 135 (1) 82 108 (2) 55 81 (3) 28 54 (4) 0 27 (5) 0 2 (1) I II II III III 3 8 (2) II II III III IV 9 20 (3) III III III IV IV 21 44 (4) III IV IV IV V >45 (5) IV IV IV V V Źródło: WALTER i in. [2002]. Source: WALTER et al. [2002]. Zgodnie z RDW do 2015 r. cieki muszą osiągnąć stan ekologiczny bardzo dobry lub dobry. Według tabeli 1 odpowiadają im kolejno klasa I oraz II. CHARAKTERYSTYKA TERENU BADAŃ Dwa waloryzowane obiekty (rys. 1) leżą w zlewni rzeki Płoni, przepływającej przez jezioro Miedwie, będące źródłem ujęcia wody pitnej dla Szczecina i okolic. Zlewnia Płoni jest intensywnie użytkowana rolniczo. Użytki rolne stanowią 85% powierzchni, w tym 72% należy do gruntów ornych. Wynika to z dominacji gleb o najlepszych klasach bonitacyjnych. Gleby zlewni Gowienicy Miedwiańskiej należą do kompleksu pszennego bardzo dobrego. Występują tu pseudobielice oraz gleby brunatne właściwe. W zlewni Kanału Młyńskiego występują gleby z kompleksu pszennego dobrego oraz żytniego bardzo dobrego. Znajdują się tu głównie gleby brunatne właściwe oraz czarne ziemie. Bogactwo form erozyjnych oraz akumulacyjnych zlewni Płoni wynika z niszcząco-twórczej działalności zlodowacenia bałtyckiego. Rzeźba terenu zlewni i jej otoczenia jest bardzo zróżnicowana. Występują: doliny wód roztopowych, doliny
R. Frankowski: Przydatność metody River Habitat Survey 57 denudacyjne, zagłębienia po wytopionym martwym lodzie, kemy, równiny subglacjalne, wydmy, drumliny, wysoczyzny i równiny moreny dennej, wzgórza moren czołowych, równiny sandrowe. Rys. 1. Rozmieszczenie odcinków badawczych na Gowienicy Miedwiańskiej oraz Kanale Młyńskim: A górny bieg, B środkowy bieg, C ujście; źródło: opracowanie własne Fig. 1. Distribution of the studied sections along the Gowienica Miedwiańska River and the Młyński Channel: A upper course, B middle course, C outlet; source: own study
58 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 11 z. 2 (34) Oba obiekty badań są wydzielone jako jednolite części wód: Gowienica Miedwiańska PLRW 600025197672 i Kanał Młyński o kodzie PLRW 6000161976569. Bieg 15-kilometrowej Gowienicy Miedwiańskiej rozpoczyna się na terenach podmokłych, usytuowanych na zachód od wsi Kłęby. Rzeka bezpośrednio uchodzi do Jeziora Miedwie w okolicach wsi Wierzchląd. Obszar zlewni cieku wynosi 63 km 2. Źródło Kanału Młyńskiego jest usytuowane na niewielkich mokradłach położonych między wsiami Mielęcin i Krzemlin. Kanał kończy bieg jako lewy dopływ Płoni. Ma 28 km długości, a powierzchnia zlewni wynosi 91 km 2 [WIOŚ 2010]. Waloryzowane odcinki Gowienicy Miedwiańskiej obejmują 10% jej całej długości, a Kanału Młyńskiego 5%. WYNIKI BADAŃ GOWIENICA MIEDWIAŃSKA Porównanie wyników badań trzech odcinków wskazuje na wzrost naturalności rzeki w kierunku ujścia (tab. 2). Wartość wskaźnika HQA była najmniejsza na odcinku położonym w górnym biegu (34 pkt, 4 klasa). W środkowym biegu wartość wskaźnika wyniosła 48 pkt (4 klasa). Największą wartość uzyskał odcinek ujściowy 62 pkt (3 klasa). Tabela 2. Wartości i klasy wskaźnika naturalności siedliska (HQA) oraz przekształcenia siedliska (HMS) wybranych fragmentów Gowienicy Miedwiańskiej i Kanału Młyńskiego Table 2. The values and classes of habitat naturalness (HQA) and habitat transformation (HMS) indices for selected sections of the Gowienica Miedwiańska and the Młyński Channel Ciek Stream Wskaźnik Index Górny bieg A (klasy) Upper course A (classes) Środkowy bieg B (klasy) Middle course B (classes) Ujście C (klasy) Outlet C (classes) Gowienica HQA 34,0 (4) 48,0 (4) 62,0 (3) Miedwiańska HMS 0,5 (1) 15,5 (3) 43,5 (4) Kanał Młyński HQA 38,0 (4) 33,0 (4) 36,0 (4) HMS 23,0 (4) 22,5 (4) 1,0 (1) Źródło: wyniki własne. Source: own studies. Odcinki środkowy i ujściowy otrzymały różne klasy HQA, jednak cechowały się wzajemnym podobieństwem jakościowym parametrów decydujących o wielkości wskaźnika HQA. Najistotniejszy wpływ na ich wartość miały: ślady działalności erozyjnej rzeki oraz obecność zadrzewień. Odcinek górny różnił się od dwóch pozostałych odcinków brakiem zadrzewień po obu stronach cieku. Ponadto zaobserwowano bujną roślinność w toni wodnej oraz nieliczne ślady erozji brzegowej. Wartości HQA badanych odcinków rzeki były małe. Żaden z nich nie uzyskał po-
R. Frankowski: Przydatność metody River Habitat Survey 59 łowy z możliwych do uzyskania punktów, czyli 135 pkt. Odcinek ujściowy jako jedyny spełnił wymagania RDW w kontekście naturalności siedliska. Wyniki badań wskazują na wzrost liczby przekształceń w kierunku ujścia cieku. Ślady działalności człowieka odnotowano na odcinkach środkowym oraz ujściowym. Zgodnie ze wskaźnikiem HMS najsilniej był przekształcony (szczególnie początkowe 200 m, licząc od jeziora Miedwie) odcinek ujściowy (43,5 pkt, 4 klasa). Odnotowano na nim: skrzyżowanie cieku z drogą komunikacyjną (przepust), progi wodne w umocnionym dnie, łagodzące nadmierny spadek rzeki, umocnienia dna płytami betonowymi, umocnienia brzegów faszyną oraz profilowanie cieku. Na odcinku w środkowym biegu przekształceniami były profilowania koryta cieku (15,5 pkt, 3 klasa). Na odcinku w górnym biegu rzeki odnotowano kładkę dla pieszych jako jedyny element nienaturalny, stąd tylko 0,5 pkt wskaźnika HMS (1 klasa). W rozumieniu Dyrektywy, tylko odcinek górny spełnił wymogi stanu ekologicznego pod względem cech przekształcenia siedliska. Pozostałe dwa odcinki otrzymały zbyt duży wskaźnik HMS. KANAŁ MŁYŃSKI Trzy waloryzowane odcinki cieku sztucznego uzyskały bardzo zbliżone wartości wskaźnika HQA (33 38 pkt). Liczba wszystkich ocenianych elementów naturalnych była podobna. Wyjątek stanowił parametr dotyczący zadrzewień i elementów z nim związanych, który w większym natężeniu pojawił się w górnym biegu cieku. Na odcinkach w górnym i środkowym biegu kanału wskaźnik HMS osiągnął podobną wartość (22,5 oraz 23 pkt) i był dużo większy w porównaniu z wartością wskaźnika na odcinku ujściowym (1 pkt). Na odcinku górnym odnotowano: wyprofilowanie cieku oraz dwa progi wodne stabilizujące dno. Natomiast na odcinku środkowym stwierdzono: wyprofilowanie cieku, kładkę dla pieszych oraz ślady wykaszania roślinności bezpośrednio towarzyszącej ciekowi. Na odcinku ujściowym nie odnotowano żadnych czynników kwalifikujących się do wskaźnika HMS oprócz elementu wykaszania roślinności brzegowej. Odcinek ten nosił znamiona różnych regulacji, jak np. fragmentaryczne pozostałości faszyny, jednak ich dysfunkcyjny stan nie pozwalał zaliczyć ich do HMS. Ujście Kanału Młyńskiego z pewnością było profilowane ze względu na antropogeniczne pochodzenie, jednak w wyniku zaniechania prac konserwatorskich cecha ta zanikła, podobnie jak w przypadku faszyny. Analizując łącznie wskaźniki HQA i HMS, przedstawione w tabeli 1, żaden z odcinków cieku naturalnego i sztucznego nie osiągnął dobrego stanu ekologicznego, wymaganego w RDW. Na rzece Gowienica Miedwiańska odcinek zlokalizowany w biegu górnym osiągnął stan umiarkowany (III klasa), pozostałe dwa stan słaby (IV klasa). Wartość HMS na odcinku ujściowym (43,5 pkt) jest na tyle duża, że ten stan można określić jedynie jako słaby (IV klasa) (tab. 3).
60 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 11 z. 2 (34) Tabela 3. Klasyfikacja stanu ekologicznego cieku naturalnego oraz sztucznego na podstawie wskaźnika naturalności (HQA) i wskaźnika przekształcenia siedliska (HMS) Table 3. Classification of the ecological status of a natural and an artificial stream based on the habitat naturalness index (HQA) and the habitat transformation index (HMS) Ciek Stream Górny bieg A (klasy) Upper course A (classes) Środkowy bieg B (klasy) Middle course B (classes) Ujście C (klasy) Outlet C (classes) Gowienica Miedwiańska III IV IV Kanał Młyński IV IV III Objaśnienia, jak w tabeli 1. Explanations as in Tab. 1. Źródło: wyniki własne. Source: own studies. Waloryzowane odcinki Kanału Młyńskiego uzyskały odpowiednio: stan umiarkowany (III klasa) na odcinku ujściowym, stan słaby (IV klasa) na odcinku w środkowym i górnym biegu. Kanał Młyński jest ciekiem sztucznym i zgodnie z RDW powinien mieć określony potencjał ekologiczny, jednak RHS nie uwzględnia go. DYSKUSJA Wartości wskaźnika HQA waloryzowanych odcinków Gowienicy Miedwiańskiej, były zróżnicowane. Na obraz HQA szczególny wpływ miała obecność zadrzewień bądź ich brak. W górnym biegu rzeki brak zacienienia umożliwił bujny wzrost roślinności wodnej. Bogaty skład ilościowy i jakościowy flory przyczynił się do uzyskania 1/3 wszystkich punktów wskaźnika na tym odcinku. Jednocześnie flora wodna ograniczyła różnorodność typów przepływu oraz możliwość wystąpienia erozji brzegowej, punktowanej w obliczaniu HQA. Zdominowanie odcinka przez jeden element, w tym przypadku roślinność, skutkuje małą wartością wskaźnika naturalności. Na pozostałych dwóch odcinkach, sytuacja była odwrotna. Obecne zadrzewienia znacząco wzbogaciły punktowaną strukturę roślinności brzegowej po obu stronach cieku. Zacienienie oraz większy spadek uniemożliwiły rozwój roślinności wodnej. Natomiast zwiększyła się liczba typów przepływu oraz różnorodność elementów morfologicznych brzegu (erodujące podcięcia brzegu i odsypy brzegowe). Wartość wskaźnika HMS w każdym fragmencie Gowienicy Miedwiańskiej była skrajnie inna. Niewątpliwie rozlokowanie elementów antropogenicznych na tej rzece zależy od bieżących potrzeb. Przykładowo, w latach 80. i 90. XX w. w obrębie ujścia Gowienicy Miedwiańskiej podejmowano próby zintensyfikowania naturalnych procesów samooczyszczania wód powierzchniowych rzek, zasilających jezioro Miedwie, tworząc filtry biologiczne i mechaniczne. Efektem tych działań jest obecnie bardzo duży wskaźnik HMS na odcinku ujściowym.
R. Frankowski: Przydatność metody River Habitat Survey 61 Wartości wskaźników HQA na waloryzowanych odcinkach Kanału Młyńskiego były bardzo podobne. Odcinkowi zlokalizowanemu w górnym biegu towarzyszyły zadrzewienia, lecz nie wpłynęły one na pozostałe elementy punktowane w HQA, jak w przypadku Gowienicy Miedwiańskiej. Wykopanie cieku w miejscu, gdzie go nie było, oraz prowadzenie prac konserwacyjnych podtrzymują jego nienaturalny stan i odizolowują od otoczenia, wpływając na jego jednolitość na całej długości. Stąd mogą wynikać prawie jednakowe wartości HQA na badanych odcinkach. Termin HMS w odniesieniu do Kanału Młyńskiego, czyli inaczej wskaźnik przekształcenia siedliska dla cieku sztucznego, jest określeniem dyskusyjnym. Trudno wskazać stopień przekształcenia siedliska na cieku, będącym z założenia sztucznym. Dlatego wskazywanie obiektów hydrotechnicznych, śladów prac regulacyjnych, czy też prac konserwatorskich punktowanych w HMS, które świadczą o modyfikacji koryta i mówienie o zmianach na cieku nie jest właściwe. W przypadku cieku sztucznego dąży się do określenia potencjału ekologicznego. Stąd właściwsze byłoby użycie (z jednoczesnym stosowaniem tej samej punktacji HMS) nazwy określającej, jak bardzo zmniejszyły się wszystkie elementy wchodzące w skład HMS i w jakim stopniu dany kanał nabiera cech naturalnych. Brak elementów punktowanych w HMS byłby odzwierciedleniem korzystnego potencjału ekologicznego. Na podstawie metody RHS, odcinki w górnym i środkowym biegu cieku otrzymały zbliżone wartości HMS. Wynika to z wyraźnego wyprofilowania koryta na obu odcinkach. Czynnik ten znacznie podnosi końcową sumę HMS. Obecność takiego elementu, dającego jednorazowo dużo punktów w ocenie stwarza ryzyko istotnych wahań wskaźnika. Nie sprzyja to waloryzowaniu cieku w przypadku losowego doboru odcinków. Nie odnotowano profilowania na odcinku ujściowym, natomiast zaobserwowano regularne ślady wykaszania roślinności brzegowej, które jako jedyne zasiliły wskaźnik HMS, stąd jego wartość jest bliska zeru. Stanu ekologicznego cieków nie można określić jako dobry, a warunek ten musi być spełniony do 2015 r. O całościowej ocenie cieku decyduje jego element najsłabszy, czyli w obu przypadkach element hydromorfologiczny uniemożliwia spełnienie wymagań RDW. Wątpliwe jest, aby cieki te były w najbliższej przyszłości renaturalizowane, a przecież oddają one charakter wielu cieków Pomorza Zachodniego. WNIOSKI 1. Zastosowanie metody RHS uniemożliwia wykonanie miarodajnej oceny naturalności siedliska Gowienicy Miedwiańskiej (małej rzeki nizinnej o długości 15 km) na podstawie kilku losowo wybranych odcinków.
62 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 11 z. 2 (34) 2. Ocena całego Kanału Młyńskiego (ciek sztuczny o długości 28 km) pod kątem naturalności siedliska jest możliwa na podstawie losowo wybranych odcinków. Prawdopodobną przyczyną jest mała różnorodność elementów przyrodniczych, która z kolei wynika z antropogenicznej genezy cieku. 3. Wykazano bardzo wyraźne różnice badanych odcinków cieków naturalnego (Gowienicy Miedwiańskiej) i sztucznego (Kanału Młyńskiego) pod względem przekształcania siedliska. Dlatego nie można stosować oceny przekształcenia siedliska metodą RHS na podstawie losowo wybranych fragmentów. 4. Badane odcinki otrzymały III i głównie IV klasę stanu ekologicznego, nie spełniły zatem wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej pod względem oceny hydromorfologicznej. LITERATURA ADYNKIEWICZ-PIRAGAS M. 2006. Hydromorfologiczna ocena cieków wodnych w krajach Unii Europejskiej jako element wspierający ocenę ekologicznego stanu rzek zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr 4/3 s. 7 15. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Ramowa Dyrektywa Wodna. Dz.Urz. WE L. 327/1. ILNICKI P. 2006. Terminologia stosowana w badaniach hydromorfologicznych rzek. Gospodarka Wodna. Nr 3 s. 94 98. ILNICKI P., LEWANDOWSKI P. 2008. Metody hydromorfologicznej oceny rzek stosowane w Europie przed i po ustanowieniu Ramowej Dyrektywy Wodnej. Gospodarka Wodna. Nr. 10 s. 393 397. ILNICKI P., LEWANDOWSKI P. 2010. Wdrażanie oceny stanu hydromorfologicznego rzek w Czechach i Słowacji. Wiadomości Melioracyjne i Łąkarskie. Nr 1 s. 26 30. JUSIK SZ. 2009. Zmodyfikowany wskaźnik przekształcenia siedliska (HMS) [online]. River Habitat Survey w Polsce. Biuletyn nr 3, s. 7 9. [Dostęp 19.05.2011] Dostępny w Internecie: http://www.au.poznan.pl/keios/pliki/rhs/biuletyn%20rhs%203_2010.pdf OGLĘCKI P. 2006. Ocena hydromorfologiczna rzek nizinnych na przykładzie rzeki Wkry. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr. 4/1 s.175 184. SZOSZKIEWICZ K. ZGOŁA T., JUSIK SZ., HRYC-JUSIK B., DAWSON F.H., RAVEN P. 2009. Hydromorfologiczna ocena wód płynących. Podręcznik do badań terenowych według metody River Habitat Survey. Poznań. Wydaw. Nauk. Bogucki ss. 134. WALTER J., DIAMOND M., NATURA M. 2002. The development of physical habitat objectives. Aquatic Conservation Marine and Freshwater Ecosystems. Nr 12 s. 381 390. WIOŚ 2010. Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim 2008 2009 [online]. Szczecin. [Dostęp 19.05.2011]. Dostępny w Internecie: http://www.wios.szczecin.pl/bip/ chapter_16003.asp?soid=9909108bb3cb41938a7973dc9ce77170
R. Frankowski: Przydatność metody River Habitat Survey 63 Robert FRANKOWSKI THE USEFULNESS OF THE RIVER HABITAT SURVEY METHOD FOR HYDRO-MORPHOLOGICAL EVALUATION OF A STREAM EXAMPLES OF THE GOWIENICA MIEDWIAŃSKA RIVER AND THE MŁYŃSKI CHANNEL Key words: the Gowienica Miedwiańska River, hydromorphological evaluation, the Młyński Channel, River Habitat Survey S u m m a r y Hydro-morphological evaluation with the River Habitat Survey Method based on randomly selected sections of a small lowland river the Gowienica Miedwiańska is not a reliable assessment of the natural character of the habitat along its whole length. The reverse is true for an artificial water body the Młyński Channel due to its low biodiversity. In case of assessing human impact on both a small lowland river and an artificial channel, evaluation based on randomly selected sections is impossible. Studied sections of both types of running waters fell in the III and IV class of ecological status, hence they did not satisfy the requirements of the Water Framework Directive. Recenzenci: prof. dr hab. Piotr Ilnicki dr hab. Lech Kufel, prof. UPH Praca wpłynęła do Redakcji 01.03.2010 r.