SEKSUALNOÂå KOBIET Z ANOREKSJÑ A OBRAZ ICH CIA A

SEKSUALNOÂå KOBIET Z ANOREKSJÑ A OBRAZ ICH CIA A dr med. Anna Sarol-Kulka dr med. Zenon Kulka Streszczenie Celem pracy by a ocena seksualnoêci kobiet i obrazu w asnego cia a u anorektyczek. Zbadano 50 pacjentek czterema kwestionariszami (HRK, KSK, EDI oraz klinicznym), a wniki badaƒ poddano analizie statystycznej. Z badaƒ wynika, e negatywny obraz w asnego cia a u anorektyczek, w du ym stopniu wp ywa hamujàco na ich seksualnoêç, a negatywna ocena w asnego cia a prowadzi do negowania w asnej seksualnoêci. S owa kluczowe: seksualnoêç, obraz cia a, anoreksja SEXUALIT AND BODY IMAGE IN ANOREXIC WOMEN Smmary The aim of our research was to evaluate the sexuality and body image in women with anorexia. 50 patients were examined using 4 questionnaires (HRK, KSK, EDI and clinical), the findings underwent statistical analysis. As the research reveals, negative body image strongly influences anorexic women sexuality and own body negative assessment leads them to negation of their sexuality. Key words sexuality, body image, anorexia PRACA RECENZOWANA WST P W latach 90-tych wzros o w Êwiecie zainteresowanie seksualnoêcià kobiet z zaburzeniami od ywiania (Joughin 1991, Morgan i in. 1995, Weeda-Mannak 1990, Wiederman 1996) [5, 7, 10, 11]. Z badaƒ wynika, e pacjentki z zaburzeniami od ywiania majà zaburzony obraz w asnego cia a oraz du e problemy z odbiorem w asnej seksualnoêci (Beumont 1987, Buvat-Herbaut 1983, Crisp 1980) [1, 2, 3]. W naszych badaniach próbowaliêmy przyjrzeç si tym problemom, w odniesieniu do pacjentek z anoreksjà, w populacji polskiej. CEL PRACY 1. Charakterystyka seksualnoêci kobiet z anoreksjà. 2. Zbadanie zwiàzku pomi dzy obrazem w asnego cia a a seksualnoêcià kobiet z anoreksjà. dr med. Anna Sarol-Kulka dr med. Zenon Kulka Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13 5

MATERIA I METODA Przebadano 50 pacjentek z rozpoznaniem jad owstr t psychiczny (F50.0, F50.1) leczonych w Klinice Nerwic w Warszawie. Do badaƒ pos u y y nast pujàce kwestionariusze: 1. Inwentarz Seksuologiczny HRK. 2. Kwestionariusz Seksuologiczny KSK. 3. Inwentarz zaburzeƒ od ywiania si (EDI). 4. Kwestionariusz kliniczny dotyczàcy zaburzeƒ od ywiania. Kwestionariusz HRK pos u y do badania dotychczasowych zachowaƒ i doêwiadczeƒ seksualnych w yciu badanych kobiet; kwestionariusz KSK (w wersji zmodyfikowanej; na u ytek powy szych badaƒ), dotyczy oceny aktywnoêci seksualnych badanych kobiet oraz ich stosunku do seksu, w asnego cia a i w asnej seksualnoêci. Inwentarz zaburzeƒ od ywiania (EDI) opracowany do diagnostyki zaburzeƒ od ywiania przez Garnera a i Garfinkel a w 1979 r. Kwestionariusz kliniczny opracowany przez nas do diagnostyki zaburzeƒ od ywiania. Analiza statystyczna dotyczy a obliczeƒ w procentach, oraz korelacji Tau Kendall a. CHARAKTERYSTYKA SOCJODEMOGRAFICZNA BADANEJ GRUPY W badaniu przewa a y osoby w przedziale wiekowym 19 27 lat 43 osoby (86 %) (tab. 1). Tabela 1. Wiek Przedzia y wiekowe Anoreksja 19 21 12 24 22 24 16 32 25 27 15 30 28 30 5 10 powy ej 30 2 4 W przebadanej grupie by o 46 panien 92% (tab. 2); wszystkie badane kobiety by y bezdzietne. Tabela 2. Stan cywilny Stan cywilny Anoreksja Panna 46 92 Zam na 4 8 24 kobiety (48%) mia y wykszta cenie wy sze lub niepe ne wy sze; prawie tyle samo 23 (43%) Êrednie, a tylko 3 kobiety (6%) zawodowe lub podstawowe (tab. 3). Dziewi ç badanych kobiet (38%) studiowa o. 1/3 pacjentek (33%) pracowa a, a 9 (18%) nie uczy o si i nie pracowa a. Tabela 3. Wykszta cenie Wykszta cenie Anoreksja Podstawowe 2 4 Zasadnicze zawodowe 1 2 Ârednie 23 46 Pomaturalne 9 18 Wy sze 15 30 Na wsi lub w mieêcie do 20-tys. mieszkaƒców y o 13 kobiet (26%); 17 kobiet (34%) zamieszkiwa a w mieêcie od 20 tys. do 50 tys. ludnoêci; 9 kobiet (18%) zamieszkiwa a w mieêcie od 50 tys. do 200 tys.; a 11 kobiet (22%) zamieszkiwa a w mieêcie powy ej 200 tys. ludnoêci, (tab. 4). Tabela 4. Miejsce zamieszkania Miejsce zamieszkania Anoreksja WieÊ 9 18 Miasto poni ej 20 tys. ludnoêci 4 8 Miasto od 20 tys. do 50 tys. ludnoêci 17 34 Miasto od 50 tys. do 100 tys. ludnoêci 5 10 Miasto od 100 tys. do 200 tys. ludnoêci 4 8 Miasto powy ej 200 tys. ludnoêci 11 22 6 Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13

WYNIKI BADA Wyniki Kwestionariusza Klinicznego Pacjentki z anoreksja najcz Êciej podawa y, e majà za grube sà uda, biodra, po- Êladki. (tab. 5). Tabela 5. Obraz swojego cia a Obraz swojego cia a Anoreksja Przera enie na myêl o byciu grubà 42 84 Ciàg e myêlenie o byciu szczuplejszà 23 46 Zadowolenie ze swojej figury 10 20 Poczucie, e jakaê cz Êç cia a jest za gruba 34 68 Za gruba twarz 10 20 Za grube r ce 8 16 Za grube d onie 4 8 Za grube biodra 25 50 Za grube poêladki 22 44 Za grube uda 28 56 Za grube ydki 13 26 30% pacjentek podawa a, e miesiàczkuje, ale tylko 20% miesiàczkowa a regularnie. 88% pacjentek w przesz oêci mia o okresy zatrzymania miesiàczki (tab. 6). Tabela 6. D ugoêç zatrzymania miesiàczki D ugoêç Anoreksja zatrzymania miesiàczki Nigdy 6 12 Do 6 miesi cy 13 26 Od 6 do 12 miesi cy 12 24 Od 12 do 24 miesi cy 8 16 Powy ej 2 lat 11 22 Wyniki Inwentarza Seksuologicznego HRK 3/4 pacjentek z anoreksjà zacz o interesowaç si ch opcami przed 16 r. 6% pacjentek podawa o, i jeszcze nie interesowa o si odmiennà p cià. 28% pacjentek nie doêwiadczy o nigdy pieszczot, swoich piersi, przez m czyzn. 36% pacjentek nie doêwiadczy o nigdy pieszczot swoich, narzàdów p ciowych, przez m czyzn. Po- owa pacjentek z anoreksjà nie odby a nigdy stosunku seksualnego (tab. 7). 32% pacjentek z anoreksjà podawa y, i mia y trzy i wi cej d u szych (trwajàcych co najmniej pó roku), zwiàzków z m czyznami. 22% pacjentki poda a, e mia a trzech lub wi cej partnerów seksualnych. Wyniki Kwestionariusza Seksuologicznego KSK 26% pacjentek z anoreksjà miewa o sny erotyczne; 58% pacjentek miewa o fantazje (myêli, marzenia), o tematyce seksualnej. 54% pacjentek nie odczuwa o potrzeby kontaktów seksualnych lub odczuwa o bardzo rzadko. 80% pacjentek z anoreksja nie masturbowa o si, natomiast 14% po masturbacji mia o dobre lub bardzo dobre samopoczucie. U 34% pacjentek przy podejmowaniu kontaktów seksualnych towarzyszy o podniecenie i ch ç kontaktu. 29% pacjentek nie chcia o adnych zmian w swoim yciu seksualnym, natomiast 53% pacjentki oczekiwa y wi kszej intensywnoêci kontaktów seksualnych. 36% pacjentek dostrzega o negatywne strony swojej seksualnoêci. Dotyczy y one: trudnoêci z uzyskaniem orgazmu 8%, trudnoêci z podnieceniem si 6%, l ku przed inicjacjà seksualnà 22%. 24% pacjentek z anoreksjà ocenia swoje ycie seksualne jako przeci tne lub wr cz nieudane, ale 58% pacjentek podawa o, e nie ma ycia seksualnego. 28% pacjentek z anoreksjà by o w pe ni zadowolonych. 42% pacjentek by o tylko cz Êciowo zadowolonych, ze swojej kobiecoêci; 30% pacjentek by o niezupe nie zadowolonych ze swojej p ci. 32% pacjentek z anoreksjà ocenia o swoje cia o jako ca kowicie nieatrakcyjne i tylko 8 % pacjentek oceni a je jako atrakcyjne. Wyniki dotyczàce porównania obrazu w asnego cia a z seksualnoêcià wskaênik nieakceptowania swojego cia a z Inwentarzem zaburzeƒ od ywiania si (EDI), ze zmiennymi okreêlajàcymi ró ne Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13 7

Tabela 7. Zachowania seksualne pacjentek z rozpoznaniem anoreksji Wiek, w którym wystàpi y pierwsze zachowania Pierwsze zachowania i doêwiadczenia seksualne (dane w %) i doêwiadczenia seksualne Nigdy 20 lat 19 lat 18 lat 17 lat 16 lat 15 lat 14 lat 13 lat i mniej Zainteresowanie ch opcami 6 10 8 28 16 32 Randka 14 14 8 46 12 6 Poca unek 14 14 14 36 10 12 Zakochanie 12 14 2 34 10 28 D u szy zwiàzek 24 20 8 26 8 16 M czyzna dotyka nagich piersi 28 16 18 18 6 14 M czyzna dotyka narzàdów p ciowych 36 14 20 10 8 12 Stosunek p ciowy 50 4 20 10 6 10 przejawy seksualnoêci kwestionariusz HRK i KSK. wiekiem pierwszego poca unku (- 0,215), wyst powaniem snów erotycznych (0,354), podejmowaniem kontaktów seksualnych z m czyznami (-0,213), cz stoêcià podejmowania kontaktów seksualnych (-0,211). ocen w asnego cia a ze zmiennymi okreêlajàcymi ró ne przejawy seksualnoêci kwestionariusz HRK i KSK. statystycznie (p<0,01) z wyst powaniem snów erotycznych (0,420). Korelacje istotne statystycznie (p<0,05) zwiàzane z: wiekiem poczàtku zainteresowania si ch opcami (-0,276), wiekiem pierwszego zakochania (-0,242), wiekiem pierwszego poca unku z m czyznà (-0,213), negatywnymi stronami swojej seksualnoêci (0,259), przera enie, na myêl e mog aby byç gruba, ze zmiennymi okreêlajàcymi ró ne przejawy seksualnoêci kwestionariusz HRK i KSK. statystycznie z: cz stoêcià odczuwania potrzeby odbycia stosunku seksualnego (0,254; p<0,05), wyst powaniem fantazji seksualnych (0,261; p<0,05), cz stoêcià wyst powania orgazmów podczas snu (-0,351; p<0,01). ciàg e myêlenie o tym, aby byç szczup à ze zmiennymi okreêlajàcymi ró ne przejawy seksualnoêci kwestionariusz HRK i KSK. Zmienna ta korelowa a na poziomie istotnoêci statystycznie (p<0,01) tylko z wyst powaniem snów o treêci erotycznej (0,364). zadowolenie ze swojej figury, ze zmiennymi, okreêlajàcymi ró ne przejawy seksualnoêci. kwestionariusz HRK i KSK. wiekiem poczàtku zainteresowania si ch opcami (0,244), wiekiem w jakim po raz pierwszy do- Êwiadczy y pieszczot swoich piersi przez m czyzn (-0,264), cz stoêcià wyst powania orgazmów podczas snu (0,282), aktualne wyst powanie miesiàczkowania ze zmiennymi okreêlajàcymi ró ne przejawy seksualnoêci kwestionariusz HRK i KSK. statystycznie (p<0,01) z: 8 Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13

odczuciami wyst pujàcymi przy podejmowaniu kontaktów seksualnych (0,362), sposobem uzyskiwania orgazmu (-0,346). podejmowaniem kontaktów seksualnych z m czyznami (0,300), odczuciami wyst pujàcymi po kontakcie seksualnym (0,284)), ocenà swojego ycia seksualnego (0,276). regularne miesiàczkowanie ze zmiennymi okreêlajàcymi ró ne przejawy seksualnoêci kwestionariusz HRK i KSK. statystycznie (p<0,01) z: cz stoêcià odczuwania potrzeb odbycia stosunku seksualnego (-0,293), wyst powaniem snów o treêci erotycznej (-0,388), odczuciami wyst pujàcymi przy podejmowaniu kontaktów seksualnych (0,416), sposobem uzyskiwania orgazmu (-0,365). podejmowaniem kontaktów seksualnych z m czyznami (0,301), odczuciami wyst pujàcymi po kontakcie seksualnym (0,314), OMÓWIENIE WYNIKÓW SeksualnoÊç uwarunkowana jest zintegrowanym oddzia ywaniem czynników biologicznych, psychicznych i spo eczno-kulturowych. Zaburzenia seksualne wyst pujà wówczas, gdy ta wrodzona funkcja ulegnie zahamowaniu, zniekszta ceniu lub te, gdy pozostaje w skrajnej dysharmonii z pozosta ymi sferami osobowoêci cz owieka. Dzieje si tak w przypadku zaburzeƒ od ywiania. Anoreksja najcz Êciej rozpoczyna si mi dzy 13 14 oraz 17 25 rokiem ycia. Choroba ta mo e si te rozpoczàç przed okresem dojrzewania. Zaburzenie to polega na dà eniu do ograniczenia masy cia a, wyraênie poni ej norm przyj tych w odniesieniu do wieku i wzrostu, przy jednoczesnej nieprawid owej ocenie w asnego wyglàdu i wspó istnieniu l ku, przed przybraniem na wadze, co powoduje drastyczne ograniczenia w przyjmowaniu po ywienia. Prowadzi do zaburzeƒ miesiàczkowania lub zatrzymania miesiàczki, a w skrajnych przypadkach do kacheksji i zgonu. Istotnym elementem psychopatologii anoreksji jest zaburzony obraz w asnego cia a. Pacjentki z anoreksjà majà tendencj do postrzegania swojego cia a jako wi ksze i ich ocena normalnej sylwetki kobiet ró ni si znacznie od oceny dokonanej przez zdrowe kobiety. Negatywny obraz w asnego cia a wyst pujàcy u kobiet z anoreksjà mo e odgrywaç rol w ich funkcjonowaniu seksualnym. Chocia zwiàzek pomi dzy obrazem w asnego cia a, a seksualnoêcià mo e wydawaç si oczywisty, zaskakujàco ma o badaƒ przeprowadzono w celu znalezienia punktów wspólnych dla tych cech [6, 9]. Charakter zaburzeƒ od ywiania, ich poczàtek w okresie adolescencji, skupienie na w asnym ciele, przy zaburzonym jego obrazie oraz zaburzenia miesiàczkowania, niewàtpliwie powodujà zniekszta cenie lub wr cz zahamowanie seksualnoêci kobiet majàcych zaburzenia od ywiania. Zwiàzek pomi dzy negatywnym obrazem w asnego cia a, a seksualnoêcià wykaza y badania Faitha i Schare a (1993) [4] oraz Musteina i Holdena (1979) [8], którzy stwierdzili, e obraz w asnego cia a wp ywa na doêwiadczenia seksualne kobiet. W przeprowadzonych badaniach przebadaliêmy 50 pacjentek z rozpoznaniem jad owstr tu psychicznego (F50.0, F50.1). Analiza statystyczna wyników badaƒ wykaza a, i dla pacjentek z anoreksjà poca unek by jeszcze dopuszczalny, ale dotykanie ich piersi czy narzàdów p ciowych przez m czyzn, a szczególnie stosunek seksualny co wiàza o si z pokazaniem swojego nagiego cia a m czyênie, by o problemem. Mo e to Êwiadczyç o ich negatywnym stosunku do w asnego cia a, ale te wi kszej trudnoêci z bliskoêcià, która jest niezb dna w przypadku podejmowania ycia seksualnego. Pacjentki z anoreksjà mia y niewiele d u szych zwiàzków z m czyznami, a tak e niewielu partnerów seksualnych. Tylko dla 1/4 z nich seks odgrywa wa nà rol. Korelacje wskaênika nie akceptacji w asnego cia a ze zmiennymi okreêlajàcymi ró ne przejawy seksualnoêci uwidoczni y nast pujàce zwiàzki: pacjentki z anoreksjà, które nie akceptowa y swojego cia a, Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13 9

w póêniejszym wieku decydowa y si na pierwszy poca unek, rzadziej miewa y sny erotyczne oraz rzadziej podejmowa y kontakty seksualne. Korelacje zmiennej oceny w asnego cia a ze zmiennymi okreêlajàcymi ró ne przejawy seksualnoêci pokaza y, i pacjentki z anoreksjà, które ocenia y swoje cia o jako nie atrakcyjne rzadziej miewa y sny erotyczne, w póêniejszym wieku zaczyna y interesowaç si p cià odmiennà, póêniej zakochiwa y si i decydowa y na pierwszy poca unek, cz - Êciej te dostrzega y negatywne strony swojej seksualnoêci Analiza wskaênika nie akceptacji w asnego cia a oraz zmiennej oceny w asnego cia a wykaza a, i obraz w asnego cia a u pacjentek z anoreksjà wp ywa w du ym stopniu hamujàco na ich przejawy seksualnoêci. U pacjentek z anoreksjà negatywna ocena w asnego cia a powodowa a negowanie w asnej seksualnoêci czego konsekwencjà by o wycofanie si z zainteresowania i bliskoêci z m czyznà, a szczególnie unikanie aktywnoêci seksualnej pomimo dojrza oêci biologicznej. WNIOSKI 1. Negatywny obraz w asnego cia a u kobiet z anoreksjà w du ym stopniu wp ywa hamujàco na przejawy ich seksualnoêci. 2. Negatywna ocena w asnego cia a powoduje u kobiet z anoreksjà negowanie w asnej seksualnoêci. PiÊmiennictwo 1. Beumont P.J.V., Burrows G.D., Casper R.C. (1987) Handbook of eating disorders. Amsterdam. 2. Buvat-Herbaut M, Hebbinekuys P., Lemarie P., Buvat J. (1983) Attitudes towards weight, body image, eating, menstruation, pregnancy and sexuality in 81 cases of anorexia nervosa compared with 288 normal control girls. Int. J. Eat. Disord. 2, 45-59. 3. Crisp A.H (1980) Anorexia nervosa: let me be. London. 4. Faith M.S., Schare M.L. (1993) The role of body image in sexually avoidant behavior. Archives of Sexual Behavior. 22, 345-356. 5. Joughin N.A., Crisp A.H., Gowers S.G., Bhat A.V. (1991) The clinical features of late onset anorexia nervosa. Postgrad. Med. J. 67 (793), 973-7. 6. Józefik B. (1999) Anoreksja i bulimia psychiczna: rozumienie i leczenie zaburzeƒ od ywiania si. Wyd. UJ. Kraków. 7. Morgan C.D., Wiederman M.W., Pryor T.L. (1995) Sexual functioning and attitudes of eating disordered women: follow up study. J. Sex. Marital. Ther. 521 (2), 67-77. 8. Mustein B.I., Holden C.C. (1979) Sexual behavior and correlates among college students. Adolescence. 14, 625-639. 9. Namys owska I., Âredniawa H. Zaburzenia od ywiania. Nowa Medycyna. 10. Weeda-Mannak W.L., Arondeus J. M., Takens R.J. (1990) Sex-role identity and anorexia nervosa. In: Drenth P.J. D., Sergeant J.A., Takens R.J. (eds): European perspectives in psychology. 107-18. 11. Wiederman M.W. (1996) Women, sex and food: a review of research on eating disorders and sexuality. The Journal of Sex Research. 33 (4), 301-311. 10 Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13