Rak piersi Czy można przewidzieć, która z nas zachoruje? dr n. med. Małgorzata Kubasiewicz - radiolog W 2010 r. w Polsce wykryto 15 784 przypadków raka piersi u kobiet, ale na raka piersi chorują też mężczyźni, u których w 2010 r. stwierdzono 107 przypadków tego nowotworu. Zdecydowana większość (81,8 %) chorujących kobiet w momencie rozpoznania ma więcej niż 50 lat; najczęściej są one już po menopauzie, która w Europie występuje z reguły u osób w wieku 45 55 lat. Jakie są czynniki ryzyka raka piersi? Wszystko, co zwiększa ryzyko zachorowania na daną chorobę nazywa się czynnikiem ryzyka. Różne nowotwory mają różne czynniki ryzyka. Także w przypadku raka piersi wyodrębniono grupę czynników, które mogą zwiększyć prawdopodobieństwo zachorowania u danej kobiety. Przy czym, należy jednak pamiętać, że nawet jeśli masz jeden lub więcej z wymienionych poniżej czynników ryzyka, to nie znaczy, że na pewno zachorujesz na raka piersi. Czynnik ryzyka oznacza zwiększenie prawdopodobieństwa, czyli większą szansę zachorowania, ale nie stanowi co do tego 100% pewności. Na podstawie dotychczas przeprowadzonych badań naukowych uważa się, że czynnikami ryzyka raka piersi są: Płeć W przeważającej większości na raka piersi chorują kobiety, ale mężczyzna może także zachorować - w 2010 r. w Polsce stwierdzono 107 przypadków tego nowotworu u mężczyzn. Starzenie się Podobnie jak w przypadku większości nowotworów, ryzyko zachorowania na raka piersi wzrasta wraz z wiekiem kobiety. W uproszczeniu można powiedzieć, że z wiekiem komórki w naszym ciele mieli więcej szans do błędów podczas ich podziałów. Dlatego tak ważne jest, aby skorzystać z zaproszenia na badanie mammograficzne kiedy tylko osiągniemy wiek, w którym obejmie nas program badań przesiewowych raka piersi. W Polsce program profilaktycznych badań przesiewowych NFZ zapewnia bezpłatne wykonanie mammografii dla wszystkich kobiet w wieku pomiędzy 50 i 69 lat. Historia rodzinna Jeżeli Twoja matka lub siostra chorowały na raka piersi, w przybliżeniu masz dwukrotnie większe prawdopodobieństwo zachorowania na ten rodzaj nowotworu niż przeciętna kobieta w Twoim kraju. Ale jednocześnie, u więcej niż 8 na 10 kobiet, które mają bliskiego krewnego z rakiem piersi
choroba ta nigdy nie rozwinie się. W porównaniu do ryzyka w populacji ogólnej, istotny wzrost ryzyka zachorowania na raka piersi występuje u kobiet w których rodzinie: u matki lub siostry zdiagnozowano raka piersi przed ich 40-tym rokiem życia; u 2 bliskich krewnych z tej samej strony rodziny wykryto raka piersi przy czym, co najmniej jedną z tych osób musi być matka, siostra lub córka danej kobiety; u 3 bliskich krewnych zdiagnozowano raka piersi, niezależnie od ich wieku; ojciec lub brat chorowali na raka piersi, niezależnie w jakim wieku; matka lub siostra miały raka piersi w obu piersiach przy czym, najpierw przed ukończeniem 50 r. ż.; u 1 bliskiego krewnego wystąpił rak jajnika i u 1 rak piersi, rozpoznane w dowolnym wieku ale co najmniej jednym z tych krewnych musi być matka, siostra lub córka danej kobiety. Krewni, u których wystąpił nowotwór muszą pochodzić z tej samej strony rodziny (zarówno ze strony matki lub ze strony ojca); bliscy krewni oznacza rodzica, brata lub siostrę, dziecko, dziadka, siostrzeńca lub siostrzenicę. To są tylko zasadnicze wskazówki. Dopiero zespół specjalistów po szczegółowej analizie danych, w tym czynników indywidualnych - może próbować określić ryzyko zachorowania na raka piersi u danej osoby. Geny raka piersi Jeśli w Twojej najbliższej rodzinie wielu jej członków chorowało na raka piersi, to może wynikać z obecności u nich i przekazywania następnym pokoleniom genów BRCA1 i BRCA2, które zwiększają ryzyko zachorowania na ten rodzaj nowotworu. Ryzyko zachorowania na raka piersi w wieku lat 80, jeśli masz jeden z tych zmutowanych genów wynosi od 45 do 90%. Posiadanie jednego z tych wadliwych genów oznacza, że dana osoba jest bardziej narażona na zachorowania na raka piersi niż ta która nie ma takiego genu. Ale to nie jest nadal pewność. Pamiętaj, że większość raków piersi jest dziełem przypadku. Tylko około 5% do 10% przypadków zachorowań na raka piersi w populacji to zachorowania będące skutkiem dziedziczenia tzw. genów raka piersi. Warto też wiedzieć, że im starsi byli Twoi krewni, gdy zachorowali i Ty kiedy wykryto u Ciebie raka piersi, tym mniej prawdopodobne, że dziedziczenie genetyczne było tego bezpośrednią przyczyną zachorowania. Hormonalna terapia zastępcza (HRT) W 2003 r. naukowcy z Cancer Research w Wlk. Brytanii przeanalizowali związek między hormonalną terapią zastępczą (HTZ), a ryzykiem zachorowania na raka piersi u ponad miliona kobiet. Wykazano w nim, że HTZ zwiększa ryzyko raka piersi u kobiet, u których stosowana była 5 lat i więcej. Szacuje się, że ponad 3 z 100 raków piersi u kobiet w Wielkiej
Brytanii w 2010 roku były związane z HTZ. Dotyczy to około 1530 przypadków na prawie 50 000 zachorowań na raka piersi w Wlk. Brytanii rocznie. Ponieważ jednak, HTZ może mieć pewne korzyści dla zdrowia kobiety w okresie menopauzy, należy z lekarzem na temat korzyści i zagrożeń w swojej indywidualnej sytuacji. Pigułka antykoncepcyjna Nie stwierdzono, aby tabletki antykoncepcyjne w okresie ich przyjmowania w istotny sposób zwiększały ryzyko zachorowania na raka piersi. Niewielki wzrost ryzyka odnotowany w kilku badaniach, po 10 latach od odstawienia tabletek cofał się całkowicie. Poza tym, antykoncepcję stosują najczęściej nastolatki i młode kobiety w grupach wiekowych kiedy nowotwór występuje z zasady bardzo rzadko; tak więc, problem nie jest traktowany jako epidemiologicznie ważny. Rodzenie dzieci Kobiety, które urodziły, mają nieco mniejsze ryzyko zachorowania na raka piersi niż kobiety, które nie mają dzieci. Ponadto, ryzyko to zmniejsza się wraz ze wzrostem liczby porodów. Twój wiek, kiedy masz swoje pierwsze dziecko, ma także wpływ. Im jesteś młodsza przy pierwszym porodzie, tym niższe ryzyko. Pierwsza menstruacja i menopauza W niektórych badaniach wykazano, że u kobiet, u których pierwsza miesiączka pojawiła się we wcześniejszym wieku niż przeciętnie w danej populacji odnotowuje się częstsze zachorowania na raka piersi niż u pozostałych. Podobna tendencja wystąpiła w odniesieniu do tzw. późnej menopauzy. Grupa etniczna Badania statystyczne w Ameryce i Anglii wykazały, że białe kobiety mają większe ryzyko zachorowania na raka piersi, niż kobiety z innych grup etnicznych. Jest to co najprawdopodobniej spowodowane czynnikami stylu życia. Poprzedni rak piersi Kobieta, która miała raka piersi ma zwiększone ryzyko pojawienia się tego nowotworu w drugiej piersi. Dlatego regularna kontrola i opieka lekarza specjalisty musi być przypisana na stałe do stylu życia po chorobie. Przedinwazyjny rak piersi DCIS Kiedy komórki raka piersi znajdują się tylko w obrębie przewodów mlecznych, nie rozprzestrzeniając się jeszcze do otaczających tkanek piersi mówimy o raku piersi przedinwazyjnym przewodowym (DCIS). Badania pokazują, że u kobiet z rozpoznanym DCIS występuje ryzyko inwazyjnego raka piersi w tej samej lub drugiej piersi, które jest w przybliżeniu dwa razy większe niż kobiet w ogólnej populacji. Jedno z badań wykazało, że kobiety z poprzednio wykrytym rakiem piersi DCIS mają o 16% większe ryzyko zachorowania na inwazyjnego raka piersi w ciągu następnych 10 lat. Ale, pomimo to, większość kobiet z DCIS nigdy później nie zachoruje. Łagodne choroby piersi Istnieją 3 rodzaje łagodnych (nierakowych) chorób piersi: bez rozrostu, z rozrostem, bez atypii z rozrostem i z atypią (rozrost atypowy)
Łagodne guzy piersi bez rozrostu nie zwiększają w ogóle ryzyka zachorowania na raka piersi. Guzy z rozrostem ale bez komórek atypowych powodują dwukrotne zwiększenie ryzyka raka piersi. Guzy z rozrostem i z atypią wiążą się, z czterokrotnie większym ryzykiem wystąpienia u danej kobiety raka piersi, niż ryzyko przeciętne w danej populacji. Tzw. gęste piersi W tym rozumieniu gęstość piersi oznacza strukturę wewnętrzną piersi jaka widoczna jest na zdjęciach mammograficznych. Struktura wewnętrzna piersi na mammografii może być niemal transparentna (pierś stłuszczała) albo zamazana (pierś gruczołowa), i odpowiednio może być mieszaniną obu wymienionych. Przegląd dużej grupy badań naukowych (meta analiza) wykazał, że kobiety o bardzo gęstych piersiach na mammografii miały prawie pięć razy wyższe ryzyko zachorowania na raka piersi niż kobiety o najniższej gęstości. Potwierdzałoby to założenie, iż gęsta struktura piersi na mammografii odzwierciedla większą liczbę komórek gruczołowych i tkanki łącznej. Spożycie alkoholu i palenia Badania nad związkiem między piciem alkoholu i ryzykiem raka piersi wykazały, że picie więcej niż 1 małego kieliszka wina dziennie, zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi o 7% do 12% przy każdej dodatkowej jednostce alkoholu dziennie. Co do palenia papierosów to nie ma wystarczających dowodów, że palenie może być związane z rakiem piersi; u kobiet, które rozpoczęły palenie przed ukończeniem 20 lat lub przed narodzinami ich pierwszego dziecka nie zaobserwowano takiego związku. Twoja waga Twoja waga może wpływać na ryzyko raka piersi, z tendencją trochę zaskakującą. Jeśli miałaś nadwagę przed menopauzą, ryzyko raka piersi dla ciebie jest niższe niż średnia. Ale jeśli masz nadwagę po menopauzie, ryzyko raka piersi jest wyższe od średniej. To dlatego, że kobiety z nadwagą mają mniej owulacji niż przeciętna. Tak więc ich komórki gruczołowe w piersi są eksponowane na niższy poziom estrogenu. Ale po menopauzie, otyłość powoduje wzrost poziomu estrogenu w krwi, co może stanowić czynnik ryzyka rozwoju tego nowotworu. Promieniowanie rentgenowskie Ekspozycja na promieniowanie jonizujące jest znanym czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na wiele rodzajów raka. Wiele kobiet obawia się, że mammografia wykonywana w ramach badań przesiewowych piersi naraża je na promieniowanie rentgenowskie. Jednak ilość promieniowania jaką stosuje się do mammografii jest bardzo mała. Wzrost ryzyka jest niewielki w porównaniu do korzyści znalezienie i leczenia raka piersi wcześniej niż gdyby wykonywania mammografii
zaprzestać. Wiele rzeczy, które robimy naraża nas na niewielkie zwyżki promieniowania jonizującego (np. lot w samolocie), ale z reguły jest to mało istotne dla naszego zdrowia i nie byłoby rozsądne, aby z tego rezygnować. Obecnie, lekarze starają się ustrzec pacjentów przed wszelką niepotrzebną ekspozycją na promieniowanie jonizujące kiedy tylko jest to możliwe. Pracy w systemie zmianowym Niektóre badania wykazały, że kobiety, które pracują nocnej zmiany mają niewielki wzrost ryzyka zachorowania na raka piersi. Inne badania pokazują, że spanie dłużej zmniejsza ryzyko zachorowania na raka piersi. Niektórzy badacze uważają, że mogłoby to wynikać z faktu, że krótszy okres snu obniża w organizmie poziom hormonu o nazwie melatonina. Co możesz zrobić? Niestety niewiele możemy zrobić w odniesieniu do większości z wymienionych tutaj zagrożeń, oprócz tego aby je poznać. Ale można być świadomym zmian w swoich piersiach i zwrócić uwagę jak ważne jest, aby uczestniczyć w badaniach przesiewowych, kiedy otrzymamy zaproszenie na mammografię.