SPRAWOZDANIE z prowadzenia w 2009r. badań podstawowych na rzecz rolnictwa ekologicznego w zakresie (zakres z rozporządzenia) pt.: "WPŁYW WARUNKÓW ŚRODOWISKOWYCH NA EFEKTYWNOŚĆ PRODUKCJI EKOLOGICZNEGO CHOWU BYDŁA MIĘSNEGO" (tytuł tematu badawczego) Realizowany przez: INSTYTUT ZOOTECHNIKI PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY zrealizowanego na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nr RR-re-401-20- 168/09 z dnia 30.06.2009 r. wydanej na podstawie 15a ust. 4 pkt rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 kwietnia 2007r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz. U. Nr 67, poz. 446, z późn. zm.). Kierownik tematu : Główni wykonawcy: dr inż. Jacek Walczak Prof. dr hab. Eugeniusz Herbut, doc dr hab. Krzysztof Bilik, dr inż. Piotr Wójcik, dr inż. Agata Szewczyk, dr Wojciech Krawczyk, dr inż. Andrzej Kaczor, dr inż. Iwona Radkowska, dr inż. Jerzy Fijał, dr inż. Władysław Brejta, dr inż. Eugeniusz Malinowski, mgr Elżbieta Knapik inż. Piotr Radecki, mgr Tomasz Pająk.
1. Cel realizacji tematu W przeciwieństwie do ekologicznej produkcji roślinnej, jej zwierzęcy odpowiednik wstępuje dopiero na drogę rozwoju. Perspektywy otwarcia rynków Europy na krajowe produkty certyfikowane, są w tym względzie bardzo dobrym prognostykiem. Również krajowi konsumenci w coraz większym stopniu zainteresowani są markowymi produktami rolnictwa ekologicznego. Tak naprawdę tylko nieliczna grupa fachowców, ma możność odniesienia sukcesu w tej działalności. Aby tego dokonać, musi mieć jednak silną podstawę wiedzy płynącej z wyników badań naukowych. Zanim gospodarstwo ekologiczne rozpocznie produkcję, konieczne jest dokonanie kilku podstawowych wyborów. Posiadanie zwierząt o odpowiednim zespole cech hodowlanych, jest jednym z podstawowych warunków osiągnięcia sukcesu w chowie ekologicznym. Pod względem genetycznym, muszą one cechować się nie tylko zespołem gwarantującym odpowiednią jakość produktów czy plenność. Muszą także zapewnić dobre przyrosty i wykorzystanie paszy w specyficznym środowisku chowu ekologicznego, a więc przy mniejszej o ok. 20% koncentracji składników pokarmowych i surowszych warunkach środowiska. Jakość środowiska ma pierwszorzędne znaczenie w pozyskiwaniu produktu ekologicznego. Wpływa ona rzecz jasna, także na efektywność samych metod. Warto zwrócić uwagę na kilka istotnych elementów związanych z warunkami utrzymania zwierząt. Podkreśla się wyraźnie konieczność zagwarantowania realizacji potrzeb zwierząt zwłaszcza w aspekcie ich dobrostanu. Stąd przyjęto znacznie powiększone obsady powierzchni budynków, wyposażając je same w wybiegi. Bardziej nawet niż utrzymanie alkierzowe preferowany jest tu system otwarty, czy pastwiskowy. Same wybiegi i obszary do swobodnego ruchu na świeżym powietrzu muszą przy tym zapewniać wystarczającą ochronę przed deszczem, wiatrem, słońcem i ekstremalnymi temperaturami, odpowiednio do miejscowych warunków pogodowych. Bodajże najtrudniejszym do rozwiązania problemem środowiskowym w produkcji zwierzęcej realizowanej metodami ekologicznymi jest żywienie. Przy ciążącym obowiązku korzystania jedynie z pasz własnych w 80-90%, licznych składnikach zabronionych, komponentach dopuszczonych, można mówić jedynie o jego ekstensywnym wymiarze. Obowiązuje tu między innymi zakaz stosowania antybiotyków, syntetycznych witamin, stymulatorów wzrostu, organizmów genetycznie modyfikowanych. Ograniczenie do własnej bazy paszowej gospodarstwa, silnie indywidualizuje skład dawek pokarmowych. Dodatkowo
narzucono tu 60% udziały pasz objętościowych dla bydła. Przy korzystaniu właściwie tylko z nawożenia organicznego oraz wielu zakazach odnoszących się do ochrony roślin, efektywność produkcji utrzymywać może się w małych gospodarstwach na bardzo niskim poziomie. Mając na względzie całokształt specyfiki ekologicznego utrzymania zwierząt, za cel podejmowanego projektu badawczego uznać należy, opracowanie, wdrożenie i optymalizację kompleksowych technologii chowu bydła mięsnego dla potrzeb krajowych gospodarstw ekologicznych z uwzględnieniem różnych ras zwierząt i regionów kraju. Podstawowym efektem przeprowadzonych badań będzie ustalenie optymalnych modeli i rozwiązań produkcji ekologicznej wołowiny w warunkach krajowych w zależności od posiadanej przez gospodarstwo liczby i rasy zwierząt, a także powierzchni oraz struktury użytków rolnych. Dodatkowo wyłonione będą podstawowe ograniczenia stojące przed tym rodzajem produkcji zwierzęcej. Uzyskane wyniki prac pozwolą na znacznie szersze możliwości wdrożenia w praktyce metod ekologicznych, a więc większą popularność tego sposobu chowu. 2. Omówienie przebiegu badań W trzecim roku realizacji tematu zgodnie z harmonogramem realizowano ocenę przydatności rożnych ras bydła mięsnego oraz ich mieszańców w warunkach zróżnicowania regionalnego zwłaszcza w kontekście efektywności bazy paszowej i jakości produktów. Doświadczenie przeprowadzono łącznie na 400 sztukach bydła, ras czb, hereford, limusin oraz ich krzyżówek. Zwierzęta utrzymywano łącznie w 5 stadach w systemach pastwiskowych i półotwartych. Lokalizacja stad obejmowała typowe dla ekologicznego chowu bydła rejony Polski: Pogórza, Pojezierza-Pobrzeża, Niżu Środkowopolskiego (Mazowsze) i Polesia i Podlasia. Żywienie w oparciu o normy IZ INRA uwzględniać będzie standardy ekologiczne i wynikające z rejonizacji zróżnicowanie bazy paszowej. Założono okres opasu wynoszący w zależności od systemu utrzymania 180-220 dni. Bydło podlegało certyfikacji, podobnie jak wykorzystywane przez nie UR. Jako baza paszowa posłuży tutaj łącznie: 800 ha łąk i pastwisk, 440 ha gruntów ornych. Zwierzęta utrzymywano pastwiskowo w sezonie letnim i w systemie półotwartym zimą. Prace zrealizowano w ekologicznych gospodarstwach: CDR Radom-Chwałowice ZD IZ PIB Chorzelów ZD IZ PIB Odrzechowa ZD IZ PIB Kołbacz
W toku prac gromadzono dane doświadczalne odnoszące się do: - Obserwacji behawioralnych. - Wyników produkcyjnych masa ciała na początku i końcu odchowu, zużycie paszy, upadki, analiza rzeźna, choroby z określeniem przyczyn. - Analizy jakości pasz - zawartość składników pokarmowych ekologicznych pasz gospodarskich (analiza podstawowa każdej partii paszy co ½ roku), skład ilościowy i jakościowy runi pastwisk. Próby runi pobierane będą z zagród w czterech miejscach po przekątnej z powierzchni 1 m 2. - Wyceny zwierząt Poubojowo na 10% opasów objętych analizą. - Monitoringu parametrów mikroklimatu Ciekawych wyników dostarcza analiza składu florystycznego pastwisk użytkowanych w sposób naturalny. Wstępne wyniki badań wskazywały, iż wolny wypas bydła mięsnego nie zapobiega naturalnej sukcesji roślin. Obecnych było tu wiele gatunków charakterystycznych dla siedlisk leśnych. Przyjmując niskie obsady bydła oraz dowolność wyjadania runi, przypuszczać można o konieczności prowadzenia mechanicznych zabiegów przeciwdziałających sukcesji. Wykonane w bieżącym etapie proste zabiegi, polegające na wprowadzeniu kwater oraz wykaszaniu niedojadów poprawiły jakość pastwisk. We wszystkich obiektach doświadczalnych skład botaniczny runi wyceniony został przed wypuszczeniem zwierząt na pastwisko, czyli w połowie maja, metodą szacunkową Klappa. Szacowanie niedojadów zostało wykonane pod koniec okresu pastwiskowego, czyli w połowie września. W składzie florystycznym pastwiska zlokalizowanego na Polanach Surowiczych Biskupi łan wystąpiły niewielkie zróżnicowania uzależnione od położenia. W wyższych partiach pastwiska Biskupi Łan udział traw wynosił 62%, motylkowatych 16%, dwuliściennych 20% i około 2% sity i turzyce. Wśród traw dominowały rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius L.) oraz wyczyniec łąkowy (Allopecurus pratensis L.) i mietlica rozłogowa (Agrostis stolonifera L.). Ruń ta charakteryzowała się dużą różnorodnością gatunkową roślin motylkowatych i dwuliściennych. W porównaniu do wcześniejszego roku pod wpływem użytkowania pastwiskowego oraz zastosowanego wykaszania niedojadów w runi wyraźnie zmniejszył się udział śmiałek darniowy (Deschampsia caespitosa L.), co należy uznać za zjawisko wysoce korzystne.
Pod koniec okresu pastwiskowego został określony procentowy skład niedojadów, z którego wynika, iż roślinami szczególnie preferowanymi przez zwierzęta były rośliny motylkowate. Ponadto zaobserwowano w porównaniu do okresu wiosennego zwiększony udział śmiałka darniowego, co wskazuje na konieczność stosowania corocznego wykaszania niedojadów. W runi pastwiska Biskupi łan położonego niższej najliczniejszą grupę stanowiły trawy - 57%, a gatunkiem dominującym była mietlica rozłogowa (Agrostis stolonifera L.), wśród roślin motylkowatych największy udział miały koniczyna łąkowa (Trifolium pratense L.) (5%) i koniczyna biała (Trifolium repens L.) (3%). Blisko 1/3 runi pastwiskowej stanowiły rośliny dwuliścienne, obejmujące 26 gatunków roślin, gatunkami przeważającymi były: jaskier rozłogowy (Ranunculus repens L.), przytulia wiosenna (Cruciata glabra (L.) Ehrend.) i szczaw zwyczajny (Rumex acetosa L.). Z analizy procentowego składu niedojadów wynika, iż gatunkami chętnie wyjadanymi przez bydło opasowe były rośliny motylkowate oraz dwuliścienne. W porównaniu do roku poprzedniegoo około 10% obniżył się udział śmiałka darniowego (Deschampsia caespitosa L.), jest to wynikiem zastosowanego wypasu oraz wykaszania niedojadów. Obecny udział na poziomie 5-6% jest jednak nadal wysoki i wymaga stosowania dalszych zabiegów pielęgnacyjnych. Ruń pastwiska położonego nad Cerkwią charakteryzowała się dużą różnorodnością gatunkową. Najliczniejszą grupę stanowiły trawy 75%, dominował rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius L.) 11%, oraz wyczyniec łąkowy (Allopecurus pratensis L.) i życica trwała (Lolium perenne L.) po 9%. Wśród roślin motylkowatych największy udział miała koniczyna łąkowa (Trifolium pratense L.) 10%. W skład roślin dwuliściennych wchodziły 32 gatunki ziół i chwastów, największy udział stanowił mniszek lekarski (Taraxacum officinale coll.). Uwagę zwraca duża różnorodność występujących ziół mi. in. babka lancetowata (Plantago lanceolata L.), babka zwyczajna (Plantago major L.), mięta polna (Mentha arvensis L.) krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.), szałwia łąkowa (Salvia pratensis L.). Skład florystyczny niedojadów został znacznie uproszczony, trawy stanowiły 60%, motylkowate 16%, rośliny dwuliścienne 19% oraz sity i turzyce 5%. Ruń łąki ekologicznej to typ łąki wyczyńcowej, gatunek ten stanowił 11%, znaczny udział miały także rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius L.) i życica trwała (Lolium perenne L.) po 8%. Rośliny motylkowate stanowiły 10%, a gatunkiem dominującym była koniczyna czerwona (Trifolium pratense L.). Spośród roślin dwuliściennych przeważały gatunki charakterystyczne dla pierwszego odrostu, czyli: dzwonek rozpierzchły (Campanula patula L.), firletka poszarpana (Lychnis flos-cuculi L.), mniszek lekarski (Taraxacum officinale
coll.), przetacznik ożankowy (Veronica chamaedrys L.) oraz złocień właściwy (Leucanthemum vulgare Lam). Trawy w II odroście stanowiły 70%, dominującym gatunkiem była mietlica rozłogowa (Agrostis stolonifera L.) 12%. W porównaniu do I odrostu o 3% zwiększył się udział roślin motylkowatych, a roślin dwuliściennych zmniejszył się o 7%. Tabela 1. Przykład poprawy skład florystyczny naturalnego pastwiska górskiego (Biskupi Łan) TRAWY 72% Grzebienica pospolita (Cynosurus cristatus L.) 6 Kostrzewa czerwona (Festuca rubra L.) 8 Kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis L.) 6 Kłosówka wełnista (Holcus lanatus L.) 3 Kupkówka pospolita (Dactylis glomerata L.) 5 Mietlica rozłogowa (Agrostis stolonifera L.) 12 Śmiałek darniowy (Deschampsia caespitosa L. ) 6 Tymotka łąkowa (Phleum pratense L.) 5 Wiechlina łąkowa (Poa pratensis L.) 9 Wyczyniec łąkowy (Allopecurus pratensis L.) 4 Życica trwała (Lolium perenne L.) 8 MOTYLKOWATE 7% Groszek żółty (Lathyrus pratensis L.) + Koniczyna biała (Trifolium repens L.) 2 Koniczyna łąkowa (Trifolium pratense L.) 3 Koniczyna łąkowa typowa (Trifolium pratense L. ssp. pratense) 1 Wyka płotowa (Vicia sepium L.) + DWULIŚCIENNE 16% Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.) 1 Babka zwyczajna (Plantago major L.) + Barszcz zwyczajny (Heracleum sphondylium L.) 2
Biedrzeniec mniejszy (Pimpinella saxifraga L.) 1 Brodawnik jesienny (Leontodon autumnalis L.) 1 Chaber łąkowy (Centaurea jacea L.) 1 Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.) + Głowienka pospolita (Prunella vulgaris L.) + Jaskier rozłogowy (Ranunculus repens L.) 1 Krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.) 1 Mięta polna (Mentha arvensis L.) + Ostrożeń łąkowy (Cirsium rivulare (Jacq.)All.) 1 Przetacznik ożankowy (Veronica chamaedrys L.) + Przytulia północna (Galium boreale L.) + Przytulia właściwa (Galium verum L.) + Przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris L.) + Rzepik pospolity (Agrimonia eupatoria L.) + Skrzyp polny (Equisetum arvense) + Szczaw zwyczajny (Rumex acetosa L.) + Szelężnik większy (Rhinanthus serotinus L.) + Świerzbnica polna (Knautia arvensis L.) + Sity i Turzyce 5% Sit rozpierzchły (Juncus effusus L.) 2 Sitowie leśne (Scirpus sylvaticus L.) 1 Turzyca sztywna (Carex elata L.) 2 W ramach realizowanych prac przeprowadzono również analizy składu chemicznego zielonek będących jedyną paszą bydła opasowego w sezonie wegetacyjnym. Uzyskane wyniki ilustruje tabela 2. Stwierdzić można, że wartością nie dorównują one materiałom pozyskiwanym z
intensywnych użytków. Jednak dalsze analizy (tab. 2 i 4) potwierdzają ich wyższą jakość tak pod względem składu aminokwasów i kwasów tłuszczowych. W przeprowadzonych badaniach opracowano i wdrożono schemat żywienia bydła mięsnego dla wszystkich grup doświadczalnych. Skład mieszanki treściwej receptura na 300 kg dla krów mamek (150 g/dzień/szt) Mieszanka zbożowo strączkowa 209 kg Poślad żytni 50 kg Łubin wąskolistny 15 kg Mieszanka uzupełniająca Bydło-Eko minerały 26 kg Dzienna dawka dla krowy mamki Sianokiszonka 25 kg Siano 1,5 kg Słoma 2 kg Pasza treściwa 1,7 kg Pasze treściwa należy wprowadzać stopniowo zaczynając od 05 kg dziennie by w ciągu dwóch tygodni dojść do pełnej dawki 1,7 kg na sztukę Skład mieszanki treściwej receptura na 300 kg dla jałówek hodowlanych (100 g/dzień/szt) Mieszanka zbożowo strączkowa 218 kg Poślad żytni 50 kg Łubin wąskolistny 15 kg Mieszanka uzupełniająca Bydło-Eko minerały 17 kg Dzienna dawka dla jałówek hodowlanych waga około 350 kg Sianokiszonka 11 kg Siano 1 kg Słoma 1 kg Pasza treściwa 1,8 kg
Rodzaj próbki Sucha masa % Popiół surowy % Wyniki analiz chemicznych próbek zielonek Subst. Białko Włókno Tłuszcz BezNwyciągowe org. ogólne surowe surowy % % % % % Wartość kaloryczna cal/g ADF % Tabela 2. Zielonka sucha Nr 1 85,41 5,59 79,82 9,56 25,50 2,22 42,54 3666 29,92 3,12 55,38 Zielonka sucha Nr 2 84,93 5,55 79,38 8,63 25,86 1,41 43,48 3883 30,76 2,71 54,29 Zielonka sucha Nr 3 85,65 7,03 78,62 10,50 29,65 1,85 36,62 3845 33,28 3,29 57,41 Zielonka sucha Nr 4 84,70 7,02 77,68 11,38 22,31 2,48 41,72 3574 26,85 3,80 44,11 Zielonka sucha Nr 5 84,90 6,18 78,72 9,75 27,53 1,36 40,08 3850 32,30 3,57 52,22 Zielonka sucha Nr 6, B1 86,01 7,96 78,05 13,13 19,66 2,24 43,02 3515 25,19 3,23 38,70 Zielonka sucha Nr 7, B2 83,58 6,69 76,89 13,75 20,06 1,92 41,16 3791 24,72 2,51 45,86 Zielonka sucha Nr 8, B3 84,35 7,34 77,01 12,06 20,52 1,67 42,76 3944 27,10 4,07 42,66 Zielonka sucha Nr 9, B4 85,03 7,13 77,90 14,44 21,44 2,13 49,89 3873 27,99 3,30 44,09 Zielonka sucha Nr 10, B5 82,76 6,85 75,91 11,81 22,15 1,80 40,15 3839 26,22 2,40 49,34 Zielonka sucha Nr 11, C1 84,47 8,21 76,26 14,94 19,84 2,23 39,25 3734 25,71 2,92 42,77 Zielonka sucha Nr 12, C2 84,33 7,10 77,23 13,00 21,70 1,30 41,23 3557 26,45 3,15 46,88 Zielonka sucha Nr 13, C3 82,27 6,10 76,17 12,81 22,42 2,24 38,70 3805 24,84 2,11 46,30 Zielonka sucha Nr 14, C4 83,33 6,74 76,59 13,19 21,85 2,60 38,95 3828 26,39 2,62 46,64 Zielonka sucha Nr 15, C5 82,06 6,18 75,88 13,69 23,95 2,43 35,81 3754 27,11 3,45 48,39 Zielonka św. Nr 16 26,31 2,08 24,23 2,94 6,94 0,67 13,68 1193 9,58 1,19 16,41 Zielonka św. Nr 17 21,03 1,51 19,52 2,63 5,68 0,32 10,89 957 7,20 0,94 12,36 Zielonka św. Nr 18 24,46 1,57 22,89 2,63 6,55 0,45 13,26 1123 8,66 1,19 14,73 Zielonka św. Nr 19 23,40 1,72 21,68 2,63 6,19 0,48 12,38 1078 8,07 0,81 13,63 Zielonka św. Nr 20 23,91 1,65 22,26 2,75 6,49 0,55 12,47 1087 7,82 0,64 14,40 Zielonka św. Nr 21 24,98 1,86 23,12 2,88 6,21 0,80 13,23 1132 8,66 1,18 14,52 Zielonka sucha Nr 7 87,13 8,18 78,95 8,94 24,54 2,27 43,20 3505 32,72 4,42 52,39 Zielonka sucha Nr 8 88,61 8,25 80,36 13,56 23,70 2,92 40,18 4155 29,83 4,62 49,74 Zielonka sucha Nr 9 87,83 7,82 80,01 9,94 24,93 2,21 42,93 3709 32,96 4,27 53,62 Zielonka sucha Nr 10 87,46 9,96 7705 11,50 22,72 2,28 41,00 3535 32,68 4,16 50,28 Zielonka sucha Nr 11 87,83 12,33 75,50 13,88 18,88 2,32 40,42 3849 30,33 5,59 46,01 ADL % NDF %
Wyniki analiz zawartości aminokwasów w próbkach zielonek Tabela 3. Rodzaj próbki Zawartość aminokwasów (mg/g) Asp Thr Ser Glu Pro Gly Ala Val Ile Leu Tyr Phe His Lys Arg Cys Met Zielonka sucha Nr 1 11,51 3,16 3,30 8,67 8,24 3,54 3,89 4,82 3,07 5,12 2,60 3,42 2,44 3,71 3,71 0,88 0,62 Zielonka sucha Nr 2 8,79 2,79 2,72 8,24 8,02 2,88 3,28 4,07 2,55 4,30 2,36 2,88 1,83 3,09 3,00 0,82 0,50 Zielonka sucha Nr 3 16,64 3,43 3,79 11,28 9,44 3,35 3,67 4,77 2,84 4,55 2,82 3,64 2,70 3,56 3,53 0,87 0,55 Zielonka sucha Nr 4 14,22 3,77 3,74 10,85 9,61 4,08 4,28 5,42 3,69 1,42 3,08 4,22 2,88 4,23 4,53 0,91 0,56 Zielonka sucha Nr 5 10,56 3,17 3,44 10,04 7,89 3,56 3,82 4,99 3,20 5,19 3,14 3,58 1,99 4,29 3,69 0,87 0,60 Zielonka sucha Nr 6, B1 16,51 4,12 4,64 14,73 11,91 4,64 4,65 5,94 4,03 6,65 4,29 4,55 2,59 4,63 4,61 1,12 0,68 Zielonka sucha Nr 7, B2 18,50 4,21 4,34 13,20 12,40 4,67 5,20 6,23 4,16 6,79 3,88 4,93 3,29 4,99 4,78 1,16 0,74 Zielonka sucha Nr 8, B3 15,72 3,93 4,24 11,73 8,21 4,44 4,62 6,18 4,01 6,57 3,68 4,64 2,83 4,66 4,49 1,08 0,70 Zielonka sucha Nr 9, B4 25,93 5,08 5,48 15,53 9,59 5,20 5,29 6,88 4,63 7,54 4,12 5,69 3,65 5,47 5,58 1,14 0,71 Zielonka sucha Nr 10, B5 14,86 3,20 3,46 10,98 9,77 3,74 4,18 5,10 3,19 5,29 2,91 3,75 2,15 4,43 3,99 0,90 0,69 Zielonka sucha Nr 11, C1 19,75 4,94 4,84 15,36 13,27 5,18 5,49 6,65 4,25 7,06 4,19 5,10 3,29 5,05 5,36 1,20 0,83 Zielonka sucha Nr 12, C2 17,64 4,23 7,58 13,20 6,25 4,52 4,54 5,78 4,14 6,76 4,05 4,56 3,07 4,75 4,93 1,23 0,79 Zielonka sucha Nr 13, C3 16,55 3,84 4,30 14,01 12,36 4,06 4,56 5,53 3,52 5,87 3,41 4,22 3,04 4,28 4,37 1,16 0,69 Zielonka sucha Nr 14, C4 16,84 3,81 4,34 11,43 13,06 4,39 4,70 5,56 3,74 6,17 3,45 4,51 2,68 4,49 4,73 1,22 0,75 Zielonka sucha Nr 15, C5 18,51 3,83 4,39 13,26 14,57 4,51 5,11 5,64 3,57 6,21 3,66 4,73 3,30 4,71 5,16 1,15 0,76 Zielonka św. Nr 16 2,72 1,25 1,09 2,78 1,47 1,41 1,49 1,59 1,16 2,12 1,25 1,36 0,80 1,43 1,42 0,24 0,22 Zielonka św. Nr 17 2,58 1,12 1,13 2,69 1,26 1,38 1,47 1,56 1,16 2,11 1,20 1,34 0,68 1,59 1,50 0,23 0,22 Zielonka św. Nr 18 2,34 1,05 1,01 2,40 0,87 1,30 1,37 1,47 1,08 1,96 1,19 1,22 0,69 1,30 1,37 0,24 0,21 Zielonka św. Nr 19 2,58 1,11 1,10 2,48 0,88 1,30 1,36 1,47 1,07 1,94 1,12 1,19 0,69 1,30 1,31 0,23 0,24 Zielonka św. Nr 20 2,57 1,08 1,04 2,22 1,23 1,33 1,43 1,54 1,11 2,00 1,24 1,23 0,68 1,37 1,39 0,26 0,24 Zielonka św. Nr 21 2,85 1,24 1,24 2,85 1,04 1,52 1,59 1,68 1,23 2,25 1,38 1,41 0,81 1,51 1,56 0,28 0,22 Zielonka sucha Nr 7 8,57 3,51 3,45 9,08 5,72 4,17 4,76 4,72 3,36 5,89 3,26 4,01 2,32 4,26 4,17 0,89 0,85 Zielonka sucha Nr 8 14,64 4,85 5,35 13,98 10,32 5,79 6,75 7,34 5,11 8,51 5,14 6,45 3,60 6,37 6,40 1,37 1,75 Zielonka sucha Nr 9 9,62 3,72 3,92 9,03 7,30 7,39 5,04 5,16 3,58 6,17 3,43 4,31 2,59 4,54 4,36 0,92 0,89 Zielonka sucha Nr 10 13,23 4,61 4,13 11,71 7,82 5,00 5,77 6,09 4,26 7,23 4,11 5,24 2,88 5,34 5,11 1,02 1,43 Zielonka sucha Nr 11 17,32 5,39 5,65 14,65 10,45 6,32 6,87 7,73 5,61 9,29 5,55 6,84 3,95 6,94 6,62 1,42 1,43
Pasza Sucha Masa (%) Skład chemiczny i wartość pokarmowa pasz w żywieniu ekologicznym Popiół Białko ogólne Ekstrakt eterowy Zawartość w SM (%) Włókno surowe Bez N- wyciągowe Tabela 4. Zawartość w 1 kg SM paszy ADF NDF JPM BTJN BTJE (g) (g) Zielonka pastwiskowa 2 Kiszonka z runi łąkowej Siano łąkowe Słoma pastewna Mieszanka treściwa E l Mieszanka treściwa E z TMR (na okres zasuszenia) 3 TMR (na I okres laktacji) 3 TMR (pełny okres laktacji) 3 22,25 40,07 85,49 86,90 88,63 88,25 54,34 53,75 52,65 7,08 10,38 7,08 5,83 4,14 5,62 7,89 7,55 7,76 16,76 14,20 8,25 3,98 11,95 14,25 12,80 13,30 13,00 3,68 3,72 1,31 1,97 1,82 1,52 3,87 4,21 4,25 21,78 34,40 34,23 46,34 8,43 5,30 21,20 18,23 19,70 50,70 37,10 49,13 41,88 71,48 73,31 54,24 56,71 55,29 22,10 34,20 43,50 56,40 - - 39,20 38,00 38,00 33,20 46,44 59,37 82,13 - - 77,00 86,00 79,00 0,82 0,77 0,73 0,43 1,11 1,05 0,80 0,81 0,80 97,1 76,3 65,5 23,4 84,1 89,1 77,0 79,0 77,0 87,5 63,0 75,7 45,8 94,5 91,5 73,0 74,0 73,0 2 Skład runi pastwiskowej (%): kostrzewa czerwona 14, życica trwała 14, kostrzewa łąkowa 11, życica westerwoldzka 8, tymotka łąkowa 8, życica wielokwiatowa 6, kostrzewa trzcinowa 5, wiechlina łąkowa 4, koniczyna biała 14, koniczyna aleksandryjska 8, lucerna siewna 6, inne (zioła i chwasty) 2 3 Stosowany w okresie zimowym. Zawartość (% SM) kwasów organicznych (mlekowego, octowego i masłowego) w kiszonkach i ph kiszonek: kukurydza cała roślina - 5,68, 1,40, 0,14, 3,87; trawy - 3,25, 1,47, 0,16, 4,70; ruń łąkowa (trawy z motylkowatymi) - 3,33,1,27, 0,21; z ziarna kukurydzy 3,82, 1,02, 0,21, 4
Pasze treściwa należy wprowadzać stopniowo zaczynając od 05 kg dziennie by w ciągu dwóch tygodni dojść do pełnej dawki 1,8 kg na sztukę w kolejnych okresach odchowu dawka pokarmowa będzie się zmieniać w zależności od masy ciała zwierząt. Skład mieszanki treściwej receptura na 300 kg dla buhajków (100 g/dzień/szt) Mieszanka zbożowo strączkowa 223 kg Poślad żytni 50 kg Łubin wąskolistny 15 kg Mieszanka uzupełniająca Bydło-Eko minerały 12 kg Dzienna dawka dla buhajków waga około 350 kg Sianokiszonka 14 kg Siano 1 kg Słoma 1 kg Pasza treściwa 2,5 kg Pasze treściwa należy wprowadzać stopniowo zaczynając od 05 kg dziennie by w ciągu dwóch tygodni dojść do pełnej dawki 2,5 kg na sztukę w kolejnych okresach odchowu dawka pokarmowa będzie się zmieniać w zależności od masy ciała zwierząt. Skład chemiczny i wartość pokarmową pasz w żywieniu ekologicznym ilustruje tabela 4. Uzyskane w trakcie realizacji badań wyniki produkcyjne ilustruje tabela 5. Odbiegają one od wyników uzyskiwanych dla klasycznego opasu bydła głównie ze względu na niski udział w żywieniu pasz treściwych. Odnosząc uzyskane wyniki do klasycznego odpasu ekstensywnego, wyniki te są całkowicie porównywalne. Przeprowadzono dysekcję 10% zwierząt doświadczalnych w rozbiciu na płeć oraz rasę. Pierwsze wyniki w tym zakresie ilustruje tabela 6. Przyznać należy stosunkowo słabą wybojowość zwierząt ekologicznych na tle klasycznego opasu intensywnego. W porównaniu do opasu ekstensywnego wyniki te nie odbiegają od standardów. Na tle poszczególnych wyrębów bardzo dobrze widać zróżnicowanie między rasami. Tak produkcyjność jak i wyniki dysekcji przemawiają na korzyść ray Limousin i jej mieszańców.
Wyniki opasu zwierząt doświadczalnych Tabela 5. Rasa Waga urodzeniowa Kg) Dni opasu Przyrost dzienny (g) Waga (kg) 31.07/2009 Dni opasu Przyrost dzienny (g) cb x LM 42 246 1008 332 344 965 HH x LM 35 255 764 298 353 844 LM HH cb 41 295 1153 420 393 1069 34 326 883 381 424 899 34 205 956 295 303 974
Wstępne wyniki dysekcji wybranych zwierząt doświadczalnych Tabela 6. nr sztuki rasa płeć data uboju ocena ocena otł % wyb masa brutto masa netto prawa schłodz lewa schłodz szyja brutto szyja-mieso szyja-kośc kark brutto kark miesokark-kość łata brutto łata mięso żebra szponder mostek 1. mm jał 14,10,09 O -2 49 374 184 88,9 91,6 2,6 2,2 0,4 5,2 4,4 0,6 4,2 2,2 9,2 5 2. mm buh 14,10,09 P 1 51 372 190 97,6 101 1,4 1 0,4 5,8 4,6 0,9 2,8 2,4 9 3,8 3. lm buh 14,10,09 O 1 56 475 264 127,7 131,5 4 3,2 0,6 9,8 8,6 0,8 6,2 5 12,8 12,8 6,4 4. lm buh 14,10,09 O 1 55 435 238 116 118,5 4,4 3,8 0,5 7,2 5,2 6,2 4,4 13 13 5,8 nr sztuki rasa płeć data uboju łopatka+goleń ł+g mieso ł+g kosci ł+g łoj ł+g reszta rozbrat brutto rozbrat mieso rozbrat kosci rozbrat tł antr brutto antr mieso antr kosc antr tł rost brutto rost mieso rost kosc rost tł poledwica pol tł 1. mm jał 14,10,09 15,4 7,2 3,6 1 1,6 3,2 1,8 2,2 1,2 4,4 2,8 1,4 2 1,2 2. mm buh 14,10,09 15,8 13,4 4,4 6,4 1,2 1,6 5,8 4 1,8 4,7 2,6 2 0,1 2 1,2 3. lm buh 14,10,09 20,8 13,2 5 2,2 0,6 6,8 5 6,2 2 6 3,2 2 2,8 1,8 4. lm buh 14,10,09 14,8 9,4 4,8 1,8 7,2 5,4 2 5 3,4 1,4 5 2,6 1,8 1,6 1,6 nr sztuki rasa płeć data uboju zraz g brutto zraz g mieso zraz d brutto zraz d mieso zraz d loj myszka brutto myszka mieso ligawa brutto ligawa mieso krzyzowa brutto krzyzowa mieso prega brutto prega mieso kosci udai gol reszta 1. mm jał 14,10,09 6,2 2,2 5 3,2 0,4 4,4 2,8 1,8 0,8 4,4 2,2 4,2 3 6,4 0,2 2. mm buh 14,10,09 5,4 3,6 4,8 2,8 1,8 4,8 2,4 1,8 1,2 4,2 3 4,4 2 7,6 3. lm buh 14,10,09 9,2 5,2 7,2 6,8 6,8 4,4 2,8 2 5,8 2,2 4,8 3 8,4 2,2 4. lm buh 14,10,09 8 4,2 6,4 4 4,8 2,4 2 1,4 2,6 2,4 4,2 3,2 3,7 2,6
3. Streszczenie wyników Zrealizowane prace wskazują na stosunkowo dużą łatwość wdrożenia ekologicznego chowu bydła mięsnego na terenach mających naturalne cechy przyrodnicze otoczenia. Oczywiście widoczne są tu różnice środowiskowe wymuszające modyfikacje żywienia i ukierunkowuje na mniej wymagające rasy zwierząt. Uzyskane wyniki w zakresie ekologicznego chowu bydła mięsnego wskazują na konieczność większego zaangażowania hodowców w jakość żywienia zwierząt w tym jakość pastwisk. Naturalna tendencja do prowadzenia opasu w oparciu o pastwisko, nie może wykluczać na fundamentalnych zabiegów jak system kwaterowy, wykaszanie czy podsiew. Użytkowanie pastwisk w zupełnie naturalny sposób niekorzystnie wpływa na ich skład florystyczny i wyniki opasu. W kontekście uzyskiwanych wyników rozpatrywać należy również ukierunkowanie chowu na wybrane rasy. Niestety stosunkowo mało wymagające zwierzęta rasy hereford cechują się gorszymi wynikami produkcyjnymi. Stąd do chowu ekologicznego zalecać należy rasę Limousin i jej mieszańce, nawet z bydłem czarno-białym.