51 Karol Rzemykowski Gramatyka francuska w tabelach 9.3 Czas przeszły dokonany le passé composé. Zasady tworzenia 9.3 Czas przeszły dokonany (Le passé composé) Tworzenie czasu passé composé avoir lub être odmienione w czasie teraźniejszym + imiesłów czasu przeszłego (participe passé) np. Pierre a bu 2 litres de lait (Piotr wypił 2 litry mleka) Je suis allé à Paris (Pojechałem do Paryża) 9.3.1 Tworzenie imiesłowu czasu przeszłego (participe passé) 9.3.1 Tworzenie participe passé (czasowniki regularne) końcówka bezokolicznika przykład participe passé -er zmienia się na -é parler parlé -ir zmienia się na -i finir fini -re zmienia się na -u battre battu Najważniejsze formy nieregularne participe passé * czasowniki odmieniające się z être bezokolicznik participe passé tłumaczenie (s )asseoir assis siedzieć/siadać acquérir acquis nabywać/zdobywać avoir eu mieć boire bu pić conclure conclu zawierać/kończyć/wnioskować conduire conduit prowadzić connaître connu znać construire construit budować/tworzyć courir couru biec craindre craint obawiać się croire cru wierzyć cuire cuit gotować/smażyć/piec découvrir découvert odkrywać détruire détruit zniszczyć devenir devenu stać się/zostać devoir dû (ale due, dus, dues) musieć dire dit mówić disparaître disparu znikać écrire écrit pisać élire élu wybierać être été być faire fait robić falloir fallu musieć coś zrobić lire lu czytać mettre mis kłaść/położyć mourir* mort* umierać naître* né* rodzić sę
52 Karol Rzemykowski Gramatyka francuska w tabelach offrir offert podarować ouvrir ouvert otwierać paraître paru wydawać si/pojawiać się peindre peint malować plaire plu podobać się pleuvoir plu padać (o deszczu) pouvoir pu móc prendre pris brać/wziąć (wziąść również ) produire produit produkować recevoir reçu otrzymać résoudre résolu rozwiązać (problem) rire ri śmiać się savoir su wiedzieć/umieć se taire tu milczeć suivre suivi iść za kimś/podążać/śledzić tenir tenu trzymać traduire traduit tłumaczyć valoir valu kosztować/mieć wartość venir* venu* przybywać/przychodzić vivre vécu żyć voir vu widzieć vouloir voulu chcieć 9.3.2 Użycie czasu passé composé 9.3.2 Użycie czasu passé composé passé composé wyraża przykład tłumaczenie czynność dokonaną, punktową La bombe a explosé Bomba wybuchła kiedy kilka czynności dokonanych w przeszłości jest wymienionych po sobie; wprowadzane takimi słówkami jak après, puis, ensuite, alors, tout à coup, itp. gdy czas trwania czynności jest ograniczony i konkretny; wyrażony najczęściej okolicznikami czasu jak np. hier, avant-hier, l année dernière, itp. powtórzenie czynności fakt dokonany w przeszłości bliskiej lub dalekiej który może mieć skutek w teraźniejszości Je me suis réveillé à 8 heures, j ai téléphoné à ma mère puis je suis allé au travail Il a acheté sa première maison le 12 mai 1975 Le mois dernier nous avons vendu 5 voitures J ai écouté cette chanson cent fois Il a passé son bac il y a 5 ans Obudziłem się o 8, zadzwoniłem do matki i następnie pojechałem do pracy Kupił swój pierwszy dom 12 maja 1975 r. W poprzednim miesiącu sprzedaliśmy 5 samochodów Słuchałem tej piosenki 100 razy Zdał maturę 5 lat temu
53 Karol Rzemykowski Gramatyka francuska w tabelach 9.3.3 Czasownik posiłkowy «avoir» czy «être»? 9.3.3 Czasownik posiłkowy avoir czy être*? * czasowniki avoir lub être w czasach złożonych nazywamy posiłkowymi (po francusku auxiliaires) avoir Zdecydowana większość czasowników tworzy czas passé composé z czasownikiem posiłkowym avoir, np. parler, changer, dire, pouvoir, savoir, itd. Oprócz wyjątków podanych poniżej être Wszystkie czasowniki zwrotne, np. s asseoir, s appeler, se laver, itp. + czasowniki : aller arriver entrer* (rentrer*) partir (repartir) rester passer* retourner* tomber venir (intervenir, parvenir, revenir, devenir) décéder naître mourir descendre* monter* sortir* * te czasowniki normalnie odmieniają się z «être» ale jeśli występuje po nich dopełnienie bliższe (COD) to odmieniają się z «avoir» i często zmieniają swój sens. Przykłady : Il a descendu les valises (Zniósł walizki)/il est descendu dans la rue (Wyszedł na ulicę) Elle a sorti la voiture (Wyprowadziła samochód)/elle est sorti (Wyszła) Il a passé ses examens (Zdał swoje egzaminy)/il est passé à côté de moi (Przeszedł obok mnie)
54 Karol Rzemykowski Gramatyka francuska w tabelach 9.3.4 Uzgodnienie participe passé dla czasowników z «être» 9.3.4 Uzgodnienie participe passé dla czasowników z «être» Formy participe passé czasowników odmieniających się z czasownikiem posiłkowym «être»uzganiają się co do liczby i rodzaju z podmiotem zdania czyli do participe passé dla rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej dopisujemy -e, dla rodzaju męskiego liczby mnogiej dopisujemy s, dla rodzaju żeńskiego liczby mnogiej dopisujemy es. Przykład dla czasownika aller: Je suis allé(e) (dopisujemy e jeśli dotyczy rodzaju żeńskiego) Tu es allé(e) (dopisujemy e jeśli dotyczy rodzaju żeńskiego) Il est allé (bez uzgodnienia bo to rodzaj męski liczba pojedyncza) Elle est allée (-e jest uzgodnieniem rodzaju żeńskiego) Nous sommes allés/allé(e)s (-s to uzgodnienie liczby mnogiej, dopisujemy e jeżeli «nous» oznacza rodzaj żeński) Vous êtes allés/allé(e)s (-s to uzgodnienie liczby mnogiej, dopisujemy e jeżeli «vous» oznacza rodzaj żeński) Ils sont allés (-s to uzgodnienie liczby mnogiej) Elles sont allées (-es to uzgodnie liczby mnogiej i rodzju żeńskiego) Participe passé czasowników zwrotnych nie uzgadnia się z podmiotem, jeśli po formie czasownikowej jest dopełnienie bliższe, np. Elle s est acheté une maison (Ona kupiła sobie dom) - une maison jest dopełnieniem bliższym Monique s est coiffé les cheveux (Monika uczesała sobie włosy) Participe passé czasowników zwrotnych nie uzgadnia się z podmiotem dla zaimków dopełnienia dalszego, np. Pierre et Jean se sont téléphoné hier matin (Piotr i Jan zadzwonili do siebie wczoraj rano), «se» w tym zdaniu oznacza zaimek dopełnienia dalszego COI bo czasownik ten ma taką konstrukcję «téléphoner à qqn» (dzwonić do kogoś) Participe passé czasowników zwrotnych uzgadnia się z podmiotem, gdy po formie czasownikowej nie ma dopełnienia bliższego np. Monique s est coiffée (Monika uczesała się) Elles sont venues à Paris (One przybyły do Paryża)
55 Karol Rzemykowski Gramatyka francuska w tabelach 9.3.5 Uzgodnienie participe passé dla czasowników z «avoir» 9.3.5 Uzgodnienie participe passé dla czasowników z «avoir» Czasowników z czasownikiem posiłkowym avoir nigdy nie uzgadnia się z podmiotem zdania Participe passé nie uzgadnia się jeśli dopełnienie bliższe stoi w zdaniu po formie czasownikowej np. J ai passé mes vacances à Varsovie (Spędziłem wakacje w Warszawie) Participe passé uzgadnia się jeśli dopełnienie bliższe stoi w zdaniu przed formą czasownikową (zdania podrzędne z que, zaimki me, te, le, la, nous, vous, les), np. Les vacances que j ai passées ont été magnifiques (Wakacje które spędziłem były wspaniałe) Je les ai vu(e)s hier (Widzialem ich/je wczoraj) Uwaga! Zaimki me, te. nous, vous mogą to być zaimki dopełnienia bliższego (COD) lub dalszego (COI) więc trzeba się wtedy zastanowić czy uzgadniać czy nie, np. Il nous a regardés (On nas oglądał); czasownik regarder qqn czyli «nous» to zaimek COD - uzgadniamy Il nous a menti (Okłamał nas); czasownik mentir à qqn (okłamać kogoś) więc «nous» jest zaimkiem COI - nie uzgadniamy Participe passé czasowników nieosobowych jest zawsze nieodmienny, np. Quelle tempête il y a eu ce matin (Jaka burza była dziś rano) Dla konstrukcji faire/laisser + infinitif participe passé pozostaje nieodmienny,np. Ma voiture était en panne, je l ai fait réparer (Mój samochód był zepsuty, dałem go do naprawy) 9.3.6 Passé composé w przeczeniu 9.3.6 Passé composé w przeczeniu w zdaniach przeczących zaprzeczeniu ulega czasownik posiłkowy a participe passé znajduje się poza przeczeniem. Gdy chcemy powiedzieć na przykład «Nie widziałem twojego brata» to musimy zaprzeczyć czasownik posiłkowy, w tym wypadku «avoir» więc napiszemy : «Je n ai pas vu ton frère». w zdaniach przeczących z czasownikiem zwrotnym zaprzeczamy czasownik posiłkowy i odmieniony zaimek «się» a participe passé znajduje się poza przeczeniem, np. Je ne me suis pas réveillé à 9:00 heures (Nie obudziłem się o 9:00)