Zmiany w sk³adzie florystycznym runi ³¹kowej po piêciu latach od zaprzestania nawo enia przy jednokrotnym koszeniu

¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 11, 33-42 Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 2008 PL ISSN 1506-5162 ISBN 978-83-89250-91-9 Zmiany w sk³adzie florystycznym runi ³¹kowej po piêciu latach od zaprzestania nawo enia przy jednokrotnym koszeniu B. BORAWSKA-JARMU OWICZ Katedra Agronomii, Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie The changes in floristic composition of meadow sward after desistance from fertilization for five years with one-cutting management Abstract. The aim of this study is to estimate floristic composition of four meadow types after five years of renunciation of fertilisation and reduction of cutting frequency to once a year. The studies were carried out in Central Poland on moderately wet meadow site. As a result of different grass mixtures the four of meadow sward with the following dominated species have been established: 1 Arrhenatherum elatius and Festuca arundinacea, 2 Festuca arundinacea and Arrhenatherum elatius,3 Festuca rubra and Dactylis glomerata,4 Festuca rubra and Festuca arundinacea. In 2006 botanical analyses showed the changes in the floristic composition decreasing in the total number of grass species and the increasing in share of grass species dominated in sward, especially high grasses. The yield of meadow sward decreased from 60% to 70%. The results indicated degradation of all types of meadow sward. Keywords:botanical composition, dominant species, permanent meadow, extensive management 1. Wstêp Sk³ad botaniczny runi ³¹k i pastwisk ulega ci¹g³ym zmianom pod wp³ywem czynników siedliskowych, a tak e dzia³alnoœci cz³owieka (KOSTUCH, 1995; OSTROWSKI i wsp., 1986; RUTKOWSKA i wsp., 1999). Ma³a op³acalnoœæ produkcji zwierzêcej w ostatnich latach wyraÿnie zmniejszy³a stan pog³owia prze uwaczy, co ujemnie wp³ynê³o na stan ³¹k i pastwisk. Na znacznym obszarze ograniczono lub zaniechano ich u ytkowania (KASPERCZYK iszewczyk, 1999). Zaprzestanie nawo enia i u ytkowania powoduje ustêpowanie z runi wielu gatunków roœlin, co prowadzi do jej uproszczenia i przekszta³cenia w bezwartoœciowe, ubogie pod wzglêdem florystycznym zbiorowiska (KASPERCZYK iszewczyk, 1999; KOCHANOWSKA, 1997), a tak e do szybkiej i czêsto nieodwracalnej degradacji (FISHER irahmann, 1997; STYPIÑSKI ipiotrowska, 1988). Bior¹c pod uwagê problem coraz czêœciej wystêpuj¹cych niekorzystnych zmian florystycznych w runi u ytków zielonych podjêto badania, których celem by³a ocena sk³adu

34 B. Borawska-Jarmu³owicz botanicznego i plonowania czterech rodzajów runi ³¹kowej ukszta³towanej w okresie wieloletniego u ytkowania w pi¹tym roku od zaprzestania nawo enia i przy jednokrotnym koszeniu w okresie wegetacji. 2. Materia³ i metody Badania przeprowadzono w centralnej Polsce w naturalnym siedlisku ³¹kowym umiarkowanie wilgotnym, na wieloletnim doœwiadczeniu za³o onym metod¹ losowanych bloków w czterech powtórzeniach (poletka o pow. 20 m 2 ) na glebie mineralnej typu czarne ziemie zbrunatnia³e. Gleba charakteryzowa³a siê odczynem lekko kwaœnym (na pocz¹tku badañ ph w KCl = 6,1, na koniec ph = 5,79), zawiera³a doœæ du o próchnicy 2,7%, by³a zasobna w fosfor i wapñ, œrednio zasobna w magnez i uboga w potas. W latach 1990 2001 oceniano plonowanie i utrzymywanie siê w runi poszczególnych komponentów czterech zró nicowanych pod wzglêdem wczesnoœci mieszanek ³¹kowych. Stosowano trzy zbiory i nawo enie (kg ha 1 r 1 ): N 180 w trzech czêœciach, P 34 jednorazowo wiosn¹, K 100 w dwóch równych czêœciach wiosn¹ i po pierwszym pokosie. W okresie 12-letniego u ytkowania koœnego sk³ad gatunkowy badanych mieszanek uleg³ znacznym zmianom i w rezultacie ukszta³towa³y siê cztery rodzaje runi ³¹kowej: 1 Arrhenatherum elatius (ok. 64%) z Festuca arundinacea (ok. 12%), 2 Festuca arundinacea (58%) z Arrhenatherum elatius (25%), 3 Festuca rubra (29%) z Dactylis glometata (24%) i Festuca arundinacea (20%), 4 Festuca rubra (ok. 39%) z Festuca arundinacea (19%) (BORAWSKA-JARMU OWICZ, 2004a; 2004b). W latach 2002 2006 zaprzestano nawo enia i stosowano jednokrotne koszenie runi. W pi¹tym roku (2006) przeprowadzono ocenê sk³adu florystycznego oraz plonowania na podstawie prób roœlin œciêtych z powierzchni 1 m 2 w czterech powtórzeniach dla ka dego rodzaju runi. Pobrane próby po wysuszeniu do powietrznie suchej masy pos³u y³y do okreœlenia plonów suchej masy, a tak e na podstawie szczegó³owej analizy botaniczno-wagowej udzia³u w plonach gatunków traw dobrej i œredniej wartoœci oraz roœlin dwuliœciennych. Przed zbiorem na ka dym poletku mierzono zasiêg g³ównej masy liœciowej traw, a po œciêciu roœlin okreœlano stopieñ zadarnienia (% pustych miejsc) za pomoc¹ metody Webera. Przebieg warunków pogodowych w latach 2001 2006 by³ bardzo zró nicowany, czêsto niekorzystny dla wzrostu i rozwoju traw (tab. 1). Znalaz³o to odzwierciedlenie w zmianach sk³adu botanicznego runi ³¹kowej i wielkoœci plonów (tab. 2 3). Na podstawie klimatycznego wskaÿnika opadowego (VINCZEFFY, 1984), który okreœla sumê opadu atmosferycznego (mm) w okresie wegetacji przypadaj¹cego na 1 C, tylko rok 2001 mo na okreœliæ jako wilgotny (wskaÿnik 0,180), a lata 2002 2003 jako umiarkowanie wilgotne (wskaÿnik 0,152 0,158) z doœæ równomiernymi w okresie wegetacji opadami (40 71 mm). Jednoczeœnie by³y to lata o wskaÿnikach klimatycznych poni ej optimum dla rozwoju roœlinnoœci ³¹kowej (optimum wynosi 0,2 mm C 1 ). Kolejne lata w okresie 2004 2006 by³y suche, z nierównomiernie roz³o onymi opadami, a klimatyczny wskaÿnik opadowy waha³ siê od 0,085 do 0,133. PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008

Zmiany w sk³adzie florystycznym runi ³¹kowej... 35 Niskie temperatury zim¹ w latach 2003 i 2004 mog³y równie przyczyniæ siê do zmniejszania siê udzia³u lub ustêpowania niektórych gatunków z runi. Znajduje to potwierdzenie w literaturze (LEWICKA idêbska-kalinowska, 1997; KROEHNKE, 1986). Tabela 1. Temperatura powietrza ( o C), opady atmosferyczne (mm) i œredni poziom wody gruntowej (cm) w okresie wegetacji (IV X) w latach 2001 2006 Table 1. Air temperature ( o C), rainfalls (mm) and average level of ground water (cm) in vegetation period (IV X) in 2001 2006 Rok Year Poziom wody gruntowej Level of ground water (cm) Œrednia dobowa temperatura Mean daily temperature ( o C) Suma opadów Sum of rainfall (mm) WskaŸnik Vinczeffyego Index of Vinczeffy Σmm (Σ o C) 1 Charakterystyka okresu wegetacji Characteristic of vegetation period 2001 26,0 12,7 413,0 0,180 mokry wet 2002 88,0 14,6 383,2 0,152 umiarkowanie wilgotny moderate wet 2003 118,4 13,9 379,0 0,158 umiarkowanie wilgotny moderate wet 2004 79,1 13,3 354,4 0,133 suchy dry 2005 123,4 14,1 277,8 0,085 2006 74,0 16,1 388,7 0,121 wyj¹tkowo suchy droughty bardzo suchy extra dry Poziom lustra wody gruntowej zale a³ od opadów oraz poziomu wody w pobliskiej rzece i w okresie badañ wykazywa³ du e wahania, szczególnie w 2005 roku (wyj¹tkowo suchy) od 43 cm (na pocz¹tku wegetacji) do 150 cm (od czerwca do koñca wrzeœnia) i w 2006 roku (bardzo suchy) od 30 cm (kwiecieñ) do 122 cm (lipiec), co bardzo niekorzystnie wp³ywa³o na wzrost roœlin. 3. Wyniki i dyskusja 3.1. Sk³ad gatunkowy runi ³¹kowej Sk³ad florystyczny badanych rodzajów runi ³¹kowej ukszta³towanej w okresie 12-letniego u ytkowania 3-koœnego i stosowania odpowiedniego nawo enia uleg³ bardzo wyraÿnym zmianom po 5-letnim zaprzestaniu nawo enia i ograniczenia u ytkowania do jednego pokosu (tab. 2). W runi ³¹kowej z dominacj¹ traw wysokich Arrhenatherum elatius i Festuca arundinacea (1) zachodz¹ce zmiany doprowadzi³y do silnego uproszczenia runi i jeszcze wiêk- PT, Grassland Science in Poland, 11, 2008

36 B. Borawska-Jarmu³owicz szego udzia³u tych gatunków (odpowiednio z 64% do 69% oraz z 11% do 20%). Mo e to wskazywaæ na du ¹ konkurencyjnoœæ i trwa³oœæ oraz przystosowywanie siê Arrhenatherum elatius i Festuca arundinacea do zmiennych warunków siedliskowych (BORAW- SKA-JARMU OWICZ, 2004a). Wed³ug ZARZYCKIEGO (1999) liczebnoœæ gatunków roœlin w runi wyraÿnie siê zmniejsza w przypadku wystêpowania jednego lub dwóch gatunków dominuj¹cych. Stwierdzono tak e, e Dactylis glomerata, która pocz¹tkowo stanowi³a ok. 8%, zmniejszy³a swój udzia³ do zaledwie 1,5%. Przyczyn¹ ustêpowania tego gatunku mog³o byæ nie tylko zag³uszanie przez inne gatunki traw, które wystêpowa³y w runi w najwiêkszej iloœci, ale tak e brak nawo enia i ekstensywne u ytkowanie, gdy Dactylis glomerata nale y do traw nitrofilnych. Zgodne jest to z wynikami badañ SKOLI- MOWSKIEGO i wsp. (1984) oraz JODE KI i wsp. (1999), gdzie udzia³ Dactylis glomerata zwiêksza³ siê na obiektach nawo onych azotem nawet przy niedoborach wilgoci w glebie natomiast na obiektach, na których nie stosowano nawo enia nastêpowa³o zahamowanie rozwoju tego gatunku. Zmniejszenie intensywnoœci u ytkowania spowodowa³o w rezultacie du y wzrost udzia³u traw wysokich, które stanowi³y a 91%. Podobn¹ zale - noœæ stwierdzili NOWAK iskolimowski (1994) oraz GAJDA ilipiñska (1999). Zwiêkszony udzia³ traw wysokich wp³yn¹³ z kolei na s³abe utrzymywanie siê w runi traw niskich (gatunki heliofilne, wra liwe na zacienienie), z których tylko Festuca rubra wystêpowa³a w niewielkiej iloœci (2,5%), natomiast Poa pratensis ca³kowicie ust¹pi³a. Trawy niskiej wartoœci zaznaczy³y swój udzia³ w runi w niewielkim stopniu. Reprezentowa³a je Holcus lanatus (1,3%). Dlatego te wartoœæ u ytkowa runi (FILIPEK, 1973) oceniona na podstawie grupy traw (dominowa³y w runi), nie uleg³a zmniejszeniu i kwalifikowa³a siê jako bardzo dobra (Lwu 8,2). Stwierdzono równie, e po zaprzestaniu nawo enia i ograniczeniu intensywnoœci u ytkowania udzia³ roœlin dwuliœciennych w runi nie uleg³ zmianie i by³ niewielki (ok. 5%), przy czym liczba gatunków zmniejszy³a siê z 4 5 do zaledwie dwóch, z których najwiêcej by³o Plantago lanceolata (3,5%). W runi drugiego rodzaju (2) z dominacj¹ Festuca arundinacea i Arrhenatherum elatius zaobserwowano podobn¹ prawid³owoœæ jak w runi pierwszego rodzaju, tj. bardzo du y wzrost udzia³u i zdominowanie runi przez Arrhenatherum elatius (do 68%). Mo e to œwiadczyæ o du ej konkurencyjnoœci i trwa³oœci tego gatunku, tak e w warunkach braku nawo enia i ograniczenia czêstoœci koszenia. O wzroœcie udzia³u Arrhenatherum elatius mog³o równie zadecydowaæ mniejsze uwilgotnienie siedliska w latach 2004 2006 ze wzglêdu na niewielkie opady i niski poziom wody gruntowej, gdy gatunek ten nale y do bardziej tolerancyjnych na niedobory wody (BORAWSKA-JARMU OWICZ, 2004a; RUT- KOWSKA i wsp., 1999). Jednoczeœnie Festuca arundinacea okaza³a siê mniej konkurencyjna od Arrhenatherum elatius i udzia³ tego gatunku zmniejszy³ siê do 20% (trawa ta utrzymywa³a siê w runi na podobnym poziomie jak w pierwszym rodzaju runi). Dactylis glomerata na zaprzestanie nawo enia i ekstensywne u ytkowanie zareagowa³a ustêpowaniem z runi (z ok. 5,0% do 1,0%). Podobnie jak w runi Arrhenatherum elatius z Festuca arundinacea (1) wskazuje to na pewn¹ prawid³owoœæ zachowywania siê tego gatunku przy 1-koœnym u ytkowaniu w siedlisku o mniejszej yznoœci. Udzia³ w runi traw wysokich by³ bardzo du y, jak w poprzednim zbiorowisku i wynosi³ 91%, co spo- PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008

Tabela 2. Sk³ad botaniczny runi ³¹kowej (1, 2, 3, 4) w pierwszym pokosie w latach 2001 i 2006 (%) Table 2. Botanical composition of meadow sward (1, 2, 3, 4) in the 1-st cut in 2001 and 2006 (%) Grupa roœlin Plant group Rodzaj runi Type of sward 1 2 3 4 Rok Year 2001 2006 2001 2006 2001 2006 2001 2006 Trawy dobrej wartoœci Good quality grasses Arrhenatherum elatius 63,7 69,0 24,7 68,4 7,0 14,6 7,0 12,2 Bromus inermis 0,4 1,9 2,5 4,8 10,1 Dactylis glomerata 7,8 1,5 4,8 1,0 26,1 3,2 8,7 1,7 Festuca arundinacea 11,5 20,3 57,6 20,4 20,4 37,9 19,1 28,7 Festuca pratensis 1,5 0,7 Phleum pratense 1,2 2,9 4,8 Festuca rubra 4,9 2,5 3,4 1,1 28,6 29,6 38,6 38,9 Poa pratensis 5,5 1,7 5,5 0,4 8,6 0,2 Trawy niskiej wartoœci Low quality grasses Holcus lanatus 0,8 1,3 4,3 0,4 0,7 0,4 1,7 Roœliny dwuliœcienne Dicotyledones Turzyce Sedges 5,8 5,0 7,8 3,3 8,9 7,5 8,0 6,5 Rumex acetosa 1,3 0,2 0,2 Plantago lanceolata 3,5 3,1 7,2 6,2 Carex hirta 0,2 0,3 0,1 Lwu UVN 8,5 8,2 7,5 8,1 7,4 6,8 7,2 6,6 1 Arrhenatherum elatius (ok. 64%), Festuca arundinacea (ok. 12%), 2 Festuca arundinacea (58%), Arrhenatherum elatius (25%), 3 Festuca rubra (29%), Dactylis glomerata (24%), Festuca arundinacea (20%), 4 Festuca rubra (ok. 39%), Festuca arundinacea (19%).

38 B. Borawska-Jarmu³owicz wodowa³o zmniejszenie siê udzia³u traw niskich, które reprezentowa³a Festuca rubra, do iloœci œladowych (1,1%). Ograniczenie intensywnoœci u ytkowania, niedobory wilgoci w glebie oraz obni enie siê yznoœci siedliska spowodowane brakiem nawo enia przypuszczalnie wp³ynê³o na pojawienie siê w runi w niewielkiej iloœci Holcus lanatus (4%). Udzia³ roœlin dwuliœciennych w runi by³ tak e niewielki i wynosi³ zaledwie 3% (Plantago lanceolata). Ze wzglêdu na dominowanie w runi traw dobrej wartoœci, a szczególnie Arrhenatherum elatius o Lwu 9, wartoœæ gospodarcza runi okreœlona na podstawie liczby wartoœci u ytkowej poszczególnych gatunków traw uleg³a nawet poprawie z dobrej w 2001 roku (Lwu 7,5) do bardzo dobrej (Lwu 8,1) w 2006. W runi, w której dominowa³y trzy gatunki (3) Festuca rubra (29%), Dactylis glometata (24%) i Festuca arundinacea (20%) zaprzestanie nawo enia i 1-koœne u ytkowanie przez okres piêciu lat wyraÿnie zwiêkszy³o udzia³ Festuca arundinacea do ok. 38% oraz zmniejszy³o iloœæ Dactylis glomerata do zaledwie 3%. Zaobserwowano tak e zwiêkszenie siê iloœci Arrhenatherum elatius (z 7% do ok. 15%), co wp³ynê³o na bardziej zró nicowany sk³ad florystyczny runi. W rezultacie udzia³ traw wysokich by³ tylko nieco wiêkszy w stosunku do okresu przed zmianami w u ytkowaniu, co pozwoli³o na utrzymanie siê traw niskich na zbli onym poziomie (ok. 30 34%). Wœród traw niskich dominowa³a Festuca rubra natomiast Poa pratensis wystêpowa³a œladowo. Mo e to œwiadczyæ o lepszym utrzymywaniu siê Festuca rubra w warunkach ekstensywnego u ytkowania i braku nawo enia azotem. Jednoczeœnie udzia³ Holcus lanatus by³ znikomy i w rezultacie wartoœæ u ytkowa runi oceniona na podstawie dominuj¹cej w runi grupy traw uleg³a niewielkiemu pogorszeniu lecz nadal by³a dobra (Lwu 6,8). Udzia³ roœlin dwuliœciennych by³ wiêkszy ni w poprzednich rodzajach runi, bo wynosi³ 7,5%, ale dominant¹ by³a równie Plantago lanceolata. W runi 4 rodzaju z dominacj¹ dwóch gatunków Festuca rubra (ok. 39%) i Festuca arundinacea (19%) zaobserwowano zwiêkszenie siê udzia³u Festuca arundinacea o ok. 10%, podczas gdy Festuca rubra utrzymywa³a siê na podobnym poziomie. Ograniczenie intensywnoœci u ytkowania wp³ynê³o tak e na wzrost udzia³u w runi innych gatunków traw wysokich, takich jak Arrhenatherum elatius (do 12%) i Bromus inermis (do 10%) natomiast zmniejszenie siê udzia³u Dactylis glomerata (z ok. 9% do ok. 2%) oraz ust¹pienie Phleum pratense, której pocz¹tkowo by³o ok. 5%. W rezultacie trawy wysokie stanowi³y ok. 53%, podczas gdy udzia³ traw niskich zmniejszy³ siê z 47% do 39% (ze wzglêdu na wypadniêcie z runi Poa pratensis). Stwierdzono, e proporcje miêdzy udzia³em traw wysokich i niskich by³y zbli one. Holcus lanatus wystêpowa³a w runi w bardzo niewielkiej iloœci, zaledwie ok. 2%. Powy sze zmiany w sk³adzie botanicznym runi pod wp³ywem zaniechania nawo enia i ograniczenia czêstoœci koszenia wp³ynê³y na pogorszenie wartoœci u ytkowej runi, ale by³a ona nadal dobra (Lwu 6,6). Grupa zió³ i chwastów zdominowana by³a przez Plantago lanceolata, podobnie jak w pozosta³ych rodzajach runi ³¹kowej. Zmiany w sk³adzie botanicznym badanych rodzajów runi ³¹kowej wynika³y z konkurencyjnoœci miêdzy poszczególnymi gatunkami traw oraz ich reakcji na niesprzyjaj¹ce warunki pogodowe, szczególnie okresy suszy podczas wegetacji oraz niskie temperatury zim¹ i wczesn¹ wiosn¹. Znajduje to potwierdzenie w badaniach innych autorów (ALD- PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008

Zmiany w sk³adzie florystycznym runi ³¹kowej... 39 RICH icamlin, 1979; BUKOWIECKI ig OWACKA-KOSTYRA, 1994). Na zmiany w sk³adzie botanicznym wp³ynê³o tak e ekstensywne u ytkowanie (jeden pokos) i pogorszenie siê yznoœci siedliska spowodowane brakiem nawo enia. Z przeprowadzonych badañ wynika, e w pi¹tym roku od zaprzestania nawo enia i przy jednokrotnym koszeniu ruñ z dominacj¹ Arrhenatherum elatius izfestuca arundinacea (1) oraz z dominacj¹ Festuca arundinacea izarrhenatherum elatius (2) uleg³y du emu przekszta³ceniu. Zachodz¹ce zmiany doprowadzi³y do zdominowania runi przez jeden gatunek Arrhenatherum elatius. Podobn¹ prawid³owoœæ zaobserwowali BARY A iurban (1999). Jednoczeœnie stwierdzono zmniejszenie siê udzia³u pozosta³ych gatunków, czêsto do iloœci œladowych, a wiêc zubo enie florystyczne badanych rodzajów runi, co mo e œwiadczyæ o ich degradacji. Upraszczanie siê sk³adu gatunkowego runi w okresie wieloletniego u ytkowania znajduje potwierdzenie w wynikach badañ innych autorów (RUTKOWSKA i wsp., 1999; SAWICKI, 2001). Przeprowadzone badania wykaza³y, e brak nawo enia i ograniczenie koszenia do jednego w ci¹gu roku spowodowa³o w runi o du ym udziale traw niskich (3 i 4) niewielkie zwiêkszenie siê udzia³u traw wysokich (maks. ok. 62%) i zmniejszenie siê iloœci traw niskich (do 30 39%). W rezultacie korzystniejsze proporcje miêdzy tymi dwoma grupami roœlin pozwoli³y na lepsze utrzymywanie siê w runi wiêkszej liczby gatunków traw (5 6 gatunków) ni w runi z dominacj¹ traw wysokich (1 i 2). Jednoczeœnie ze wzglêdu na du y udzia³ Festuca arundinacea i Festuca rubra o Lwu 6,0 wartoœæ u ytkowa runi (3 i 4) by³a dobra (Lwu 6,6 6,8), podczas gdy ruñ z przewag¹ Arrhenatherum elatius (1 i 2) o Lwu 9,0 charakteryzowa³a siê bardzo dobr¹ wartoœci¹ (8,1 8,2). 3.2. Plonowanie O degradacji badanych rodzajów runi ³¹kowej œwiadcz¹ tak e roczne plony suchej masy (tab. 3). W 2001 roku, gdy zbierano 3 pokosy w okresie wegetacji plony waha³y siê od 8,83 t ha 1 do 10,11 t ha 1 w zale noœci od rodzaju runi. Ograniczenie u ytkowania do jednego koszenia w roku spowodowa³o wyraÿne zmniejszenie siê uzyskiwanych plonów od 5,76 t ha 1 do 6,45 t ha 1, tj. o ok. 60% do 71%. Najwiêkszy spadek plonowania stwierdzono w runi o du ym udziale traw niskich (3 i 4). Zmiany w sk³adzie gatunkowym badanych rodzajów runi ³¹kowej spowodowa³y wyraÿne pogorszenie siê stopnia pokrycia gleby roœlinami. Zw³aszcza w runi z dominacj¹ traw wysokich Arrhenatherum elatius i Festuca arundinacea (1 i 2), zaobserwowano znaczne zmniejszenie siê zadarnienia z 60 65% do 45%. Natomiast w runi o wiêkszym udziale traw niskich (3 i 4) zadarnienie pogorszy³o siê nieznacznie (z 55% do œr. 49%), ale roœliny by³y wyraÿnie ni sze (41 48 cm), co wp³ynê³o na zmniejszenie siê plonów. PT, Grassland Science in Poland, 11, 2008

40 B. Borawska-Jarmu³owicz Tabela 3. Roczne plony suchej masy runi ³¹kowej w latach 2001 i 2006 (t ha 1 ) Table 3. Annual dry matter yields of meadow sward in 2001 and 2006 (t ha 1 ) Rok Year Rodzaj runi ³¹kowej Type of sward 1 2 3 4 2001 9,53 10,11 8,83 9,1 2006 3,77 4,07 2,76 2,65 Ró nica w plonach (t ha 1 ) Difference in yield (t ha 1 ) 5,76 6,04 6,07 6,45 Ró nica w plonach (%) Difference in yield (%) 60,4 59,7 68,7 70,9 1 Arrhenatherum elatius (ok. 64%), Festuca arundinacea (ok. 12%), 2 Festuca arundinacea (58%), Arrhenatherum elatius (25%), 3 Festuca rubra (29%), Dactylis glometata (24%), Festuca arundinacea (20%), 4 Festuca rubra (ok. 39%), Festuca arundinacea (19%). 4. Wnioski Zaprzestanie nawo enia i 1-koœne u ytkowanie runi ³¹kowej spowodowa³o po piêciu latach wyraÿne zmiany w sk³adzie botanicznym. Ruñ z dominacj¹ Arrhenatherum elatius i Festuca arundinacea uleg³a du emu uproszczeniu i przekszta³ci³a siê w ruñ zdominowan¹ przez Arrhenatherum elatius. Z runi z Festuca rubra, Dactylis glomerata i Festuca arundinacea ust¹pi³a Dactylis glomerata. Ruñ z Festuca rubra i Festuca arundinacea zachowa³a swój charakter dziêki dosyæ stabilnemu utrzymywaniu siê obu gatunków. Sk³ad florystyczny runi o du ym udziale traw niskich by³ bardziej zró nicowany ni runi, w których dominowa³y trawy wysokie ze wzglêdu na wiêksz¹ liczbê tworz¹cych je gatunków i ich udzia³. Zaniechanie nawo enia i ograniczenie liczby pokosów do jednego spowodowa³o znaczne zmniejszenie siê plonów suchej masy o 60 71%. Mniejsze ró nice wyst¹pi³y w runi zdominowanej przez trawy wysokie, a wiêksze w runi o du ym udziale traw niskich. Literatura ALDRICH D.T.A., CAMLIN M.S., 1979. Experience of changes in sward composition and productivity from evaluation of species and varieties. Proceedings of British Grassland Society, 10 th Occasional Symposium, 85 91. BARY A R., URBAN D., 1999. Kierunki zmian w zbiorowiskach trawiastych w wyniku ograniczania i zaniechania u ytkowania rolniczego na przykladzie ³¹k Poleskiego Parku Narodowego. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis, 197, Agricultura (75), 25 30. PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008

Zmiany w sk³adzie florystycznym runi ³¹kowej... 41 BORAWSKA-JARMU OWICZ B., 2004a. Wp³yw 12-letniego u ytkowania na trwa³oœæ gatunków i odmian traw w mieszankach ³¹kowych zró nicowanych wczesnoœci¹. Annales UMCS, Sectio E, 59, 3, 1397 1406. BORAWSKA-JARMU OWICZ B., 2004b. Wp³yw 12-letniego u ytkowania na trwa³oœæ odmian traw o póÿnym typie fenologicznym w mieszankach ³¹kowych. ¹karstwo w Polsce, 7, 45 53. BUKOWIECKI F.K., G OWACKA-KOSTYRA K., 1994. Plonowanie i trwa³oœæ komponentów czterech fenologicznie zró nicowanych mieszanek ³¹kowych. Genetica Polonica, 35 A, 283 289. FILIPEK J., 1973. Projekt klasyfikacji roœlin ³¹kowych i pastwiskowych na podstawie liczb wartoœci u ytkowej. Postêpy Nauk Rolniczych, 4, 59 68. FISHER G.E.J., RAHMANN G., 1997. Extensification benefits and disadvantages to grassland biodiversity. Grassland Science in Europe, 2, 115 123. GAJDA J., LIPIÑSKA H., 1999. Zmiany w sk³adzie gatunkowym runi ³¹kowej w miarê ekstensyfikacji u ytkowania. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis, 197, Agricultura (75), 67 70. JODE KA J., JANKOWSKI K., CIEPIELA G., 1999. Wp³yw nawo enia mineralnego i opadów atmosferycznych na sk³ad botaniczny runi ³¹kowej. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis, 197, Agricultura (75), 153 158. KASPERCZYK M., SZEWCZYK W., 1999. Sk³ad florystyczny runi górskich u ytków zielonych po zaprzestaniu u ytkowania. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis, 197, Agricultura (75), 163 166. KOCHANOWSKA R., 1997. Przyrodnicze konsekwencje regresu gospodarki ³¹kowej na Pomorzu Zachodnim. Przegl¹d Przyrodniczy, 8, 1/2, 73 76. KOSTUCH R., 1995. Przyczyny wystêpowania ró norodnoœci florystycznej ekosystemów trawiastych. Annales UMCS, Sectio E, 50, 24 32. KROEHNKE R., 1986. Reakcja odmian niektórych gatunków traw na warunki zimowania. Biuletyn Oceny Odmian, 11, 1 (16), 45 57. LEWICKA E., DÊBSKA-KALINOWSKA Z., 1997. Wp³yw uwilgotnienia gleby i warunków pogodowych na trwa³oœæ i produkcjê odmian traw pastewnych. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 453, 127 134. NOWAK J., SKOLIMOWSKI L., KOCHANOWSKA-BUKOWSKA Z., 1994. Kszta³towanie siê runi ³¹kowej w zale noœci od doboru mieszanek i czêstotliwoœci zbioru. Fragmenta Agronomica, 2 (42), 38 45. OSTROWSKI R., SZOSZKIEWICZ J., GACKOWSKA E., 1986. Zmiany florystyczne w zbiorowisku trawiastym pod wp³ywem uwilgotnienia i nawo enia mineralnego. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 327, 147 151. RUTKOWSKA B., JANICKA M., SZYMCZAK R., ŒLUSAREK A., 1999. Wp³yw warunkow siedliskowych i zaniedbania pratotechniki na zmiany florystyczne runi ³¹kowej. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis, 197, Agricultura (75), 271 278. SAWICKI B., 2001. Zmiennoœæ plonowania i sk³adu florystycznego runi ³¹k w aspekcie wieloletniego systematycznego nawo enia mineralnego. ¹karstwo w Polsce, 4, 161 169. SKOLIMOWSKI L., YSZCZARZ R., DEMBEK R., 1984. Wp³yw nawo enia mineralnego na plonowanie i sk³ad botaniczny u ytku zielonego po³o onego na madach w dolinie Wis³y. Zeszyty Naukowe ART Bydgoszcz, Ronictwo, 113, 67 75. STYPIÑSKI P., PIOTROWSKA J., 1997. Konsekwencje zaprzestania koszenia ³¹k w parkach narodowych na przyk³adzie Kampinoskiego Parku Narodowego. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 453, 135 144. PT, Grassland Science in Poland, 11, 2008

42 B. Borawska-Jarmu³owicz ZARZYCKI J., 1999. Wp³yw zaniechania u ytkowania na roœlinnoœæ ³¹k Babiej Góry. Materia³y seminaryjne IMUZ w Falentach, 42, 47 52. VINCZEFFY J., 1984. The effect of some ecological factors on grass yield. Proceedings of the 10 th General Meeting EGF, Ås Norway, 76 79. The changes in floristic composition of meadow sward after desistance from fertilization for five years with one cutting management B. BORAWSKA-JARMU OWICZ Department of Agronomy, Warsaw University of Life Sciences Summary The changes in botanical composition of meadow sward are caused by environmental factors and human activities. The aim of this study was to evaluate changes in floristic composition and yielding of meadow sward in 5 th year after desistance from fertilization and cutting once a year. The studies were carried out in central Poland on moderately wet meadow site. During 12-year utilization (1990 2001) of four fenologically different meadow mixtures have been used 3 cuts per year and fertilization (kg ha 1 y 1 ): N 180, P 34, K 100. As a result of different grass mixtures the four of meadow sward with the following dominated species have been established: type 1 Arrhenatherum elatius and Festuca arundinacea,type2 Festuca arundinacea and Arrhenatherum elatius, type 3 Festuca rubra and Dactylis glomerata, type4 Festuca rubra and Festuca arundinacea. During next five years (2001 2006) the meadow types were desisted from fertilisation and used one-cutting management. In 2006 the samples from 1m 2 in four replication were taken from each type of meadow sward to estimate the botanical composition and yielding. Renunciation of fertilisation and reduction of cutting frequency to once a year of permanent meadow sward caused changes in the floristic composition. It was found the decreasing in the total number of grass species and the increasing in share of grass species dominated in sward, especially high grasses to 91% (Arrhenatherum elatius and Festuca arundinacea in type 1 and 2). The sward type 3 and 4 was more sustainable the share of low grasses (only Festuca rubra)was higher 34 47%. Arrhenatherum elatius, Festuca arundinacea and Festuca rubra seems to be the most stable and tolerance grass to changing of use intensity and lack of fertilization in moderate wet site. Desistance from fertilization and reduction of cutting frequency decreased yielding of meadow sward from 60% for sward with domination of high grasses (type 1 and 2) to 70% for sward with higher share of low grasses (type 3 and 4). The obtained results indicated degradation of all types of meadow sward. Recenzent Reviewer: Miros³aw Kasperczyk Adres do korespondencji Address for correspondence: Dr in. Barbara Borawska-Jarmu³owicz Katedra Agronomii, Zak³ad ¹karstwa, Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa tel. 022 593 27 08 e-mail: barbara_borawska_jarmulowicz@sggw.pl PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008