Metodologia Ratingu Kredytowego

Metodologia Ratingu Kredytowego AGENCJA RATINGOWA: Warszawa, styczeń 2015

Spis treści WSTĘP 4 1 OGÓLNE ZASADY RATINGU KREDYTOWEGO 6 1.1 RATING DŁUGOTERMINOWY 6 1.2 RATING KRÓTKOTERMINOWY 7 1.3 RATING MIĘDZYNARODOWY 7 1.4 RATING KRAJOWY 7 1.5 PERSPEKTYWA RATINGU KREDYTOWEGO DŁUGOTERMINOWEGO 8 1.6 RATING ZAMÓWIONY I NIEZAMÓWIONY 8 1.7 RATING PUBLICZNY I NIEPUBLICZNY 11 1.8 PRAWDOPODOBIEŃSTWO NIEWYPŁACALNOŚCI 11 2 METODOLOGIA RATINGU KREDYTOWEGO 13 2.1 ANALIZA OTOCZENIA RYNKOWEGO 13 ANALIZA MAKROEKONOMICZNA I RYZYKO KRAJU 13 ANALIZA KONKURENCJI I PODMIOTÓW PORÓWNYWALNYCH 14 OTOCZENIE REGULACYJNE 14 RYZYKO BRANŻY 15 SEZONOWOŚĆ 15 WIELKOŚĆ PODMIOTU 15 2.2 ANALIZA JAKOŚCIOWA PODMIOTU 16 KADRA ZARZĄDZAJĄCA I ŁAD ORGANIZACYJNY 16 DYWERSYFIKACJA PODMIOTOWA 17 SYSTEM INFORMACJI ZARZĄDCZEJ I ZARZĄDZANIA RYZYKIEM 17 POSIADANE WŁASNOŚCI INTELEKTUALNE 18 WPŁYW NA DEGRADACJĘ ŚRODOWISKA NATURALNEGO I CZYNNIKI SPOŁECZNE 18 3 METODOLOGIA RATINGU KREDYTOWEGO PRZEDSIĘBIORSTW NIEFINANSOWYCH 19 3.1 DZIAŁALNOŚĆ OPERACYJNA 19 3.2 STRATEGIA DŁUGOTERMINOWA 21 3.3 ŹRÓDŁA I KOSZTY FINANSOWANIA 22 4 METODOLOGIA RATINGU KREDYTOWEGO INSTYTUCJI FINANSOWYCH 23 4.1 STRATEGIA ZARZADZANIA RYZYKIEM 23 4.2 PORTFEL INSTYTUCJI FINANSOWEJ 24 4.3 EFEKTYWNOŚĆ DZIAŁALNOŚCI 25 4.4 PŁYNNOŚĆ FINANSOWA 26 4.5 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA 27 4.6 DŹWIGNIA FINANSOWA 28 5 METODOLOGIA RATINGU KREDYTOWEGO JEDNOSTEK FINANSÓW PUBLICZNYCH 29 5.1 RYZYKO SYSTEMOWE 29 5.2 ANALIZA BUDŻETOWA 29 2 S t r o n a

5.3 SIŁA EKONOMICZNA 30 5.4 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 30 5.5 DŁUGOTERMINOWE PERSPEKTYWY ROZWOJU 30 5.6 WSPARCIE NADZWYCZAJNE 30 6 METODOLOGIA RATINGU KREDYTOWEGO EMISJI (IS) 32 6.1 RÓŻNICA OCENY EMISJI OD OCENY EMITENTA 32 6.2 OPCJA WCZEŚNIEJSZEGO WYKUPU 33 6.3 ZABEZPIECZENIE PRZEDMIOTOWE 33 6.4 ZABEZPIECZENIE PODMIOTOWE 34 7 RATING WSPARCIA FINANSOWEGO (FRCR) 35 8 RATING KONDYCJI FINANSOWEJ (FCCR) 36 3 S t r o n a

WSTĘP Rating kredytowy w rozumieniu agencji Rating (dalej określanej jako Agencja ) to opinia na temat zdolności kredytowej ocenianego podmiotu, długu lub zobowiązania finansowego, dłużnych papierów wartościowych, akcji uprzywilejowanych lub innych instrumentów finansowych, emitenta takich długów lub zobowiązań finansowych, dłużnych papierów wartościowych, akcji uprzywilejowanych lub innych instrumentów finansowych, wystawiona na podstawie niniejszej Metodologii. Niniejsza metodologia ratingu kredytowego określa sposób postepowania i procedury związane z nadawaniem, zmianą i przeglądem ratingu kredytowego (zamówionego lub niezamówionego) i perspektywy z nim związanej: 1. Przedsiębiorstwom niefinansowym, 2. Instytucjom finansowym (w tym ubezpieczeniowym), 3. Jednostkom finansów publicznych, 4. Pojedynczym emisjom i programom emisji. Przez instytucję finansową (FI) rozumie się podmiot, którego podstawowym przedmiotem działalności jest udzielanie kredytów i pożyczek, przyjmowanie depozytów, leasing, faktoring, udzielanie ubezpieczeń, poręczeń i gwarancji oraz inwestowanie w instrumenty finansowe na własny rachunek. Przez jednostkę finansów publicznych (GOV) rozumie się rząd państwa lub samorządową jednostkę budżetową, oraz przedsiębiorstwo zależne od tej jednostki, a także agencje rządową lub samorządową. Przedsiębiorstwo niefinansowe (CORP) to niebędący instytucją finansową i jednostką finansów publicznych podmiot prowadzący działalność gospodarczą na zasadach komercyjnych lub niekomercyjnych, w tym również przedsięwzięcie inwestycyjne. Rating kredytowy podmiotu (emitenta) dotyczy zdolności tego podmiotu do wywiązania się ze wszystkich wyemitowanych przez niego zobowiązań. Rating kredytowy emisji lub programu emisji (IS) dotyczy zdolności tego podmiotu do wywiązania się z zobowiązań wyemitowanych w ramach ocenianej emisji lub programu emisji. W przypadku, kiedy przedmiotem podstawowej działalności emitenta jest częściowo działalność finansowa i częściowo niefinansowa, analityk ratingowy, biorąc pod uwagę istotność określonej działalności emitenta na dzień oceny i oczekiwanej w przyszłości, dokonuje wyboru odpowiedniego dla danej jednostki podejścia do oceny ratingowej lub łączy podejścia w celu otrzymania miarodajnego wyniku oceny ratingowej. W przypadku, kiedy podmiotem oceny jest pozostający pod kontrolą jednostki samorządowej podmiot działający na zasadach komercyjnych lub częściowo komercyjnych (np. w formie spółki kapitałowej lub partnerstwa publiczno-prywatnego), analityk ratingowy, kierując się zasadą najlepszego dopasowania, dokonuje wyboru właściwego podejścia oceny ratingowej spośród opisanych w tym dokumencie (dla finansów publicznych, dla podmiotów niefinansowych lub dla podmiotów finansowych) lub łączy podejścia w celu otrzymania miarodajnego wyniku oceny ratingowej. Każdorazowo, raport z oceny ratingu kredytowego wskazuje na zastosowane podejście metodologiczne, właściwe dla danego podmiotu wraz z uzasadnieniem. Uzasadnienia wymaga również fakt łączenia poszczególnych metodologii. Metodologia ratingu kredytowego podmiotów finansowych i niefinansowych nie uwzględnia nadzwyczajnego wsparcia ocenianego podmiotu ze strony osób trzecich (np. właścicieli, jednostek samorządowych lub rządowych) lub pomocy systemowej w przypadku, kiedy takie dofinansowanie jest możliwe lub byłoby potrzebne ze względu na złą kondycję finansową ocenianego podmiotu. Jednakże uwzględnienie w metodologii znajdują sytuacje, w których następuje dofinansowanie wynikające z typowej działalności podmiotu, zawartych porozumień i umów lub jest elementem charakterystycznym dla danej działalności. Uwzględnienie w ocenie emitenta nadzwyczajnego wsparcia ze strony osób trzecich znajduje odzwierciedlenie w Ratingu Wsparcia Finansowego, którego zasady zostały opisane w punkcie 7 niniejszego dokumentu. Rating Kredytowy dla podmiotu na temat, którego Agencja nie dysponuje pełnym zakresem wymaganych danych i informacji, a posiada co najmniej informacje finansowe z trzech ostatnich lat 4 S t r o n a

(chyba że okres działalności podmiotu jest krótszy, to z tego okresu), może zostać sporządzony na zasadach Ratingu Kondycji Finansowej opisanych w punkcie 8 tego dokumentu. 5 S t r o n a

1 OGÓLNE ZASADY RATINGU KREDYTOWEGO Agencja może przyznawać rating kredytowy emitenta w ujęciu krajowym i międzynarodowym w perspektywie długoterminowej i krótkoterminowej. Rating kredytowy emisji lub programu emisji nadaje się w perspektywie czasu trwania (terminu wykupu) ocenianych instrumentów, jeżeli jest określony lub w perspektywie długoterminowej, jeżeli termin wykupu instrumentów finansowych nie został określony. Brak wyraźnego wskazania, czy rating kredytowy jest krajowy czy międzynarodowy oznacza rating kredytowy międzynarodowy. Rating krajowy musi być wyraźnie oznaczony jako krajowy, a ocena ratingowa, oznaczona indeksem charakterystycznym dla danego kraju (np. rating długoterminowy na poziomie A w ujęciu krajowym dla Polski będzie oznaczony A(PL), a rating krótkoterminowy na poziomie ST-1 dla Polski będzie oznaczony ST-1(PL). Skala ratingu kredytowego krótkoterminowego jest inna niż skala ratingu kredytowego długoterminowego, co pozwala odróżnić rating kredytowy krótkoterminowy od długoterminowego. 1.1 RATING DŁUGOTERMINOWY Rating kredytowy długoterminowy jest oceną ryzyka niewypłacalności podmiotu w stosunku do wyemitowanych zobowiązań w perspektywie średniego ważonego czasu trwania tych zobowiązań. Ocena ratingowa długoterminowa odbywa się w 21-stopniowej skali zarówno w przypadku ratingu krajowego jak i międzynarodowego. Skalę i charakterystykę ocen w perspektywie długoterminowej prezentuje tabela poniżej: Tabela 1 Skala i charakterystyka oceny ratingu kredytowego długoterminowego krajowego i międzynarodowego. L.p. Skala Charakterystyka 1 AAA Najwyższa zdolność do obsługi zadłużenia. Emitent charakteryzuje się wyjątkowo dobrą zdolnością do regulowania zobowiązań i w perspektywie długoterminowej jest wyjątkowo odporny na zmiany rynkowe i ryzyka wewnętrzne. Emitent ma wyjątkowo silną pozycję na rynku. 2 AA+ Emitent wykazuje bardzo silną zdolność do obsługi zadłużenia i bardzo niskie ryzyko utraty wypłacalności w perspektywie długoterminowej. Emitent ma dobrą pozycję na rynku 3 AA i charakteryzuje się odpornością na większość ryzyk generowanych z otoczenia i struktur 4 AA- wewnętrznych. 5 A+ Emitent wykazuje relatywnie niskie ryzyko utraty zdolności do regulowania zobowiązań w perspektywie długoterminowej i charakteryzuje się dobrą pozycją na rynku. Jednak 6 A w perspektywie długoterminowej mogą wystąpić zdarzenia, które będą miały negatywny wpływ na 7 A- elastyczność operacyjną lub finansową emitenta. 8 BBB+ Emitent charakteryzuje się rozsądnym poziomem zdolności do obsługi zadłużenia, jednak jego pozycja rynkowa i ograniczona zdolność do reagowania na czynniki ryzyka zewnętrznego lub 9 BBB wewnętrznego wskazują na relatywnie wysokie ryzyko zaistnienia zdarzeń w przyszłości, które 10 BBB- w negatywny sposób przełożą się na kondycję ekonomiczną emitenta. 11 BB+ Emitent posiada struktury pozwalające na zabezpieczenie wypłacalności zaciągniętych zobowiązań, jednak kondycja finansowa i pozycja rynkowa emitenta wskazuje na relatywnie 12 BB wysokie ryzyko terminowego regulowania zobowiązań długoterminowych. Ryzyko zaistnienia 13 BBnegatywnych zdarzeń ograniczających płynność finansową emitenta w krótkim terminie jest relatywnie wysokie. 14 B+ Struktury emitenta nie pozwalają na pokrycie całości zobowiązań zaciągniętych przez emitenta, a jego kondycja finansowa i ekonomiczna oraz pozycja na rynku wskazują na wysokie ryzyko 15 B utraty zdolności do bieżącego regulowania zobowiązań. Istnieje relatywnie duże ryzyko utraty 16 B- zdolności funkcjonowania na skutek negatywnych zdarzeń w przyszłości. 17 CCC Bardzo wysokie ryzyko utraty zdolności do spłaty zobowiązań w krótkim terminie i wysokie ryzyko niespłacenia przeważającej części zobowiązań. Występuje wysokie ryzyko lub zidentyfikowano 18 CC opóźnienia w spłacie bieżących zobowiązań. Bardzo duże ryzyko zaistnienia zdarzeń w krótkim 19 C terminie powodujących utratę możliwości dalszego funkcjonowania emitenta. Condition default (kondycja niewypłacalności) - kondycja finansowa emitenta wskazuje na brak 20 CD zdolności do obsługi krótkoterminowych zobowiązań lub oczekiwane jest zaprzestanie spłaty całości lub części długu w okresie krótkoterminowym. 21 D Default (niewypłacalność) zaprzestanie spłaty części lub całości zadłużenia, odsetek albo złożony wniosek o ogłoszenie upadłości. Źródło: opracowanie własne W skali ratingu kredytowego długoterminowego, wyróżnia się dwa poziomy jakości: I. Rating kredytowy inwestycyjny to rating kredytowy mieszczący się w przedziale ocen od AAA do BBB- i wskazuje on na relatywnie niskie ryzyko inwestycyjne w instrumenty emitowane przez oceniany podmiot. 6 S t r o n a

II. Rating kredytowy spekulacyjny to rating kredytowy mieszczący się w przedziale ocen od BB+ do D i wskazuje on na wysokie ryzyko inwestycyjne w instrumenty emitowane przez oceniany podmiot. 1.2 RATING KRÓTKOTERMINOWY Rating kredytowy krótkoterminowy jest oceną ryzyka niewypłacalności podmiotu w stosunku do ocenianej emisji lub wszystkich wyemitowanych zobowiązań w perspektywie jednego roku. Ocena ratingowa krótkoterminowa odbywa się w 7-stopniowej skali zarówno w przypadku ratingu krajowego jak i międzynarodowego. Skalę i charakterystykę ocen w perspektywie krótkoterminowej prezentuje tabela poniżej: Tabela 2 Skala i charakterystyka ocen ratingu krótkoterminowego krajowego i międzynarodowego L.p. Skala Charakterystyka 1 ST-1+ Podmiot charakteryzuje się bardzo dobrą kondycją finansową i niskim ryzykiem wystąpienia ryzyk w krótkim terminie. Ryzyko zaprzestania obsługi zadłużenia w krótkim okresie jest bardzo małe. 2 ST-1 Podmiot charakteryzuje się dobrą kondycją finansową i niskim ryzykiem wystąpienia ryzyk w krótkim terminie. Ryzyko zaprzestania obsługi zadłużenia w krótkim okresie jest bardzo małe. 3 ST-2 Podmiot charakteryzuje się dobrą kondycją finansową i niskim ryzykiem wystąpienia ryzyk w krótkim terminie. Ryzyko zaprzestania obsługi zadłużenia w krótkim okresie jest stosunkowo niewielkie, jednak mogą wystąpić pewne zdarzenia, które w perspektywie roku mogą wpłynąć negatywnie na zdolność podmiotu do obsługi zadłużenia. 4 ST-3 Ryzyko zaprzestania obsługi zobowiązań w krótkim terminie określa się na wysokie i istnieje wysokie ryzyko wystąpienia zdarzeń w krótkim terminie, które wpłyną negatywie na oceniany podmiot, jednak istnieją zasoby do sfinansowania spłaty znacznej części zadłużenia. 5 ST-4 Ryzyko zaprzestania obsługi zobowiązań w krótkim terminie określa się na wysokie i istnieje wysokie ryzyko wystąpienia zdarzeń w krótkim terminie, które wpłyną negatywie na oceniany podmiot, a istniejące zasoby mogą nie być wystraczające do sfinansowania spłaty znacznej części zadłużenia. 6 CD Condition default (kondycja niewypłacalności) - kondycja finansowa emitenta wskazuje na brak zdolności do obsługi krótkoterminowych zobowiązań lub oczekiwane zaprzestanie spłaty całości lub części długu w okresie krótkoterminowym. 7 D Default (niewypłacalność) zaprzestanie spłaty części lub całości zadłużenia, odsetek albo złożony wniosek o ogłoszenie upadłości. Źródło: opracowanie własne Relację skali ratingu kredytowego krótkoterminowego do ratingu kredytowego długoterminowego prezentuje tabela poniżej: Tabela 3 Relacja skali ratingu kredytowego krótkoterminowego do długoterminowego L.p. Skala ratingu krótkoterminowego Przedział skali ratingu długoterminowego 1 ST-1+ (AAA) - (A-) 2 ST-1 (A-) - (BBB) 3 ST-2 (BBB) - (BBB-) 4 ST-3 (BB+) - (B-) 5 ST-4 (B+) - (C) 6 CD CD 7 D D Źródło: opracowanie własne 1.3 RATING MIĘDZYNARODOWY Rating kredytowy międzynarodowy realizowany jest w ujęciu rynku międzynarodowego i pozycji emitenta lub ocenianych instrumentów na międzynarodowym rynku finansowym oraz gospodarki globalnej. W ocenie ratingowej międzynarodowej, Agencja bierze pod uwagę funkcjonowanie danego podmiotu na rynku globalnym, pozycję kraju siedziby ocenianego podmiotu i jego gospodarki na rynku międzynarodowym. 1.4 RATING KRAJOWY Rating kredytowy krajowy realizowany jest przez pryzmat kraju i jego gospodarki, gdzie oceniany podmiot ma swoją siedzibę lub koncentruje swoją działalność. 7 S t r o n a

Ratingu krajowego nie nadaje się rządom krajów, bankom centralnym i instytucjom międzynarodowym. Każdorazowo do oznaczenia ratingowego, nadawany jest symbol kraju, w perspektywie jakiego została nadana ocena ratingu kredytowego krajowego. Oznaczenia dla krajów europejskich uwzględniane w skali oceny prezentuje tabela poniżej: Tabela 4 Oznaczenia krajowe uwzględniane w ocenie ratingu kredytowego krajowego Kraj Oznaczenie Kraj Oznaczenie Kraj Oznaczenie Austria AT Hiszpania ES Rosja RU Belgia BE Holandia NL Rumunia RO Bułgaria BG Irlandia IE Słowacja SK Chorwacja HR Litwa LT Słowenia SI Cypr CY Luksemburg LU Szwajcaria CH Republika Czeska CZ Łotwa LV Szwecja SE Dania DK Malta MT Turcja TR Estonia EE Niemcy DE Ukraina UA Finlandia FI Norwegia NO Węgry HU Francja FR Polska PL Wielka Brytania GB Grecja GR Portugalia PT Włochy IT Źródło: opracowanie własne 1.5 PERSPEKTYWA RATINGU KREDYTOWEGO DŁUGOTERMINOWEGO Perspektywa ratingu kredytowego długoterminowego to parametr określający, jaki kierunek zmiany oceny ratingu kredytowego jest oczekiwany w perspektywie jednego roku od dokonania oceny. Agencja wyróżnia cztery rodzaje Perspektywy, które maja przyporządkowane oznaczenia skrótowe, są to Perspektywy: Pozytywna (P) oznacza, że w okresie najbliższych 12 miesięcy, spodziewany jest wzrost poziomu oceny ratingu kredytowego na skutek zaistnienia zdarzeń wpływających na poprawę ogólnej kondycji podmiotu ocenianego, Negatywna (N) oznacza, że w okresie najbliższych 12 miesięcy, spodziewany jest spadek poziomu oceny ratingu kredytowego na skutek zaistnienia zdarzeń wpływających na pogorszenie ogólnej kondycji podmiotu ocenianego, Stabilna (S) oznacza, że w okresie najbliższych 12 miesięcy, spodziewane jest utrzymanie poziomu oceny ratingu kredytowego na niezmienionym poziomie, Pod obserwacją (O) oznacza, że w okresie najbliższych 12 miesięcy, spodziewana jest zmiana poziomu oceny ratingu kredytowego ze względu na zaistnienie pewnych zdarzeń, których wpływ na ogólną kondycję podmiotu ocenianego nie jest do końca znany. Przyznanie perspektywy ratingu nie przesądza o kierunku zmiany oceny ratingu kredytowego, a wyraża jedynie pogląd analityka ratingowego odnośnie przewidywanej zmiany. Perspektywa nie stanowi zobowiązania Agencji do dokonania zmiany, a w uzasadnionych przypadkach, zmiana poziomu ratingu kredytowego może nie zostać wprowadzona lub zostać wprowadzona w kierunku przeciwnym do zadeklarowanej. 1.6 RATING ZAMÓWIONY I NIEZAMÓWIONY Rating kredytowy niezamówiony to rating kredytowy wykonywany z inicjatywy Agencji bez zlecenia Agencji nadania ratingu kredytowego ze strony jednostki ocenianej, emitenta ocenianych instrumentów finansowych lub jakiegokolwiek innego podmiotu. Rating kredytowy niezamówiony jest wyraźnie oznaczony jako taki i może być nadawany w perspektywie długoterminowej lub krótkoterminowej oraz w skali międzynarodowej lub krajowej, w każdym przypadku z oznaczeniem dodatkowym indeksem (U). Oznacza to, że na przykład rating kredytowy długoterminowy na poziomie AA, dla ratingu kredytowego niezamówionego będzie oznaczony AA(U). Procedura nadania ratingu kredytowego niezamówionego odpowiada procedurze opisanej w niniejszej metodologii, z wyłączeniem sytuacji w której: 8 S t r o n a

Agencja nie posiada istotnych informacji na temat ocenianego podmiotu lub ocenianych instrumentów finansowych lub posiadane informacje są mało wiarygodne, ale posiada wiarygodne informacje finansowe, które są wystarczające do oceny kondycji finansowej danego podmiotu lub instrumentów finansowych w takiej sytuacji agencja nadaje wyłącznie rating kondycji finansowej zgodnie z procedurą opisaną w punkcie 8, Agencja nie posiada istotnych informacji (w tym informacji finansowych) na temat ocenianego podmiotu lub ocenianych instrumentów finansowych lub posiadane informacje są mało wiarygodne w takiej sytuacji Agencja powstrzymuje się od nadania ratingu kredytowego. Porównanie schematu porcesu przyznania pełnego ratingu kredytowego zamówionego i niezamówionego zostało zapreznetowane na nastepnej stronie. 9 S t r o n a

RATING ZAMÓWIONY Pozyskanie danych o ocenianym podmiocie i ocena możliwości nadania Ratingu RATING NIEZAMÓWIONY Pozyskanie danych o ocenianym podmiocie i ocena możliwości nadania Ratingu Decyzja o kontynuacji procesu Ratingu Decyzja o wycofaniu, zawieszeniu lub powstrzymaniu się od nadania Ratingu lub potwierdzenie wcześniej przyznanej oceny ratingowej Decyzja o kontynuacji procesu Ratingu Decyzja o wycofaniu, zawieszeniu lub powstrzymaniu się od nadania Ratingu lub potwierdzenie wcześniej przyznanej oceny ratingowej Wywiad z Zarządem (kierownictwem) ocenianego podmiotu, o ile jest konieczny Wywiad z Zarządem (kierownictwem) ocenianego podmiotu o ile jest możliwy Nadanie wstępnej oceny ratingowej i przygotowanie wstępnej wersji raportu Nadanie wstępnej oceny ratingowej i przygotowanie wstępnej wersji raportu Weryfikacja zgodności wstępnej wersji raportu pod względem poprawności metodologii i wyliczeń ewentualna korekta Weryfikacja zgodności wstępnej wersji raportu pod względem poprawności metodologii i wyliczeń i ewentualna korekta Przekazanie wstępnej wersji raportu do podmiotu ocenianego lub emitenta ocenianych instrumentów finansowych i ewentualna korekta Zatwierdzenie ratingu lub zgłoszenie zastrzeżenia przez Komitet Ratingowy Weryfikacja wyników oceny i ponowne przekazanie do Komitetu Ratingowego Zatwierdzenie ratingu lub zgłoszenie zastrzeżenia przez Komitet Ratingowy Weryfikacja wyników oceny i ponowne przekazanie do Komitetu Ratingowego Publikacja ratingu lub przedstawienie wyników ratingu niepublicznego zamawiającemu Publikacja ratingu lub przedstawienie wyników ratingu niepublicznego zamawiającemu Źródło: opracowanie własne 10 S t r o n a

1.7 RATING PUBLICZNY I NIEPUBLICZNY Rating publiczny oznacza rating kredytowy, który został nadany w celu udostepnienia wyników ratingu jako publicznie dostępnych lub rozpowszechniania w drodze subskrypcji. Rating niepubliczny, oznacza rating kredytowy, który został sporządzony na indywidualne zamówienie i przekazany wyłącznie zamawiającemu, nieprzeznaczony do publicznego ujawniania ani rozpowszechniania w drodze subskrypcji. Rating niepubliczny jest wyraźnie oznaczony jako taki, przez umieszczenie w tytule raportu ratingowego oznaczenia Rating Niepubliczny. Zarówno rating publiczny jak i niepubliczny może być ratingiem zamówionym. Rating publiczny może być ratingiem niezamówionym. Nie nadaje się ratingu niepublicznego będącego ratingiem niezamówionym. 1.8 PRAWDOPODOBIEŃSTWO NIEWYPŁACALNOŚCI W procesie ratingu kredytowego, jednym z najważniejszych jego elementów jest szacowanie prawdopodobieństwa niewypłacalności (PD) ocenianego podmiotu, które w znacznym stopniu determinuje ostateczną ocenę ratingu kredytowego. Na ogólny wynik prawdopodobieństwa niewypłacalności wpływa większość czynników opisanych w kolejnych częściach tego raportu możliwych do skwantyfikowania i określonych jako wielkości liczbowe. Każda ocena ratingu kredytowego odpowiada przedziałom prawdopodobieństwa niewypłacalności, które częściowo nakładają się na siebie. Pojedynczy wynik PD może mieścić się w kilku przedziałach odpowiadających sąsiadującym ze sobą ocenom. Ostateczny przydział wyniku do odpowiedniej oceny odbywa się na podstawie czynników jakościowych i ilościowych, które nie są brane pod uwagę przy szacowaniu PD. Znormalizowane prawdopodobieństwo niewypłacalności przypisane do poszczególnych ocen ratingu kredytowego prezentuje wykres i tabela na następnej stronie. Dolny przedział prawdopodobieństwa niewypłacalności PD(MIN) określa jego poziom w horyzoncie krótkoterminowym, który w tej metodologii jest przyjęty jako okres jednego roku. Górny przedział prawdopodobieństwa niewypłacalności PD(MAX) został określony w tej metodologii, jako prawdopodobieństwo niewypłacalności w długim terminie. Na potrzeby oszacowania tego prawdopodobieństwa przyjęto, że okresem charakterystycznym dla długiego terminu jest okres dziesięciu lat. 11 S t r o n a

Tabela 5 Przedział prawdopodobieństwa niewypłacalności (PD) dla poszczególnych ocen ratingu kredytowego RATING PD (MIN) PD (MAX) AAA 0,005% 0,050% AA + 0,008% 0,084% AA 0,014% 0,140% AA - 0,023% 0,235% A + 0,039% 0,394% A 0,066% 0,661% A - 0,110% 1,110% BBB + 0,185% 1,865% BBB 0,310% 3,142% BBB - 0,519% 5,312% BB + 0,869% 7,224% BB 1,456% 9,825% BB - 2,439% 13,362% B + 4,085% 18,173% B 6,842% 24,715% B - 11,460% 33,612% CCC 19,196% 45,713% CC 32,153% 62,170% C 53,856% 84,551% Źródło: opracowanie własne Rysunek 1 Graficzna prezentacja przedziałów prawdopodobieństwa niewypłacalności (PD) dla poszczególnych ocen ratingu kredytowego 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Dla emitenta (niebędącego GOV), dla którego wyznaczono rating kredytowy na poziomie poniżej BBB-, wyznacza się dodatkowo wskaźnik LGD (Loss Given Default) dla całego zadłużenia i wskaźnik oczekiwanej straty (EL Expected Loss), który jest liczony, jako: EL = PD x LGD. AA + AA AA - A + A - A - BBB + BBB BBB - BB + BB BB - B + B B - CCC CC C LGD określa stopę straconych wierzytelności w scenariuszu likwidacji lub upadłości emitenta, a EL oczekiwaną startę, uwzględniając prawdopodobieństwo niewypłacalności. Na podstawie wyznaczonego EL, dokonuje się korekty oceny ratingowej, odpowiednio w górę lub w dół, przy czym korekta w górę nie może być wyższa niż do poziomu BBB-. Przedziały oczekiwanej straty dla poszczególnych ocen ratingu kredytowego, prezentuje tabela obok. Tabela 6 Wskaźnik EL wg poszczególnych ocen ratingu kredytowego RATING EL(MIN) EL(MAX) BB + 0,0000% 0,0361% BB 0,0074% 0,0983% BB - 0,0246% 0,3341% B + 0,1025% 0,9086% B 0,3428% 2,4715% B - 1,1472% 6,7225% CCC 3,8411% 13,7139% CC 9,6491% 24,8678% C 21,5479% 42,2753% Źródło: opracowanie własne 12 S t r o n a

2 METODOLOGIA RATINGU KREDYTOWEGO Procedura nadania ratingu kredytowego dla każdego podmiotu (finansowego, niefinansowego i jednostki finansów publicznych), wymaga analizy dwóch kluczowych obszarów, mających znaczenie dla ogólnej kondycji ocenianego podmiotu. Należą do nich: 1. Otoczenie rynkowe, 2. Czynniki jakościowe. Mimo, iż wymienione wyżej obszary analizy są tak samo ukierunkowane bez względu na rodzaj ocenianej jednostki, zakres i cel analizy w niektórych przypadkach może się różnić od pozostałych. W dalszej kolejności, analizie zostają poddane obszary działalności i kondycji specyficzne dla rodzaju ocenianej jednostki. Schemat ocenianych czynników został zaprezentowany w tabeli poniżej: Tabela 7 Schemat obszarów analizy w procesie ratingu kredytowego Przedsiębiorstwa Niefinansowe 1. Działalność operacyjna 2. Strategia długoterminowa 3. Źródła i koszty finansowania Instytucje Finansowe 1. Strategia zarządzania ryzykiem 2. Portfel instytucji finansowej 3. Efektywność działalności 4. Płynność finansowa 5. Adekwatność kapitałowa 6. Dźwignia finansowa 1. Otoczenie rynkowe 2. Czynniki jakościowe Jednostki Finansów Publicznych 1. Ryzyko systemowe 2. Analiza budżetu 3. Siła ekonomiczna 4. Źródła finansowania 5. Długoterminowe perspektywy gospodarczego rozwoju 6. Wsparcie nadzwyczajne Pojedyncze Emisje i Programy Emisji 1. Rating emitenta lub ocena zabezpieczenia (1) 2. Parametry emisji (1) Ratingu emitenta nie uwzględnia się w sytuacji w której ryzyko emisji zależy od jakości zabezpieczenia, a nie kondycji emitenta. Źródło: opracowanie własne 2.1 ANALIZA OTOCZENIA RYNKOWEGO Otoczenie rynkowe to zbiór czynników zewnętrznych oddziałujących na podmiot, w sposób bezpośredni lub pośredni. W zależności od specyfiki jednostki, jej skali i lokalizacji, pula tych czynników jest różna i w różnym stopniu oddziałuje na dany podmiot. W każdym przypadku można jednak wskazać pewną grupę elementów wchodzących w skład otoczenia podmiotu, które istnieją bez względu na jego indywidualne cechy, są to: 1. otoczenie makroekonomiczne, które wiąże się również z ryzykiem kraju siedziby podmiotu, 2. podmioty konkurencyjne lub porównywalne pod względem przedmiotu działalności (nawet jeżeli istnieje podmiot o monopolistycznej pozycji na danym rynku, zawsze istnieją podmioty, które potencjalnie pretendują do jego zastąpienia lub rozpoczęcia działalności konkurencyjnej), 3. otoczenie regulacyjne mniej lub bardziej restrykcyjne, ryzyko branży działalności, sezonowość działalności i wielkość podmiotu. Wszystkie czynniki mające swe źródło w otoczeniu w jakim działa dany podmiot mają dla niego znaczenie, ponieważ wpływają na jego zdolność tworzenia zysków i osiągania niezbędnej efektywności działania. Czynniki te wpływają również na zdolność podmiotu do obsługi zadłużenia oraz na jego ryzyko niewypłacalności. Dlatego też, analiza otoczenia rynkowego jest nieodłącznym elementem procesu oceny ratingu kredytowego każdej jednostki. ANALIZA MAKROEKONOMICZNA I RYZYKO KRAJU Analiza makroekonomiczna polega na identyfikacji zakresu i skali oddziaływania poszczególnych wskaźników makroekonomicznych na działalność ocenianego podmiotu. Ponadto, nawet gdy bezpośredni wpływ czy relacja określonych wskaźników makroekonomicznych na dany podmiot nie jest możliwa do identyfikacji, to i tak poziom stabilności i przewidywalności danej gospodarki wywiera istotny wpływ na działalność podmiotu i przekłada się na bezpieczeństwo jego funkcjonowania. 13 S t r o n a

Analiza makroekonomiczna musi zatem znajdować odzwierciedlenie w ocenie ryzyka niewypłacalności podmiotu. Powyższe wynika z faktu, że przedsiębiorcy chętniej działają i podejmują trafne decyzje inwestycyjne w przyjaznym środowisku gospodarczym. Gospodarstwa domowe z kolei chętniej wydają zgromadzone środki pieniężne w otoczeniu stabilnych warunków zatrudnienia i wynagradzania, przyczyniając się w ten sposób do rozwoju przedsiębiorstw. Stabilny wzrost gospodarczy i wysoki poziom rozwoju gwarantuje nie tylko relatywnie wyższe bezpieczeństwo dla podmiotów gospodarczych, ale przyczynia się do stabilności systemu fiskalnego i zmniejsza obciążenia społeczne, przez co wpływa również na kondycję finansów publicznych. Zakres analizy makroekonomicznej i oceny ryzyka krajowego jest określany każdorazowo z uwzględnieniem specyfiki działalności jednostki ocenianej i stanu cyklu koniunkturalnego gospodarki. W celu określenia obszaru makroekonomicznego, którego analiza wykorzystywana jest w procesie ratingowym, pod uwagę brana jest dodatkowo skala działalności i rodzaj nadawanego ratingu kredytowego (krajowy lub międzynarodowy). W każdym przypadku analizie podlegają cztery grupy wskaźników: 1. Ekonomiczne, określające poziom rozwoju kraju siedziby emitenta i jego stabilność ekonomiczną, 2. Fiskalne, określające poziom zadłużenia kraju siedziby emitenta i stopień obciążeń fiskalnych, 3. Monetarne, które w największym stopniu przekładają się na koszty finansowania biznesu, 4. Społeczne, określające najważniejsze warunki prowadzenia biznesu. W ramach czterech wymienionych wyżej grup analizowane są co najmniej następujące wskaźniki: Tabela 8 Wskaźniki ekonomiczne stosowane przy analizie makroekonomicznej L.p. Nazwa wskaźnika 1 Wartość i dynamika PKB, 2 PKB per capita, 3 Inflacja, 4 Bilans płatniczy, 5 Stopy procentowe banku centralnego i obligacji rządowych 6 Zmienność kursu walutowego, 7 Dochody budżetowe, 8 Deficyt budżetowy, 9 Dług publiczny, 10 Poziom i dynamika przeciętnego wynagrodzenia, 11 Stopa bezrobocia, 11 Korupcyjność, 12 Udział w populacji osób w wieku produkcyjnym Źródło: opracowanie własne ANALIZA KONKURENCJI I PODMIOTÓW PORÓWNYWALNYCH Analiza konkurencji polega na porównaniu danego podmiotu i identyfikacji jego pozycji na tle bezpośredniej konkurencji lub podmiotów porównywalnych o takim samym profilu działalności. Ocenie podlega m. in. udział w rynku, na którym działa podmiot, łącznie geograficznym i produktowym. Dla branży o niskim poziomie rozdrobnienia, podczas analizy dodatkowo dokonuje się oceny liczby i wielkości bezpośrednich konkurentów. Analiza konkurencji dla przedsiębiorstw finansowych i niefinansowych polega na porównaniu emitenta do najbardziej zbliżonych branżowo jednostek lub porównaniu go do ogółu branży lub sektora działalności. W przypadku jednostek finansów publicznych (gdzie nie można używać terminu konkurencji) analiza dotyczy porównywalnych pod względem działalności (lub celów statutowych) podmiotów działających na tym samym obszarze geograficznym lub innych obszarach sąsiednich albo pod innym względem porównywalnych. Przedmiotem porównania są wielkości ekonomiczne lub finansowe najbardziej charakterystyczne do oceny porównawczej danego podmiotu i podlegają określeniu w ramach procedury, indywidualnie w każdym przypadku. OTOCZENIE REGULACYJNE Przez otoczenie regulacyjne rozumie się zespół przepisów i regulacji prawnych, za sprawą których państwo oddziałuje lub stara się wpływać na, lub kontrolować, dane środowisko. Najczęściej, im 14 S t r o n a

większa liberalizacja przepisów prawa, tym większa swoboda działalności gospodarczej i tym bardziej zdrowa kondycja przedsiębiorstw w danej branży lub na danym obszarze działalności. Szczególnie w tych przypadkach gdzie przepisy prawa wkraczaj na obszar koncesjonowania działalności lub administracyjnie wyznaczają ramy kształtowania cen sprzedaży lub wielkości produkcji, może to mieć niekorzystne przełożenie na ogólną sytuację finansową ocenianego podmiotu i jego pozycję na rynku. Z drugiej strony, ustanowione przepisami prawa bariery wejścia konkurencyjnych podmiotów na dany segment działalności, mogą dawać przewagę konkurencyjną ocenianemu podmiotowi, co jest pozytywnie postrzegane w ocenie ryzyka jago działalności. Jedocześnie nadmierna swoboda lub nieefektywność przepisów, mogą stać się przyczyną nadużyć pewnej grupy przedsiębiorstw funkcjonujących w określonej branży, co może niekorzystnie wpływać na podmioty funkcjonujące w ramach obowiązującego prawa lub zasad etycznych. Pozytywny efekt liberalizacji przepisów prawa często nie dotyczy sektora finansowego, gdzie kondycja finansowa tych instytucji jest bardzo często uzależniona od otoczenia regulacyjnego kształtowanego przez przepisy prawne. Sytuacja finansowa instytucji finansowych jest znacznie lepsza w krajach gdzie funkcjonuje aktywny nadzór i zbiór efektywnych regulacji prawnych, wyznaczający dla tych instytucji margines tolerowanego ryzyka i aktywnie uczestniczący za sprawą różnego rodzaju rekomendacji w życiu gospodarczym tych instytucji. W procesie ratingu kredytowego, Agencja nie analizuje treści poszczególnych regulacji prawnych obowiązujących oceniany podmiot, a jedynie dokonuje oceny ogólnego postrzegania tych przepisów w odpowiednich środowiskach, kierunków ich zmian i stopnia przełożenia na działalność operacyjną podmiotu, w szczególności ryzyko, które jest generowane lub ograniczane za sprawą obowiązujących przepisów (lub ich braku). RYZYKO BRANŻY Ryzyko branży to zestaw czynników charakterystycznych dla danej grupy porównywalnych pod względem przedmiotu działalności przedsiębiorstw. Ryzyko branży dotyka te podmioty w takim samym lub porównywalnym stopniu w stosunku do ogólnego ryzyka działalności wszystkich przedsiębiorstw. Może mieć ono wymiar pozytywny lub negatywny. Wymiar pozytywny jest wtedy gdy dana branża charakteryzuje się niższym w porównaniu do ogólnego, ryzykiem działalności. Z reguły taka sytuacja występuje w podmiotach opierających fundamenty swojej działalności na stabilnych pod względem wartości zasobach. Wymiar negatywny występuje wtedy, gdy branża zachowuje się w większym stopniu rozchwiana w stosunku do całego rynku, towarzyszy temu zwykle mało przewidywalna działalność oparta o niestałe (wysoko zmienne w czasie) wartości. Ryzyko branży bardzo często decyduje o perspektywach działalności spółki w średnim i długim okresie. Istotą oceny ryzyka branży jest analiza, w jakim stopniu branża, w której funkcjonuje podmiot zmniejsza lub zwiększa ogólne ryzyko działalności podmiotu na danym rynku. Ryzyko branży oceniane jest głównie przez pryzmat dynamiki zmienności parametrów ekonomicznych danej branży w stosunku do wahań odpowiednich wskaźników odzwierciedlających kondycję całej gospodarki. Im wyższe wahania wskaźników branży w stosunku do wskaźników całej gospodarki tym ryzyko branży jest oceniane wyżej. SEZONOWOŚĆ Sezonowość działalności polega na nierównej redystrybucji wpływów lub wydatków realizowanych przez podmiot w pewnej perspektywie czasu (zwykle jednego roku) w związku z określonym systemowym lub rynkowym zjawiskiem, na które jednostka najczęściej nie ma wpływu. Sezonowość wpływów może być związana z efektem różnicy cen lub poziomem zapotrzebowania na produkty w poszczególnych okresach. Sezonowość wydatków wiąże się z różnym poziomem cen środków wytwórczych lub ich dostępności w różnych okresach. Sezonowość działalności operacyjnej jest szczególnie istotna w analizie zdolności do regulowania zobowiązań w perspektywie krótkoterminowej. Agencja uwzględnia w analizie dopasowanie dochodowości spółki do terminów zapadalności zobowiązań, szczególnie w perspektywie krótkoterminowej. Brak dopasowania dochodów ocenianej jednostki do terminów zapadalności zobowiązań, zwłaszcza krótkoterminowych, bez zapewnionych zasobów finansowych stanowi dodatkowy czynnik ryzyka dla ocenianego podmiotu. WIELKOŚĆ PODMIOTU Wielkość podmiotu odzwierciedla często skalę jego działalności i poziom złożoności. Im większy podmiot, tym jego historia działalności jest dłuższa (choć nie zawsze) i tym większa stabilność 15 S t r o n a

funkcjonowania. Powoduje to, że duże podmioty charakteryzują się znacznie niższym ryzykiem działalności niż małe i średnie jednostki, w szczególności mają lepszy dostęp do źródeł finansowania (za pośrednictwem np. rynku kapitałowego), silniejszą pozycję na rynku i charakteryzują się statystycznie znacznie mniejszym prawdopodobieństwem upadłości. Wielkość podmiotu w ocenie krajowego ratingu kredytowego jest określana w skali podmiotów funkcjonujących w kraju siedziby ocenianego podmiotu, a dla ratingu międzynarodowego, w skali podmiotów funkcjonujących w warunkach międzynarodowych. Ocena wielkości podmiotów komercyjnych dokonywana jest na podstawie: 1. Przychodów ze sprzedaży, 2. Wartości aktywów ogółem lub aktywów netto, 3. Liczby pracowników, 4. Kapitalizacji giełdowej (dla spółek notowanych na giełdzie), Ocena wielkości podmiotów finansów publicznych dokonywana jest na podstawie: 1. PKB ocenianego kraju lub regionu, 2. Populacji mieszkańców, 3. Dochodów budżetowych. 2.2 ANALIZA JAKOŚCIOWA PODMIOTU Analiza jakościowa podmiotu polega na uwzględnieniu w ocenie ratingu kredytowego czynników o charakterze niemierzalnym lub trudnym do przełożenia na konkretne wartości liczbowe, a które wpływają na jakość działalności i przyczyniają się do ogólnego ryzyka funkcjonowania podmiotu. Najważniejsze z nich to: 1. Kadra zarządzająca i ład organizacyjny, 2. Dywersyfikacja podmiotowa, 3. System informacji zarządczej i zarządzania ryzykiem, 4. Posiadane własności intelektualne, 5. Wpływ na degradację środowiska naturalnego i czynniki społeczne. KADRA ZARZĄDZAJĄCA I ŁAD ORGANIZACYJNY Zasady ładu organizacyjnego regulują w strukturach podmiotu zasady zarządzania, podziału obowiązków i zapobiegania konfliktom interesów. Przejrzyste zasady odpowiedzialności, ośrodków kompetencji i zasad zachowania poufności zwiększają ogólny porządek panujący w organizacji i pozwalają w lepszym stopniu identyfikować ryzyka wewnętrzne, szczególnie w rozbudowanych strukturach. Z kolei kompetentna kadra zarządzająca zapewnia wyższą efektywność działalności. W ramach analizy ładu organizacyjnego Agencja dokonuje oceny czy: Organ zarządzający ponosi ogólną odpowiedzialność za instytucję, a do jego zadań należy formułowanie strategicznych celów i nadzorowanie ich osiągania oraz wdraża strategię w zakresie ryzyka i nadzoruje zarządzanie ryzykiem. Organ zarządzający zapewnia integralność systemów rachunkowości i sprawozdawczości finansowej. Sprawuje odpowiedni nadzór nad systemem kontroli finansowej i operacyjnej, w tym zgodności z prawem i obowiązującymi standardami, również w zakresie dostępu, ujawniania i przekazywania informacji. Członkowie organu zarządzającego posiadają odpowiednią wiedzę, umiejętności i doświadczenie do pełnienia swoich funkcji w strukturach jednostki. Polityka wynagrodzeń osób zarządzających i system motywacyjny są adekwatne do skali, profilu i stopnia złożoności działalności podmiotu oraz zgodne ze strategią działalności i długoterminowymi celami podmiotu. Członkowie organów kontrolnych są wiarygodni i niezależni od komórek organizacyjnych, które kontrolują oraz są wynagradzani na poziomie adekwatnym do zakresu powierzonej odpowiedzialności niezależnie od osiąganych wyników. 16 S t r o n a

Organ zarządzający dba o przejrzystość transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi oraz w szczególności uzasadnia celowość wszelkiego rodzaju wypływu środków pieniężnych do jednostek powiązanych. Nie istnieje nadmierne uzależnienie podmiotu od kluczowych pracowników oraz czy poziom zatrudnienia pracowników jest dostosowany do rzeczywistych potrzeb podmiotu, a przeciętny poziom wynagrodzeń odpowiada warunkom rynkowym. DYWERSYFIKACJA PODMIOTOWA Dywersyfikacja podmiotowa oznacza dywersyfikację jednostki wobec dostawców i odbiorców. Dobrze zdywersyfikowany podmiotowo portfel, to zapewnienie przez jednostkę takiego poziomu koncentracji w stosunku do jednego lub grupy powiązanych ze sobą podmiotów, dostaw lub sprzedaży, aby żaden z nich w istotnym stopniu nie był w stanie wywierać presji zarówno pod względem ceny jak i wolumenu prowadzonych transakcji. Podstawowym czynnikiem ryzyka niskiej dywersyfikacji jest uzależnienie ocenianego podmiotu od małej liczby dostawców lub odbiorców. Im większa koncentracja, tym większe ryzyko negatywnego celowego lub niezamierzonego wpływu tych podmiotów na działalność ocenianej jednostki. Ryzyko małej dywersyfikacji prowadzi zwykle do wykorzystania pozycji dominującej partnera handlowego w zakresie kształtowania cen, a niekiedy wielkości transakcji. Relacje handlowe z podmiotem o pozycji dominującej mogą prowadzić do trwałego pogorszenia efektywności ocenianej jednostki, a w konsekwencji jej upadłości. Agencja identyfikuje podmiot jako narażony na ryzyko niskiej dywersyfikacji w sytuacji gdy: Jeden lub grupa ze sobą powiązanych podmiotów może w istotnym zakresie wywierać presję na ocenianą jednostkę poprzez np. kształtowanie cen lub wielkości transakcji w wyniku czego może dojść do istotnego pogorszenia efektywności ocenianej jednostki. Oceniana jednostka posiada należności wobec podmiotu, którego upadłość mogłaby spowodować utratę tych należności w całości lub w części o ile wartość potencjalnie utraconych należności jest istotna w strukturze aktywów ocenianej jednostki. SYSTEM INFORMACJI ZARZĄDCZEJ I ZARZĄDZANIA RYZYKIEM Funkcjonujący w organizacji system informacji zarządczej i model zarządzania ryzykiem, na który składa się polityka w zakresie podejmowania, monitorowania i ograniczania ryzyka, jest elementem zmniejszającym ryzyko działalności, na które jest lub może być narażony podmiot. Jednostka powinna ponadto dbać o dokonywanie okresowych przeglądów takiej polityki. Szczegółowość i zakres takiego systemu powinny być dostosowane do rzeczywistych potrzeb jednostki. System ten powinien w szczególności identyfikować wszystkie istotne dla podmiotu czynniki ryzyka i ustalać procedury zarzadzania tym ryzykiem z uwzględnieniem zasady istotności, tj. nie powinien w nadmiernym stopniu obciążać działalności operacyjnej podmiotu. Skuteczne zarządzanie ryzykiem pomaga jednostce w osiąganiu zamierzonych celów, pozwala zminimalizować lub uniknąć (a czy straty są zamierzone strat i niekiedy przynosi oszczędności w postaci mniejszych wydatków lub rezerw. W skrajnych sytuacjach właściwe podejście do kwestii zarządzania ryzykiem pozwala uniknąć bankructwa i przetrwać sytuacje kryzysowe. Agencja dokonuje oceny czy funkcjonujący w jednostce system informacji zarządczej i polityki zarządzania ryzykiem jest adekwatny z punktu widzenia skali, charakteru, zakresu i złożoności prowadzonej przez podmiot działalności, a mianowicie czy: 1. W jednostce funkcjonują organy, których przedmiotem działań jest zapewnienie odpowiedniej jakości informacji na temat ryzyka i czy członkowie tych organów dysponują odpowiednią wiedzą i umiejętnościami, by w pełni zrozumieć i monitorować strategię w zakresie ryzyka i gotowość podmiotu do podejmowania ryzyka oraz czy zasoby techniczne i organizacyjne tego organu są wystarczające, a członkowie i organy nadzorcze poświęcają wystarczająco dużo czasu na kwestie związane z analizą ryzyka. 2. Zostały ustanowione odpowiednie procedury sprawozdawczości i nadzoru związane z kwestią monitorowania, raportowania i oceny ryzyka, a w szczególności czy zostały ustanowione odpowiednie zasady podległości służbowej wobec organu zarządzającego, które dotyczą wszystkich typów ryzyka uznanych za istotne oraz polityki zarządzania ryzykiem i jej aktualizacji. 17 S t r o n a

3. Została zapewniona niezależność funkcji zarządzania ryzykiem w strukturach podmiotu od funkcji związanych z działalnością operacyjną oraz czy funkcje zarządzania ryzykiem posiadają odpowiednie uprawnienia i dostęp do organu zarządzającego. 4. System informacji zarządczej, jest dostosowany do rzeczywistych potrzeb jednostki i pozwala efektywnie zarządzać podmiotem w ujęciu operacyjnym i strategicznym. POSIADANE WŁASNOŚCI INTELEKTUALNE Podmioty, które w przeciwieństwie do swojej bezpośredniej konkurencji, korzystają w swojej działalności z własności intelektualnych, które dają im wymierne korzyści ekonomiczne, charakteryzują się mniejszym ryzykiem działalności w sensie ogólnym. Do takich własności intelektualnych należą w szczególności: patenty i licencje, konkurencyjna technologia produkcji, receptury i bazy danych, które dają widoczną przewagę konkurencyjną, a ich brak stanowi element bariery wejścia na dany rynek. Elementem przewagi jest również rozpoznawalna i dobrze postrzegana marka, która w widoczny sposób wpływa na wyższą efektywność działalności. Jest ona szczególnie ważna w biznesie opartym na zaufaniu takim jak sektor finansowy. Elementem związanym z efektem dobrej marki jest odpowiednio rozbudowana sieć sprzedaży, które wspólnie przyczyniają się do generowania istotnych korzyści finansowych. Tego rodzaju aktywa nie są często uwzględnione w sprawozdaniu finansowym podmiotu i nie znajdują odzwierciedlenia w kalkulowanych wskaźnikach finansowych. W sytuacjach gdzie występuje istotny wpływ własności intelektualnych na kondycję ekonomiczną ocenianego podmiotu, szczególnie w tych sytuacjach, gdzie większą wagę przykłada się do aktywów posiadanych przez jednostkę niż do generowanych przez nią przepływów pieniężnych, dokonywana jest w procesie ratingu kredytowego ocena korzyści z tych aktywów i ich wpływu na działalność podmiotu. Agencja stosuje przy tym umiarkowany optymizm i konserwatywne podejście w celu zminimalizowania ryzyka zawyżenia oceny ratingowej w wyniku subiektywnej, zbyt pozytywnej oceny tych aktywów. Ze względu na swoją specyfikę, aktywa te są trudno mierzalne i często nietrwałe. WPŁYW NA DEGRADACJĘ ŚRODOWISKA NATURALNEGO I CZYNNIKI SPOŁECZNE Zawsze wtedy, kiedy działalność podmiotu stanowi zagrożenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego lub wpływa na poziom zanieczyszczeń, nie pozostaje ten fakt bez znaczenia dla ryzyka działalności tego podmiotu. W zależności od specyfiki tej działalności, w ocenie uwzględniane jest dodatkowe ryzyko wystąpienia nieplanowanych zdarzeń narażających podmiot na nadmierne obciążenia z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska naturalnego. Analizie podlegają również procedury i realizowana polityka zabezpieczeń przed niepożądanymi zdarzeniami. Podobnie działalność szkodliwa społecznie, taka ja produkcja tytoniu, alkoholu, broni czy działalność pornograficzna jest z reguły gorzej postrzegana i zwykle ma utrudniony dostęp do finansowania np. ze środków publicznych lub inwestorów prywatnych. Taka działalność w ocenie Agencji jest działalnością podwyższonego ryzyka. 18 S t r o n a

3 METODOLOGIA RATINGU KREDYTOWEGO PRZEDSIĘBIORSTW NIEFINANSOWYCH Metodologia ratingu kredytowego podmiotów niefinansowych związana jest przede wszystkim z oceną zdolności ocenianego podmiotu do generowania wolnych od wszelkich obciążeń przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej, które mogą zostać przeznaczone na spłatę zobowiązań. w przypadku nadania oceny ratingu kredytowego na poziomie spekulacyjnym (poniżej BBB-) analizowana jest zdolność pokrycia zobowiązań ocenianego podmiotu z jego zasobów organizacyjnych i majątkowych. W przypadku, kiedy specyfika działalności ocenianego podmiotu wskazuje, że kluczowe w jego działalności są długoterminowe projekty inwestycyjne lub aktywa, z których każdy charakteryzuje się odmiennym ryzykiem inwestycyjnym (takich jak holdingi nieruchomościowe), oraz które nie generują wpływów z bieżącej działalności operacyjnej, ocenie podlegają dane projekty inwestycyjne i aktywa, w szczególności analizowany jest ich potencjał do generowania przepływów pieniężnych w przyszłości, biorąc również pod uwagę terminy zapadalności zobowiązań. Rating kredytowy podmiotów niefinansowych, uwzględnia analizę podmiotu w trzech dodatkowych obszarach, do których należą: 1. Działalność operacyjna 2. Strategia długoterminowa, 3. Źródła i koszty finansowania. 3.1 DZIAŁALNOŚĆ OPERACYJNA Podstawowym elementem procesu oceny ratingowej przedsiębiorstwa niefinansowego jest ocena jego działalności operacyjnej pod względem zdolności do generowania przepływów pieniężnych. Agencja stoi na stanowisku, że poziom wypłacalności podmiotu wynika przede wszystkim z możliwości generowania dodatnich przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej i ewentualnej sprzedaży majątku nieoperacyjnego na takim poziomie, aby pozwoliły one na pokrycie płatności z tytułu posiadanych zobowiązań. Istotne znaczenie ma poziom stabilności generowanych przepływów pieniężnych i odpowiednia dywersyfikacja ich źródeł. Kluczowe elementy do oceny generowanych w toku działalności operacyjnej strumieni pieniężnych to: 1. Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów. Analiza przychodów uwzględnia wysokość generowanej sprzedaży pod względem ilościowym i wartościowym, co jest najczęściej miarą pozycji tego przedsiębiorstwa na rynku i podstawą oceny jego udziału w rynku, na którym funkcjonuje. Ryzyka występujące w obszarze przychodowym przedsiębiorstwa, które są uwzględniane w analizie, to odpowiednia dywersyfikacja działalności pod katem produktowym, geograficznym i podmiotowym. Odpowiednia dywersyfikacja produktów pod względem ich komplementarności i substytucyjności zmniejsza ryzyko wahań wartości przychodów. Podobnie dywersyfikacja geograficzna jest elementem działającym korzystnie dla wzrostu wartości sprzedaży. W przypadku sprzedaży eksportowej, elementem podlegającym dodatkowej analizie jest ryzyko kursów walutowych. Niekorzystnie na ryzyko działalności podmiotu wpływa nadmierna koncentracja sprzedaży dla małej liczby odbiorców. Taka sytuacja daje niekorzystną pozycję negocjacyjną i stwarza ryzyko wymuszonej obniżki ceny. Odwrotnie natomiast działa na ryzyko działania (ogranicza ryzyko) sytuacja podmiotu, jako istotnego lub jedynego na rynku (lub na danym obszarze) sprzedawcy dla wielu odbiorców. W takiej sytuacji o poziomie przewagi rynkowej takiego podmiotu decydują ewentualne bariery wejścia na ten rynek potencjalnych konkurentów. Odrębnej analizie w obszarze generowanych przychodów podlegają ceny rynkowe na produkty sprzedawane przez oceniany podmiot. Istotne znaczenie ma tu poziom stabilności cen i długoterminowe trendy kształtowania się ich poziomów oraz ewentualne, możliwe do zidentyfikowania czynniki wpływające na ich zmianę. 2. Dochodowość działalności operacyjnej. Bezpośrednim czynnikiem kształtującym poziom rentowności na działalności operacyjnej oprócz przychodów są koszty operacyjne. Analizie podlegają przede wszystkie koszty o charakterze pieniężnym (stanowiące wydatek przedsiębiorstwa). 19 S t r o n a

Pod uwagę w procesie ratingu kredytowego brana jest wysokość kosztów, oraz czynniki ryzyka kształtujące wysokości poszczególnych pozycji w strukturze kosztów. Weryfikacji podlega poziom stabilności cen bezpośrednich czynników produkcji takich jak surowce, materiały czy usługi obce oraz odpowiednia dywersyfikacja źródeł zaopatrzenia i pozycja ocenianego podmiotu w kontaktach z dostawcami. Istotnym czynnikiem w ocenie kosztów działalności operacyjnej jest poziom kosztów zatrudnienia natle rynku oraz polityka zarządu odnośnie kształtowania wysokości wynagrodzeń, siła działalności związków zawodowych i inne czynniki powodujące presje płacową, takie jak np. niska dostępność wyspecjalizowanej kadry pracowniczej, ale także obciążenia ze strony systemu ubezpieczeń społecznych. Analizie podlega również udział kosztów sprzedaży i ich stopień korelacji do przychodów oraz koszty administracyjne. 3. Obciążenia podatkowe szczególnie z tytułu podatku dochodowego, a w rezultacie efektywna stopa podatkowa w porównaniu do nominalnej i czynniki kształtujące tą stopę, w szczególności ryzyka wzrostu obciążeń podatkowych w przyszłości lub działania podmiotu mające na celu obniżenie łącznych obciążeń podatkowych w przyszłości. 4. Planowane lub wymagane nakłady inwestycyjne na odtworzenie zamortyzowanego majątku oraz zwiększenia zdolności produkcyjnych czy optymalizujących proces produkcji. Ocena przyszłych inwestycji opiera się na planach zarządu i założeniach budżetowych na kolejne lata oraz analizie majątku. Analiza majątku jest realizowana pod względem struktury rodzajowej rzeczowych składników majątku i stopnia ich umorzenia oraz przewidywanego okresu ich użytkowania. Wszelkie istotne planowane inwestycje, muszą podlegać ocenie o ich istotności dla generowanych dochodów i zasadności ich realizacji. 5. Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy bez którego żaden podmiot nie może efektywnie funkcjonować. Na poziom zapotrzebowania na kapitał obrotowy wpływa szereg czynników w zależności od profilu działalności przedsiębiorstwa. Każdorazowo jednak ocenie podlega sposób zarządzania tym kapitałem, w szczególności polityka kształtowania wysokości zapasów, efektywność zarzadzania należnościami handlowymi i realizowania zobowiązań handlowych oraz dostępność środków finansowych do regulowania bieżących płatności. Istotność wymienionych wyżej elementów zależy od profilu działalności przedsiębiorstwa jego strategii i rynku, na którym ono funkcjonuje. Zidealizowany (podlegający w każdym przypadku dostosowaniu) zestaw wskaźników będący częściowo podstawą oceny ratingowej przedsiębiorstw niefinansowych prezentuje tabela na następnej stronie: 20 S t r o n a